| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
(១៨) ៣. សញ្ចេតនិយវគ្គោ
(18) 3. Sañcetaniyavaggo
១. ចេតនាសុត្តវណ្ណនា
1. Cetanāsuttavaṇṇanā
១៧១. តតិយស្ស បឋមេ កាយេតិ កាយទ្វារេ, កាយវិញ្ញត្តិយា សតីតិ អត្ថោ។ កាយសញ្ចេតនាហេតូតិអាទីសុ កាយសញ្ចេតនា នាម កាយទ្វារេ ចេតនា បកប្បនា។ សា អដ្ឋ កាមាវចរកុសលវសេន អដ្ឋវិធា, អកុសលវសេន ទ្វាទសវិធាតិ វីសតិវិធា។ តថា វចីសញ្ចេតនា, តថា មនោសញ្ចេតនា។ អបិចេត្ថ នវ មហគ្គតចេតនាបិ លព្ភន្តិ។ កាយសញ្ចេតនាហេតូតិ កាយសញ្ចេតនាបច្ចយា។ ឧប្បជ្ជតិ អជ្ឈត្តំ សុខទុក្ខន្តិ អដ្ឋកុសលកម្មបច្ចយា និយកជ្ឈត្តេ សុខំ ឧប្បជ្ជតិ, ទ្វាទសអកុសលកម្មបច្ចយា ទុក្ខំ។ សេសទ្វារេសុបិ ឯសេវ នយោ។ អវិជ្ជាបច្ចយាវាតិ អវិជ្ជាការណេនេវ។ សចេ ហិ អវិជ្ជា ឆាទយមានា បច្ចយោ ហោតិ, ឯវំ សន្តេ តីសុ ទ្វារេសុ សុខទុក្ខានំ បច្ចយភូតា ចេតនា ឧប្បជ្ជតិ។ ឥតិ មូលភូតាយ អវិជ្ជាយ វសេនេតំ វុត្តំ។
171. Tatiyassa paṭhame kāyeti kāyadvāre, kāyaviññattiyā satīti attho. Kāyasañcetanāhetūtiādīsu kāyasañcetanā nāma kāyadvāre cetanā pakappanā. Sā aṭṭha kāmāvacarakusalavasena aṭṭhavidhā, akusalavasena dvādasavidhāti vīsatividhā. Tathā vacīsañcetanā, tathā manosañcetanā. Apicettha nava mahaggatacetanāpi labbhanti. Kāyasañcetanāhetūti kāyasañcetanāpaccayā. Uppajjati ajjhattaṃ sukhadukkhanti aṭṭhakusalakammapaccayā niyakajjhatte sukhaṃ uppajjati, dvādasaakusalakammapaccayā dukkhaṃ. Sesadvāresupi eseva nayo. Avijjāpaccayāvāti avijjākāraṇeneva. Sace hi avijjā chādayamānā paccayo hoti, evaṃ sante tīsu dvāresu sukhadukkhānaṃ paccayabhūtā cetanā uppajjati. Iti mūlabhūtāya avijjāya vasenetaṃ vuttaṃ.
សាមំ វាតិអាទីសុ បរេហិ អនាណត្តោ សយមេវ អភិសង្ខរោន្តោ សាមំ កាយសង្ខារំ អភិសង្ខរោតិ នាម។ យំ បន បរេ សមាទបេត្វា អាណាបេត្វា ការេន្តិ, តស្ស តំ កាយសង្ខារំ បរេ អភិសង្ខរោន្តិ នាម។ យោ បន កុសលំ កុសលន្តិ អកុសលំ អកុសលន្តិ កុសលវិបាកំ កុសលវិបាកោតិ អកុសលវិបាកំ អកុសលវិបាកោតិ ជានន្តោ កាយទ្វារេ វីសតិវិធំ កាយសង្ខារំ អភិសង្ខរោតិ, អយំ សម្បជានោ អភិសង្ខរោតិ នាម។ យោ ឯវំ អជានន្តោ អភិសង្ខរោតិ, អយំ អសម្បជានោ អភិសង្ខរោតិ នាម។ សេសទ្វារេសុបិ ឯសេវ នយោ។
Sāmaṃ vātiādīsu parehi anāṇatto sayameva abhisaṅkharonto sāmaṃ kāyasaṅkhāraṃ abhisaṅkharoti nāma. Yaṃ pana pare samādapetvā āṇāpetvā kārenti, tassa taṃ kāyasaṅkhāraṃ pare abhisaṅkharonti nāma. Yo pana kusalaṃ kusalanti akusalaṃ akusalanti kusalavipākaṃ kusalavipākoti akusalavipākaṃ akusalavipākoti jānanto kāyadvāre vīsatividhaṃ kāyasaṅkhāraṃ abhisaṅkharoti, ayaṃ sampajāno abhisaṅkharoti nāma. Yo evaṃ ajānanto abhisaṅkharoti, ayaṃ asampajāno abhisaṅkharoti nāma. Sesadvāresupi eseva nayo.
តត្ថ អសម្បជានកម្មំ ឯវំ វេទិតព្ពំ – ទហរទារកា ‘‘មាតាបិតូហិ កតំ ករោមា’’តិ ចេតិយំ វន្ទន្តិ, បុប្ផបូជំ ករោន្តិ, ភិក្ខុសង្ឃំ វន្ទន្តិ, តេសំ កុសលន្តិ អជានន្តានម្បិ តំ កុសលមេវ ហោតិ។ តថា មិគបក្ខិអាទយោ តិរច្ឆានា ធម្មំ សុណន្តិ, សង្ឃំ វន្ទន្តិ, ចេតិយំ វន្ទន្តិ, តេសំ ជានន្តានម្បិ អជានន្តានម្បិ តំ កុសលមេវ ហោតិ។ ទហរទារកា បន មាតាបិតរោ ហត្ថបាទេហិ បហរន្តិ, ភិក្ខូនំ តលសត្តិកំ ឧគ្គិរន្តិ, ទណ្ឌំ ខិបន្តិ, អក្កោសន្តិ ។ គាវិយោ ភិក្ខុសង្ឃំ អនុពន្ធន្តិ, សុនខា អនុពន្ធន្តិ, ឌំសន្តិ, សីហព្យគ្ឃាទយោ អនុពន្ធន្តិ, ជីវិតា វោរោបេន្តិ។ តេសំ ជានន្តានម្បិ អជានន្តានម្បិ អកុសលកម្មំ ហោតីតិ វេទិតព្ពំ។
Tattha asampajānakammaṃ evaṃ veditabbaṃ – daharadārakā ‘‘mātāpitūhi kataṃ karomā’’ti cetiyaṃ vandanti, pupphapūjaṃ karonti, bhikkhusaṅghaṃ vandanti, tesaṃ kusalanti ajānantānampi taṃ kusalameva hoti. Tathā migapakkhiādayo tiracchānā dhammaṃ suṇanti, saṅghaṃ vandanti, cetiyaṃ vandanti, tesaṃ jānantānampi ajānantānampi taṃ kusalameva hoti. Daharadārakā pana mātāpitaro hatthapādehi paharanti, bhikkhūnaṃ talasattikaṃ uggiranti, daṇḍaṃ khipanti, akkosanti . Gāviyo bhikkhusaṅghaṃ anubandhanti, sunakhā anubandhanti, ḍaṃsanti, sīhabyagghādayo anubandhanti, jīvitā voropenti. Tesaṃ jānantānampi ajānantānampi akusalakammaṃ hotīti veditabbaṃ.
ឥទានិ តីសុបិ ទ្វារេសុ អាយូហនចេតនា សមោធានេតព្ពា។ សេយ្យថិទំ – កាយទ្វារេ សយំកតមូលិកា វីសតិ ចេតនា, អាណត្តិមូលិកា វីសតិ, សម្បជានមូលិកា វីសតិ, អសម្បជានមូលិកា វីសតីតិ អសីតិ ចេតនា ហោន្តិ, តថា វចីទ្វារេ។ មនោទ្វារេ បន ឯកេកស្មិម្បិ វិកប្បេ ឯកូនតិំស កត្វា សតញ្ច សោឡស ច ហោន្តិ។ ឥតិ សព្ពាបិ តីសុ ទ្វារេសុ ទ្វេ សតានិ ឆសត្តតិ ច ចេតនា។ តា សព្ពាបិ សង្ខារក្ខន្ធោតេវ សង្ខំ គច្ឆន្តិ, តំសម្បយុត្តោ វេទយិតាការោ វេទនាក្ខន្ធោ, សញ្ជាននាការោ សញ្ញាក្ខន្ធោ, ចិត្តំ វិញ្ញាណក្ខន្ធោ, កាយោ ឧបាទារូបំ, តស្ស បច្ចយា ចតស្សោ ធាតុយោ ចត្តារិ ភូតានីតិ ឥមេ បញ្ចក្ខន្ធា ទុក្ខសច្ចំ នាម។
Idāni tīsupi dvāresu āyūhanacetanā samodhānetabbā. Seyyathidaṃ – kāyadvāre sayaṃkatamūlikā vīsati cetanā, āṇattimūlikā vīsati, sampajānamūlikā vīsati, asampajānamūlikā vīsatīti asīti cetanā honti, tathā vacīdvāre. Manodvāre pana ekekasmimpi vikappe ekūnatiṃsa katvā satañca soḷasa ca honti. Iti sabbāpi tīsu dvāresu dve satāni chasattati ca cetanā. Tā sabbāpi saṅkhārakkhandhoteva saṅkhaṃ gacchanti, taṃsampayutto vedayitākāro vedanākkhandho, sañjānanākāro saññākkhandho, cittaṃ viññāṇakkhandho, kāyo upādārūpaṃ, tassa paccayā catasso dhātuyo cattāri bhūtānīti ime pañcakkhandhā dukkhasaccaṃ nāma.
ឥមេសុ, ភិក្ខវេ, ធម្មេសុ អវិជ្ជា អនុបតិតាតិ ឥមេសុ វុត្តប្បភេទេសុ ចេតនាធម្មេសុ អវិជ្ជា សហជាតវសេន ច ឧបនិស្សយវសេន ច អនុបតិតា។ ឯវំ វដ្ដញ្ចេវ វដ្ដមូលិកា ច អវិជ្ជា ទស្សិតា ហោតិ។
Imesu, bhikkhave, dhammesu avijjā anupatitāti imesu vuttappabhedesu cetanādhammesu avijjā sahajātavasena ca upanissayavasena ca anupatitā. Evaṃ vaṭṭañceva vaṭṭamūlikā ca avijjā dassitā hoti.
ឯត្តាវតា វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា អរហត្តំ បត្តស្ស ខីណាសវស្ស ឥទានិ ថុតិំ ករោន្តោ អវិជ្ជាយត្វេវ អសេសវិរាគនិរោធាតិអាទិមាហ។ តត្ថ អសេសវិរាគនិរោធាតិ អសេសវិរាគេន ចេវ អសេសនិរោធេន ច។ សោ កាយោ ន ហោតីតិ ខីណាសវស្ស កាយេន ករណកម្មំ បញ្ញាយតិ, ចេតិយង្គណសម្មជ្ជនំ ពោធិយង្គណសម្មជ្ជនំ អភិក្កមនំ បដិក្កមនំ វត្តានុវត្តករណន្តិ ឯវមាទិ។ កាយទ្វារេ បនស្ស វីសតិ ចេតនា អវិបាកធម្មតំ អាបជ្ជន្តិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘សោ កាយោ ន ហោតិ, យំ បច្ចយាស្ស តំ ឧប្បជ្ជតិ អជ្ឈត្តំ សុខទុក្ខ’’ន្តិ។ កាយទ្វារប្បវត្តា ហិ ចេតនា ឥធ កាយោតិ អធិប្បេតា។ សេសទ្វយេបិ ឯសេវ នយោ។ ខេត្តន្តិអាទីនិបិ កុសលាកុសលកម្មស្សេវ នាមានិ។ តញ្ហិ វិបាកស្ស វិរុហនដ្ឋានដ្ឋេន ខេត្តំ, បតិដ្ឋានដ្ឋេន វត្ថុ, ការណដ្ឋេន អាយតនំ, អធិករណដ្ឋេន អធិករណន្តិ វុច្ចតិ។
Ettāvatā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pattassa khīṇāsavassa idāni thutiṃ karonto avijjāyatveva asesavirāganirodhātiādimāha. Tattha asesavirāganirodhāti asesavirāgena ceva asesanirodhena ca. So kāyo na hotīti khīṇāsavassa kāyena karaṇakammaṃ paññāyati, cetiyaṅgaṇasammajjanaṃ bodhiyaṅgaṇasammajjanaṃ abhikkamanaṃ paṭikkamanaṃ vattānuvattakaraṇanti evamādi. Kāyadvāre panassa vīsati cetanā avipākadhammataṃ āpajjanti. Tena vuttaṃ – ‘‘so kāyo na hoti, yaṃ paccayāssa taṃ uppajjati ajjhattaṃ sukhadukkha’’nti. Kāyadvārappavattā hi cetanā idha kāyoti adhippetā. Sesadvayepi eseva nayo. Khettantiādīnipi kusalākusalakammasseva nāmāni. Tañhi vipākassa viruhanaṭṭhānaṭṭhena khettaṃ, patiṭṭhānaṭṭhena vatthu, kāraṇaṭṭhena āyatanaṃ, adhikaraṇaṭṭhena adhikaraṇanti vuccati.
ឥតិ សត្ថា ឯត្តកេន ឋានេន តីហិ ទ្វារេហិ អាយូហិតកម្មំ ទស្សេត្វា ឥទានិ តស្ស កម្មស្ស វិបច្ចនដ្ឋានំ ទស្សេតុំ ចត្តារោមេ ភិក្ខវេតិអាទិមាហ។ តត្ថ អត្តភាវប្បដិលាភាតិ បដិលទ្ធអត្តភាវា។ អត្តសញ្ចេតនា កមតីតិ អត្តនា បកប្បិតចេតនា វហតិ បវត្តតិ។
Iti satthā ettakena ṭhānena tīhi dvārehi āyūhitakammaṃ dassetvā idāni tassa kammassa vipaccanaṭṭhānaṃ dassetuṃ cattārome bhikkhavetiādimāha. Tattha attabhāvappaṭilābhāti paṭiladdhaattabhāvā. Attasañcetanā kamatīti attanā pakappitacetanā vahati pavattati.
អត្តសញ្ចេតនាហេតុ តេសំ សត្តានំ តម្ហា កាយា ចុតិ ហោតីតិអាទីសុ ខិឌ្ឌាបទោសិកា ទេវា អត្តសញ្ចេតនាហេតុ ចវន្តិ។ តេសញ្ហិ នន្ទនវនចិត្តលតាវនផារុសកវនាទីសុ ទិព្ពរតិសមប្បិតានំ កីឡន្តានំ បានភោជនេ សតិ សម្មុស្សតិ, តេ អាហារុបច្ឆេទេន អាតបេ ខិត្តមាលា វិយ មិលាយន្តិ។ មនោបទោសិកា ទេវា បរសញ្ចេតនាហេតុ ចវន្តិ, ឯតេ ចាតុមហារាជិកា ទេវា។ តេសុ កិរ ឯកោ ទេវបុត្តោ ‘‘នក្ខត្តំ កីឡិស្សាមី’’តិ សបរិវារោ រថេន វីថិំ បដិបជ្ជតិ។ អថញ្ញោ និក្ខមន្តោ តំ បុរតោ គច្ឆន្តំ ទិស្វា ‘‘កិំ, ភោ, អយំ កបណោ អទិដ្ឋបុព្ពំ វិយ ឯតំ ទិស្វា បីតិយា ឧទ្ធុមាតោ វិយ គជ្ជមានោ វិយ ច គច្ឆតី’’តិ កុជ្ឈតិ។ បុរតោ គច្ឆន្តោបិ និវត្តិត្វា តំ កុទ្ធំ ទិស្វា កុទ្ធា នាម សុវិជានា ហោន្តីតិ កុទ្ធភាវមស្ស ញត្វា ‘‘ត្វំ កុទ្ធោ មយ្ហំ កិំ ករិស្សសិ, អយំ សម្បត្តិ មយា ទានសីលាទីនំ វសេន លទ្ធា, ន តុយ្ហំ វសេនា’’តិ បដិកុជ្ឈតិ។ ឯកស្មិញ្ហិ កុទ្ធេ ឥតរោ អកុទ្ធោ រក្ខតិ, ឧភោសុ បន កុទ្ធេសុ ឯកស្ស កោធោ ឥតរស្ស បច្ចយោ ហោតិ, តស្សបិ កោធោ ឥតរស្ស បច្ចយោ ហោតីតិ ឧភោ កន្ទន្តានំយេវ ឱរោធានំ ចវន្តិ។ មនុស្សា អត្តសញ្ចេតនា ច បរសញ្ចេតនា ច ហេតុ ចវន្តិ, អត្តសញ្ចេតនាយ ច បរសញ្ចេតនាយ ច ហេតុភូតាយ ចវន្តីតិ អត្ថោ។ មនុស្សា ហិ កុជ្ឈិត្វា អត្តនាវ អត្តានំ ហត្ថេហិបិ ទណ្ឌេហិបិ បហរន្តិ, រជ្ជុពន្ធនាទីហិបិ ពន្ធន្តិ, អសិនាបិ សីសំ ឆិន្ទន្តិ, វិសម្បិ ខាទន្តិ, បបាតេបិ បតន្តិ, ឧទកម្បិ បវិសន្តិ, អគ្គិម្បិ បវិសន្តិ, បរេបិ ទណ្ឌេន វា សត្ថនេ វា បហរិត្វា មារេន្តិ។ ឯវំ តេសុ អត្តសញ្ចេតនាបិ បរសញ្ចេតនាបិ កមតិ។
Attasañcetanāhetu tesaṃ sattānaṃ tamhā kāyā cuti hotītiādīsu khiḍḍāpadosikā devā attasañcetanāhetu cavanti. Tesañhi nandanavanacittalatāvanaphārusakavanādīsu dibbaratisamappitānaṃ kīḷantānaṃ pānabhojane sati sammussati, te āhārupacchedena ātape khittamālā viya milāyanti. Manopadosikā devā parasañcetanāhetu cavanti, ete cātumahārājikā devā. Tesu kira eko devaputto ‘‘nakkhattaṃ kīḷissāmī’’ti saparivāro rathena vīthiṃ paṭipajjati. Athañño nikkhamanto taṃ purato gacchantaṃ disvā ‘‘kiṃ, bho, ayaṃ kapaṇo adiṭṭhapubbaṃ viya etaṃ disvā pītiyā uddhumāto viya gajjamāno viya ca gacchatī’’ti kujjhati. Purato gacchantopi nivattitvā taṃ kuddhaṃ disvā kuddhā nāma suvijānā hontīti kuddhabhāvamassa ñatvā ‘‘tvaṃ kuddho mayhaṃ kiṃ karissasi, ayaṃ sampatti mayā dānasīlādīnaṃ vasena laddhā, na tuyhaṃ vasenā’’ti paṭikujjhati. Ekasmiñhi kuddhe itaro akuddho rakkhati, ubhosu pana kuddhesu ekassa kodho itarassa paccayo hoti, tassapi kodho itarassa paccayo hotīti ubho kandantānaṃyeva orodhānaṃ cavanti. Manussā attasañcetanā ca parasañcetanā ca hetu cavanti, attasañcetanāya ca parasañcetanāya ca hetubhūtāya cavantīti attho. Manussā hi kujjhitvā attanāva attānaṃ hatthehipi daṇḍehipi paharanti, rajjubandhanādīhipi bandhanti, asināpi sīsaṃ chindanti, visampi khādanti, papātepi patanti, udakampi pavisanti, aggimpi pavisanti, parepi daṇḍena vā satthane vā paharitvā mārenti. Evaṃ tesu attasañcetanāpi parasañcetanāpi kamati.
កតមេ តេន ទេវា ទដ្ឋព្ពាតិ កតមេ នាម តេ ទេវា ទដ្ឋព្ពាតិ អត្ថោ។ តេន វា អត្តភាវេន កតមេ ទេវា ទដ្ឋព្ពាតិបិ អត្ថោ។ កស្មា បន ថេរោ ឥមំ បញ្ហំ បុច្ឆតិ, កិំ អត្តនា កថេតុំ នប្បហោតីតិ? បហោតិ, ឥទំ បន បទំ អត្តនោ សភាវេន ពុទ្ធវិសយំ បញ្ហន្តិ ថេរោ ន កថេសិ។ តេន ទដ្ឋព្ពាតិ តេន អត្តភាវេន ទដ្ឋព្ពា។ អយំ បន បញ្ហោ ហេដ្ឋា កាមាវចរេបិ រូបាវចរេបិ លព្ភតិ, ភវគ្គេន បន បរិច្ឆិន្ទិត្វា កថិតោ និប្បទេសេន កថិតោ ហោតីតិ ភគវតា ឯវំ កថិតោ។
Katametena devā daṭṭhabbāti katame nāma te devā daṭṭhabbāti attho. Tena vā attabhāvena katame devā daṭṭhabbātipi attho. Kasmā pana thero imaṃ pañhaṃ pucchati, kiṃ attanā kathetuṃ nappahotīti? Pahoti, idaṃ pana padaṃ attano sabhāvena buddhavisayaṃ pañhanti thero na kathesi. Tena daṭṭhabbāti tena attabhāvena daṭṭhabbā. Ayaṃ pana pañho heṭṭhā kāmāvacarepi rūpāvacarepi labbhati, bhavaggena pana paricchinditvā kathito nippadesena kathito hotīti bhagavatā evaṃ kathito.
អាគន្តារោ ឥត្ថត្តន្តិ ឥត្ថភាវំ កាមាវចរបញ្ចក្ខន្ធភាវមេវ អាគន្តារោ, នេវ តត្រូបបត្តិកា ន ឧបរូបបត្តិកា ហោន្តិ។ អនាគន្តារោ ឥត្ថត្តន្តិ ឥមំ ខន្ធបញ្ចកំ អនាគន្តារោ, ហេដ្ឋូបបត្តិកា ន ហោន្តិ, តត្រូបបត្តិកា វា ឧបរូបបត្តិកា វា តត្ថេវ វា បរិនិព្ពាយិនោ ហោន្តីតិ អត្ថោ។ ឯត្ថ ច ហេដ្ឋិមភវេ និព្ពត្តានំ វសេន ឧបរូបបត្តិកា វេទិតព្ពា។ ភវគ្គេ បនេតំ នត្ថិ។ សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានមេវាតិ។
Āgantāroitthattanti itthabhāvaṃ kāmāvacarapañcakkhandhabhāvameva āgantāro, neva tatrūpapattikā na uparūpapattikā honti. Anāgantāro itthattanti imaṃ khandhapañcakaṃ anāgantāro, heṭṭhūpapattikā na honti, tatrūpapattikā vā uparūpapattikā vā tattheva vā parinibbāyino hontīti attho. Ettha ca heṭṭhimabhave nibbattānaṃ vasena uparūpapattikā veditabbā. Bhavagge panetaṃ natthi. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ • Aṅguttaranikāya / ១. ចេតនាសុត្តំ • 1. Cetanāsuttaṃ
ដីកា • Tīkā / សុត្តបិដក (ដីកា) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / អង្គុត្តរនិកាយ (ដីកា) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ១. ចេតនាសុត្តវណ្ណនា • 1. Cetanāsuttavaṇṇanā
