Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ (ដីកា) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
(១៨) ៣. សញ្ចេតនិយវគ្គោ
(18) 3. Sañcetaniyavaggo
១. ចេតនាសុត្តវណ្ណនា
1. Cetanāsuttavaṇṇanā
១៧១. តតិយស្ស បឋមេ កាយសញ្ចេតនាហេតូតិ កាយកម្មនិមិត្តំ, កាយិកស្ស កម្មស្ស កដត្តា ឧបចិតត្តាតិ អត្ថោ។ ឯស នយោ សេសសញ្ចេតនាទ្វយេបិ។ ឧទ្ធច្ចសហគតចេតនា បវត្តិវិបាកំ ទេតិយេវាតិ ‘‘វីសតិវិធា’’តិ វុត្តំ។ តថា វចីសញ្ចេតនា មនោសញ្ចេតនាតិ ឯត្ថ កាមាវចរកុសលាកុសលវសេន វីសតិ ចេតនា លព្ភន្តិ។ ឥទំ តថា-សទ្ទេន ឧបសំហរតិ។ អបិចេត្ថ នវ មហគ្គតចេតនាបិ លព្ភន្តីតិ ឥមិនា នវហិ រូបារូបកុសលចេតនាហិ សទ្ធិំ មនោទ្វារេ ឯកូនតិំសាតិ តីសុ ទ្វារេសុ ឯកូនសត្តតិ ចេតនា ហោន្តីតិ ទស្សេតិ។ អវិជ្ជាបច្ចយាវាតិ ឥទំ តាបិ ចេតនា អវិជ្ជាបច្ចយាវ ហោន្តីតិ ទស្សនត្ថំ វុត្តំ។ យថាវុត្តា ហិ ឯកូនសត្តតិ ចេតនា កុសលាបិ អវិជ្ជាបច្ចយា ហោន្តិ, បគេវ ឥតរា អប្បហីនាវិជ្ជស្សេវ ឧប្បជ្ជនតោ បហីនាវិជ្ជស្ស អនុប្បជ្ជនតោ។
171. Tatiyassa paṭhame kāyasañcetanāhetūti kāyakammanimittaṃ, kāyikassa kammassa kaṭattā upacitattāti attho. Esa nayo sesasañcetanādvayepi. Uddhaccasahagatacetanā pavattivipākaṃ detiyevāti ‘‘vīsatividhā’’ti vuttaṃ. Tathā vacīsañcetanā manosañcetanāti ettha kāmāvacarakusalākusalavasena vīsati cetanā labbhanti. Idaṃ tathā-saddena upasaṃharati. Apicettha nava mahaggatacetanāpi labbhantīti iminā navahi rūpārūpakusalacetanāhi saddhiṃ manodvāre ekūnatiṃsāti tīsu dvāresu ekūnasattati cetanā hontīti dasseti. Avijjāpaccayāvāti idaṃ tāpi cetanā avijjāpaccayāva hontīti dassanatthaṃ vuttaṃ. Yathāvuttā hi ekūnasattati cetanā kusalāpi avijjāpaccayā honti, pageva itarā appahīnāvijjasseva uppajjanato pahīnāvijjassa anuppajjanato.
យស្មា យំ តំ យថាវុត្តំ ចេតនាភេទំ កាយសង្ខារញ្ចេវ វចីសង្ខារញ្ច មនោសង្ខារញ្ច បរេហិ អនុស្សាហិតោ សាមម្បិ អសង្ខារិកចិត្តេន ករោតិ, បរេហិ ការិយមានោ សសង្ខារិកចិត្តេនបិ ករោតិ, ‘‘ឥទំ នាម កម្មំ ករោន្តោបិ តស្ស ឯវរូបោ នាម វិបាកោ ភវិស្សតី’’តិ ឯវំ កម្មំ វិបាកញ្ច ជានន្តោបិ ករោតិ, មាតាបិតូសុ ចេតិយវន្ទនាទីនិ ករោន្តេសុ អនុករោន្តោ ទារកោ វិយ កេវលំ កម្មញ្ញេវ វិជ្ជានន្តោ ‘‘ឥមស្ស បន កម្មស្ស អយំ វិបាកោ’’តិ វិបាកំ អជានន្តោបិ ករោតិ , តស្មា តំ ទស្សេតុំ ‘‘សាមំ វា ត’’ន្តិអាទិ វុត្តំ។ បរេហិ អនាណត្តោតិ សរសេនេវ វត្តមានោ។ ជានន្តោតិ អនុស្សវាទិវសេន ជានន្តោ។
Yasmā yaṃ taṃ yathāvuttaṃ cetanābhedaṃ kāyasaṅkhārañceva vacīsaṅkhārañca manosaṅkhārañca parehi anussāhito sāmampi asaṅkhārikacittena karoti, parehi kāriyamāno sasaṅkhārikacittenapi karoti, ‘‘idaṃ nāma kammaṃ karontopi tassa evarūpo nāma vipāko bhavissatī’’ti evaṃ kammaṃ vipākañca jānantopi karoti, mātāpitūsu cetiyavandanādīni karontesu anukaronto dārako viya kevalaṃ kammaññeva vijjānanto ‘‘imassa pana kammassa ayaṃ vipāko’’ti vipākaṃ ajānantopi karoti , tasmā taṃ dassetuṃ ‘‘sāmaṃ vā ta’’ntiādi vuttaṃ. Parehi anāṇattoti saraseneva vattamāno. Jānantoti anussavādivasena jānanto.
ននុ ច ខីណាសវោ ចេតិយំ វន្ទតិ, ធម្មំ ភណតិ, កម្មដ្ឋានំ មនសិ ករោតិ, កថមស្ស កាយកម្មាទយោ ន ហោន្តីតិ? អវិបាកត្តា។ ខីណាសវេន ហិ កតកម្មំ នេវ កុសលំ ហោតិ នាកុសលំ, អវិបាកំ ហុត្វា កិរិយាមត្តេ តិដ្ឋតិ។ តេនស្ស តេ កាយាទយោ ន ហោន្តិ។ តេនេវាហ ‘‘ខីណាសវស្ស កាយេន ករណកម្មំ បញ្ញាយតី’’តិអាទិ។ តន្តិ កុសលាកុសលំ។
Nanu ca khīṇāsavo cetiyaṃ vandati, dhammaṃ bhaṇati, kammaṭṭhānaṃ manasi karoti, kathamassa kāyakammādayo na hontīti? Avipākattā. Khīṇāsavena hi katakammaṃ neva kusalaṃ hoti nākusalaṃ, avipākaṃ hutvā kiriyāmatte tiṭṭhati. Tenassa te kāyādayo na honti. Tenevāha ‘‘khīṇāsavassa kāyena karaṇakammaṃ paññāyatī’’tiādi. Tanti kusalākusalaṃ.
ខិឌ្ឌាយ បទុស្សន្តីតិ ខិឌ្ឌាបទោសិនោ, ខិឌ្ឌាបទោសិនោ ឯវ ខិឌ្ឌាបទោសិកា។ ខិឌ្ឌាបទោសោ វា ឯតេសំ អត្ថីតិ ខិឌ្ឌាបទោសិកា។ តេ កិរ បុញ្ញវិសេសាធិគតេន មហន្តេន អត្តនោ សិរិវិភវេន នក្ខត្តំ កីឡន្តា តាយ សម្បត្តិយា មហន្តតាយ ‘‘អាហារំ បរិភុញ្ជិម្ហា ន បរិភុញ្ជិម្ហា’’តិបិ ន ជានន្តិ។ អថ ឯកាហារាតិក្កមតោ បដ្ឋាយ និរន្តរំ ខាទន្តាបិ បិវន្តាបិ ចវន្តិយេវ ន តិដ្ឋន្តិ។ កស្មា? កម្មជតេជស្ស ពលវតាយ ករជកាយស្ស មន្ទតាយ។ មនុស្សានញ្ហិ កម្មជតេជោ មន្ទោ, ករជកាយោ ពលវា។ តេសំ តេជស្ស មន្ទតាយ កាយស្ស ពលវតាយ សត្តាហម្បិ អតិក្កមិត្វា ឧណ្ហោទកអច្ឆយាគុអាទីហិ សក្កា ករជកាយំ ឧបត្ថម្ភេតុំ។ ទេវានំ បន តេជោ ពលវា ហោតិ ឧឡារបុញ្ញនិព្ពត្តត្តា ឧឡារគរុសិនិទ្ធសុធាហារជីរណតោ ច។ ករជំ មន្ទំ មុទុសុខុមាលភាវតោ។ តេ ឯកំ អាហារវេលំ អក្កមិត្វាវ សណ្ឋាបេតុំ ន សក្កោន្តិ។ យថា នាម គិម្ហានំ មជ្ឈន្ហិកេ តត្តបាសាណេ ឋបិតំ បទុមំ វា ឧប្បលំ វា សាយន្ហសមយេ ឃដសតេនបិ សិញ្ចិយមានំ បាកតិកំ ន ហោតិ វិនស្សតិយេវ, ឯវមេវ បច្ឆា និរន្តរំ ខាទន្តាបិ បិវន្តាបិ ចវន្តិយេវ ន តិដ្ឋន្តិ។ កតមេ បន តេ ទេវាតិ? ‘‘ឥមេ នាមា’’តិ អដ្ឋកថាយ វិចារណា នត្ថិ, ‘‘អាហារូបច្ឆេទេន អាតបេ ខិត្តមាលា វិយា’’តិ វុត្តត្តា យេ កេចិ កពឡីការាហារូបជីវិនោ ទេវា ឯវំ ករោន្តិ, តេ ឯវំ ចវន្តីតិ វេទិតព្ពា។ អភយគិរិវាសិនោ បនាហុ ‘‘និម្មានរតិបរនិម្មិតវសវត្តិនោ តេ ទេវា, ខិឌ្ឌាយ បទុស្សនមត្តេនេវ ហេតេ ខិឌ្ឌាបទោសិកាតិ វុត្តា’’តិ។ កោ បនេត្ថ ទេវានំ អាហារោ, កា អាហារវេលាតិ? ‘‘សព្ពេសម្បិ កាមាវចរទេវានំ សុធា អាហារោ, សា ហេដ្ឋិមេហិ ហេដ្ឋិមេហិ ឧបរិមានំ ឧបរិមានំ បណីតតមា ហោតិ។ តំ យថាសកំ ទិវសវសេនេវ ទិវសេ ទិវសេ ភុញ្ជន្តិ។ កេចិ បន ពទរប្បមាណំ សុធាហារំ បរិភុញ្ជន្តិ។ សោ ជិវ្ហាយំ ឋបិតមត្តោយេវ យាវ កេសគ្គនខគ្គា កាយំ ផរតិ, តេសំយេវ ទិវសវសេន សត្តទិវសំ យាបនសមត្ថោវ ហោតី’’តិ វទន្តិ។
Khiḍḍāya padussantīti khiḍḍāpadosino, khiḍḍāpadosino eva khiḍḍāpadosikā. Khiḍḍāpadoso vā etesaṃ atthīti khiḍḍāpadosikā. Te kira puññavisesādhigatena mahantena attano sirivibhavena nakkhattaṃ kīḷantā tāya sampattiyā mahantatāya ‘‘āhāraṃ paribhuñjimhā na paribhuñjimhā’’tipi na jānanti. Atha ekāhārātikkamato paṭṭhāya nirantaraṃ khādantāpi pivantāpi cavantiyeva na tiṭṭhanti. Kasmā? Kammajatejassa balavatāya karajakāyassa mandatāya. Manussānañhi kammajatejo mando, karajakāyo balavā. Tesaṃ tejassa mandatāya kāyassa balavatāya sattāhampi atikkamitvā uṇhodakaacchayāguādīhi sakkā karajakāyaṃ upatthambhetuṃ. Devānaṃ pana tejo balavā hoti uḷārapuññanibbattattā uḷāragarusiniddhasudhāhārajīraṇato ca. Karajaṃ mandaṃ mudusukhumālabhāvato. Te ekaṃ āhāravelaṃ akkamitvāva saṇṭhāpetuṃ na sakkonti. Yathā nāma gimhānaṃ majjhanhike tattapāsāṇe ṭhapitaṃ padumaṃ vā uppalaṃ vā sāyanhasamaye ghaṭasatenapi siñciyamānaṃ pākatikaṃ na hoti vinassatiyeva, evameva pacchā nirantaraṃ khādantāpi pivantāpi cavantiyeva na tiṭṭhanti. Katame pana te devāti? ‘‘Ime nāmā’’ti aṭṭhakathāya vicāraṇā natthi, ‘‘āhārūpacchedena ātape khittamālā viyā’’ti vuttattā ye keci kabaḷīkārāhārūpajīvino devā evaṃ karonti, te evaṃ cavantīti veditabbā. Abhayagirivāsino panāhu ‘‘nimmānaratiparanimmitavasavattino te devā, khiḍḍāya padussanamatteneva hete khiḍḍāpadosikāti vuttā’’ti. Ko panettha devānaṃ āhāro, kā āhāravelāti? ‘‘Sabbesampi kāmāvacaradevānaṃ sudhā āhāro, sā heṭṭhimehi heṭṭhimehi uparimānaṃ uparimānaṃ paṇītatamā hoti. Taṃ yathāsakaṃ divasavaseneva divase divase bhuñjanti. Keci pana badarappamāṇaṃ sudhāhāraṃ paribhuñjanti. So jivhāyaṃ ṭhapitamattoyeva yāva kesagganakhaggā kāyaṃ pharati, tesaṃyeva divasavasena sattadivasaṃ yāpanasamatthova hotī’’ti vadanti.
ឥស្សាបកតត្តា បទុដ្ឋេន មនសា បទុស្សន្តីតិ មនោបទោសិកា។ ឧសូយវសេន វា មនសោ បទោសោ មនោបទោសោ, សោ ឯតេសំ អត្ថិ វិនាសហេតុភូតោតិ មនោបទោសិកា។ អក្កុទ្ធោ រក្ខតីតិ កុទ្ធស្ស សោ កោធោ ឥតរស្មិំ អក្កុជ្ឈន្តេ អនុបាទានោ ឯកវារមេវ ឧប្បត្តិយា អនាសេវនោ ចាវេតុំ ន សក្កោតិ, ឧទកន្តំ បត្វា អគ្គិ វិយ និព្ពាយតិ, តស្មា អក្កុទ្ធោ តំ ចវនតោ រក្ខតិ។ ឧភោសុ បន កុទ្ធេសុ ភិយ្យោ ភិយ្យោ អញ្ញមញ្ញម្ហិ បរិវឌ្ឍនវសេន តិខិណសមុទាចារោ និស្សយទហនរសោ កោធោ ឧប្បជ្ជមានោ ហទយវត្ថុំ និទហន្តោ អច្ចន្តសុខុមាលំ ករជកាយំ វិនាសេតិ, តតោ សកលោបិ អត្តភាវោ អន្តរធាយតិ។ តេនាហ ‘‘ឧភោសុ បនា’’តិអាទិ។ តថា ចាហ ភគវា ‘‘អញ្ញមញ្ញម្ហិ បទុដ្ឋចិត្តា កិលន្តកាយ…បេ.… ចវន្តី’’តិ (ទី. និ. ១.៤៧)។
Issāpakatattā paduṭṭhena manasā padussantīti manopadosikā. Usūyavasena vā manaso padoso manopadoso, so etesaṃ atthi vināsahetubhūtoti manopadosikā. Akkuddho rakkhatīti kuddhassa so kodho itarasmiṃ akkujjhante anupādāno ekavārameva uppattiyā anāsevano cāvetuṃ na sakkoti, udakantaṃ patvā aggi viya nibbāyati, tasmā akkuddho taṃ cavanato rakkhati. Ubhosu pana kuddhesu bhiyyo bhiyyo aññamaññamhi parivaḍḍhanavasena tikhiṇasamudācāro nissayadahanaraso kodho uppajjamāno hadayavatthuṃ nidahanto accantasukhumālaṃ karajakāyaṃ vināseti, tato sakalopi attabhāvo antaradhāyati. Tenāha ‘‘ubhosu panā’’tiādi. Tathā cāha bhagavā ‘‘aññamaññamhi paduṭṭhacittā kilantakāya…pe… cavantī’’ti (dī. ni. 1.47).
កតមេ តេន ទេវា ទដ្ឋព្ពាតិ ឯត្ថ តេនាតិ បច្ចត្តេ ករណវចនន្តិ អាហ ‘‘កតមេ នាម តេ ទេវា ទដ្ឋព្ពា’’តិ។ ករណត្ថេយេវ វា ឯតំ ករណវចនន្តិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘តេន វា អត្តភាវេនា’’តិ។ សេសមេត្ថ ឧត្តានមេវ។
Katame tena devā daṭṭhabbāti ettha tenāti paccatte karaṇavacananti āha ‘‘katame nāma te devā daṭṭhabbā’’ti. Karaṇattheyeva vā etaṃ karaṇavacananti dassento āha ‘‘tena vā attabhāvenā’’ti. Sesamettha uttānameva.
ចេតនាសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Cetanāsuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ • Aṅguttaranikāya / ១. ចេតនាសុត្តំ • 1. Cetanāsuttaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / អង្គុត្តរនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ១. ចេតនាសុត្តវណ្ណនា • 1. Cetanāsuttavaṇṇanā