| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / សំយុត្តនិកាយ (ដីកា) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
៨. ចេតនាសុត្តវណ្ណនា
8. Cetanāsuttavaṇṇanā
៣៨. យញ្ចាតិ ឯត្ថ ច-សទ្ទោ អដ្ឋានេ។ តេន ចេតនាយ វិយ បកប្បានានុសយានម្បិ វិញ្ញាណស្ស ឋិតិយា វក្ខមានំយេវ អវិសិដ្ឋំ អារម្មណភាវំ ជោតេតិ។ កាមំ តីសុបិ បទេសុ ‘‘បវត្តេតិ’’ឥច្ចេវ អត្ថោ វុត្តោ, វត្តនត្ថោ បន ចេតនាទីនំ យថាក្កមំ ចេតយនបកប្បនានុសយនរូបោ វិសិដ្ឋដ្ឋោ ទដ្ឋព្ពោ។ តេភូមកកុសលាកុសលចេតនា គហិតា កម្មវិញ្ញាណស្ស បច្ចយនិទ្ធារណមេតន្តិ។ តណ្ហាទិដ្ឋិកប្បា គហិតា យថារហន្តិ អធិប្បាយោ។ អដ្ឋសុបិ ហិ លោភសហគតចិត្តេសុ តណ្ហាកប្បោ, តត្ថ ចតូស្វេវ ទិដ្ឋិកប្បោតិ។ កាមំ អនុសយា លោកិយកុសលចេតនាសុបិ អនុសេន្តិយេវ, អកុសលេសុ បន បវត្តិ បាកដាតិ ‘‘ទ្វាទសន្នំ ចេតនាន’’ន្តិ វុត្តំ។ សហជាតកោដិយាតិ ឥទំ បច្ចុប្បន្នាបិ កាមរាគាទយោ អនុសយាវ វុច្ចន្តិ តំសទិសតាយាតិ វុត្តំ។ ន ហិ កាលភេទេន លក្ខណប្បភេទោ អត្ថីតិ។ អនាគតា ឯវ ហិ កាមរាគាទយោ និប្បរិយាយតោ ‘‘អនុសយា’’តិ វត្តព្ពតំ អរហន្តិ។ បច្ចយុប្បន្នោ វដ្ដតីតិ អាហ ‘‘អារម្មណំ បច្ចយោ’’តិ។ កម្មវិញ្ញាណស្ស ឋិតត្ថន្តិ កម្មវិញ្ញាណស្សេវ បវត្តិយា។ តស្មិំ បច្ចយេ សតីតិ តស្មិំ ចេតនាបកប្បនានុសយសញ្ញិតេ បច្ចយេ សតិ បតិដ្ឋា វិញ្ញាណស្ស ហោតិ។ សន្តានេ ផលទានសមត្ថតាយេវ ហោតីតិ ‘‘បតិដ្ឋា ហោតិ, តស្មិំ បតិដ្ឋិតេ’’តិ វុត្តំ។ សន្និដ្ឋាបកចេតនាវសេន វិរុឡ្ហេតិ។ បតិដ្ឋិតេតិ ហិ ឥមិនា កម្មស្ស កតភាវោ វុត្តោ, ‘‘វិរុឡ្ហេ’’តិ ឥមិនា ឧបចិតភាវោ។ តេនាហ ‘‘កម្មំ ជវាបេត្វា’’តិអាទិ។ តត្ថ បុរេតរំ ឧប្បន្នាហិ កម្មចេតនាហិ លទ្ធបច្ចយត្តា ពលប្បត្តាយ សន្និដ្ឋាបកចេតនាយ កម្មវិញ្ញាណំ លទ្ធបតិដ្ឋំ វិរុឡ្ហមូលញ្ច ហោតីតិ វុត្តំ ‘‘និព្ពត្តមូលេ ជាតេ’’តិ។ តថា ហិ សន្និដ្ឋាបកចេតនា វិបាកំ ទេន្តំ អនន្តរេ ជាតិវសេន ទេតិ ឧបបជ្ជវេទនីយកម្មន្តិ។
38.Yañcāti ettha ca-saddo aṭṭhāne. Tena cetanāya viya pakappānānusayānampi viññāṇassa ṭhitiyā vakkhamānaṃyeva avisiṭṭhaṃ ārammaṇabhāvaṃ joteti. Kāmaṃ tīsupi padesu ‘‘pavatteti’’icceva attho vutto, vattanattho pana cetanādīnaṃ yathākkamaṃ cetayanapakappanānusayanarūpo visiṭṭhaṭṭho daṭṭhabbo. Tebhūmakakusalākusalacetanā gahitā kammaviññāṇassa paccayaniddhāraṇametanti. Taṇhādiṭṭhikappā gahitā yathārahanti adhippāyo. Aṭṭhasupi hi lobhasahagatacittesu taṇhākappo, tattha catūsveva diṭṭhikappoti. Kāmaṃ anusayā lokiyakusalacetanāsupi anusentiyeva, akusalesu pana pavatti pākaṭāti ‘‘dvādasannaṃ cetanāna’’nti vuttaṃ. Sahajātakoṭiyāti idaṃ paccuppannāpi kāmarāgādayo anusayāva vuccanti taṃsadisatāyāti vuttaṃ. Na hi kālabhedena lakkhaṇappabhedo atthīti. Anāgatā eva hi kāmarāgādayo nippariyāyato ‘‘anusayā’’ti vattabbataṃ arahanti. Paccayuppanno vaṭṭatīti āha ‘‘ārammaṇaṃ paccayo’’ti. Kammaviññāṇassa ṭhitatthanti kammaviññāṇasseva pavattiyā. Tasmiṃ paccaye satīti tasmiṃ cetanāpakappanānusayasaññite paccaye sati patiṭṭhā viññāṇassa hoti. Santāne phaladānasamatthatāyeva hotīti ‘‘patiṭṭhā hoti, tasmiṃ patiṭṭhite’’ti vuttaṃ. Sanniṭṭhāpakacetanāvasena viruḷheti. Patiṭṭhiteti hi iminā kammassa katabhāvo vutto, ‘‘viruḷhe’’ti iminā upacitabhāvo. Tenāha ‘‘kammaṃ javāpetvā’’tiādi. Tattha puretaraṃ uppannāhi kammacetanāhi laddhapaccayattā balappattāya sanniṭṭhāpakacetanāya kammaviññāṇaṃ laddhapatiṭṭhaṃ viruḷhamūlañca hotīti vuttaṃ ‘‘nibbattamūle jāte’’ti. Tathā hi sanniṭṭhāpakacetanā vipākaṃ dentaṃ anantare jātivasena deti upapajjavedanīyakammanti.
តេភូមកចេតនាយាតិ តេភូមកកុសលាកុសលចេតនាយ។ អប្បវត្តនក្ខណោតិ ឥធ បវត្តនក្ខណោ ជាយមានក្ខណោ។ ន ជាយមានក្ខណោ អប្បវត្តនក្ខណោ ន កេវលំ ភង្គក្ខណោ អប្បហីនានុសយស្ស អធិប្បេតត្តា។ អប្បហីនកោដិយាតិ អសមុច្ឆិន្នភាវេន។ តទិទំ តេភូមកកុសលាកុសលចេតនាសុ អប្បវត្តមានាសុ អនុសយានំ សហជាតកោដិអាទិនា បវត្តិ នាម នត្ថិ, វិបាកាទីសុ អប្បហីនកោដិយា បវត្តតិ ករោន្តស្ស អភាវតោតិ ឥមមត្ថំ សន្ធាយ វុត្តំ។ អវារិតត្តាតិ បដិបក្ខេតិ អវារិតព្ពត្តា។ បច្ចយោវ ហោតិ វិញ្ញាណស្ស ឋិតិយា។
Tebhūmakacetanāyāti tebhūmakakusalākusalacetanāya. Appavattanakkhaṇoti idha pavattanakkhaṇo jāyamānakkhaṇo. Na jāyamānakkhaṇo appavattanakkhaṇo na kevalaṃ bhaṅgakkhaṇo appahīnānusayassa adhippetattā. Appahīnakoṭiyāti asamucchinnabhāvena. Tadidaṃ tebhūmakakusalākusalacetanāsu appavattamānāsu anusayānaṃ sahajātakoṭiādinā pavatti nāma natthi, vipākādīsu appahīnakoṭiyā pavattati karontassa abhāvatoti imamatthaṃ sandhāya vuttaṃ. Avāritattāti paṭipakkheti avāritabbattā. Paccayova hoti viññāṇassa ṭhitiyā.
បឋមទុតិយវារេហិ វដ្ដំ ទស្សេត្វា តតិយវារេ ‘‘នោ ចេ’’តិអាទិនា វិវដ្ដំ ទស្សិតន្តិ ‘‘បឋមបទេ តេភូមកកុសលាកុសលចេតនា និវត្តា’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ និវត្តាតិ អករណតោ អប្បវត្តិយា អបគតា។ តណ្ហាទិដ្ឋិយោ និវត្តាតិ យោជនា។ វុត្តប្បការេសូតិ ‘‘តេភូមកវិបាកេសូ’’តិអាទិនា វុត្តប្បការេសុ។
Paṭhamadutiyavārehi vaṭṭaṃ dassetvā tatiyavāre ‘‘no ce’’tiādinā vivaṭṭaṃ dassitanti ‘‘paṭhamapade tebhūmakakusalākusalacetanā nivattā’’tiādi vuttaṃ. Tattha nivattāti akaraṇato appavattiyā apagatā. Taṇhādiṭṭhiyo nivattāti yojanā. Vuttappakāresūti ‘‘tebhūmakavipākesū’’tiādinā vuttappakāresu.
ឯត្ថាតិ ឥមស្មិំ សុត្តេ។ ឯត្ថ ចេតនាបកប្បនានំ បវត្តនវសេន ធម្មបរិច្ឆេទោ ទស្សិតោតិ ‘‘ចេតេតីតិ តេភូមកកុសលាកុសលចេតនា គហិតា’’តិអាទិនយោ ឥធេវ ហោតីតិ ទស្សិតោ។ ចតស្សោតិ បដិឃទ្វយមោហមូលសមាគតា ចតស្សោ អកុសលចេតនា។ ចតូសុ អកុសលចេតនាសូតិ យថាវុត្តាសុ ឯវ ចតូសុ អកុសលចេតនាសុ, ឥតរា បន ‘‘ន បកប្បេតី’’តិ ឥមិនា បដិក្ខេបេន និវត្តាតិ។ សុត្តេ អាគតំ វារេត្វាតិ ‘‘នោ ច បកប្បេតី’’តិ ឯវំ បដិក្ខេបវសេន សុត្តេ អាគតំ វជ្ជេត្វា។ ‘‘ន បកប្បេតី’’តិ ហិ ឥមិនា អដ្ឋសុ លោភសហគតចិត្តេសុ សហជាតកោដិយា បវត្តអនុសយោ និវត្តិតោ តេសំ ចិត្តានំ អប្បវត្តនតោ, តស្មា តំ ឋានំ ឋបេត្វាតិ អត្ថោ។ បុរិមសទិសោវ បុរិមនយេសុ វុត្តនយេន គហេតព្ពោ ធម្មបរិច្ឆេទត្តា។
Etthāti imasmiṃ sutte. Ettha cetanāpakappanānaṃ pavattanavasena dhammaparicchedo dassitoti ‘‘cetetīti tebhūmakakusalākusalacetanā gahitā’’tiādinayo idheva hotīti dassito. Catassoti paṭighadvayamohamūlasamāgatā catasso akusalacetanā. Catūsu akusalacetanāsūti yathāvuttāsu eva catūsu akusalacetanāsu, itarā pana ‘‘na pakappetī’’ti iminā paṭikkhepena nivattāti. Sutte āgataṃ vāretvāti ‘‘no ca pakappetī’’ti evaṃ paṭikkhepavasena sutte āgataṃ vajjetvā. ‘‘Na pakappetī’’ti hi iminā aṭṭhasu lobhasahagatacittesu sahajātakoṭiyā pavattaanusayo nivattito tesaṃ cittānaṃ appavattanato, tasmā taṃ ṭhānaṃ ṭhapetvāti attho. Purimasadisova purimanayesu vuttanayena gahetabbo dhammaparicchedattā.
តទប្បតិដ្ឋិតេតិ សមាសភាវតោ វិភត្តិលោបោ, សន្ធិវសេន ទ-ការាគមោ, តស្ស អប្បតិដ្ឋិតំ តទប្បតិដ្ឋិតំ, តស្មិំ តទប្បតិដ្ឋិតេតិ ឯវមេត្ថ សមាសបទសិទ្ធិ ទដ្ឋព្ពា។ ឯត្ថាតិ ឯតស្មិំ តតិយវារេ អរហត្តមគ្គស្ស កិច្ចំ កថិតំ សព្ពសោ អនុសយនិព្ពត្តិភេទនតោ។ ខីណាសវស្ស កិច្ចករណន្តិបិ វត្តុំ វដ្ដតិ សព្ពសោ វេទនាទីនំ បដិក្ខេបភាវតោ។ នវ លោកុត្តរធម្មាតិបិ វត្តុំ វដ្ដតិ មគ្គបដិបាដិយា អនុសយសមុគ្ឃាដនតោ មគ្គានន្តរានិ ផលានិ, តទុភយារម្មណញ្ច និព្ពានន្តិ។ វិញ្ញាណស្សាតិ កម្មវិញ្ញាណស្ស។ បុនព្ភវសីសេន អនន្តរភវសង្គហិតំ នាមរូបំ បដិសន្ធិវិញ្ញាណមេវ វា គហិតន្តិ អាហ ‘‘បុនព្ភវស្ស ច អន្តរេ ឯកោ សន្ធី’’តិ។ ភវជាតីនន្តិ ឯត្ថ ‘‘ទុតិយភវស្ស តតិយភវេ ជាតិយា’’តិ ឯវំ បរម្បរវសេន គហេតព្ពំ។ អាយតិំ បុនព្ភវាភិនិព្ពត្តិគហណេន បន នានន្តរិយតោ កម្មភវោ គហិតោ, ជាតិហេតុផលសិទ្ធិបេត្ថ វុត្តា ឯវាតិ វេទិតព្ពំ។ ឯត្ថ ច ‘‘នោ ចេ, ភិក្ខវេ, ចេតេតិ នោ ច បកប្បេតិ, អថ ខោ អនុសេតី’’តិ ឯវំ ភគវតា ទុតិយនយេ បុព្ពភាគេ ភវនិព្ពត្តកកុសលាកុសលាយូហនំ, បកប្បនញ្ច វិនាបិ ភវេសុ ទិដ្ឋាទីនវស្ស យោគិនោ អនុសយបច្ចយា វិបស្សនាចេតនាបិ បដិសន្ធិជនកា ហោតីតិ ទស្សនត្ថំ កុសលាកុសលស្ស អប្បវត្តិ ចេបិ, តទា វិជ្ជមានតេភូមកវិបាកាទិធម្មេសុ អប្បហីនកោដិយា អនុសយិតកិលេសប្បច្ចយា ភវវជ្ជស្ស កម្មវិញ្ញាណស្ស បតិដ្ឋិតតា ហោតីតិ ទស្សនត្ថញ្ច វុត្តោ។ ‘‘ន ចេតេតិ បកប្បេតិ អនុសេតី’’តិ អយំ នយោ ន គហិតោ ចេតនំ វិនា បកប្បនស្ស អភាវតោ។
Tadappatiṭṭhiteti samāsabhāvato vibhattilopo, sandhivasena da-kārāgamo, tassa appatiṭṭhitaṃ tadappatiṭṭhitaṃ, tasmiṃ tadappatiṭṭhiteti evamettha samāsapadasiddhi daṭṭhabbā. Etthāti etasmiṃ tatiyavāre arahattamaggassa kiccaṃ kathitaṃ sabbaso anusayanibbattibhedanato. Khīṇāsavassa kiccakaraṇantipi vattuṃ vaṭṭati sabbaso vedanādīnaṃ paṭikkhepabhāvato. Nava lokuttaradhammātipi vattuṃ vaṭṭati maggapaṭipāṭiyā anusayasamugghāṭanato maggānantarāni phalāni, tadubhayārammaṇañca nibbānanti. Viññāṇassāti kammaviññāṇassa. Punabbhavasīsena anantarabhavasaṅgahitaṃ nāmarūpaṃ paṭisandhiviññāṇameva vā gahitanti āha ‘‘punabbhavassa ca antare eko sandhī’’ti. Bhavajātīnanti ettha ‘‘dutiyabhavassa tatiyabhave jātiyā’’ti evaṃ paramparavasena gahetabbaṃ. Āyatiṃ punabbhavābhinibbattigahaṇena pana nānantariyato kammabhavo gahito, jātihetuphalasiddhipettha vuttā evāti veditabbaṃ. Ettha ca ‘‘no ce, bhikkhave, ceteti no ca pakappeti, atha kho anusetī’’ti evaṃ bhagavatā dutiyanaye pubbabhāge bhavanibbattakakusalākusalāyūhanaṃ, pakappanañca vināpi bhavesu diṭṭhādīnavassa yogino anusayapaccayā vipassanācetanāpi paṭisandhijanakā hotīti dassanatthaṃ kusalākusalassa appavatti cepi, tadā vijjamānatebhūmakavipākādidhammesu appahīnakoṭiyā anusayitakilesappaccayā bhavavajjassa kammaviññāṇassa patiṭṭhitatā hotīti dassanatthañca vutto. ‘‘Na ceteti pakappeti anusetī’’ti ayaṃ nayo na gahito cetanaṃ vinā pakappanassa abhāvato.
ចេតនាសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Cetanāsuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / សំយុត្តនិកាយ • Saṃyuttanikāya / ៨. ចេតនាសុត្តំ • 8. Cetanāsuttaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / សំយុត្តនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ៨. ចេតនាសុត្តវណ្ណនា • 8. Cetanāsuttavaṇṇanā
