| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / សំយុត្តនិកាយ (ដីកា) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
១០. ចេតិយសុត្តវណ្ណនា
10. Cetiyasuttavaṇṇanā
៨២២. ឧទេនយក្ខស្ស ចេតិយដ្ឋានេតិ ឧទេនស្ស នាម យក្ខស្ស ទេវាយតនសង្ខេបេន ឥដ្ឋកាហិ កតេ មហាជនស្ស ចិត្តីកតដ្ឋានេ។ កតវិហារោតិ ភគវន្តំ ឧទ្ទិស្ស តត្ថ កតវិហារោ។ វុច្ចតីតិ បុរិមវោហារេន ‘‘ឧទេនចេតិយ’’ន្តិ វុច្ចតិ។ គោតមកាទីសុបីតិ គោតមកចេតិយន្តិ ឯវមាទីសុបិ។ ឯសេវ នយោតិ ចេតិយដ្ឋានេ កតវិហារភាវំ អតិទិសតិ។ វឌ្ឍិតាតិ ភាវនាបារិបូរិវសេន បរិព្រូហិតា។ បុនប្បុនំ កតាតិ ភាវនាយ ពហុលីករណវសេន អបរាបរំ បវត្តិតា អានីតា។ យុត្តយានំ វិយ កតាតិ យថា យុត្តមាជញ្ញយានំ ឆេកេន សារថិនា អធិដ្ឋិតំ យថារុចិ បវត្តិមរហតិ, ឯវំ យថារុចិ បវត្តនារហតំ គមិតា។ បតិដ្ឋានដ្ឋេនាតិ អធិដ្ឋានដ្ឋេន។ វត្ថុ វិយ កតាតិ សព្ពសោ ឧបក្កិលេសវិសោធនេន ឥទ្ធិវិសេសានំ បវត្តិដ្ឋានភាវតោ សុវិសោធិតបរិស្សយវត្ថុ វិយ កតា។ អធិដ្ឋិតាតិ បដិបក្ខទូរីភាវតោ សុភាវិតភាវេន តំតំអធិដ្ឋានយោគ្យតាយ ឋបិតា។ សមន្តតោ ចិតាតិ សព្ពភាគេន ភាវនុបចយំ គមិតា។ តេនាហ ‘‘សុវឌ្ឍិតា’’តិ។ សុដ្ឋុ សមារទ្ធាតិ ឥទ្ធិភាវនាយ សិខប្បត្តិយា សម្មទេវ សំសេវិតា។
822.Udenayakkhassacetiyaṭṭhāneti udenassa nāma yakkhassa devāyatanasaṅkhepena iṭṭhakāhi kate mahājanassa cittīkataṭṭhāne. Katavihāroti bhagavantaṃ uddissa tattha katavihāro. Vuccatīti purimavohārena ‘‘udenacetiya’’nti vuccati. Gotamakādīsupīti gotamakacetiyanti evamādīsupi. Eseva nayoti cetiyaṭṭhāne katavihārabhāvaṃ atidisati. Vaḍḍhitāti bhāvanāpāripūrivasena paribrūhitā. Punappunaṃ katāti bhāvanāya bahulīkaraṇavasena aparāparaṃ pavattitā ānītā. Yuttayānaṃ viya katāti yathā yuttamājaññayānaṃ chekena sārathinā adhiṭṭhitaṃ yathāruci pavattimarahati, evaṃ yathāruci pavattanārahataṃ gamitā. Patiṭṭhānaṭṭhenāti adhiṭṭhānaṭṭhena. Vatthu viya katāti sabbaso upakkilesavisodhanena iddhivisesānaṃ pavattiṭṭhānabhāvato suvisodhitaparissayavatthu viya katā. Adhiṭṭhitāti paṭipakkhadūrībhāvato subhāvitabhāvena taṃtaṃadhiṭṭhānayogyatāya ṭhapitā. Samantato citāti sabbabhāgena bhāvanupacayaṃ gamitā. Tenāha ‘‘suvaḍḍhitā’’ti. Suṭṭhu samāraddhāti iddhibhāvanāya sikhappattiyā sammadeva saṃsevitā.
អនិយមេនាតិ ‘‘យស្ស កស្សចី’’តិ អនិយតវចនេន។ និយមេត្វាតិ ‘‘តថាគតស្សា’’តិ សរូបគ្គហណេន និយមេត្វា។ អាយុប្បមាណន្តិ បរមាយុប្បមាណំ វទតិ។ តស្សេវ គហណេ ការណំ ព្រហ្មជាលវណ្ណនាយំ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។ មហាសីវត្ថេរោ បន មហាពោធិសត្តានំ ចរិមភវេ បដិសន្ធិទាយិនោ កម្មស្ស អសង្ខេយ្យាយុកតាសំវត្តនសមត្ថតំ ហទយេ ឋបេត្វា ពុទ្ធានំ អាយុសង្ខារស្ស បរិស្សយវិក្ខម្ភនសមត្ថតា បាឡិយំ អាគតា ឯវាតិ ឥមំ ភទ្ទកប្បមេវ តិដ្ឋេយ្យាតិ អវោច។
Aniyamenāti ‘‘yassa kassacī’’ti aniyatavacanena. Niyametvāti ‘‘tathāgatassā’’ti sarūpaggahaṇena niyametvā. Āyuppamāṇanti paramāyuppamāṇaṃ vadati. Tasseva gahaṇe kāraṇaṃ brahmajālavaṇṇanāyaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ. Mahāsīvatthero pana mahābodhisattānaṃ carimabhave paṭisandhidāyino kammassa asaṅkheyyāyukatāsaṃvattanasamatthataṃ hadaye ṭhapetvā buddhānaṃ āyusaṅkhārassa parissayavikkhambhanasamatthatā pāḷiyaṃ āgatā evāti imaṃ bhaddakappameva tiṭṭheyyāti avoca.
ខណ្ឌិច្ចាទីហិ អភិសុយ្យតីតិ ឯតេន យថា ឥទ្ធិពលេន ជរាយ ន បដិឃាតោ, ឯវំ តេន មរណស្សបិ ន បដិឃាតោតិ អត្ថតោ អាបន្នមេវាតិ។ ‘‘ក្វ សរោ ខិត្តោ, ក្វចនិ បតិតោ’’តិ អញ្ញថា វុដ្ឋិតេនបិ ថេរវាទេន អដ្ឋកថាវចនមេវ សមត្ថិតន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ តេនាហ ‘‘សោ បន ន រុច្ចតិ…បេ.… និយមិត’’ន្តិ។
Khaṇḍiccādīhi abhisuyyatīti etena yathā iddhibalena jarāya na paṭighāto, evaṃ tena maraṇassapi na paṭighātoti atthato āpannamevāti. ‘‘Kva saro khitto, kvacani patito’’ti aññathā vuṭṭhitenapi theravādena aṭṭhakathāvacanameva samatthitanti daṭṭhabbaṃ. Tenāha ‘‘so pana na ruccati…pe… niyamita’’nti.
បរិយុដ្ឋិតចិត្តោតិ យថា កិញ្ចិ អត្ថានត្ថំ សល្លក្ខេតុំ ន សក្កា, ឯវំ អភិភូតចិត្តោ។ សោ បន អភិភវោ មហតា ឧទកោឃេន អប្បកស្ស ឧទកស្ស អជ្ឈោត្ថរណំ វិយ អហោសីតិ វុត្តំ ‘‘អជ្ឈោត្ថដចិត្តោ’’តិ។ អញ្ញោតិ ថេរតោ, អរិយេហិ វា អញ្ញោ យោ កោចិ បរោ បុថុជ្ជនោ។ បុថុជ្ជនគ្គហណញ្ចេត្ថ យថា សព្ពេន សព្ពំ អប្បហីនវិបល្លាសោ មារេន បរិយុដ្ឋិតចិត្តោ កិញ្ចិ អត្ថានត្ថំ សល្លក្ខេតុំ ន សក្កោតិ, ឯវំ ថេរោ ភគវតា កតំ និមិត្តោភាសំ សព្ពសោ ន សល្លក្ខេសីតិ ទស្សនត្ថំ។ តេនាហ ‘‘មារោ ហី’’តិអាទិ។ ចត្តារោ វិបល្លាសាតិ អសុភេ ‘‘សុភ’’ន្តិ សញ្ញាវិបល្លាសោ, ចិត្តវិបល្លាសោ, ទុក្ខេ ‘‘សុខ’’ន្តិ សញ្ញាវិបល្លាសោ, ចិត្តវិបល្លាសោតិ ឥមេ ចត្តារោ វិបល្លាសា។ តេនាតិ យទិបិ ឥតរេ អដ្ឋ វិបល្លាសា បហីនា, យថាវុត្តានំ ចតុន្នំ វិបល្លាសានំ អប្បហីនភាវេន។ អស្សាតិ ថេរស្ស។
Pariyuṭṭhitacittoti yathā kiñci atthānatthaṃ sallakkhetuṃ na sakkā, evaṃ abhibhūtacitto. So pana abhibhavo mahatā udakoghena appakassa udakassa ajjhottharaṇaṃ viya ahosīti vuttaṃ ‘‘ajjhotthaṭacitto’’ti. Aññoti therato, ariyehi vā añño yo koci paro puthujjano. Puthujjanaggahaṇañcettha yathā sabbena sabbaṃ appahīnavipallāso mārena pariyuṭṭhitacitto kiñci atthānatthaṃ sallakkhetuṃ na sakkoti, evaṃ thero bhagavatā kataṃ nimittobhāsaṃ sabbaso na sallakkhesīti dassanatthaṃ. Tenāha ‘‘māro hī’’tiādi. Cattāro vipallāsāti asubhe ‘‘subha’’nti saññāvipallāso, cittavipallāso, dukkhe ‘‘sukha’’nti saññāvipallāso, cittavipallāsoti ime cattāro vipallāsā. Tenāti yadipi itare aṭṭha vipallāsā pahīnā, yathāvuttānaṃ catunnaṃ vipallāsānaṃ appahīnabhāvena. Assāti therassa.
មទ្ទតីតិ ផុសនមត្តេន មទ្ទន្តោ វិយ ហោតិ, អញ្ញថា តេន មទ្ទិតេ សត្តានំ មរណមេវ សិយា, កិំ សក្ខិស្សតិ ន សក្ខិស្សតីតិ អធិប្បាយោ។ កស្មា ន សក្ខិស្សតិ? ននុ ឯស អគ្គសាវកស្ស មហិទ្ធិកស្ស មហានុភាវស្ស កុច្ឆិំ បវិដ្ឋោតិ? សច្ចំ បវិដ្ឋោ, តញ្ច ខោ អត្តនោ មហានុភាវស្ស ទស្សនត្ថំ, ន វិពាធនាធិប្បាយេន។ វិពាធនាធិប្បាយេន បន ឥធ ‘‘កិំ សក្ខិស្សតី’’តិ វុត្តំ ហទយមទ្ទនស្ស អធិកតត្តា។ និមិត្តោភាសន្តិ ឯត្ថ ‘‘តិដ្ឋតុ ភគវា កប្ប’’ន្តិ សកលកប្បំ អវដ្ឋានយាចនាយ ‘‘យស្ស កស្សចិ, អានន្ទ, ចត្តារោ ឥទ្ធិបាទា ភាវិតា’’តិអាទិនា អញ្ញាបទេសេន អត្តនោ ចតុរិទ្ធិបាទភាវនានុភាវេន កប្បំ អវដ្ឋានសមត្ថតាវសេន សញ្ញុប្បាទនំ និមិត្តំ។ តថា បន បរិយាយគ្គហណំ មុញ្ចិត្វា ឧជុកំយេវ អត្តនោ អធិប្បាយវិភាវនំ ឱភាសោ។ ជានន្តោយេវាតិ មារេន បរិយុដ្ឋិតភាវំ ជានន្តោ ឯវ។ អត្តនោ អបរាធហេតុកោ សត្តានំ សោកោ តនុកោ ហោតិ, ន ពលវាតិ អាហ – ‘‘ទោសារោបនេន សោកតនុករណត្ថ’’ន្តិ។ កិំ បន ថេរោ មារេន បរិយុដ្ឋិតចិត្តកាលេ បវត្តិំ បច្ឆា ជានាតីតិ? ន ជានាតិ សភាវេន, ពុទ្ធានុភាវេន បន ជានាតិ។
Maddatīti phusanamattena maddanto viya hoti, aññathā tena maddite sattānaṃ maraṇameva siyā, kiṃ sakkhissati na sakkhissatīti adhippāyo. Kasmā na sakkhissati? Nanu esa aggasāvakassa mahiddhikassa mahānubhāvassa kucchiṃ paviṭṭhoti? Saccaṃ paviṭṭho, tañca kho attano mahānubhāvassa dassanatthaṃ, na vibādhanādhippāyena. Vibādhanādhippāyena pana idha ‘‘kiṃ sakkhissatī’’ti vuttaṃ hadayamaddanassa adhikatattā. Nimittobhāsanti ettha ‘‘tiṭṭhatu bhagavā kappa’’nti sakalakappaṃ avaṭṭhānayācanāya ‘‘yassa kassaci, ānanda, cattāro iddhipādā bhāvitā’’tiādinā aññāpadesena attano caturiddhipādabhāvanānubhāvena kappaṃ avaṭṭhānasamatthatāvasena saññuppādanaṃ nimittaṃ. Tathā pana pariyāyaggahaṇaṃ muñcitvā ujukaṃyeva attano adhippāyavibhāvanaṃ obhāso. Jānantoyevāti mārena pariyuṭṭhitabhāvaṃ jānanto eva. Attano aparādhahetuko sattānaṃ soko tanuko hoti, na balavāti āha – ‘‘dosāropanena sokatanukaraṇattha’’nti. Kiṃ pana thero mārena pariyuṭṭhitacittakāle pavattiṃ pacchā jānātīti? Na jānāti sabhāvena, buddhānubhāvena pana jānāti.
អនត្ថេ និយោជេន្តោ គុណមារណេន មារេតិ, វិរាគវិពន្ធនេន វា ជាតិនិមិត្តតាយ តត្ថ តត្ថ ជាតំ មារេន្តោ វិយ ហោតីតិ ‘‘មារេតីតិ មារោ’’តិ វុត្តំ។ អតិបាបត្តា បាបិមា។ កណ្ហធម្មសមន្នាគតោ កណ្ហោ។ វិរាគាទិគុណានំ អន្តករណតោ អន្តកោ។ សត្តានំ អនត្ថាវហំ បដិបត្តិំ ន មុញ្ចតីតិ នមុចិ។ អត្តនោ មារបាសេន បមត្តេ ពន្ធតិ, បមត្តា វា ពន្ធូ ឯតស្សាតិ បមត្តពន្ធុ។ សត្តមសត្តាហតោ បរំ សត្ត អហានិ សន្ធាយាហ ‘‘អដ្ឋមេ សត្តាហេ’’តិ, ន បន បល្លង្កសត្តាហាទិ វិយ និយតកិច្ចស្ស អដ្ឋមសត្តាហស្ស នាម លព្ភនតោ។ សត្តមសត្តាហស្ស ហិ បរតោ អជបាលនិគ្រោធមូលេ ព្រហ្មុនោ សក្កស្ស ច បដិញ្ញាតធម្មទេសនំ ភគវន្តំ ញត្វា ‘‘ឥទានិ សត្តេ ធម្មទេសនាយ មម វិសយំ អតិក្កាមេស្សតី’’តិ សញ្ជាតទោមនស្សោ ហុត្វា ឋិតោ ចិន្តេសិ, ‘‘ហន្ទាហំ ទានិ នំ ឧបាយេន បរិនិព្ពាបេស្សាមិ, ឯវមស្ស មនោរថោ អញ្ញថត្តំ គមិស្សតិ, មម មនោរថោ ឥជ្ឈិស្សតី’’តិ ចិន្តេត្វា ភគវន្តំ ឧបសង្កមិត្វា ឯកមន្តំ ឋិតោ – ‘‘បរិនិព្ពាតុ ទានិ, ភន្តេ, ភគវា’’តិអាទិនា បរិនិព្ពានំ យាចិ។ តំ សន្ធាយ វុត្តំ ‘‘អដ្ឋមេ សត្តាហេ’’តិអាទិ។ តត្ថ អជ្ជាតិ អាយុសង្ខារវោស្សជ្ជនទិវសំ សន្ធាយាហ។ ភគវា ចស្ស អតិពន្ធនាធិប្បាយំ ជានន្តោបិ តំ អនាវិកត្វា បរិនិព្ពានស្ស អកាលភាវមេវ បកាសេន្តោ យាចនំ បដិក្ខិបិ។ តេនាហ ‘‘ន តាវាហ’’ន្តិអាទិ។
Anatthe niyojento guṇamāraṇena māreti, virāgavibandhanena vā jātinimittatāya tattha tattha jātaṃ mārento viya hotīti ‘‘māretīti māro’’ti vuttaṃ. Atipāpattā pāpimā. Kaṇhadhammasamannāgato kaṇho. Virāgādiguṇānaṃ antakaraṇato antako. Sattānaṃ anatthāvahaṃ paṭipattiṃ na muñcatīti namuci. Attano mārapāsena pamatte bandhati, pamattā vā bandhū etassāti pamattabandhu. Sattamasattāhato paraṃ satta ahāni sandhāyāha ‘‘aṭṭhame sattāhe’’ti, na pana pallaṅkasattāhādi viya niyatakiccassa aṭṭhamasattāhassa nāma labbhanato. Sattamasattāhassa hi parato ajapālanigrodhamūle brahmuno sakkassa ca paṭiññātadhammadesanaṃ bhagavantaṃ ñatvā ‘‘idāni satte dhammadesanāya mama visayaṃ atikkāmessatī’’ti sañjātadomanasso hutvā ṭhito cintesi, ‘‘handāhaṃ dāni naṃ upāyena parinibbāpessāmi, evamassa manoratho aññathattaṃ gamissati, mama manoratho ijjhissatī’’ti cintetvā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā ekamantaṃ ṭhito – ‘‘parinibbātu dāni, bhante, bhagavā’’tiādinā parinibbānaṃ yāci. Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘aṭṭhame sattāhe’’tiādi. Tattha ajjāti āyusaṅkhāravossajjanadivasaṃ sandhāyāha. Bhagavā cassa atibandhanādhippāyaṃ jānantopi taṃ anāvikatvā parinibbānassa akālabhāvameva pakāsento yācanaṃ paṭikkhipi. Tenāha ‘‘na tāvāha’’ntiādi.
មគ្គវសេន ព្យត្តាតិ សច្ចបដិវេធវេយ្យត្តិយេន ព្យត្តា។ តថេវ វិនីតាតិ មគ្គវសេន កិលេសានំ សមុច្ឆេទវិនយេន វិនីតា។ តថា វិសារទាតិ អរិយមគ្គាធិគមេនេវ សត្ថុសាសនេ វេសារជ្ជប្បត្តិយា វិសារទា, សារជ្ជករានំ ទិដ្ឋិវិចិកិច្ឆាទិបាបធម្មានំ វិគមេន វិសារទភាវំ បត្តាតិ អត្ថោ។ យស្ស សុតស្ស វសេន វដ្ដទុក្ខតោ និស្សរណំ សម្ភវតិ, តំ ឥធ ឧក្កដ្ឋនិទ្ទេសេន ‘‘សុត’’ន្តិ អធិប្បេតន្តិ អាហ ‘‘តេបិដកវសេនា’’តិ។ តិណ្ណំ បិដកានំ សមូហោ តេបិដកំ, តីណិ វា បិដកានិ តិបិដកំ, តិបិដកមេវ តេបិដកំ, តស្ស វសេន។ តទេវាតិ យំ តំ តេបិដកំ សោតព្ពភាវេន សុតន្តិ វុត្តំ, តមេវ។ ធម្មន្តិ បរិយត្តិធម្មំ។ ធារេន្តីតិ សុវណ្ណភាជនេ បក្ខិត្តសីហវសំ វិយ អវិនស្សន្តំ កត្វា សុប្បគុណសុប្បវត្តិភាវេន ធារេន្តិ ហទយេ ឋបេន្តិ។ ឥតិ បរិយត្តិធម្មវសេន ពហុស្សុតធម្មធរភាវំ ទស្សេត្វា ឥទានិ បដិវេធវសេនបិ តំ ទស្សេន្តោ ‘‘អថ វា’’តិអាទិ វុត្តំ។ អរិយធម្មស្សាតិ មគ្គផលធម្មស្ស, នវវិធស្ស វា លោកុត្តរធម្មស្ស។ អនុធម្មភូតន្តិ អធិគមាយានុរូបំ ធម្មភូតំ។ អនុច្ឆវិកបដិបទន្តិ តមេវ វិបស្សនាធម្មមាហ, ឆព្ពិធា វិសុទ្ធិយោ វា។ អនុធម្មន្តិ និព្ពានធម្មស្ស អនុធម្មោ, យថាវុត្តបដិបទា, តស្សានុរូបំ អភិសល្លេខិតំ អប្បិច្ឆតាទិធម្មំ។ ចរណសីលាតិ សមាទាយ វត្តនសីលា។ អនុមគ្គផលធម្មោ ឯតិស្សាតិ វា អនុធម្មា, វុដ្ឋានគាមិនិវិបស្សនា, តស្ស ចរណសីលា។ អត្តនោ អាចរិយវាទន្តិ អត្តនោ អាចរិយស្ស សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស វាទំ។ សទេវកស្ស លោកស្ស អាចារសិក្ខាបនេន អាចរិយោ, ភគវា, តស្ស វាទោ, ចតុសច្ចទេសនា។
Maggavasena byattāti saccapaṭivedhaveyyattiyena byattā. Tatheva vinītāti maggavasena kilesānaṃ samucchedavinayena vinītā. Tathā visāradāti ariyamaggādhigameneva satthusāsane vesārajjappattiyā visāradā, sārajjakarānaṃ diṭṭhivicikicchādipāpadhammānaṃ vigamena visāradabhāvaṃ pattāti attho. Yassa sutassa vasena vaṭṭadukkhato nissaraṇaṃ sambhavati, taṃ idha ukkaṭṭhaniddesena ‘‘suta’’nti adhippetanti āha ‘‘tepiṭakavasenā’’ti. Tiṇṇaṃ piṭakānaṃ samūho tepiṭakaṃ, tīṇi vā piṭakāni tipiṭakaṃ, tipiṭakameva tepiṭakaṃ, tassa vasena. Tadevāti yaṃ taṃ tepiṭakaṃ sotabbabhāvena sutanti vuttaṃ, tameva. Dhammanti pariyattidhammaṃ. Dhārentīti suvaṇṇabhājane pakkhittasīhavasaṃ viya avinassantaṃ katvā suppaguṇasuppavattibhāvena dhārenti hadaye ṭhapenti. Iti pariyattidhammavasena bahussutadhammadharabhāvaṃ dassetvā idāni paṭivedhavasenapi taṃ dassento ‘‘atha vā’’tiādi vuttaṃ. Ariyadhammassāti maggaphaladhammassa, navavidhassa vā lokuttaradhammassa. Anudhammabhūtanti adhigamāyānurūpaṃ dhammabhūtaṃ. Anucchavikapaṭipadanti tameva vipassanādhammamāha, chabbidhā visuddhiyo vā. Anudhammanti nibbānadhammassa anudhammo, yathāvuttapaṭipadā, tassānurūpaṃ abhisallekhitaṃ appicchatādidhammaṃ. Caraṇasīlāti samādāya vattanasīlā. Anumaggaphaladhammo etissāti vā anudhammā, vuṭṭhānagāminivipassanā, tassa caraṇasīlā. Attano ācariyavādanti attano ācariyassa sammāsambuddhassa vādaṃ. Sadevakassa lokassa ācārasikkhāpanena ācariyo, bhagavā, tassa vādo, catusaccadesanā.
អាចិក្ខិស្សន្តីតិ អាទិតោ កថេស្សន្តិ, អត្តនា ឧគ្គហិតនិយាមេន បរេ ឧគ្គណ្ហាបេស្សន្តីតិ អត្ថោ។ ទេសេស្សន្តីតិ វាចេស្សន្តិ, បាឡិំ សម្មា បពោធេស្សន្តីតិ អត្ថោ។ បញ្ញបេស្សន្តីតិ បជានាបេស្សន្តិ, សង្កាសេស្សន្តីតិ អត្ថោ។ បដ្ឋបេស្សន្តីតិ បការេហិ ឋបេស្សន្តិ, បកាសេស្សន្តីតិ អត្ថោ។ វិវរិស្សន្តីតិ វិវដំ ករិស្សន្តិ។ វិភជិស្សន្តីតិ វិភត្តំ ករិស្សន្តិ។ ឧត្តានីករិស្សន្តីតិ អនុត្តានំ គម្ភីរំ ឧត្តានំ បាកដំ ករិស្សន្តិ។ សហធម្មេនាតិ ឯត្ថ ធម្ម-សទ្ទោ ការណបរិយាយោ ‘‘ហេតុម្ហិ ញាណំ ធម្មបដិសម្ភិទា’’តិអាទីសុ (វិភ. ៧២០) វិយាតិ អាហ ‘‘សហេតុកេន សការណេន វចនេនា’’តិ។
Ācikkhissantīti ādito kathessanti, attanā uggahitaniyāmena pare uggaṇhāpessantīti attho. Desessantīti vācessanti, pāḷiṃ sammā pabodhessantīti attho. Paññapessantīti pajānāpessanti, saṅkāsessantīti attho. Paṭṭhapessantīti pakārehi ṭhapessanti, pakāsessantīti attho. Vivarissantīti vivaṭaṃ karissanti. Vibhajissantīti vibhattaṃ karissanti. Uttānīkarissantīti anuttānaṃ gambhīraṃ uttānaṃ pākaṭaṃ karissanti. Sahadhammenāti ettha dhamma-saddo kāraṇapariyāyo ‘‘hetumhi ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā’’tiādīsu (vibha. 720) viyāti āha ‘‘sahetukena sakāraṇena vacanenā’’ti.
សប្បាដិហារិយន្តិ សនិស្សរណំ។ យថា បរវាទំ ភញ្ជិត្វា សកវាទោ បតិដ្ឋហតិ, ឯវំ ហេតុទាហរណេហិ យថាធិគតមត្ថំ សម្បាទេត្វា ធម្មំ កថេស្សន្តិ។ តេនាហ ‘‘និយ្យានិកំ កត្វា ធម្មំ ទេសេស្សន្តី’’តិ , នវវិធំ លោកុត្តរំ ធម្មំ បពោធេស្សន្តីតិ អត្ថោ។ ឯត្ថ ច ‘‘បញ្ញបេស្សន្តី’’តិអាទីហិ ឆហិ បទេហិ ឆ អត្ថបទានិ ទស្សិតានិ, អាទិតោ បន ទ្វីហិ បទេហិ ឆ ព្យញ្ជនបទានិ។ ឯត្តាវតា តេបិដកំ ពុទ្ធវចនំ សំវណ្ណនានយេន សង្គហេត្វា ទស្សិតំ ហោតិ។ វុត្តញ្ហេតំ នេត្តិយំ (នេត្តិ. សង្គហវារ) ‘‘ទ្វាទស បទានិ សុត្តំ, តំ សព្ពំ ព្យញ្ជនញ្ច អត្ថោ ចា’’តិ។
Sappāṭihāriyanti sanissaraṇaṃ. Yathā paravādaṃ bhañjitvā sakavādo patiṭṭhahati, evaṃ hetudāharaṇehi yathādhigatamatthaṃ sampādetvā dhammaṃ kathessanti. Tenāha ‘‘niyyānikaṃ katvā dhammaṃ desessantī’’ti , navavidhaṃ lokuttaraṃ dhammaṃ pabodhessantīti attho. Ettha ca ‘‘paññapessantī’’tiādīhi chahi padehi cha atthapadāni dassitāni, ādito pana dvīhi padehi cha byañjanapadāni. Ettāvatā tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ saṃvaṇṇanānayena saṅgahetvā dassitaṃ hoti. Vuttañhetaṃ nettiyaṃ (netti. saṅgahavāra) ‘‘dvādasa padāni suttaṃ, taṃ sabbaṃ byañjanañca attho cā’’ti.
សិក្ខត្តយសង្គហិតន្តិ អធិសីលសិក្ខាទិសិក្ខត្តយសង្គហំ។ សកលំ សាសនព្រហ្មចរិយន្តិ អនវសេសំ សត្ថុសាសនភូតំ សេដ្ឋចរិយំ។ សមិទ្ធន្តិ សម្មទេវ វឌ្ឍិតំ។ ឈានស្សាទវសេនាតិ តេហិ តេហិ ភិក្ខូហិ សមធិគតឈានសុខវសេន។ វុឌ្ឍិប្បត្តន្តិ ឧឡារបណីតភាវូបគមនេន សព្ពសោ បរិវុឌ្ឍិមុបគតំ។ សព្ពបាលិផុល្លំ វិយ អភិញ្ញាសម្បទាហិ សាសនាភិវុឌ្ឍិយា មត្ថកប្បត្តិតោ។ បតិដ្ឋិតវសេនាតិ បតិដ្ឋានវសេន, បតិដ្ឋប្បត្តិយាតិ អត្ថោ។ បដិវេធវសេន ពហុនោ ជនស្ស ហិតំ ពាហុជញ្ញំ។ តេនាហ ‘‘មហាជនាភិសមយវសេនា’’តិ។ បុថុ បុថុលំ ភូតំ ជាតំ, បុថុត្តំ ភូតំ បត្តន្តិ វា បុថុភូតំ។ តេនាហ ‘‘សព្ពាការេន បុថុលភាវប្បត្ត’’ន្តិ។ សុដ្ឋុ បកាសិតន្តិ សម្មទេវ អាទិកល្យាណាទិភាវេន បវេទិតំ។
Sikkhattayasaṅgahitanti adhisīlasikkhādisikkhattayasaṅgahaṃ. Sakalaṃ sāsanabrahmacariyanti anavasesaṃ satthusāsanabhūtaṃ seṭṭhacariyaṃ. Samiddhanti sammadeva vaḍḍhitaṃ. Jhānassādavasenāti tehi tehi bhikkhūhi samadhigatajhānasukhavasena. Vuḍḍhippattanti uḷārapaṇītabhāvūpagamanena sabbaso parivuḍḍhimupagataṃ. Sabbapāliphullaṃ viya abhiññāsampadāhi sāsanābhivuḍḍhiyā matthakappattito. Patiṭṭhitavasenāti patiṭṭhānavasena, patiṭṭhappattiyāti attho. Paṭivedhavasena bahuno janassa hitaṃ bāhujaññaṃ. Tenāha ‘‘mahājanābhisamayavasenā’’ti. Puthu puthulaṃ bhūtaṃ jātaṃ, puthuttaṃ bhūtaṃ pattanti vā puthubhūtaṃ. Tenāha ‘‘sabbākārena puthulabhāvappatta’’nti. Suṭṭhu pakāsitanti sammadeva ādikalyāṇādibhāvena paveditaṃ.
សតិំ សូបដ្ឋិតំ កត្វាតិ អយំ កាយាទិវិភាគោ អត្តភាវសញ្ញិតោ ទុក្ខភារោ មយា ឯត្តកំ កាលំ វហិតោ, ឥទានិ បន ន វហិតព្ពោ, ឯតស្ស អវហនត្ថំ ចិរតរំ កាលំ អរិយមគ្គសម្ភារោ សម្ភតោ, ស្វាយំ អរិយមគ្គោ បដិវិទ្ធោ, យតោ ឥមេ កាយាទយោ អសុភាទិតោ សភាវាទិតោ សម្មទេវ បរិញ្ញាតាតិ ចតុព្ពិធម្បិ សតិំ យថាតថំ វិសយេ សុដ្ឋុ ឧបដ្ឋិតំ កត្វា។ ញាណេន បរិច្ឆិន្ទិត្វាតិ យស្មា ឥមស្ស អត្តភាវសញ្ញិតស្ស ទុក្ខភារស្ស វហនេ បយោជនភូតំ អត្តហិតំ ពោធិមូលេ ឯវ បរិសមាបិតំ, បរហិតំ បន ពុទ្ធវេនេយ្យវិនយនំ បរិសមាបិតំ មត្ថកប្បត្តំ, តំ ទានិ មាសត្តយេនេវ បរិសមាបនំ បាបុណិស្សតិ, តស្មា អាហ ‘‘វិសាខបុណ្ណមាយំ បរិនិព្ពាយិស្សាមី’’តិ, ឯវំ ពុទ្ធញាណេន បរិច្ឆិន្ទិត្វា សច្ចភាគេន វិនិច្ឆយំ កត្វា។ អាយុសង្ខារំ វិស្សជីតិ អាយុនោ ជីវិតស្ស អភិសង្ខរណំ ផលសមាបត្តិធម្មំ ន សមាបជ្ជិស្សាមីតិ វិស្សជិ, តំ វិស្សជ្ជនេនេវ តេន អភិសង្ខរីយមានំ ជីវិតសង្ខារំ ន បវត្តយិស្សាមីតិ វិស្សជិ។ តេនាហ ‘‘តត្ថា’’តិអាទិ។
Satiṃsūpaṭṭhitaṃ katvāti ayaṃ kāyādivibhāgo attabhāvasaññito dukkhabhāro mayā ettakaṃ kālaṃ vahito, idāni pana na vahitabbo, etassa avahanatthaṃ cirataraṃ kālaṃ ariyamaggasambhāro sambhato, svāyaṃ ariyamaggo paṭividdho, yato ime kāyādayo asubhādito sabhāvādito sammadeva pariññātāti catubbidhampi satiṃ yathātathaṃ visaye suṭṭhu upaṭṭhitaṃ katvā. Ñāṇena paricchinditvāti yasmā imassa attabhāvasaññitassa dukkhabhārassa vahane payojanabhūtaṃ attahitaṃ bodhimūle eva parisamāpitaṃ, parahitaṃ pana buddhaveneyyavinayanaṃ parisamāpitaṃ matthakappattaṃ, taṃ dāni māsattayeneva parisamāpanaṃ pāpuṇissati, tasmā āha ‘‘visākhapuṇṇamāyaṃ parinibbāyissāmī’’ti, evaṃ buddhañāṇena paricchinditvā saccabhāgena vinicchayaṃ katvā. Āyusaṅkhāraṃ vissajīti āyuno jīvitassa abhisaṅkharaṇaṃ phalasamāpattidhammaṃ na samāpajjissāmīti vissaji, taṃ vissajjaneneva tena abhisaṅkharīyamānaṃ jīvitasaṅkhāraṃ na pavattayissāmīti vissaji. Tenāha ‘‘tatthā’’tiādi.
ឋានមហន្តតាយបិ បវត្តិអាការមហន្តតាយបិ មហន្តោ បថវីកម្បោ។ តត្ថ ឋានមហន្តតាយ ភូមិចាលស្ស មហន្តតំ ទស្សេតុំ ‘‘តទា…បេ.… អកម្បិត្ថា’’តិ វុត្តំ, សា បន ជាតិខេត្តភូតា ទសសហស្សី លោកធាតុ ឯវ, ន យា កាចិ។ យា មហាភិនីហារមហាជាតិអាទីសុបិ អកម្បិត្ថ, តទាបិ តត្តកាយ ឯវ កម្បនេ កិំ ការណំ? ជាតិខេត្តភាវេន តស្សេវ អាទិតោ បរិគ្គហស្ស កតត្តា, បរិគ្គហណញ្ចស្ស ធម្មតាវសេន វេទិតព្ពំ។ តថា ហិ បុរិមពុទ្ធានម្បិ តត្តកមេវ ជាតិខេត្តំ អហោសិ។ តថា ហិ វុត្តំ ‘‘ទសសហស្សី លោកធាតុ និស្សទ្ទា ហោតិ និរាកុលា…បេ.… មហាសមុទ្ទោ អាភុជតិ, ទសសហស្សី បកម្បតី’’តិ ច អាទិ។ ឧទកបរិយន្តំ កត្វា ឆប្បការប្បវេធនេន។ អវីតរាគេ ភិំសេតីតិ ភិំសនោ, សោ ឯវ ភិំសនកោតិ អាហ ‘‘ភយជនកោ’’តិ។ ទេវភេរិយោតិ ទេវទុន្ទុភិសទ្ទស្ស បរិយាយវចនមត្តំ, ន ចេត្ថ កាចិ ភេរី ទេវទុន្ទុភីតិ អធិប្បេតា, អថ ខោ ឧប្បាតភាវេន លព្ភមានោ អាកាសតោ និគ្ឃោសសទ្ទោ។ តេនាហ ‘‘ទេវោ’’តិអាទិ។ ទេវោតិ មេឃោ។ តស្ស ហិ តទា អច្ឆភាវេន អាកាសស្ស វស្សាភាវេន សុក្ខគជ្ជិតសញ្ញិតេ សទ្ទេ និច្ឆរន្តេ ទេវទុន្ទុភិសមញ្ញា។ តេនាហ ‘‘ទេវោ សុក្ខគជ្ជិតំ គជ្ជី’’តិ។
Ṭhānamahantatāyapi pavattiākāramahantatāyapi mahanto pathavīkampo. Tattha ṭhānamahantatāya bhūmicālassa mahantataṃ dassetuṃ ‘‘tadā…pe… akampitthā’’ti vuttaṃ, sā pana jātikhettabhūtā dasasahassī lokadhātu eva, na yā kāci. Yā mahābhinīhāramahājātiādīsupi akampittha, tadāpi tattakāya eva kampane kiṃ kāraṇaṃ? Jātikhettabhāvena tasseva ādito pariggahassa katattā, pariggahaṇañcassa dhammatāvasena veditabbaṃ. Tathā hi purimabuddhānampi tattakameva jātikhettaṃ ahosi. Tathā hi vuttaṃ ‘‘dasasahassī lokadhātu nissaddā hoti nirākulā…pe… mahāsamuddo ābhujati, dasasahassī pakampatī’’ti ca ādi. Udakapariyantaṃ katvā chappakārappavedhanena. Avītarāge bhiṃsetīti bhiṃsano, so eva bhiṃsanakoti āha ‘‘bhayajanako’’ti. Devabheriyoti devadundubhisaddassa pariyāyavacanamattaṃ, na cettha kāci bherī devadundubhīti adhippetā, atha kho uppātabhāvena labbhamāno ākāsato nigghosasaddo. Tenāha ‘‘devo’’tiādi. Devoti megho. Tassa hi tadā acchabhāvena ākāsassa vassābhāvena sukkhagajjitasaññite sadde niccharante devadundubhisamaññā. Tenāha ‘‘devo sukkhagajjitaṃ gajjī’’ti.
បីតិវេគវិស្សដ្ឋន្តិ ‘‘ឯវំ ចិរតរកាលំ វហិតោ អយំ អត្តភាវសញ្ញិតោ ទុក្ខភារោ, ទានិ ន ចិរស្សេវ និក្ខិបិស្សាមី’’តិ សញ្ជាតសោមនស្សោ ភគវា សភាវេនេវ បីតិវេគវិស្សដ្ឋំ ឧទានំ ឧទានេតិ, ឯវំ ឧទានេន្តេន អយម្បិ អត្ថោ សាធិតោ ហោតីតិ ទស្សនត្ថំ អដ្ឋកថាយំ ‘‘កស្មា’’តិអាទិ វុត្តំ។
Pītivegavissaṭṭhanti ‘‘evaṃ ciratarakālaṃ vahito ayaṃ attabhāvasaññito dukkhabhāro, dāni na cirasseva nikkhipissāmī’’ti sañjātasomanasso bhagavā sabhāveneva pītivegavissaṭṭhaṃ udānaṃ udāneti, evaṃ udānentena ayampi attho sādhito hotīti dassanatthaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘kasmā’’tiādi vuttaṃ.
តុលីយតីតិ តុលន្តិ តុល-សទ្ទោ កម្មសាធនោតិ ទស្សេតុំ ‘‘តុលិត’’ន្តិ វុត្តំ។ អប្បានុភាវតាយ បរិច្ឆិន្នំ។ តថា ហិ តំ បដិបក្ខេន បរិតោ ខណ្ឌិតភាវេន បរិត្តន្តិ វុច្ចតិ។ បដិបក្ខវិក្ខម្ភនតោ ទីឃសន្តានតាយ វិបុលផលតាយ ច ន តុលំ ន បរិច្ឆិន្នំ។ យេហិ ការណេហិ បុព្ពេ អវិសេសតោ ‘‘មហគ្គតំ អតុល’’ន្តិ វុត្តំ, តានិ ការណានិ រូបាវចរតោ អារុប្បស្ស សាតិសយំ វិជ្ជន្តីតិ អរូបាវចរំ អតុលន្តិ វុត្តំ, ឥតរញ្ច តុលន្តិ។ អប្បវិបាកន្តិ តីសុបិ កម្មេសុ យំ អប្បវិបាកំ ហីនំ, តំ តុលំ។ ពហុវិបាកន្តិ យំ មហាវិបាកំ បណីតំ, តំ អតុលំ។ យំ បនេត្ថ មជ្ឈិមំ, តំ ហីនំ ឧក្កដ្ឋន្តិ ទ្វិធា ភិន្ទិត្វា ទ្វីសុ ភាគេសុ បក្ខិបិតព្ពំ។ ហីនត្តិកវណ្ណនាយំ វុត្តនយេនេវ អប្បពហុវិបាកតំ និទ្ធារេត្វា តស្ស វសេន តុលាតុលភាវោ វេទិតព្ពោ។ សម្ភវតិ ឯតស្មាតិ សម្ភវោតិ អាហ ‘‘សម្ភវ^ ហេតុភូត’’ន្តិ។ និយកជ្ឈត្តរតោតិ សសន្តានធម្មេសុ វិបស្សនាវសេន គោចរាសេវនាយ ច រតោ។ សវិបាកំ សមានំ បវត្តិវិបាកមត្តទាយិកម្មំ សវិបាកដ្ឋេន សម្ភវំ, ន ច តំ កាមាទិ^ ភវាភិសង្ខារកន្តិ តតោ វិសេសនត្ថំ សម្ភវន្តិ វត្វា ‘‘ភវសង្ខារ’’ន្តិ វុត្តំ។ ឱស្សជីតិ អរិយមគ្គេន អវស្សជិ។ កវចំ វិយ អត្តភាវំ បរិយោនន្ធិត្វា ឋិតំ អត្តនិ សម្ភូតត្តា អត្តសម្ភវំ កិលេសញ្ច អភិន្ទីតិ កិលេសភេទសហភាវិកម្មោស្សជ្ជនំ ទស្សេន្តោ តទុភយស្ស ការណមាហ ‘‘អជ្ឈត្តរតោ សមាហិតោ’’តិ។
Tulīyatīti tulanti tula-saddo kammasādhanoti dassetuṃ ‘‘tulita’’nti vuttaṃ. Appānubhāvatāya paricchinnaṃ. Tathā hi taṃ paṭipakkhena parito khaṇḍitabhāvena parittanti vuccati. Paṭipakkhavikkhambhanato dīghasantānatāya vipulaphalatāya ca na tulaṃ na paricchinnaṃ. Yehi kāraṇehi pubbe avisesato ‘‘mahaggataṃ atula’’nti vuttaṃ, tāni kāraṇāni rūpāvacarato āruppassa sātisayaṃ vijjantīti arūpāvacaraṃ atulanti vuttaṃ, itarañca tulanti. Appavipākanti tīsupi kammesu yaṃ appavipākaṃ hīnaṃ, taṃ tulaṃ. Bahuvipākanti yaṃ mahāvipākaṃ paṇītaṃ, taṃ atulaṃ. Yaṃ panettha majjhimaṃ, taṃ hīnaṃ ukkaṭṭhanti dvidhā bhinditvā dvīsu bhāgesu pakkhipitabbaṃ. Hīnattikavaṇṇanāyaṃ vuttanayeneva appabahuvipākataṃ niddhāretvā tassa vasena tulātulabhāvo veditabbo. Sambhavati etasmāti sambhavoti āha ‘‘sambhava^ hetubhūta’’nti. Niyakajjhattaratoti sasantānadhammesu vipassanāvasena gocarāsevanāya ca rato. Savipākaṃ samānaṃ pavattivipākamattadāyikammaṃ savipākaṭṭhena sambhavaṃ, na ca taṃ kāmādi^ bhavābhisaṅkhārakanti tato visesanatthaṃ sambhavanti vatvā ‘‘bhavasaṅkhāra’’nti vuttaṃ. Ossajīti ariyamaggena avassaji. Kavacaṃ viya attabhāvaṃ pariyonandhitvā ṭhitaṃ attani sambhūtattā attasambhavaṃkilesañca abhindīti kilesabhedasahabhāvikammossajjanaṃ dassento tadubhayassa kāraṇamāha ‘‘ajjhattarato samāhito’’ti.
បឋមវិកប្បេ អវសជ្ជនមេវ វុត្តំ។ ឯត្ថ អវសជ្ជនាការោតិ តំ ទស្សេន្តោ ‘‘អថ វា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ តីរេន្តោតិ ‘‘ឧប្បាទោ ភយំ, អនុប្បាទោ ខេម’’ន្តិអាទិនា វីមំសន្តោ។ តុលេន្តោ តីរេន្តោតិអាទិនា សង្ខេបតោ វុត្តមត្ថំ វិត្ថារតោ ទស្សេតុំ ‘‘បញ្ចក្ខន្ធា’’តិអាទិំ វត្វា ភវសង្ខារស្ស អវសជ្ជនាការំ សរូបតោ ទស្សេតិ។ ឯវន្តិអាទិនា បន ឧទានគាថាវណ្ណនាយំ អាទិតោ វុត្តមត្ថំ និគមនវសេន ទស្សេតិ។ អភីតភាវញាបនត្ថញ្ចាតិ អយម្បិ អត្ថោ សង្គហិតោតិ ទដ្ឋព្ពំ។
Paṭhamavikappe avasajjanameva vuttaṃ. Ettha avasajjanākāroti taṃ dassento ‘‘atha vā’’tiādimāha. Tattha tīrentoti ‘‘uppādo bhayaṃ, anuppādo khema’’ntiādinā vīmaṃsanto. Tulento tīrentotiādinā saṅkhepato vuttamatthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘pañcakkhandhā’’tiādiṃ vatvā bhavasaṅkhārassa avasajjanākāraṃ sarūpato dasseti. Evantiādinā pana udānagāthāvaṇṇanāyaṃ ādito vuttamatthaṃ nigamanavasena dasseti. Abhītabhāvañāpanatthañcāti ayampi attho saṅgahitoti daṭṭhabbaṃ.
ចាបាលវគ្គវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Cāpālavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / សំយុត្តនិកាយ • Saṃyuttanikāya / ១០. ចេតិយសុត្តំ • 10. Cetiyasuttaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / សំយុត្តនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ១០. ចេតិយសុត្តវណ្ណនា • 10. Cetiyasuttavaṇṇanā
