| Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / မဇ္ဈိမနိကာယ (ဋီကာ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
၆. စေတောခိလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
6. Cetokhilasuttavaṇṇanā
၁၈၅. စေတော တေဟိ ခိလယတိ ထဒ္ဓဘာဝံ အာပဇ္ဇတီတိ စေတောခိလာ။ တေနာဟ ‘‘စိတ္တသ္သ ထဒ္ဓဘာဝာ’’တိ။ ယသ္မာ တေဟိ ဥပ္ပန္နေဟိ စိတ္တံ ဥက္လာပီဇာတံ ဌာနံ ဝိယ အမနုညံ ခေတ္တံ ဝိယ စ ခာဏုကနိစိတံ အမဟပ္ဖလံ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကစဝရဘာဝာ ခာဏုကဘာဝာ’’တိ။ ‘‘စိတ္တသ္သာ’’တိ အာနေတ္ဝာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ စိတ္တံ ဗန္ဓိတ္ဝာတိ တဏ္ဟာပဝတ္တိဘာဝတော ကုသလစာရသ္သ အဝသရစဇနဝသေန စိတ္တံ ဗဒ္ဓံ ဝိယ သမောရောဓေတ္ဝာ။ တေနာဟ ‘‘မုဋ္ဌိယံ ကတ္ဝာ ဝိယ ဂဏ္ဟန္တီ’’တိ။ သဒ္ဒတ္ထတော ပန စေတော ဝိရူပံ နိဗန္ဓီယတိ သံယမီယတိ ဧတေဟီတိ စေတသော ဝိနိဗန္ဓာ ယသ္သ စတုဗ္ဗိဓံ သီလံ အခဏ္ဍာဒိဘာဝပ္ပတ္တိယာ သုပရိသုဒ္ဓံ ဝိသေသဘာဂိယတ္တာ အပ္ပကသိရေနေဝ မဂ္ဂဖလာဝဟံ မဟာသင္ဃရက္ခိတတ္ထေရသ္သ ဝိယ, သော တာဒိသေန သီလေန ဣမသ္မိံ ဓမ္မဝိနယေ ဝုဒ္ဓိံ အာပဇ္ဇိသ္သတီတိ အာဟ ‘‘သီလေန ဝုဒ္ဓိ’’န္တိ။ ယသ္သ ပန အရိယမဂ္ဂော ဥပ္ပဇ္ဇန္တော ဝိရူဠ္ဟမူလော ဝိယ ပာဒပော သုပ္ပတိဋ္ဌိတော, သော သာသနေ ဝိရူဠ္ဟိံ အာပန္နောတိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂေန ဝိရူဠ္ဟိ’’န္တိ။ ယော သဗ္ဗသော ကိလေသနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တော, သော အရဟာ သီလာဒိဓမ္မက္ခန္ဓပာရိပူရိယာ သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နိဗ္ဗာနေန ဝေပုလ္လ’’န္တိ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ အတ္ထော ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗော။
185. Ceto tehi khilayati thaddhabhāvaṃ āpajjatīti cetokhilā. Tenāha ‘‘cittassa thaddhabhāvā’’ti. Yasmā tehi uppannehi cittaṃ uklāpījātaṃ ṭhānaṃ viya amanuññaṃ khettaṃ viya ca khāṇukanicitaṃ amahapphalaṃ hoti. Tena vuttaṃ ‘‘kacavarabhāvā khāṇukabhāvā’’ti. ‘‘Cittassā’’ti ānetvā sambandhitabbaṃ. Cittaṃ bandhitvāti taṇhāpavattibhāvato kusalacārassa avasaracajanavasena cittaṃ baddhaṃ viya samorodhetvā. Tenāha ‘‘muṭṭhiyaṃ katvā viya gaṇhantī’’ti. Saddatthato pana ceto virūpaṃ nibandhīyati saṃyamīyati etehīti cetaso vinibandhā yassa catubbidhaṃ sīlaṃ akhaṇḍādibhāvappattiyā suparisuddhaṃ visesabhāgiyattā appakasireneva maggaphalāvahaṃ mahāsaṅgharakkhitattherassa viya, so tādisena sīlena imasmiṃ dhammavinaye vuddhiṃ āpajjissatīti āha ‘‘sīlena vuddhi’’nti. Yassa pana ariyamaggo uppajjanto virūḷhamūlo viya pādapo suppatiṭṭhito, so sāsane virūḷhiṃ āpannoti āha ‘‘maggena virūḷhi’’nti. Yo sabbaso kilesanibbānappatto, so arahā sīlādidhammakkhandhapāripūriyā sativepullappatto hotīti āha ‘‘nibbānena vepulla’’nti. Dutiyavikappe attho vuttanayānusārena veditabbo.
ဗုဒ္ဓာနံ ဓမ္မကာယော ဝိယ ရူပကာယောပိ အနညသာဓာရဏတာယ အနုတ္တရဂုဏာဓိဋ္ဌာနတာယ စ အပစ္စက္ခကာရီနံ သံသယဝတ္ထု ဟောတိယေဝာတိ ‘‘သရီရေ ဝာ ဂုဏေ ဝာ ကင္ခတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယထာ မဟာပုရိသလက္ခဏေန အနုဗ္ယဉ္ဇနာဒယော ရူပကာယဂုဏာ ဂဟိတာ ဧဝ ဟောန္တိ အဝိနာဘာဝတောတိ ‘‘ဒ္ဝတ္တိံသဝရလက္ခဏပ္ပဋိမဏ္ဍိတ’’မိစ္စေဝ ဝုတ္တံ, ဧဝံ အနာဝရဏဉာဏေန သဗ္ဗေပိ အနန္တာပရိမေယ္ယဘေဒာ ဓမ္မကာယဂုဏာ ဂဟိတာ ဧဝ ဟောန္တီတိ သဗ္ဗညုတညာဏဂ္ဂဟဏမေဝ ကတံ နာနန္တရိယဘာဝတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကင္ခဟီတိ ‘‘အဟော ဝတ တေ ဂုဏာ န ဘဝေယ္ယုံ, ဘဝေယ္ယုံ ဝာ’’တိ ပတ္ထနုပ္ပာဒနဝသေန ကင္ခတိ။ ပုရိမော ဟိ ဝိပရီတဇ္ဈာသယော, ဣတရော ယထာဘူတဉာဏဇ္ဈာသယော။ ဝိစိနန္တောတိ ဝိစယဘူတာယ ပညာယ တေ ဝိဝေစေတုကာမော တဒဘာဝတော ကိစ္ဆံ ဒုက္ခံ အာပဇ္ဇတိ, ကိစ္ဆပ္ပတ္တိ စ တတ္ထ နိစ္ဆေတုံ အသမတ္ထတာယေဝာတိ အာဟ ‘‘ဝိနိစ္ဆေတုံ န သက္ကောတီ’’တိ။ ဝိဂတာ စိကိစ္ဆာတိ ဝိစိကိစ္ဆာ။ အဓိမောက္ခံ န ပဋိလဘတီတိ ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိ ဩကပ္ပနဝသေန ဂုဏေသု ဝိနိစ္ဆယံ နာဓိဂစ္ဆတိ။ ဩတရိတ္ဝာတိ ဉာဏေန အနုပဝိသိတ္ဝာ။ ပသီဒိတုန္တိ ‘‘ပသန္နရူပဓမ္မကာယဂုဏေဟိ ဘဂဝာ’’တိ ပသီဒိတုံ။ အနာဝိလော အကာလုသ္သော ဟောတုံ န သက္ကောတိ။ ‘‘ကင္ခတီ’’တိ ဣမိနာ ဒုဗ္ဗလာ ဝိမတိ ဝုတ္တာ, ‘‘ဝိစိကိစ္ဆတီ’’တိ ဣမိနာ မဇ္ဈိမာ, ‘‘နာဓိမုစ္စတီ’’တိ ဣမိနာ ဗလဝတီ, ‘‘န သမ္ပသီဒတီ’’တိ ဣမိနာ တိဝိဓာယပိ ဝိမတိယာ ဝသေန ဥပ္ပန္နစိတ္တကာလုသ္သိယံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
Buddhānaṃ dhammakāyo viya rūpakāyopi anaññasādhāraṇatāya anuttaraguṇādhiṭṭhānatāya ca apaccakkhakārīnaṃ saṃsayavatthu hotiyevāti ‘‘sarīre vā guṇe vā kaṅkhatī’’ti vuttaṃ. Tattha yathā mahāpurisalakkhaṇena anubyañjanādayo rūpakāyaguṇā gahitā eva honti avinābhāvatoti ‘‘dvattiṃsavaralakkhaṇappaṭimaṇḍita’’micceva vuttaṃ, evaṃ anāvaraṇañāṇena sabbepi anantāparimeyyabhedā dhammakāyaguṇā gahitā eva hontīti sabbaññutaññāṇaggahaṇameva kataṃ nānantariyabhāvatoti daṭṭhabbaṃ. Kaṅkhahīti ‘‘aho vata te guṇā na bhaveyyuṃ, bhaveyyuṃ vā’’ti patthanuppādanavasena kaṅkhati. Purimo hi viparītajjhāsayo, itaro yathābhūtañāṇajjhāsayo. Vicinantoti vicayabhūtāya paññāya te vivecetukāmo tadabhāvato kicchaṃ dukkhaṃ āpajjati, kicchappatti ca tattha nicchetuṃ asamatthatāyevāti āha ‘‘vinicchetuṃ na sakkotī’’ti. Vigatā cikicchāti vicikicchā. Adhimokkhaṃ na paṭilabhatīti ‘‘evameta’’nti okappanavasena guṇesu vinicchayaṃ nādhigacchati. Otaritvāti ñāṇena anupavisitvā. Pasīditunti ‘‘pasannarūpadhammakāyaguṇehi bhagavā’’ti pasīdituṃ. Anāvilo akālusso hotuṃ na sakkoti. ‘‘Kaṅkhatī’’ti iminā dubbalā vimati vuttā, ‘‘vicikicchatī’’ti iminā majjhimā, ‘‘nādhimuccatī’’ti iminā balavatī, ‘‘na sampasīdatī’’ti iminā tividhāyapi vimatiyā vasena uppannacittakālussiyaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ.
အာတပ္ပာယာတိအာဒိတော တပတိ သန္တပတိ ကိလေသေတိ အာတပ္ပံ, အာရမ္ဘဓာတု, တဒတ္ထာယ။ အနုယောဂာယာတိ ယထာ သံကိလေသဓမ္မာနံ အဝသရော န ဟောတိ, ဧဝံ အနု အနု ယုဉ္ဇနံ အနုယောဂော, နိက္ကမဓာတု, တဒတ္ထာယ။ တေနာဟ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ယောဂာယာ’’တိ။ သာတစ္စာယာတိ ယထာ ဥပရူပရိ ဝိသေသာဓိဂမော ဟောတိ, တထာ သတတသ္သ နိရန္တရပဝတ္တသ္သ အနုယောဂသ္သ ဘာဝော သာတစ္စံ, ပရက္ကမဓာတု, တဒတ္ထာယ။ ပဓာနာယာတိ သန္တမေဝံ တိဝိဓဓာတုသံဝဍ္ဎိတာနုဘာဝံ သဗ္ဗကိလေသဝိဒ္ဓံသနသမတ္ထံ ပဓာနသင္ခာတံ ဝီရိယံ, တဒတ္ထာယ။ ဧတ္ထ စ အာတပ္ပာယ စိတ္တံ န နမတိ ယထာဝုတ္တကင္ခာဝသေန, ပဂေဝ အနုယောဂာဒိအတ္ထန္တိ ဒသ္သေတုံ စတ္တာရိပိ ပဒာနိ ဂဟိတာနိ, အနဝသေသဝိသေသဒသ္သနတ္ထံ ဝာ။ ကေစိ ပန ‘‘အာတပ္ပဝေဝစနာနေဝ အနုယောဂာဒိပဒာနီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧတ္တာဝတာ ဘဂဝာ သတ္ထရိ ကင္ခာယ စိတ္တသ္သ ထဒ္ဓကစဝရခာဏုကဘာဝေန အကုသလဘာဝာဒိအာပာဒနတော စေတောခိလဘာဝံ ဒသ္သေတိ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။
Ātappāyātiādito tapati santapati kileseti ātappaṃ, ārambhadhātu, tadatthāya. Anuyogāyāti yathā saṃkilesadhammānaṃ avasaro na hoti, evaṃ anu anu yuñjanaṃ anuyogo, nikkamadhātu, tadatthāya. Tenāha ‘‘punappunaṃ yogāyā’’ti. Sātaccāyāti yathā uparūpari visesādhigamo hoti, tathā satatassa nirantarapavattassa anuyogassa bhāvo sātaccaṃ, parakkamadhātu, tadatthāya. Padhānāyāti santamevaṃ tividhadhātusaṃvaḍḍhitānubhāvaṃ sabbakilesaviddhaṃsanasamatthaṃ padhānasaṅkhātaṃ vīriyaṃ, tadatthāya. Ettha ca ātappāya cittaṃ na namati yathāvuttakaṅkhāvasena, pageva anuyogādiatthanti dassetuṃ cattāripi padāni gahitāni, anavasesavisesadassanatthaṃ vā. Keci pana ‘‘ātappavevacanāneva anuyogādipadānī’’ti vadanti. Ettāvatā bhagavā satthari kaṅkhāya cittassa thaddhakacavarakhāṇukabhāvena akusalabhāvādiāpādanato cetokhilabhāvaṃ dasseti. Sesesupi eseva nayo.
သိက္ခာဂ္ဂဟဏေန ပဋိပတ္တိသဒ္ဓမ္မသ္သ ဂဟိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ပရိယတ္တိဓမ္မေ စ ပဋိဝေဓဓမ္မေ စာ’’တိ။ ပရိယတ္တိဓမ္မေ ယတ္ထ ကင္ခာယ သမ္ဘဝော, တံ ဒသ္သေတုံ ‘‘စတုရာသီတိ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟသ္သာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တယိဒံ နိဒသ္သနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ပရမ္ပရာယ ပဋိဝေဓာဝဟဘာဝာဒိဝသေနပိ ဧကစ္စာနံ တတ္ထ သံသယုပ္ပတ္တိတော။ ယထာ စ ပဋိဝေဓေ ကင္ခာ ဝုတ္တာ, ဧဝံ အဓိဂမဓမ္မေပိ ပဝတ္တတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ ဧကစ္စေ ‘‘ကသိဏာဒိဘာဝနာယ ဈာနာနိ ဣဇ္ဈန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ကသိဏနိသ္သန္ဒော အာရုပ္ပာတိ, မေတ္တာဒိနိသ္သန္ဒော စတုတ္ထဗ္ရဟ္မဝိဟာရော’’တိ ဧဝမာဒိနာ ကင္ခတိယေဝာတိ။ ဧတ္ထ စ နဝလောကုတ္တရေသု ပညတ္တိယံယေဝ ကင္ခာပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ အသံကိလေသိကတ္တာ လောကုတ္တရဓမ္မာနံ။
Sikkhāggahaṇena paṭipattisaddhammassa gahitattā vuttaṃ ‘‘pariyattidhamme ca paṭivedhadhamme cā’’ti. Pariyattidhamme yattha kaṅkhāya sambhavo, taṃ dassetuṃ ‘‘caturāsīti dhammakkhandhasahassānī’’tiādi vuttaṃ. Tayidaṃ nidassanamattaṃ daṭṭhabbaṃ paramparāya paṭivedhāvahabhāvādivasenapi ekaccānaṃ tattha saṃsayuppattito. Yathā ca paṭivedhe kaṅkhā vuttā, evaṃ adhigamadhammepi pavattatīti veditabbā. Tathā hi ekacce ‘‘kasiṇādibhāvanāya jhānāni ijjhantī’’ti vadanti. ‘‘Kasiṇanissando āruppāti, mettādinissando catutthabrahmavihāro’’ti evamādinā kaṅkhatiyevāti. Ettha ca navalokuttaresu paññattiyaṃyeva kaṅkhāpavatti veditabbā asaṃkilesikattā lokuttaradhammānaṃ.
ဧဝရူပန္တိ ဧဒိသံ သုပ္ပဋိပတ္တိ-ဥဇုပ္ပဋိပတ္တိ-ဉာယပ္ပဋိပတ္တိ-သာမီစိပ္ပဋိပတ္တိ-သင္ခာတံ သမ္မာပဋိပဒံ။ အဓိသီလသိက္ခာဒယော လောကုတ္တရဓမ္မသ္သ အနုဓမ္မဘူတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝဉ္ဟိ မဂ္ဂဖလသိက္ခာဟိ ဣမာသံ ဝိသေသော သိဒ္ဓော ဟောတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘သိက္ခာဂ္ဂဟဏေန ပဋိပတ္တိသဒ္ဓမ္မသ္သ ဂဟိတတ္တာ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ယထာ ဝိစိကိစ္ဆာ ဝတ္ထုတ္တယသ္သ သိက္ခာယ စ ဂုဏေသု အနဓိမုစ္စနအသမ္ပသီဒနဝသေန အပ္ပဋိပတ္တိဘာဝတော စိတ္တသ္သ ထဒ္ဓဘာဝော အာသပ္ပနပရိသပ္ပနဝသေန ပဝတ္တိယာ ကစဝရခာဏုကဘာဝော စ, ဧဝံ သဗ္ရဟ္မစာရီသု အာဃာတစဏ္ဍိက္ကာဒိဝသေန စိတ္တသ္သ ထဒ္ဓဘာဝော စ ဥပဟနနဝိရုဇ္ဈနာဒိဝသေန ကစဝရခာဏုကဘာဝော စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အရိယသင္ဃဝိသယာ ဝိစိကိစ္ဆာ, ပုဂ္ဂလဝိသယာ ကာစိ နတ္ထီတိ သင္ဃဝိသယာဝ ဂဟိတာ, သာသနိကဝသေန စာယံ စေတောခိလဒေသနာတိ သဗ္ရဟ္မစာရီဝိသယောဝ ကောပော ဂဟိတော။
Evarūpanti edisaṃ suppaṭipatti-ujuppaṭipatti-ñāyappaṭipatti-sāmīcippaṭipatti-saṅkhātaṃ sammāpaṭipadaṃ. Adhisīlasikkhādayo lokuttaradhammassa anudhammabhūtā veditabbā. Evañhi maggaphalasikkhāhi imāsaṃ viseso siddho hoti. Tathā hi vuttaṃ ‘‘sikkhāggahaṇena paṭipattisaddhammassa gahitattā’’ti. Ettha ca yathā vicikicchā vatthuttayassa sikkhāya ca guṇesu anadhimuccanaasampasīdanavasena appaṭipattibhāvato cittassa thaddhabhāvo āsappanaparisappanavasena pavattiyā kacavarakhāṇukabhāvo ca, evaṃ sabrahmacārīsu āghātacaṇḍikkādivasena cittassa thaddhabhāvo ca upahananavirujjhanādivasena kacavarakhāṇukabhāvo ca veditabbo. Ariyasaṅghavisayā vicikicchā, puggalavisayā kāci natthīti saṅghavisayāva gahitā, sāsanikavasena cāyaṃ cetokhiladesanāti sabrahmacārīvisayova kopo gahito.
၁၈၆. ယထာ ဝတ္ထုကာမော, ဧဝံ ကိလေသကာမောပိ အသ္သာဒနီယော ဧဝာတိ ‘‘ကိလေသကာမေပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ဘဂဝာ ‘‘ရူပတဏ္ဟာ လောကေ ပိယရူပံ သာတရူပံ, ဧတ္ထေသာ တဏ္ဟာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဧတ္ထ နိဝိသမာနာ နိဝိသတီ’’တိအာဒိ (ဒီ. နိ. ၂.၄၀၀; မ. နိ. ၁.၁၃၃; ဝိဘ. ၂၀၃)။ ကာမနိဒ္ဒေသေ (မဟာနိ. ၁) သဗ္ဗေပိ တေဘူမကာ ဓမ္မာ ကာမနီယဋ္ဌေန ‘‘ကာမာ’’တိ ဝုတ္တာ, ဗလဝကာမရာဂဝတ္ထုဘူတာယေဝေတ္ထ ကာမဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာတိ။ ဝိနိဗဒ္ဓဝတ္ထုဘာဝေန ယထာ ဝိသုံ အတ္တနော ကာယော ဂဟိတော, တထာ ပရေသံ တထာရူပာ ရူပဓမ္မာ သမူဟဋ္ဌေနာတိ အာဟ ‘‘ရူပေတိ ဗဟိဒ္ဓာရူပေ’’တိ။ ယထာ ဟိ ပဉ္စကာမဂုဏိကော ရာဂော ဈာနာဒိဝိသေသာဓိဂမသ္သ ဝိနိဗဒ္ဓာယ သံဝတ္တတိ, ဧဝံ အတ္တနော ကာယေ အပေက္ခာ ဗဟိဒ္ဓာ စ သကပရိက္ခာရဉာတိမိတ္တာဒီသု အပေက္ခာတိ။ ကေစိ ပနေတ္ထ ‘‘ရူပေတိ ရူပဇ္ဈာနေ’’တိအာဒိနာ ပပဉ္စေန္တိ။ တဒယုတ္တံ ဈာနာဓိဂမဝိနိဗဒ္ဓာနံ သီလသ္သ စ သံကိလေသဘူတာနံ စေတောဝိနိဗဒ္ဓဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ။
186. Yathā vatthukāmo, evaṃ kilesakāmopi assādanīyo evāti ‘‘kilesakāmepī’’ti vuttaṃ. Tenāha bhagavā ‘‘rūpataṇhā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisatī’’tiādi (dī. ni. 2.400; ma. ni. 1.133; vibha. 203). Kāmaniddese (mahāni. 1) sabbepi tebhūmakā dhammā kāmanīyaṭṭhena ‘‘kāmā’’ti vuttā, balavakāmarāgavatthubhūtāyevettha kāmaggahaṇena gahitāti. Vinibaddhavatthubhāvena yathā visuṃ attano kāyo gahito, tathā paresaṃ tathārūpā rūpadhammā samūhaṭṭhenāti āha ‘‘rūpeti bahiddhārūpe’’ti. Yathā hi pañcakāmaguṇiko rāgo jhānādivisesādhigamassa vinibaddhāya saṃvattati, evaṃ attano kāye apekkhā bahiddhā ca sakaparikkhārañātimittādīsu apekkhāti. Keci panettha ‘‘rūpeti rūpajjhāne’’tiādinā papañcenti. Tadayuttaṃ jhānādhigamavinibaddhānaṃ sīlassa ca saṃkilesabhūtānaṃ cetovinibaddhabhāvena gahitattā.
ယာဝဒတ္ထန္တိ ယာဝ အတ္ထေတိ အဘိကင္ခတိ, တာဝ။ တေနာဟ ‘‘ယတ္တကံ ဣစ္ဆတိ, တတ္တက’’န္တိ။ န္တိ ယာဝဒတ္ထံ ဥဒရပူရံ ဘုတ္တံ။ အဝဒေဟနတော ပူရဏတော။ သေယ္ယသုခန္တိ သေယ္ယံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇနကသုခံ။ ပသ္သသုခန္တိ ပသ္သာနံ သမ္ပရိဝတ္တနေန ဥပ္ပဇ္ဇနကသုခံ။ နိဒ္ဒာသုခန္တိ နိဒ္ဒာယနေန ဥပ္ပဇ္ဇနကသုခံ။
Yāvadatthanti yāva attheti abhikaṅkhati, tāva. Tenāha ‘‘yattakaṃ icchati, tattaka’’nti. Nti yāvadatthaṃ udarapūraṃ bhuttaṃ. Avadehanato pūraṇato. Seyyasukhanti seyyaṃ paṭicca uppajjanakasukhaṃ. Passasukhanti passānaṃ samparivattanena uppajjanakasukhaṃ. Niddāsukhanti niddāyanena uppajjanakasukhaṃ.
သီလေနာတိအာဒိ ပတ္ထနာကာရဒသ္သနံ။ ဝတသမာဒာနန္တိ ဓုတင္ဂာဒိဝတာနုဋ္ဌာနံ။ တပောတိ ဝီရိယာရမ္ဘော။ သော ဟိ ကိလေသာနံ တပနဋ္ဌေန နိဂ္ဂဏ္ဟနဋ္ဌေန တပစရဏန္တိ ဝုတ္တံ။
Sīlenātiādi patthanākāradassanaṃ. Vatasamādānanti dhutaṅgādivatānuṭṭhānaṃ. Tapoti vīriyārambho. So hi kilesānaṃ tapanaṭṭhena niggaṇhanaṭṭhena tapacaraṇanti vuttaṃ.
၁၈၉. ဆန္ဒံ နိသ္သာယာတိ ဆန္ဒံ ဓုရံ, ဆန္ဒံ ဇေဋ္ဌကံ, ဆန္ဒံ ပုဗ္ဗင္ဂမံ ကတ္ဝာ ပဝတ္တိဝသေန ဆန္ဒံ နိသ္သာယ။ ဇေဋ္ဌကဋ္ဌေန ပဓာနဘူတာ, ပဓာနဘာဝံ ဝာ ပတ္တာတိ ပဓာနဘူတာ။ တေဟိ ဓမ္မေဟီတိ ဆန္ဒနိသ္သယေန ပဝတ္တသမာဓိနာ စေဝ ‘‘ပဓာနသင္ခာရော’’တိ ဝုတ္တဝီရိယေန စ။ ဥပေတန္တိ သမ္ပယုတ္တံ။ ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓိ, နိပ္ဖတ္တိအတ္ထေန ပဋိလာဘဋ္ဌေန စာတိ အတ္ထော, တသ္သာ ဣဒ္ဓိယာ ပာဒံ ပာဒကံ ပဒဋ္ဌာနဘူတံ။ အထ ဝာ ဣဇ္ဈန္တိ တာယ ဣဒ္ဓာ ဝုဒ္ဓာ ဥက္ကံသဂတာ ဟောန္တီတိ ဣဒ္ဓိ, သာဝ ဥပရိဝိသေသာနံ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော ပာဒော။ တေနာဟ ‘‘ဣဒ္ဓိဘူတံ ဝာ ပာဒန္တိ ဣဒ္ဓိပာဒ’’န္တိ။ သေသေသုပီတိ ဝီရိယိဒ္ဓိပာဒာဒီသုပိ။ အသ္သာတိ ဣဒ္ဓိပာဒသ္သ။ အတ္ထော ဒီပိတောတိ ဒီပနတ္ထံ ကတံ, တသ္မာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ. မဟာဋီ. ၂.၃၆၉) တသ္သ အတ္ထဝိစာရော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဣဒ္ဓိပာဒာနံ သမာဓိပဓာနတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ ကထိတ’’န္တိ။ တေသံ တေသံ ကုသလဓမ္မာနံ အနုပ္ပန္နာနံ ဥပ္ပာဒနကိရိယာယ ဥပ္ပန္နာနံ ပရိဗ္ရူဟနကိရိယာယ ဥသ္သဟနတော ဥသ္သောဠ္ဟီ, ထာမပ္ပတ္တာ ပရက္ကမဓာတု။ သာ ပန စတုန္နံ ဣဒ္ဓိပာဒာနံ ဝိသေသပစ္စယဘူတာ တေ ဥပာဒာယ ‘‘ပဉ္စမီ’’တိ ဝုတ္တာ, သာ စ ယသ္မာ သမထဝိပသ္သနာဘာဝနာသု တတ္ထ စအာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနေသု သာဓေတဗ္ဗံ ဝီရိယံ, တသ္မာ အာဟ ‘‘ဥသ္သောဠ္ဟီတိ သဗ္ဗတ္ထ ကတ္တဗ္ဗဝီရိယံ ဒသ္သေတီ’’တိ။ ပုဗ္ဗဘာဂိယသမထဝိပသ္သနာသာဓနံ ပဟာတဗ္ဗဓမ္မဝိဘာဂေန ဘိန္ဒိတ္ဝာ အာဟ ‘‘ပဉ္စ စေတောခိလပ္ပဟာနာနိ ပဉ္စ ဝိနိဗန္ဓပ္ပဟာနာနီ’’တိ။ ဘဗ္ဗောတိ ယုတ္တော အရဟတိ နိပ္ဖတ္တိယာ။ ဉာဏေနာတိ မဂ္ဂဉာဏေန။ ကိလေသဘေဒာယာတိ ကိလေသာနံ သမုစ္ဆိန္ဒနာယ။ ခေမသ္သာတိ အနုပဒ္ဒဝသ္သ။
189.Chandaṃ nissāyāti chandaṃ dhuraṃ, chandaṃ jeṭṭhakaṃ, chandaṃ pubbaṅgamaṃ katvā pavattivasena chandaṃ nissāya. Jeṭṭhakaṭṭhena padhānabhūtā, padhānabhāvaṃ vā pattāti padhānabhūtā. Tehi dhammehīti chandanissayena pavattasamādhinā ceva ‘‘padhānasaṅkhāro’’ti vuttavīriyena ca. Upetanti sampayuttaṃ. Ijjhanaṭṭhena iddhi, nipphattiatthena paṭilābhaṭṭhena cāti attho, tassā iddhiyā pādaṃ pādakaṃ padaṭṭhānabhūtaṃ. Atha vā ijjhanti tāya iddhā vuddhā ukkaṃsagatā hontīti iddhi, sāva uparivisesānaṃ adhiṭṭhānabhāvato pādo. Tenāha ‘‘iddhibhūtaṃ vā pādanti iddhipāda’’nti. Sesesupīti vīriyiddhipādādīsupi. Assāti iddhipādassa. Attho dīpitoti dīpanatthaṃ kataṃ, tasmā visuddhimaggasaṃvaṇṇanāyaṃ (visuddhi. mahāṭī. 2.369) tassa atthavicāro gahetabbo. Iddhipādānaṃ samādhipadhānattā vuttaṃ ‘‘vikkhambhanappahānaṃ kathita’’nti. Tesaṃ tesaṃ kusaladhammānaṃ anuppannānaṃ uppādanakiriyāya uppannānaṃ paribrūhanakiriyāya ussahanato ussoḷhī, thāmappattā parakkamadhātu. Sā pana catunnaṃ iddhipādānaṃ visesapaccayabhūtā te upādāya ‘‘pañcamī’’ti vuttā, sā ca yasmā samathavipassanābhāvanāsu tattha caādimajjhapariyosānesu sādhetabbaṃ vīriyaṃ, tasmā āha ‘‘ussoḷhīti sabbattha kattabbavīriyaṃ dassetī’’ti. Pubbabhāgiyasamathavipassanāsādhanaṃ pahātabbadhammavibhāgena bhinditvā āha ‘‘pañca cetokhilappahānāni pañca vinibandhappahānānī’’ti. Bhabboti yutto arahati nipphattiyā. Ñāṇenāti maggañāṇena. Kilesabhedāyāti kilesānaṃ samucchindanāya. Khemassāti anupaddavassa.
သမ္ဘာဝနတ္ထေတိ (သာရတ္ထ. ဋီ. ၁.၁၁; အ. နိ. ဋီ. ၃.၇.၇၁) ‘‘အပိ နာမေဝံ သိယာ’’တိ ဝိကပ္ပနတ္ထော သမ္ဘာဝနတ္ထော။ ဧဝံ ဟီတိ ဧဝံ ဧကမေဝ သင္ခ္ယံ အဝတ္ဝာ အပရာယ သင္ခ္ယာယ သဒ္ဓိံ ဝစနံ လောကေ သိလိဋ္ဌဝစနံ ဟောတိ ယထာ ‘‘ဒ္ဝေ ဝာ တီဏိ ဝာ ဥဒကဖုသိတာနီ’’တိ။ သမ္မာ အဓိသယိတာနီတိ ပာဒာဒီဟိ အတ္တနာ နေသံ ကိဉ္စိ ဥပဃာတံ အကရောန္တိယာ ဗဟိဝာတာဒိပရိသ္သယပရိဟရဏတ္ထံ သမ္မဒေဝ ဥပရိ သယိတာနိ။ ဥတုံ ဂာဟာပေန္တိယာတိ တေသံ အလ္လသိနေဟပရိယာဒာနတ္ထံ အတ္တနော ကာယုသ္မာဝသေန ဥတုံ ဂဏ္ဟာပေန္တိယာ။ တေနာဟ ‘‘ဥသ္မီကတာနီ’’တိ။ သမ္မာ ပရိဘာဝိတာနီတိ သမ္မဒေဝ သဗ္ဗသော ကုက္ကုဋဝာသနာယ ဝာသိတာနိ။ တေနာဟ ‘‘ကုက္ကုဋဂန္ဓံ ဂာဟာပိတာနီ’’တိ။ အယဉ္စ ကုက္ကုဋဂန္ဓပရိဘာဝနာ သမ္မာအဓိသယနသမ္မာပရိသေဒနနိပ္ဖတ္တိယာ ‘‘အနုနိပ္ဖာဒီ’’တိ (သာရတ္ထ. ဋီ. ၁.၁၁) ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တေဟိ ပန သဒ္ဓိံယေဝ ဣဇ္ဈနတော ဝုတ္တံ ‘‘တိဝိဓကိရိယာကရဏေနာ’’တိ။ ကိဉ္စာပိ န ဧဝံ ‘‘အဟော ဝတိမေ’’တိအာဒိနာ ဣစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇေယ္ယ, ကာရဏသ္သ ပန သမ္ပာဒိတတ္တာ အထ ခော ဘဗ္ဗာဝ အဘိနိဗ္ဘိဇ္ဇိတုန္တိ ယောဇနာ ။ ကသ္မာ ဘဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘တေ ဟိ ယသ္မာ တာယာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ ယထာ ကပာလသ္သ တနုတာ အာလောကသ္သ အန္တော ပညာယမာနသ္သ ကာရဏံ, တထာ ကပာလသ္သ တနုတာယ နခသိခာမုခတုဏ္ဍကာနံ ခရတာယ စ အလ္လသိနေဟသ္သ ပရိယာဒာနံ ကာရဏဝစနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, တသ္မာတိ အာလောကသ္သ အန္တော ပညာယမာနတော, သယဉ္စ ပရိပာကဂတတ္တာ။
Sambhāvanattheti (sārattha. ṭī. 1.11; a. ni. ṭī. 3.7.71) ‘‘api nāmevaṃ siyā’’ti vikappanattho sambhāvanattho. Evaṃ hīti evaṃ ekameva saṅkhyaṃ avatvā aparāya saṅkhyāya saddhiṃ vacanaṃ loke siliṭṭhavacanaṃ hoti yathā ‘‘dve vā tīṇi vā udakaphusitānī’’ti. Sammā adhisayitānīti pādādīhi attanā nesaṃ kiñci upaghātaṃ akarontiyā bahivātādiparissayapariharaṇatthaṃ sammadeva upari sayitāni. Utuṃ gāhāpentiyāti tesaṃ allasinehapariyādānatthaṃ attano kāyusmāvasena utuṃ gaṇhāpentiyā. Tenāha ‘‘usmīkatānī’’ti. Sammā paribhāvitānīti sammadeva sabbaso kukkuṭavāsanāya vāsitāni. Tenāha ‘‘kukkuṭagandhaṃ gāhāpitānī’’ti. Ayañca kukkuṭagandhaparibhāvanā sammāadhisayanasammāparisedananipphattiyā ‘‘anunipphādī’’ti (sārattha. ṭī. 1.11) daṭṭhabbā. Tehi pana saddhiṃyeva ijjhanato vuttaṃ ‘‘tividhakiriyākaraṇenā’’ti. Kiñcāpi na evaṃ ‘‘aho vatime’’tiādinā icchā uppajjeyya, kāraṇassa pana sampāditattā atha kho bhabbāva abhinibbhijjitunti yojanā . Kasmā bhabbāti āha ‘‘te hi yasmā tāyā’’tiādi. Ettha yathā kapālassa tanutā ālokassa anto paññāyamānassa kāraṇaṃ, tathā kapālassa tanutāya nakhasikhāmukhatuṇḍakānaṃ kharatāya ca allasinehassa pariyādānaṃ kāraṇavacananti daṭṭhabbaṃ, tasmāti ālokassa anto paññāyamānato, sayañca paripākagatattā.
ဩပမ္မသမ္ပဋိပာဒနန္တိ ဩပမ္မတ္ထသ္သ ဥပမေယ္ယေန သမ္မဒေဝ ပဋိပာဒနံ။ အတ္ထေနာတိ ဥပမေယ္ယတ္ထေန။ ယထာ ကုက္ကုဋိယာ အဏ္ဍေသု တိဝိဓကိရိယာယ ကရဏံ ကုက္ကုဋစ္ဆာပကာနံ အဏ္ဍကောသတော နိက္ခမနသ္သ မူလကာရဏံ, ဧဝံ ဘိက္ခုနော ဥသ္သောဠ္ဟီပန္နရသာနိ အင္ဂာနိ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသတော နိက္ခမနသ္သ မူလကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘တသ္သာ ကုက္ကုဋိယာ။ပေ.။ သမန္နာဂတဘာဝော’’တိ။ ပဋိစ္ဆာဒနသာမညေန အဝိဇ္ဇာယ အဏ္ဍကောသသဒိသတာယ ဗလဝဝိပသ္သနာဝသေန အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသသ္သ တနုဘာဝော, ဝိပသ္သနာဉာဏသ္သ ပရိဏာမကာလော ဝုဋ္ဌာနဂာမိနိဘာဝာပတ္တိ, တဒာ စ သာ မဂ္ဂဉာဏဂဗ္ဘံ ဓာရေန္တီ ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဂဗ္ဘဂ္ဂဟဏကာလော’’တိ။ အဘိညာပက္ခေတိ လောကိယာဘိညာပက္ခေ။ လောကုတ္တရာဘိညာ ဟိ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ပဒာလိကာတိ။ ဂာထာယ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ပဟရတီတိ ဒေသနာဝိလာသေန ဝိနေယ္ယသန္တာနဂတံ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ဃဋ္ဋေတိ, ယထာဌာနေ ဌာတုံ န ဒေတိ။
Opammasampaṭipādananti opammatthassa upameyyena sammadeva paṭipādanaṃ. Atthenāti upameyyatthena. Yathā kukkuṭiyā aṇḍesu tividhakiriyāya karaṇaṃ kukkuṭacchāpakānaṃ aṇḍakosato nikkhamanassa mūlakāraṇaṃ, evaṃ bhikkhuno ussoḷhīpannarasāni aṅgāni avijjaṇḍakosato nikkhamanassa mūlakāraṇanti āha ‘‘tassā kukkuṭiyā…pe… samannāgatabhāvo’’ti. Paṭicchādanasāmaññena avijjāya aṇḍakosasadisatāya balavavipassanāvasena avijjaṇḍakosassa tanubhāvo, vipassanāñāṇassa pariṇāmakālo vuṭṭhānagāminibhāvāpatti, tadā ca sā maggañāṇagabbhaṃ dhārentī viya hotīti āha ‘‘gabbhaggahaṇakālo’’ti. Abhiññāpakkheti lokiyābhiññāpakkhe. Lokuttarābhiññā hi avijjaṇḍakosaṃ padālikāti. Gāthāya avijjaṇḍakosaṃ paharatīti desanāvilāsena vineyyasantānagataṃ avijjaṇḍakosaṃ ghaṭṭeti, yathāṭhāne ṭhātuṃ na deti.
ပဋိသင္ခာနပ္ပဟာနန္တိ တဒင္ဂပ္ပဟာနပုဗ္ဗကံ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ။ ပုဗ္ဗဘာဂိယာ ဣဒ္ဓိပာဒာ ပာဠိယံ ဂဟိတာတိ ‘‘ဣဒ္ဓိပာဒေဟိ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဥသ္သောဠ္ဟိပန္နရသင္ဂသမန္နာဂတော ဘိက္ခု ဘဗ္ဗော အဘိနိဗ္ဗိဒာယာ’’တိအာဒိဝစနတော (မ. နိ. ၁.၁၈၉) လောကုတ္တရိဒ္ဓိပာဒာ ပန သမ္ဗောဓဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတာ။ မဂ္ဂေ အာဂတေတိ ဥသ္သောဠ္ဟီပန္နရသင္ဂသမန္နာဂတသ္သ ဘိက္ခုနော ဝိပသ္သနံ ဥသ္သုက္ကာပယတော မဂ္ဂေ အာဂတေ ဥပ္ပန္နေ, ပာဠိယံ ဝာ အဘိနိဗ္ဘိဒာသမ္ဗောဓဂ္ဂဟဏေဟိ မဂ္ဂေ အာဂတေ။ ဖလေ အာဂတေတိ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ နိဗ္ဗာနသ္သ ပန ပာဠိယံ အနာဂတတ္တာ နိသ္သရဏပ္ပဟာနံ န ဂဟိတံ။ သေသံ သုဝိညေယ္ယမေဝ။
Paṭisaṅkhānappahānanti tadaṅgappahānapubbakaṃ vikkhambhanappahānaṃ. Pubbabhāgiyā iddhipādā pāḷiyaṃ gahitāti ‘‘iddhipādehi vikkhambhanappahāna’’nti vuttaṃ. ‘‘Ussoḷhipannarasaṅgasamannāgato bhikkhu bhabbo abhinibbidāyā’’tiādivacanato (ma. ni. 1.189) lokuttariddhipādā pana sambodhaggahaṇeneva gahitā. Magge āgateti ussoḷhīpannarasaṅgasamannāgatassa bhikkhuno vipassanaṃ ussukkāpayato magge āgate uppanne, pāḷiyaṃ vā abhinibbhidāsambodhaggahaṇehi magge āgate. Phale āgateti etthāpi vuttanayena attho veditabbo. Nibbānassa pana pāḷiyaṃ anāgatattā nissaraṇappahānaṃ na gahitaṃ. Sesaṃ suviññeyyameva.
စေတောခိလသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
Cetokhilasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / မဇ္ဈိမနိကာယ • Majjhimanikāya / ၆. စေတောခိလသုတ္တံ • 6. Cetokhilasuttaṃ
အဋ္ဌကထာ • Aṭṭhakathā / သုတ္တပိဋက (အဋ္ဌကထာ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / မဇ္ဈိမနိကာယ (အဋ္ဌကထာ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ၆. စေတောခိလသုတ္တဝဏ္ဏနာ • 6. Cetokhilasuttavaṇṇanā
