Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / മജ്ഝിമനികായ (ടീകാ) • Majjhimanikāya (ṭīkā)

    ൬. ചേതോഖിലസുത്തവണ്ണനാ

    6. Cetokhilasuttavaṇṇanā

    ൧൮൫. ചേതോ തേഹി ഖിലയതി ഥദ്ധഭാവം ആപജ്ജതീതി ചേതോഖിലാ. തേനാഹ ‘‘ചിത്തസ്സ ഥദ്ധഭാവാ’’തി. യസ്മാ തേഹി ഉപ്പന്നേഹി ചിത്തം ഉക്ലാപീജാതം ഠാനം വിയ അമനുഞ്ഞം ഖേത്തം വിയ ച ഖാണുകനിചിതം അമഹപ്ഫലം ഹോതി. തേന വുത്തം ‘‘കചവരഭാവാ ഖാണുകഭാവാ’’തി. ‘‘ചിത്തസ്സാ’’തി ആനേത്വാ സമ്ബന്ധിതബ്ബം. ചിത്തം ബന്ധിത്വാതി തണ്ഹാപവത്തിഭാവതോ കുസലചാരസ്സ അവസരചജനവസേന ചിത്തം ബദ്ധം വിയ സമോരോധേത്വാ. തേനാഹ ‘‘മുട്ഠിയം കത്വാ വിയ ഗണ്ഹന്തീ’’തി. സദ്ദത്ഥതോ പന ചേതോ വിരൂപം നിബന്ധീയതി സംയമീയതി ഏതേഹീതി ചേതസോ വിനിബന്ധാ യസ്സ ചതുബ്ബിധം സീലം അഖണ്ഡാദിഭാവപ്പത്തിയാ സുപരിസുദ്ധം വിസേസഭാഗിയത്താ അപ്പകസിരേനേവ മഗ്ഗഫലാവഹം മഹാസങ്ഘരക്ഖിതത്ഥേരസ്സ വിയ, സോ താദിസേന സീലേന ഇമസ്മിം ധമ്മവിനയേ വുദ്ധിം ആപജ്ജിസ്സതീതി ആഹ ‘‘സീലേന വുദ്ധി’’ന്തി. യസ്സ പന അരിയമഗ്ഗോ ഉപ്പജ്ജന്തോ വിരൂള്ഹമൂലോ വിയ പാദപോ സുപ്പതിട്ഠിതോ, സോ സാസനേ വിരൂള്ഹിം ആപന്നോതി ആഹ ‘‘മഗ്ഗേന വിരൂള്ഹി’’ന്തി. യോ സബ്ബസോ കിലേസനിബ്ബാനപ്പത്തോ, സോ അരഹാ സീലാദിധമ്മക്ഖന്ധപാരിപൂരിയാ സതിവേപുല്ലപ്പത്തോ ഹോതീതി ആഹ ‘‘നിബ്ബാനേന വേപുല്ല’’ന്തി. ദുതിയവികപ്പേ അത്ഥോ വുത്തനയാനുസാരേന വേദിതബ്ബോ.

    185. Ceto tehi khilayati thaddhabhāvaṃ āpajjatīti cetokhilā. Tenāha ‘‘cittassa thaddhabhāvā’’ti. Yasmā tehi uppannehi cittaṃ uklāpījātaṃ ṭhānaṃ viya amanuññaṃ khettaṃ viya ca khāṇukanicitaṃ amahapphalaṃ hoti. Tena vuttaṃ ‘‘kacavarabhāvā khāṇukabhāvā’’ti. ‘‘Cittassā’’ti ānetvā sambandhitabbaṃ. Cittaṃ bandhitvāti taṇhāpavattibhāvato kusalacārassa avasaracajanavasena cittaṃ baddhaṃ viya samorodhetvā. Tenāha ‘‘muṭṭhiyaṃ katvā viya gaṇhantī’’ti. Saddatthato pana ceto virūpaṃ nibandhīyati saṃyamīyati etehīti cetaso vinibandhā yassa catubbidhaṃ sīlaṃ akhaṇḍādibhāvappattiyā suparisuddhaṃ visesabhāgiyattā appakasireneva maggaphalāvahaṃ mahāsaṅgharakkhitattherassa viya, so tādisena sīlena imasmiṃ dhammavinaye vuddhiṃ āpajjissatīti āha ‘‘sīlena vuddhi’’nti. Yassa pana ariyamaggo uppajjanto virūḷhamūlo viya pādapo suppatiṭṭhito, so sāsane virūḷhiṃ āpannoti āha ‘‘maggena virūḷhi’’nti. Yo sabbaso kilesanibbānappatto, so arahā sīlādidhammakkhandhapāripūriyā sativepullappatto hotīti āha ‘‘nibbānena vepulla’’nti. Dutiyavikappe attho vuttanayānusārena veditabbo.

    ബുദ്ധാനം ധമ്മകായോ വിയ രൂപകായോപി അനഞ്ഞസാധാരണതായ അനുത്തരഗുണാധിട്ഠാനതായ ച അപച്ചക്ഖകാരീനം സംസയവത്ഥു ഹോതിയേവാതി ‘‘സരീരേ വാ ഗുണേ വാ കങ്ഖതീ’’തി വുത്തം. തത്ഥ യഥാ മഹാപുരിസലക്ഖണേന അനുബ്യഞ്ജനാദയോ രൂപകായഗുണാ ഗഹിതാ ഏവ ഹോന്തി അവിനാഭാവതോതി ‘‘ദ്വത്തിംസവരലക്ഖണപ്പടിമണ്ഡിത’’മിച്ചേവ വുത്തം, ഏവം അനാവരണഞാണേന സബ്ബേപി അനന്താപരിമേയ്യഭേദാ ധമ്മകായഗുണാ ഗഹിതാ ഏവ ഹോന്തീതി സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണഗ്ഗഹണമേവ കതം നാനന്തരിയഭാവതോതി ദട്ഠബ്ബം. കങ്ഖഹീതി ‘‘അഹോ വത തേ ഗുണാ ന ഭവേയ്യും, ഭവേയ്യും വാ’’തി പത്ഥനുപ്പാദനവസേന കങ്ഖതി. പുരിമോ ഹി വിപരീതജ്ഝാസയോ, ഇതരോ യഥാഭൂതഞാണജ്ഝാസയോ. വിചിനന്തോതി വിചയഭൂതായ പഞ്ഞായ തേ വിവേചേതുകാമോ തദഭാവതോ കിച്ഛം ദുക്ഖം ആപജ്ജതി, കിച്ഛപ്പത്തി ച തത്ഥ നിച്ഛേതും അസമത്ഥതായേവാതി ആഹ ‘‘വിനിച്ഛേതും ന സക്കോതീ’’തി. വിഗതാ ചികിച്ഛാതി വിചികിച്ഛാ. അധിമോക്ഖം ന പടിലഭതീതി ‘‘ഏവമേത’’ന്തി ഓകപ്പനവസേന ഗുണേസു വിനിച്ഛയം നാധിഗച്ഛതി. ഓതരിത്വാതി ഞാണേന അനുപവിസിത്വാ. പസീദിതുന്തി ‘‘പസന്നരൂപധമ്മകായഗുണേഹി ഭഗവാ’’തി പസീദിതും. അനാവിലോ അകാലുസ്സോ ഹോതും ന സക്കോതി. ‘‘കങ്ഖതീ’’തി ഇമിനാ ദുബ്ബലാ വിമതി വുത്താ, ‘‘വിചികിച്ഛതീ’’തി ഇമിനാ മജ്ഝിമാ, ‘‘നാധിമുച്ചതീ’’തി ഇമിനാ ബലവതീ, ‘‘ന സമ്പസീദതീ’’തി ഇമിനാ തിവിധായപി വിമതിയാ വസേന ഉപ്പന്നചിത്തകാലുസ്സിയം വുത്തന്തി ദട്ഠബ്ബം.

    Buddhānaṃ dhammakāyo viya rūpakāyopi anaññasādhāraṇatāya anuttaraguṇādhiṭṭhānatāya ca apaccakkhakārīnaṃ saṃsayavatthu hotiyevāti ‘‘sarīre vā guṇe vā kaṅkhatī’’ti vuttaṃ. Tattha yathā mahāpurisalakkhaṇena anubyañjanādayo rūpakāyaguṇā gahitā eva honti avinābhāvatoti ‘‘dvattiṃsavaralakkhaṇappaṭimaṇḍita’’micceva vuttaṃ, evaṃ anāvaraṇañāṇena sabbepi anantāparimeyyabhedā dhammakāyaguṇā gahitā eva hontīti sabbaññutaññāṇaggahaṇameva kataṃ nānantariyabhāvatoti daṭṭhabbaṃ. Kaṅkhahīti ‘‘aho vata te guṇā na bhaveyyuṃ, bhaveyyuṃ vā’’ti patthanuppādanavasena kaṅkhati. Purimo hi viparītajjhāsayo, itaro yathābhūtañāṇajjhāsayo. Vicinantoti vicayabhūtāya paññāya te vivecetukāmo tadabhāvato kicchaṃ dukkhaṃ āpajjati, kicchappatti ca tattha nicchetuṃ asamatthatāyevāti āha ‘‘vinicchetuṃ na sakkotī’’ti. Vigatā cikicchāti vicikicchā. Adhimokkhaṃ na paṭilabhatīti ‘‘evameta’’nti okappanavasena guṇesu vinicchayaṃ nādhigacchati. Otaritvāti ñāṇena anupavisitvā. Pasīditunti ‘‘pasannarūpadhammakāyaguṇehi bhagavā’’ti pasīdituṃ. Anāvilo akālusso hotuṃ na sakkoti. ‘‘Kaṅkhatī’’ti iminā dubbalā vimati vuttā, ‘‘vicikicchatī’’ti iminā majjhimā, ‘‘nādhimuccatī’’ti iminā balavatī, ‘‘na sampasīdatī’’ti iminā tividhāyapi vimatiyā vasena uppannacittakālussiyaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ.

    ആതപ്പായാതിആദിതോ തപതി സന്തപതി കിലേസേതി ആതപ്പം, ആരമ്ഭധാതു, തദത്ഥായ. അനുയോഗായാതി യഥാ സംകിലേസധമ്മാനം അവസരോ ന ഹോതി, ഏവം അനു അനു യുഞ്ജനം അനുയോഗോ, നിക്കമധാതു, തദത്ഥായ. തേനാഹ ‘‘പുനപ്പുനം യോഗായാ’’തി. സാതച്ചായാതി യഥാ ഉപരൂപരി വിസേസാധിഗമോ ഹോതി, തഥാ സതതസ്സ നിരന്തരപവത്തസ്സ അനുയോഗസ്സ ഭാവോ സാതച്ചം, പരക്കമധാതു, തദത്ഥായ. പധാനായാതി സന്തമേവം തിവിധധാതുസംവഡ്ഢിതാനുഭാവം സബ്ബകിലേസവിദ്ധംസനസമത്ഥം പധാനസങ്ഖാതം വീരിയം, തദത്ഥായ. ഏത്ഥ ച ആതപ്പായ ചിത്തം ന നമതി യഥാവുത്തകങ്ഖാവസേന, പഗേവ അനുയോഗാദിഅത്ഥന്തി ദസ്സേതും ചത്താരിപി പദാനി ഗഹിതാനി, അനവസേസവിസേസദസ്സനത്ഥം വാ. കേചി പന ‘‘ആതപ്പവേവചനാനേവ അനുയോഗാദിപദാനീ’’തി വദന്തി. ഏത്താവതാ ഭഗവാ സത്ഥരി കങ്ഖായ ചിത്തസ്സ ഥദ്ധകചവരഖാണുകഭാവേന അകുസലഭാവാദിആപാദനതോ ചേതോഖിലഭാവം ദസ്സേതി. സേസേസുപി ഏസേവ നയോ.

    Ātappāyātiādito tapati santapati kileseti ātappaṃ, ārambhadhātu, tadatthāya. Anuyogāyāti yathā saṃkilesadhammānaṃ avasaro na hoti, evaṃ anu anu yuñjanaṃ anuyogo, nikkamadhātu, tadatthāya. Tenāha ‘‘punappunaṃ yogāyā’’ti. Sātaccāyāti yathā uparūpari visesādhigamo hoti, tathā satatassa nirantarapavattassa anuyogassa bhāvo sātaccaṃ, parakkamadhātu, tadatthāya. Padhānāyāti santamevaṃ tividhadhātusaṃvaḍḍhitānubhāvaṃ sabbakilesaviddhaṃsanasamatthaṃ padhānasaṅkhātaṃ vīriyaṃ, tadatthāya. Ettha ca ātappāya cittaṃ na namati yathāvuttakaṅkhāvasena, pageva anuyogādiatthanti dassetuṃ cattāripi padāni gahitāni, anavasesavisesadassanatthaṃ vā. Keci pana ‘‘ātappavevacanāneva anuyogādipadānī’’ti vadanti. Ettāvatā bhagavā satthari kaṅkhāya cittassa thaddhakacavarakhāṇukabhāvena akusalabhāvādiāpādanato cetokhilabhāvaṃ dasseti. Sesesupi eseva nayo.

    സിക്ഖാഗ്ഗഹണേന പടിപത്തിസദ്ധമ്മസ്സ ഗഹിതത്താ വുത്തം ‘‘പരിയത്തിധമ്മേ ച പടിവേധധമ്മേ ചാ’’തി. പരിയത്തിധമ്മേ യത്ഥ കങ്ഖായ സമ്ഭവോ, തം ദസ്സേതും ‘‘ചതുരാസീതി ധമ്മക്ഖന്ധസഹസ്സാനീ’’തിആദി വുത്തം. തയിദം നിദസ്സനമത്തം ദട്ഠബ്ബം പരമ്പരായ പടിവേധാവഹഭാവാദിവസേനപി ഏകച്ചാനം തത്ഥ സംസയുപ്പത്തിതോ. യഥാ ച പടിവേധേ കങ്ഖാ വുത്താ, ഏവം അധിഗമധമ്മേപി പവത്തതീതി വേദിതബ്ബാ. തഥാ ഹി ഏകച്ചേ ‘‘കസിണാദിഭാവനായ ഝാനാനി ഇജ്ഝന്തീ’’തി വദന്തി. ‘‘കസിണനിസ്സന്ദോ ആരുപ്പാതി, മേത്താദിനിസ്സന്ദോ ചതുത്ഥബ്രഹ്മവിഹാരോ’’തി ഏവമാദിനാ കങ്ഖതിയേവാതി. ഏത്ഥ ച നവലോകുത്തരേസു പഞ്ഞത്തിയംയേവ കങ്ഖാപവത്തി വേദിതബ്ബാ അസംകിലേസികത്താ ലോകുത്തരധമ്മാനം.

    Sikkhāggahaṇena paṭipattisaddhammassa gahitattā vuttaṃ ‘‘pariyattidhamme ca paṭivedhadhamme cā’’ti. Pariyattidhamme yattha kaṅkhāya sambhavo, taṃ dassetuṃ ‘‘caturāsīti dhammakkhandhasahassānī’’tiādi vuttaṃ. Tayidaṃ nidassanamattaṃ daṭṭhabbaṃ paramparāya paṭivedhāvahabhāvādivasenapi ekaccānaṃ tattha saṃsayuppattito. Yathā ca paṭivedhe kaṅkhā vuttā, evaṃ adhigamadhammepi pavattatīti veditabbā. Tathā hi ekacce ‘‘kasiṇādibhāvanāya jhānāni ijjhantī’’ti vadanti. ‘‘Kasiṇanissando āruppāti, mettādinissando catutthabrahmavihāro’’ti evamādinā kaṅkhatiyevāti. Ettha ca navalokuttaresu paññattiyaṃyeva kaṅkhāpavatti veditabbā asaṃkilesikattā lokuttaradhammānaṃ.

    ഏവരൂപന്തി ഏദിസം സുപ്പടിപത്തി-ഉജുപ്പടിപത്തി-ഞായപ്പടിപത്തി-സാമീചിപ്പടിപത്തി-സങ്ഖാതം സമ്മാപടിപദം. അധിസീലസിക്ഖാദയോ ലോകുത്തരധമ്മസ്സ അനുധമ്മഭൂതാ വേദിതബ്ബാ. ഏവഞ്ഹി മഗ്ഗഫലസിക്ഖാഹി ഇമാസം വിസേസോ സിദ്ധോ ഹോതി. തഥാ ഹി വുത്തം ‘‘സിക്ഖാഗ്ഗഹണേന പടിപത്തിസദ്ധമ്മസ്സ ഗഹിതത്താ’’തി. ഏത്ഥ ച യഥാ വിചികിച്ഛാ വത്ഥുത്തയസ്സ സിക്ഖായ ച ഗുണേസു അനധിമുച്ചനഅസമ്പസീദനവസേന അപ്പടിപത്തിഭാവതോ ചിത്തസ്സ ഥദ്ധഭാവോ ആസപ്പനപരിസപ്പനവസേന പവത്തിയാ കചവരഖാണുകഭാവോ ച, ഏവം സബ്രഹ്മചാരീസു ആഘാതചണ്ഡിക്കാദിവസേന ചിത്തസ്സ ഥദ്ധഭാവോ ച ഉപഹനനവിരുജ്ഝനാദിവസേന കചവരഖാണുകഭാവോ ച വേദിതബ്ബോ. അരിയസങ്ഘവിസയാ വിചികിച്ഛാ, പുഗ്ഗലവിസയാ കാചി നത്ഥീതി സങ്ഘവിസയാവ ഗഹിതാ, സാസനികവസേന ചായം ചേതോഖിലദേസനാതി സബ്രഹ്മചാരീവിസയോവ കോപോ ഗഹിതോ.

    Evarūpanti edisaṃ suppaṭipatti-ujuppaṭipatti-ñāyappaṭipatti-sāmīcippaṭipatti-saṅkhātaṃ sammāpaṭipadaṃ. Adhisīlasikkhādayo lokuttaradhammassa anudhammabhūtā veditabbā. Evañhi maggaphalasikkhāhi imāsaṃ viseso siddho hoti. Tathā hi vuttaṃ ‘‘sikkhāggahaṇena paṭipattisaddhammassa gahitattā’’ti. Ettha ca yathā vicikicchā vatthuttayassa sikkhāya ca guṇesu anadhimuccanaasampasīdanavasena appaṭipattibhāvato cittassa thaddhabhāvo āsappanaparisappanavasena pavattiyā kacavarakhāṇukabhāvo ca, evaṃ sabrahmacārīsu āghātacaṇḍikkādivasena cittassa thaddhabhāvo ca upahananavirujjhanādivasena kacavarakhāṇukabhāvo ca veditabbo. Ariyasaṅghavisayā vicikicchā, puggalavisayā kāci natthīti saṅghavisayāva gahitā, sāsanikavasena cāyaṃ cetokhiladesanāti sabrahmacārīvisayova kopo gahito.

    ൧൮൬. യഥാ വത്ഥുകാമോ, ഏവം കിലേസകാമോപി അസ്സാദനീയോ ഏവാതി ‘‘കിലേസകാമേപീ’’തി വുത്തം. തേനാഹ ഭഗവാ ‘‘രൂപതണ്ഹാ ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം, ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ ഉപ്പജ്ജമാനാ ഉപ്പജ്ജതി, ഏത്ഥ നിവിസമാനാ നിവിസതീ’’തിആദി (ദീ॰ നി॰ ൨.൪൦൦; മ॰ നി॰ ൧.൧൩൩; വിഭ॰ ൨൦൩). കാമനിദ്ദേസേ (മഹാനി॰ ൧) സബ്ബേപി തേഭൂമകാ ധമ്മാ കാമനീയട്ഠേന ‘‘കാമാ’’തി വുത്താ, ബലവകാമരാഗവത്ഥുഭൂതായേവേത്ഥ കാമഗ്ഗഹണേന ഗഹിതാതി. വിനിബദ്ധവത്ഥുഭാവേന യഥാ വിസും അത്തനോ കായോ ഗഹിതോ, തഥാ പരേസം തഥാരൂപാ രൂപധമ്മാ സമൂഹട്ഠേനാതി ആഹ ‘‘രൂപേതി ബഹിദ്ധാരൂപേ’’തി. യഥാ ഹി പഞ്ചകാമഗുണികോ രാഗോ ഝാനാദിവിസേസാധിഗമസ്സ വിനിബദ്ധായ സംവത്തതി, ഏവം അത്തനോ കായേ അപേക്ഖാ ബഹിദ്ധാ ച സകപരിക്ഖാരഞാതിമിത്താദീസു അപേക്ഖാതി. കേചി പനേത്ഥ ‘‘രൂപേതി രൂപജ്ഝാനേ’’തിആദിനാ പപഞ്ചേന്തി. തദയുത്തം ഝാനാധിഗമവിനിബദ്ധാനം സീലസ്സ ച സംകിലേസഭൂതാനം ചേതോവിനിബദ്ധഭാവേന ഗഹിതത്താ.

    186. Yathā vatthukāmo, evaṃ kilesakāmopi assādanīyo evāti ‘‘kilesakāmepī’’ti vuttaṃ. Tenāha bhagavā ‘‘rūpataṇhā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisatī’’tiādi (dī. ni. 2.400; ma. ni. 1.133; vibha. 203). Kāmaniddese (mahāni. 1) sabbepi tebhūmakā dhammā kāmanīyaṭṭhena ‘‘kāmā’’ti vuttā, balavakāmarāgavatthubhūtāyevettha kāmaggahaṇena gahitāti. Vinibaddhavatthubhāvena yathā visuṃ attano kāyo gahito, tathā paresaṃ tathārūpā rūpadhammā samūhaṭṭhenāti āha ‘‘rūpeti bahiddhārūpe’’ti. Yathā hi pañcakāmaguṇiko rāgo jhānādivisesādhigamassa vinibaddhāya saṃvattati, evaṃ attano kāye apekkhā bahiddhā ca sakaparikkhārañātimittādīsu apekkhāti. Keci panettha ‘‘rūpeti rūpajjhāne’’tiādinā papañcenti. Tadayuttaṃ jhānādhigamavinibaddhānaṃ sīlassa ca saṃkilesabhūtānaṃ cetovinibaddhabhāvena gahitattā.

    യാവദത്ഥന്തി യാവ അത്ഥേതി അഭികങ്ഖതി, താവ. തേനാഹ ‘‘യത്തകം ഇച്ഛതി, തത്തക’’ന്തി. ന്തി യാവദത്ഥം ഉദരപൂരം ഭുത്തം. അവദേഹനതോ പൂരണതോ. സേയ്യസുഖന്തി സേയ്യം പടിച്ച ഉപ്പജ്ജനകസുഖം. പസ്സസുഖന്തി പസ്സാനം സമ്പരിവത്തനേന ഉപ്പജ്ജനകസുഖം. നിദ്ദാസുഖന്തി നിദ്ദായനേന ഉപ്പജ്ജനകസുഖം.

    Yāvadatthanti yāva attheti abhikaṅkhati, tāva. Tenāha ‘‘yattakaṃ icchati, tattaka’’nti. Nti yāvadatthaṃ udarapūraṃ bhuttaṃ. Avadehanato pūraṇato. Seyyasukhanti seyyaṃ paṭicca uppajjanakasukhaṃ. Passasukhanti passānaṃ samparivattanena uppajjanakasukhaṃ. Niddāsukhanti niddāyanena uppajjanakasukhaṃ.

    സീലേനാതിആദി പത്ഥനാകാരദസ്സനം. വതസമാദാനന്തി ധുതങ്ഗാദിവതാനുട്ഠാനം. തപോതി വീരിയാരമ്ഭോ. സോ ഹി കിലേസാനം തപനട്ഠേന നിഗ്ഗണ്ഹനട്ഠേന തപചരണന്തി വുത്തം.

    Sīlenātiādi patthanākāradassanaṃ. Vatasamādānanti dhutaṅgādivatānuṭṭhānaṃ. Tapoti vīriyārambho. So hi kilesānaṃ tapanaṭṭhena niggaṇhanaṭṭhena tapacaraṇanti vuttaṃ.

    ൧൮൯. ഛന്ദം നിസ്സായാതി ഛന്ദം ധുരം, ഛന്ദം ജേട്ഠകം, ഛന്ദം പുബ്ബങ്ഗമം കത്വാ പവത്തിവസേന ഛന്ദം നിസ്സായ. ജേട്ഠകട്ഠേന പധാനഭൂതാ, പധാനഭാവം വാ പത്താതി പധാനഭൂതാ. തേഹി ധമ്മേഹീതി ഛന്ദനിസ്സയേന പവത്തസമാധിനാ ചേവ ‘‘പധാനസങ്ഖാരോ’’തി വുത്തവീരിയേന ച. ഉപേതന്തി സമ്പയുത്തം. ഇജ്ഝനട്ഠേന ഇദ്ധി, നിപ്ഫത്തിഅത്ഥേന പടിലാഭട്ഠേന ചാതി അത്ഥോ, തസ്സാ ഇദ്ധിയാ പാദം പാദകം പദട്ഠാനഭൂതം. അഥ വാ ഇജ്ഝന്തി തായ ഇദ്ധാ വുദ്ധാ ഉക്കംസഗതാ ഹോന്തീതി ഇദ്ധി, സാവ ഉപരിവിസേസാനം അധിട്ഠാനഭാവതോ പാദോ. തേനാഹ ‘‘ഇദ്ധിഭൂതം വാ പാദന്തി ഇദ്ധിപാദ’’ന്തി. സേസേസുപീതി വീരിയിദ്ധിപാദാദീസുപി. അസ്സാതി ഇദ്ധിപാദസ്സ. അത്ഥോ ദീപിതോതി ദീപനത്ഥം കതം, തസ്മാ വിസുദ്ധിമഗ്ഗസംവണ്ണനായം (വിസുദ്ധി॰ മഹാടീ॰ ൨.൩൬൯) തസ്സ അത്ഥവിചാരോ ഗഹേതബ്ബോ. ഇദ്ധിപാദാനം സമാധിപധാനത്താ വുത്തം ‘‘വിക്ഖമ്ഭനപ്പഹാനം കഥിത’’ന്തി. തേസം തേസം കുസലധമ്മാനം അനുപ്പന്നാനം ഉപ്പാദനകിരിയായ ഉപ്പന്നാനം പരിബ്രൂഹനകിരിയായ ഉസ്സഹനതോ ഉസ്സോള്ഹീ, ഥാമപ്പത്താ പരക്കമധാതു. സാ പന ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം വിസേസപച്ചയഭൂതാ തേ ഉപാദായ ‘‘പഞ്ചമീ’’തി വുത്താ, സാ ച യസ്മാ സമഥവിപസ്സനാഭാവനാസു തത്ഥ ചആദിമജ്ഝപരിയോസാനേസു സാധേതബ്ബം വീരിയം, തസ്മാ ആഹ ‘‘ഉസ്സോള്ഹീതി സബ്ബത്ഥ കത്തബ്ബവീരിയം ദസ്സേതീ’’തി. പുബ്ബഭാഗിയസമഥവിപസ്സനാസാധനം പഹാതബ്ബധമ്മവിഭാഗേന ഭിന്ദിത്വാ ആഹ ‘‘പഞ്ച ചേതോഖിലപ്പഹാനാനി പഞ്ച വിനിബന്ധപ്പഹാനാനീ’’തി. ഭബ്ബോതി യുത്തോ അരഹതി നിപ്ഫത്തിയാ. ഞാണേനാതി മഗ്ഗഞാണേന. കിലേസഭേദായാതി കിലേസാനം സമുച്ഛിന്ദനായ. ഖേമസ്സാതി അനുപദ്ദവസ്സ.

    189.Chandaṃ nissāyāti chandaṃ dhuraṃ, chandaṃ jeṭṭhakaṃ, chandaṃ pubbaṅgamaṃ katvā pavattivasena chandaṃ nissāya. Jeṭṭhakaṭṭhena padhānabhūtā, padhānabhāvaṃ vā pattāti padhānabhūtā. Tehi dhammehīti chandanissayena pavattasamādhinā ceva ‘‘padhānasaṅkhāro’’ti vuttavīriyena ca. Upetanti sampayuttaṃ. Ijjhanaṭṭhena iddhi, nipphattiatthena paṭilābhaṭṭhena cāti attho, tassā iddhiyā pādaṃ pādakaṃ padaṭṭhānabhūtaṃ. Atha vā ijjhanti tāya iddhā vuddhā ukkaṃsagatā hontīti iddhi, sāva uparivisesānaṃ adhiṭṭhānabhāvato pādo. Tenāha ‘‘iddhibhūtaṃ vā pādanti iddhipāda’’nti. Sesesupīti vīriyiddhipādādīsupi. Assāti iddhipādassa. Attho dīpitoti dīpanatthaṃ kataṃ, tasmā visuddhimaggasaṃvaṇṇanāyaṃ (visuddhi. mahāṭī. 2.369) tassa atthavicāro gahetabbo. Iddhipādānaṃ samādhipadhānattā vuttaṃ ‘‘vikkhambhanappahānaṃ kathita’’nti. Tesaṃ tesaṃ kusaladhammānaṃ anuppannānaṃ uppādanakiriyāya uppannānaṃ paribrūhanakiriyāya ussahanato ussoḷhī, thāmappattā parakkamadhātu. Sā pana catunnaṃ iddhipādānaṃ visesapaccayabhūtā te upādāya ‘‘pañcamī’’ti vuttā, sā ca yasmā samathavipassanābhāvanāsu tattha caādimajjhapariyosānesu sādhetabbaṃ vīriyaṃ, tasmā āha ‘‘ussoḷhīti sabbattha kattabbavīriyaṃ dassetī’’ti. Pubbabhāgiyasamathavipassanāsādhanaṃ pahātabbadhammavibhāgena bhinditvā āha ‘‘pañca cetokhilappahānāni pañca vinibandhappahānānī’’ti. Bhabboti yutto arahati nipphattiyā. Ñāṇenāti maggañāṇena. Kilesabhedāyāti kilesānaṃ samucchindanāya. Khemassāti anupaddavassa.

    സമ്ഭാവനത്ഥേതി (സാരത്ഥ॰ ടീ॰ ൧.൧൧; അ॰ നി॰ ടീ॰ ൩.൭.൭൧) ‘‘അപി നാമേവം സിയാ’’തി വികപ്പനത്ഥോ സമ്ഭാവനത്ഥോ. ഏവം ഹീതി ഏവം ഏകമേവ സങ്ഖ്യം അവത്വാ അപരായ സങ്ഖ്യായ സദ്ധിം വചനം ലോകേ സിലിട്ഠവചനം ഹോതി യഥാ ‘‘ദ്വേ വാ തീണി വാ ഉദകഫുസിതാനീ’’തി. സമ്മാ അധിസയിതാനീതി പാദാദീഹി അത്തനാ നേസം കിഞ്ചി ഉപഘാതം അകരോന്തിയാ ബഹിവാതാദിപരിസ്സയപരിഹരണത്ഥം സമ്മദേവ ഉപരി സയിതാനി. ഉതും ഗാഹാപേന്തിയാതി തേസം അല്ലസിനേഹപരിയാദാനത്ഥം അത്തനോ കായുസ്മാവസേന ഉതും ഗണ്ഹാപേന്തിയാ. തേനാഹ ‘‘ഉസ്മീകതാനീ’’തി. സമ്മാ പരിഭാവിതാനീതി സമ്മദേവ സബ്ബസോ കുക്കുടവാസനായ വാസിതാനി. തേനാഹ ‘‘കുക്കുടഗന്ധം ഗാഹാപിതാനീ’’തി. അയഞ്ച കുക്കുടഗന്ധപരിഭാവനാ സമ്മാഅധിസയനസമ്മാപരിസേദനനിപ്ഫത്തിയാ ‘‘അനുനിപ്ഫാദീ’’തി (സാരത്ഥ॰ ടീ॰ ൧.൧൧) ദട്ഠബ്ബാ. തേഹി പന സദ്ധിംയേവ ഇജ്ഝനതോ വുത്തം ‘‘തിവിധകിരിയാകരണേനാ’’തി. കിഞ്ചാപി ന ഏവം ‘‘അഹോ വതിമേ’’തിആദിനാ ഇച്ഛാ ഉപ്പജ്ജേയ്യ, കാരണസ്സ പന സമ്പാദിതത്താ അഥ ഖോ ഭബ്ബാവ അഭിനിബ്ഭിജ്ജിതുന്തി യോജനാ . കസ്മാ ഭബ്ബാതി ആഹ ‘‘തേ ഹി യസ്മാ തായാ’’തിആദി. ഏത്ഥ യഥാ കപാലസ്സ തനുതാ ആലോകസ്സ അന്തോ പഞ്ഞായമാനസ്സ കാരണം, തഥാ കപാലസ്സ തനുതായ നഖസിഖാമുഖതുണ്ഡകാനം ഖരതായ ച അല്ലസിനേഹസ്സ പരിയാദാനം കാരണവചനന്തി ദട്ഠബ്ബം, തസ്മാതി ആലോകസ്സ അന്തോ പഞ്ഞായമാനതോ, സയഞ്ച പരിപാകഗതത്താ.

    Sambhāvanattheti (sārattha. ṭī. 1.11; a. ni. ṭī. 3.7.71) ‘‘api nāmevaṃ siyā’’ti vikappanattho sambhāvanattho. Evaṃ hīti evaṃ ekameva saṅkhyaṃ avatvā aparāya saṅkhyāya saddhiṃ vacanaṃ loke siliṭṭhavacanaṃ hoti yathā ‘‘dve vā tīṇi vā udakaphusitānī’’ti. Sammā adhisayitānīti pādādīhi attanā nesaṃ kiñci upaghātaṃ akarontiyā bahivātādiparissayapariharaṇatthaṃ sammadeva upari sayitāni. Utuṃ gāhāpentiyāti tesaṃ allasinehapariyādānatthaṃ attano kāyusmāvasena utuṃ gaṇhāpentiyā. Tenāha ‘‘usmīkatānī’’ti. Sammā paribhāvitānīti sammadeva sabbaso kukkuṭavāsanāya vāsitāni. Tenāha ‘‘kukkuṭagandhaṃ gāhāpitānī’’ti. Ayañca kukkuṭagandhaparibhāvanā sammāadhisayanasammāparisedananipphattiyā ‘‘anunipphādī’’ti (sārattha. ṭī. 1.11) daṭṭhabbā. Tehi pana saddhiṃyeva ijjhanato vuttaṃ ‘‘tividhakiriyākaraṇenā’’ti. Kiñcāpi na evaṃ ‘‘aho vatime’’tiādinā icchā uppajjeyya, kāraṇassa pana sampāditattā atha kho bhabbāva abhinibbhijjitunti yojanā . Kasmā bhabbāti āha ‘‘te hi yasmā tāyā’’tiādi. Ettha yathā kapālassa tanutā ālokassa anto paññāyamānassa kāraṇaṃ, tathā kapālassa tanutāya nakhasikhāmukhatuṇḍakānaṃ kharatāya ca allasinehassa pariyādānaṃ kāraṇavacananti daṭṭhabbaṃ, tasmāti ālokassa anto paññāyamānato, sayañca paripākagatattā.

    ഓപമ്മസമ്പടിപാദനന്തി ഓപമ്മത്ഥസ്സ ഉപമേയ്യേന സമ്മദേവ പടിപാദനം. അത്ഥേനാതി ഉപമേയ്യത്ഥേന. യഥാ കുക്കുടിയാ അണ്ഡേസു തിവിധകിരിയായ കരണം കുക്കുടച്ഛാപകാനം അണ്ഡകോസതോ നിക്ഖമനസ്സ മൂലകാരണം, ഏവം ഭിക്ഖുനോ ഉസ്സോള്ഹീപന്നരസാനി അങ്ഗാനി അവിജ്ജണ്ഡകോസതോ നിക്ഖമനസ്സ മൂലകാരണന്തി ആഹ ‘‘തസ്സാ കുക്കുടിയാ…പേ॰… സമന്നാഗതഭാവോ’’തി. പടിച്ഛാദനസാമഞ്ഞേന അവിജ്ജായ അണ്ഡകോസസദിസതായ ബലവവിപസ്സനാവസേന അവിജ്ജണ്ഡകോസസ്സ തനുഭാവോ, വിപസ്സനാഞാണസ്സ പരിണാമകാലോ വുട്ഠാനഗാമിനിഭാവാപത്തി, തദാ ച സാ മഗ്ഗഞാണഗബ്ഭം ധാരേന്തീ വിയ ഹോതീതി ആഹ ‘‘ഗബ്ഭഗ്ഗഹണകാലോ’’തി. അഭിഞ്ഞാപക്ഖേതി ലോകിയാഭിഞ്ഞാപക്ഖേ. ലോകുത്തരാഭിഞ്ഞാ ഹി അവിജ്ജണ്ഡകോസം പദാലികാതി. ഗാഥായ അവിജ്ജണ്ഡകോസം പഹരതീതി ദേസനാവിലാസേന വിനേയ്യസന്താനഗതം അവിജ്ജണ്ഡകോസം ഘട്ടേതി, യഥാഠാനേ ഠാതും ന ദേതി.

    Opammasampaṭipādananti opammatthassa upameyyena sammadeva paṭipādanaṃ. Atthenāti upameyyatthena. Yathā kukkuṭiyā aṇḍesu tividhakiriyāya karaṇaṃ kukkuṭacchāpakānaṃ aṇḍakosato nikkhamanassa mūlakāraṇaṃ, evaṃ bhikkhuno ussoḷhīpannarasāni aṅgāni avijjaṇḍakosato nikkhamanassa mūlakāraṇanti āha ‘‘tassā kukkuṭiyā…pe… samannāgatabhāvo’’ti. Paṭicchādanasāmaññena avijjāya aṇḍakosasadisatāya balavavipassanāvasena avijjaṇḍakosassa tanubhāvo, vipassanāñāṇassa pariṇāmakālo vuṭṭhānagāminibhāvāpatti, tadā ca sā maggañāṇagabbhaṃ dhārentī viya hotīti āha ‘‘gabbhaggahaṇakālo’’ti. Abhiññāpakkheti lokiyābhiññāpakkhe. Lokuttarābhiññā hi avijjaṇḍakosaṃ padālikāti. Gāthāya avijjaṇḍakosaṃ paharatīti desanāvilāsena vineyyasantānagataṃ avijjaṇḍakosaṃ ghaṭṭeti, yathāṭhāne ṭhātuṃ na deti.

    പടിസങ്ഖാനപ്പഹാനന്തി തദങ്ഗപ്പഹാനപുബ്ബകം വിക്ഖമ്ഭനപ്പഹാനം. പുബ്ബഭാഗിയാ ഇദ്ധിപാദാ പാളിയം ഗഹിതാതി ‘‘ഇദ്ധിപാദേഹി വിക്ഖമ്ഭനപ്പഹാന’’ന്തി വുത്തം. ‘‘ഉസ്സോള്ഹിപന്നരസങ്ഗസമന്നാഗതോ ഭിക്ഖു ഭബ്ബോ അഭിനിബ്ബിദായാ’’തിആദിവചനതോ (മ॰ നി॰ ൧.൧൮൯) ലോകുത്തരിദ്ധിപാദാ പന സമ്ബോധഗ്ഗഹണേനേവ ഗഹിതാ. മഗ്ഗേ ആഗതേതി ഉസ്സോള്ഹീപന്നരസങ്ഗസമന്നാഗതസ്സ ഭിക്ഖുനോ വിപസ്സനം ഉസ്സുക്കാപയതോ മഗ്ഗേ ആഗതേ ഉപ്പന്നേ, പാളിയം വാ അഭിനിബ്ഭിദാസമ്ബോധഗ്ഗഹണേഹി മഗ്ഗേ ആഗതേ. ഫലേ ആഗതേതി ഏത്ഥാപി വുത്തനയേന അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. നിബ്ബാനസ്സ പന പാളിയം അനാഗതത്താ നിസ്സരണപ്പഹാനം ന ഗഹിതം. സേസം സുവിഞ്ഞേയ്യമേവ.

    Paṭisaṅkhānappahānanti tadaṅgappahānapubbakaṃ vikkhambhanappahānaṃ. Pubbabhāgiyā iddhipādā pāḷiyaṃ gahitāti ‘‘iddhipādehi vikkhambhanappahāna’’nti vuttaṃ. ‘‘Ussoḷhipannarasaṅgasamannāgato bhikkhu bhabbo abhinibbidāyā’’tiādivacanato (ma. ni. 1.189) lokuttariddhipādā pana sambodhaggahaṇeneva gahitā. Magge āgateti ussoḷhīpannarasaṅgasamannāgatassa bhikkhuno vipassanaṃ ussukkāpayato magge āgate uppanne, pāḷiyaṃ vā abhinibbhidāsambodhaggahaṇehi magge āgate. Phale āgateti etthāpi vuttanayena attho veditabbo. Nibbānassa pana pāḷiyaṃ anāgatattā nissaraṇappahānaṃ na gahitaṃ. Sesaṃ suviññeyyameva.

    ചേതോഖിലസുത്തവണ്ണനായ ലീനത്ഥപ്പകാസനാ സമത്താ.

    Cetokhilasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / മജ്ഝിമനികായ • Majjhimanikāya / ൬. ചേതോഖിലസുത്തം • 6. Cetokhilasuttaṃ

    അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / സുത്തപിടക (അട്ഠകഥാ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / മജ്ഝിമനികായ (അട്ഠകഥാ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ൬. ചേതോഖിലസുത്തവണ്ണനാ • 6. Cetokhilasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact