Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / పటిసమ్భిదామగ్గ-అట్ఠకథా • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā

    ౫౨. చేతోపరియఞాణనిద్దేసవణ్ణనా

    52. Cetopariyañāṇaniddesavaṇṇanā

    ౧౦౪. చేతోపరియఞాణనిద్దేసే సో ఏవం పజానాతీతి ఇదాని వత్తబ్బం విధానం ఉపదిసతి. ఇదం రూపం సోమనస్సిన్ద్రియసముట్ఠితన్తిఆది ఆదికమ్మికేన ఝాయినా పటిపజ్జితబ్బం విధానం. కథం? ఏతఞ్హి ఞాణం ఉప్పాదేతుకామేన ఝాయినా పఠమం తావ దిబ్బచక్ఖుఞాణం ఉప్పాదేతబ్బం. ఏతఞ్హి దిబ్బచక్ఖువసేన ఇజ్ఝతి, తం ఏతస్స పరికమ్మం. తస్మా తేన భిక్ఖునా ఆలోకం వడ్ఢేత్వా దిబ్బేన చక్ఖునా పరస్స హదయరూపం నిస్సాయ వత్తమానస్స లోహితస్స వణ్ణం పస్సిత్వా పస్సిత్వా చిత్తం పరియేసితబ్బం. తఞ్హి లోహితం కుసలసోమనస్సే వత్తమానే రత్తం హోతి నిగ్రోధపక్కవణ్ణం, అకుసలసోమనస్సే వత్తమానే తదేవ లుళితం హోతి, దోమనస్సే వత్తమానే కాళకం హోతి జమ్బుపక్కవణ్ణం లుళితం. కుసలూపేక్ఖాయ వత్తమానాయ పసన్నం హోతి తిలతేలవణ్ణం. అకుసలూపేక్ఖాయ వత్తమానాయ తదేవ లుళితం హోతి. తస్మా తేన ‘‘ఇదం రూపం సోమనస్సిన్ద్రియసముట్ఠితం, ఇదం రూపం దోమనస్సిన్ద్రియసముట్ఠితం, ఇదం రూపం ఉపేక్ఖిన్ద్రియసముట్ఠిత’’న్తి పరస్స హదయలోహితవణ్ణం పస్సిత్వా పస్సిత్వా చిత్తం పరియేసన్తేన చేతోపరియఞాణం థామగతం కాతబ్బం. ఏవం థామగతే హి తస్మిం అనుక్కమేన సబ్బమ్పి కామావచరాదిభేదం చిత్తం పజానాతి చిత్తా చిత్తమేవ సఙ్కమన్తో వినా హదయరూపదస్సనేన. వుత్తమ్పి చేతం అట్ఠకథాయం –

    104. Cetopariyañāṇaniddese so evaṃ pajānātīti idāni vattabbaṃ vidhānaṃ upadisati. Idaṃ rūpaṃ somanassindriyasamuṭṭhitantiādi ādikammikena jhāyinā paṭipajjitabbaṃ vidhānaṃ. Kathaṃ? Etañhi ñāṇaṃ uppādetukāmena jhāyinā paṭhamaṃ tāva dibbacakkhuñāṇaṃ uppādetabbaṃ. Etañhi dibbacakkhuvasena ijjhati, taṃ etassa parikammaṃ. Tasmā tena bhikkhunā ālokaṃ vaḍḍhetvā dibbena cakkhunā parassa hadayarūpaṃ nissāya vattamānassa lohitassa vaṇṇaṃ passitvā passitvā cittaṃ pariyesitabbaṃ. Tañhi lohitaṃ kusalasomanasse vattamāne rattaṃ hoti nigrodhapakkavaṇṇaṃ, akusalasomanasse vattamāne tadeva luḷitaṃ hoti, domanasse vattamāne kāḷakaṃ hoti jambupakkavaṇṇaṃ luḷitaṃ. Kusalūpekkhāya vattamānāya pasannaṃ hoti tilatelavaṇṇaṃ. Akusalūpekkhāya vattamānāya tadeva luḷitaṃ hoti. Tasmā tena ‘‘idaṃ rūpaṃ somanassindriyasamuṭṭhitaṃ, idaṃ rūpaṃ domanassindriyasamuṭṭhitaṃ, idaṃ rūpaṃ upekkhindriyasamuṭṭhita’’nti parassa hadayalohitavaṇṇaṃ passitvā passitvā cittaṃ pariyesantena cetopariyañāṇaṃ thāmagataṃ kātabbaṃ. Evaṃ thāmagate hi tasmiṃ anukkamena sabbampi kāmāvacarādibhedaṃ cittaṃ pajānāti cittā cittameva saṅkamanto vinā hadayarūpadassanena. Vuttampi cetaṃ aṭṭhakathāyaṃ –

    ‘‘ఆరుప్పే పరస్స చిత్తం జానితుకామో కస్స హదయరూపం పస్సతి, కస్సిన్ద్రియవికారం ఓలోకేతీతి? న కస్సచి. ఇద్ధిమతో విసయో ఏస, యదిదం యత్థ కత్థచి చిత్తం ఆవజ్జన్తో సోళసప్పభేదం చిత్తం జానాతి. అకతాభినివేసస్స పన వసేన అయం కథా’’తి (విసుద్ధి॰ ౨.౪౦౧).

    ‘‘Āruppe parassa cittaṃ jānitukāmo kassa hadayarūpaṃ passati, kassindriyavikāraṃ oloketīti? Na kassaci. Iddhimato visayo esa, yadidaṃ yattha katthaci cittaṃ āvajjanto soḷasappabhedaṃ cittaṃ jānāti. Akatābhinivesassa pana vasena ayaṃ kathā’’ti (visuddhi. 2.401).

    పరసత్తానన్తి అత్తానం ఠపేత్వా సేససత్తానం. పరపుగ్గలానన్తి ఇదమ్పి ఇమినా ఏకత్థమేవ, వేనేయ్యవసేన పన దేసనావిలాసేన చ బ్యఞ్జనేన నానత్తం కతం. చేతసా చేతో పరిచ్చ పజానాతీతి అత్తనో చిత్తేన తేసం చిత్తం పరిచ్ఛిన్దిత్వా సరాగాదివసేన నానప్పకారతో జానాతి. సరాగం వాతిఆదీసు వా-సద్దో సముచ్చయత్థో. తత్థ అట్ఠవిధం లోభసహగతచిత్తం సరాగం చిత్తం నామ, అవసేసం చతుభూమకకుసలాబ్యాకతచిత్తం వీతరాగం నామ. ద్వే దోమనస్సచిత్తాని, ద్వే విచికిచ్ఛాఉద్ధచ్చచిత్తానీతి ఇమాని పన చత్తారి చిత్తాని ఇమస్మిం దుకే సఙ్గహం న గచ్ఛన్తి. కేచి పన థేరా తానిపి వీతరాగపదేన సఙ్గణ్హన్తి. దువిధం పన దోమనస్ససహగతం చిత్తం సదోసం చిత్తం నామ, సబ్బమ్పి చతుభూమకం కుసలాబ్యాకతం వీతదోసం నామ. సేసాని దస అకుసలచిత్తాని ఇమస్మిం దుకే సఙ్గహం న గచ్ఛన్తి. కేచి పన థేరా తానిపి వీతదోసపదేన సఙ్గణ్హన్తి. సమోహం వీతమోహన్తి ఏత్థ పన మోహేకహేతుకవసేన విచికిచ్ఛాఉద్ధచ్చసహగతద్వయమేవ సమోహం. మోహస్స పన సబ్బాకుసలేసు సమ్భవతో ద్వాదసవిధమ్పి అకుసలం చిత్తం ‘‘సమోహ’’న్తి వేదితబ్బం. అవసేసం కుసలాబ్యాకతం వీతమోహం. థినమిద్ధానుగతం పన సంఖిత్తం, ఉద్ధచ్చానుగతం విక్ఖిత్తం. రూపావచరారూపావచరం మహగ్గతం, అవసేసం అమహగ్గతం. సబ్బమ్పి తేభూమకం సఉత్తరం, లోకుత్తరం అనుత్తరం. ఉపచారప్పత్తం అప్పనాప్పత్తఞ్చ సమాహితం, తదుభయమసమ్పత్తం అసమాహితం. తదఙ్గవిక్ఖమ్భనసముచ్ఛేదపటిప్పస్సద్ధినిస్సరణవిముత్తిప్పత్తం విముత్తం, పఞ్చవిధమ్పి ఏతం విముత్తిమప్పత్తం అవిముత్తన్తి వేదితబ్బం. ఇతి చేతోపరియఞాణలాభీ భిక్ఖు సోళసప్పభేదమ్పి చిత్తం పజానాతి. పుథుజ్జనా పన అరియానం మగ్గఫలచిత్తం న జానన్తి, అరియాపి చ హేట్ఠిమా హేట్ఠిమా ఉపరిమానం ఉపరిమానం మగ్గఫలచిత్తం న జానన్తి, ఉపరిమా ఉపరిమా పన హేట్ఠిమానం హేట్ఠిమానం చిత్తం జానన్తీతి.

    Parasattānanti attānaṃ ṭhapetvā sesasattānaṃ. Parapuggalānanti idampi iminā ekatthameva, veneyyavasena pana desanāvilāsena ca byañjanena nānattaṃ kataṃ. Cetasā ceto paricca pajānātīti attano cittena tesaṃ cittaṃ paricchinditvā sarāgādivasena nānappakārato jānāti. Sarāgaṃ vātiādīsu vā-saddo samuccayattho. Tattha aṭṭhavidhaṃ lobhasahagatacittaṃ sarāgaṃ cittaṃ nāma, avasesaṃ catubhūmakakusalābyākatacittaṃ vītarāgaṃ nāma. Dve domanassacittāni, dve vicikicchāuddhaccacittānīti imāni pana cattāri cittāni imasmiṃ duke saṅgahaṃ na gacchanti. Keci pana therā tānipi vītarāgapadena saṅgaṇhanti. Duvidhaṃ pana domanassasahagataṃ cittaṃ sadosaṃ cittaṃ nāma, sabbampi catubhūmakaṃ kusalābyākataṃ vītadosaṃ nāma. Sesāni dasa akusalacittāni imasmiṃ duke saṅgahaṃ na gacchanti. Keci pana therā tānipi vītadosapadena saṅgaṇhanti. Samohaṃ vītamohanti ettha pana mohekahetukavasena vicikicchāuddhaccasahagatadvayameva samohaṃ. Mohassa pana sabbākusalesu sambhavato dvādasavidhampi akusalaṃ cittaṃ ‘‘samoha’’nti veditabbaṃ. Avasesaṃ kusalābyākataṃ vītamohaṃ. Thinamiddhānugataṃ pana saṃkhittaṃ, uddhaccānugataṃ vikkhittaṃ. Rūpāvacarārūpāvacaraṃ mahaggataṃ, avasesaṃ amahaggataṃ. Sabbampi tebhūmakaṃ sauttaraṃ, lokuttaraṃ anuttaraṃ. Upacārappattaṃ appanāppattañca samāhitaṃ, tadubhayamasampattaṃ asamāhitaṃ. Tadaṅgavikkhambhanasamucchedapaṭippassaddhinissaraṇavimuttippattaṃ vimuttaṃ, pañcavidhampi etaṃ vimuttimappattaṃ avimuttanti veditabbaṃ. Iti cetopariyañāṇalābhī bhikkhu soḷasappabhedampi cittaṃ pajānāti. Puthujjanā pana ariyānaṃ maggaphalacittaṃ na jānanti, ariyāpi ca heṭṭhimā heṭṭhimā uparimānaṃ uparimānaṃ maggaphalacittaṃ na jānanti, uparimā uparimā pana heṭṭhimānaṃ heṭṭhimānaṃ cittaṃ jānantīti.

    చేతోపరియఞాణనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Cetopariyañāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / పటిసమ్భిదామగ్గపాళి • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ౫౨. చేతోపరియఞాణనిద్దేసో • 52. Cetopariyañāṇaniddeso


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact