| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
೫೨. ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
52. Cetopariyañāṇaniddesavaṇṇanā
೧೦೪. ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣನಿದ್ದೇಸೇ ಸೋ ಏವಂ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ವಿಧಾನಂ ಉಪದಿಸತಿ। ಇದಂ ರೂಪಂ ಸೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಸಮುಟ್ಠಿತನ್ತಿಆದಿ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕೇನ ಝಾಯಿನಾ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ ವಿಧಾನಂ। ಕಥಂ? ಏತಞ್ಹಿ ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಾದೇತುಕಾಮೇನ ಝಾಯಿನಾ ಪಠಮಂ ತಾವ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಬ್ಬಂ। ಏತಞ್ಹಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುವಸೇನ ಇಜ್ಝತಿ, ತಂ ಏತಸ್ಸ ಪರಿಕಮ್ಮಂ। ತಸ್ಮಾ ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಆಲೋಕಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ಪರಸ್ಸ ಹದಯರೂಪಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವತ್ತಮಾನಸ್ಸ ಲೋಹಿತಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯೇಸಿತಬ್ಬಂ। ತಞ್ಹಿ ಲೋಹಿತಂ ಕುಸಲಸೋಮನಸ್ಸೇ ವತ್ತಮಾನೇ ರತ್ತಂ ಹೋತಿ ನಿಗ್ರೋಧಪಕ್ಕವಣ್ಣಂ, ಅಕುಸಲಸೋಮನಸ್ಸೇ ವತ್ತಮಾನೇ ತದೇವ ಲುಳಿತಂ ಹೋತಿ, ದೋಮನಸ್ಸೇ ವತ್ತಮಾನೇ ಕಾಳಕಂ ಹೋತಿ ಜಮ್ಬುಪಕ್ಕವಣ್ಣಂ ಲುಳಿತಂ। ಕುಸಲೂಪೇಕ್ಖಾಯ ವತ್ತಮಾನಾಯ ಪಸನ್ನಂ ಹೋತಿ ತಿಲತೇಲವಣ್ಣಂ। ಅಕುಸಲೂಪೇಕ್ಖಾಯ ವತ್ತಮಾನಾಯ ತದೇವ ಲುಳಿತಂ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ತೇನ ‘‘ಇದಂ ರೂಪಂ ಸೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಸಮುಟ್ಠಿತಂ, ಇದಂ ರೂಪಂ ದೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಸಮುಟ್ಠಿತಂ, ಇದಂ ರೂಪಂ ಉಪೇಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯಸಮುಟ್ಠಿತ’’ನ್ತಿ ಪರಸ್ಸ ಹದಯಲೋಹಿತವಣ್ಣಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯೇಸನ್ತೇನ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಂ ಥಾಮಗತಂ ಕಾತಬ್ಬಂ। ಏವಂ ಥಾಮಗತೇ ಹಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಕಾಮಾವಚರಾದಿಭೇದಂ ಚಿತ್ತಂ ಪಜಾನಾತಿ ಚಿತ್ತಾ ಚಿತ್ತಮೇವ ಸಙ್ಕಮನ್ತೋ ವಿನಾ ಹದಯರೂಪದಸ್ಸನೇನ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ –
104. Cetopariyañāṇaniddese so evaṃ pajānātīti idāni vattabbaṃ vidhānaṃ upadisati. Idaṃ rūpaṃ somanassindriyasamuṭṭhitantiādi ādikammikena jhāyinā paṭipajjitabbaṃ vidhānaṃ. Kathaṃ? Etañhi ñāṇaṃ uppādetukāmena jhāyinā paṭhamaṃ tāva dibbacakkhuñāṇaṃ uppādetabbaṃ. Etañhi dibbacakkhuvasena ijjhati, taṃ etassa parikammaṃ. Tasmā tena bhikkhunā ālokaṃ vaḍḍhetvā dibbena cakkhunā parassa hadayarūpaṃ nissāya vattamānassa lohitassa vaṇṇaṃ passitvā passitvā cittaṃ pariyesitabbaṃ. Tañhi lohitaṃ kusalasomanasse vattamāne rattaṃ hoti nigrodhapakkavaṇṇaṃ, akusalasomanasse vattamāne tadeva luḷitaṃ hoti, domanasse vattamāne kāḷakaṃ hoti jambupakkavaṇṇaṃ luḷitaṃ. Kusalūpekkhāya vattamānāya pasannaṃ hoti tilatelavaṇṇaṃ. Akusalūpekkhāya vattamānāya tadeva luḷitaṃ hoti. Tasmā tena ‘‘idaṃ rūpaṃ somanassindriyasamuṭṭhitaṃ, idaṃ rūpaṃ domanassindriyasamuṭṭhitaṃ, idaṃ rūpaṃ upekkhindriyasamuṭṭhita’’nti parassa hadayalohitavaṇṇaṃ passitvā passitvā cittaṃ pariyesantena cetopariyañāṇaṃ thāmagataṃ kātabbaṃ. Evaṃ thāmagate hi tasmiṃ anukkamena sabbampi kāmāvacarādibhedaṃ cittaṃ pajānāti cittā cittameva saṅkamanto vinā hadayarūpadassanena. Vuttampi cetaṃ aṭṭhakathāyaṃ –
‘‘ಆರುಪ್ಪೇ ಪರಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಜಾನಿತುಕಾಮೋ ಕಸ್ಸ ಹದಯರೂಪಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಕಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯವಿಕಾರಂ ಓಲೋಕೇತೀತಿ? ನ ಕಸ್ಸಚಿ। ಇದ್ಧಿಮತೋ ವಿಸಯೋ ಏಸ, ಯದಿದಂ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಚಿತ್ತಂ ಆವಜ್ಜನ್ತೋ ಸೋಳಸಪ್ಪಭೇದಂ ಚಿತ್ತಂ ಜಾನಾತಿ। ಅಕತಾಭಿನಿವೇಸಸ್ಸ ಪನ ವಸೇನ ಅಯಂ ಕಥಾ’’ತಿ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೪೦೧)।
‘‘Āruppe parassa cittaṃ jānitukāmo kassa hadayarūpaṃ passati, kassindriyavikāraṃ oloketīti? Na kassaci. Iddhimato visayo esa, yadidaṃ yattha katthaci cittaṃ āvajjanto soḷasappabhedaṃ cittaṃ jānāti. Akatābhinivesassa pana vasena ayaṃ kathā’’ti (visuddhi. 2.401).
ಪರಸತ್ತಾನನ್ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಸತ್ತಾನಂ। ಪರಪುಗ್ಗಲಾನನ್ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ಇಮಿನಾ ಏಕತ್ಥಮೇವ, ವೇನೇಯ್ಯವಸೇನ ಪನ ದೇಸನಾವಿಲಾಸೇನ ಚ ಬ್ಯಞ್ಜನೇನ ನಾನತ್ತಂ ಕತಂ। ಚೇತಸಾ ಚೇತೋ ಪರಿಚ್ಚ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತೇನ ತೇಸಂ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಸರಾಗಾದಿವಸೇನ ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ಜಾನಾತಿ। ಸರಾಗಂ ವಾತಿಆದೀಸು ವಾ-ಸದ್ದೋ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ। ತತ್ಥ ಅಟ್ಠವಿಧಂ ಲೋಭಸಹಗತಚಿತ್ತಂ ಸರಾಗಂ ಚಿತ್ತಂ ನಾಮ, ಅವಸೇಸಂ ಚತುಭೂಮಕಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಚಿತ್ತಂ ವೀತರಾಗಂ ನಾಮ। ದ್ವೇ ದೋಮನಸ್ಸಚಿತ್ತಾನಿ, ದ್ವೇ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಉದ್ಧಚ್ಚಚಿತ್ತಾನೀತಿ ಇಮಾನಿ ಪನ ಚತ್ತಾರಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ದುಕೇ ಸಙ್ಗಹಂ ನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ಕೇಚಿ ಪನ ಥೇರಾ ತಾನಿಪಿ ವೀತರಾಗಪದೇನ ಸಙ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ। ದುವಿಧಂ ಪನ ದೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಂ ಚಿತ್ತಂ ಸದೋಸಂ ಚಿತ್ತಂ ನಾಮ, ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಚತುಭೂಮಕಂ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಂ ವೀತದೋಸಂ ನಾಮ। ಸೇಸಾನಿ ದಸ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಾನಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ದುಕೇ ಸಙ್ಗಹಂ ನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ಕೇಚಿ ಪನ ಥೇರಾ ತಾನಿಪಿ ವೀತದೋಸಪದೇನ ಸಙ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ। ಸಮೋಹಂ ವೀತಮೋಹನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಮೋಹೇಕಹೇತುಕವಸೇನ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತದ್ವಯಮೇವ ಸಮೋಹಂ। ಮೋಹಸ್ಸ ಪನ ಸಬ್ಬಾಕುಸಲೇಸು ಸಮ್ಭವತೋ ದ್ವಾದಸವಿಧಮ್ಪಿ ಅಕುಸಲಂ ಚಿತ್ತಂ ‘‘ಸಮೋಹ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅವಸೇಸಂ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಂ ವೀತಮೋಹಂ। ಥಿನಮಿದ್ಧಾನುಗತಂ ಪನ ಸಂಖಿತ್ತಂ, ಉದ್ಧಚ್ಚಾನುಗತಂ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಂ। ರೂಪಾವಚರಾರೂಪಾವಚರಂ ಮಹಗ್ಗತಂ, ಅವಸೇಸಂ ಅಮಹಗ್ಗತಂ। ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ತೇಭೂಮಕಂ ಸಉತ್ತರಂ, ಲೋಕುತ್ತರಂ ಅನುತ್ತರಂ। ಉಪಚಾರಪ್ಪತ್ತಂ ಅಪ್ಪನಾಪ್ಪತ್ತಞ್ಚ ಸಮಾಹಿತಂ, ತದುಭಯಮಸಮ್ಪತ್ತಂ ಅಸಮಾಹಿತಂ। ತದಙ್ಗವಿಕ್ಖಮ್ಭನಸಮುಚ್ಛೇದಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿನಿಸ್ಸರಣವಿಮುತ್ತಿಪ್ಪತ್ತಂ ವಿಮುತ್ತಂ, ಪಞ್ಚವಿಧಮ್ಪಿ ಏತಂ ವಿಮುತ್ತಿಮಪ್ಪತ್ತಂ ಅವಿಮುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಇತಿ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಲಾಭೀ ಭಿಕ್ಖು ಸೋಳಸಪ್ಪಭೇದಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಂ ಪಜಾನಾತಿ। ಪುಥುಜ್ಜನಾ ಪನ ಅರಿಯಾನಂ ಮಗ್ಗಫಲಚಿತ್ತಂ ನ ಜಾನನ್ತಿ, ಅರಿಯಾಪಿ ಚ ಹೇಟ್ಠಿಮಾ ಹೇಟ್ಠಿಮಾ ಉಪರಿಮಾನಂ ಉಪರಿಮಾನಂ ಮಗ್ಗಫಲಚಿತ್ತಂ ನ ಜಾನನ್ತಿ, ಉಪರಿಮಾ ಉಪರಿಮಾ ಪನ ಹೇಟ್ಠಿಮಾನಂ ಹೇಟ್ಠಿಮಾನಂ ಚಿತ್ತಂ ಜಾನನ್ತೀತಿ।
Parasattānanti attānaṃ ṭhapetvā sesasattānaṃ. Parapuggalānanti idampi iminā ekatthameva, veneyyavasena pana desanāvilāsena ca byañjanena nānattaṃ kataṃ. Cetasā ceto paricca pajānātīti attano cittena tesaṃ cittaṃ paricchinditvā sarāgādivasena nānappakārato jānāti. Sarāgaṃ vātiādīsu vā-saddo samuccayattho. Tattha aṭṭhavidhaṃ lobhasahagatacittaṃ sarāgaṃ cittaṃ nāma, avasesaṃ catubhūmakakusalābyākatacittaṃ vītarāgaṃ nāma. Dve domanassacittāni, dve vicikicchāuddhaccacittānīti imāni pana cattāri cittāni imasmiṃ duke saṅgahaṃ na gacchanti. Keci pana therā tānipi vītarāgapadena saṅgaṇhanti. Duvidhaṃ pana domanassasahagataṃ cittaṃ sadosaṃ cittaṃ nāma, sabbampi catubhūmakaṃ kusalābyākataṃ vītadosaṃ nāma. Sesāni dasa akusalacittāni imasmiṃ duke saṅgahaṃ na gacchanti. Keci pana therā tānipi vītadosapadena saṅgaṇhanti. Samohaṃ vītamohanti ettha pana mohekahetukavasena vicikicchāuddhaccasahagatadvayameva samohaṃ. Mohassa pana sabbākusalesu sambhavato dvādasavidhampi akusalaṃ cittaṃ ‘‘samoha’’nti veditabbaṃ. Avasesaṃ kusalābyākataṃ vītamohaṃ. Thinamiddhānugataṃ pana saṃkhittaṃ, uddhaccānugataṃ vikkhittaṃ. Rūpāvacarārūpāvacaraṃ mahaggataṃ, avasesaṃ amahaggataṃ. Sabbampi tebhūmakaṃ sauttaraṃ, lokuttaraṃ anuttaraṃ. Upacārappattaṃ appanāppattañca samāhitaṃ, tadubhayamasampattaṃ asamāhitaṃ. Tadaṅgavikkhambhanasamucchedapaṭippassaddhinissaraṇavimuttippattaṃ vimuttaṃ, pañcavidhampi etaṃ vimuttimappattaṃ avimuttanti veditabbaṃ. Iti cetopariyañāṇalābhī bhikkhu soḷasappabhedampi cittaṃ pajānāti. Puthujjanā pana ariyānaṃ maggaphalacittaṃ na jānanti, ariyāpi ca heṭṭhimā heṭṭhimā uparimānaṃ uparimānaṃ maggaphalacittaṃ na jānanti, uparimā uparimā pana heṭṭhimānaṃ heṭṭhimānaṃ cittaṃ jānantīti.
ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Cetopariyañāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗಪಾಳಿ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ೫೨. ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣನಿದ್ದೇಸೋ • 52. Cetopariyañāṇaniddeso
