| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मज्झिमनिकाय (टीका) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
२. छब्बिसोधनसुत्तवण्णना
2. Chabbisodhanasuttavaṇṇanā
९८. खीणा जातीति अत्तनो जातिक्खयं पटिजानन्तेन अरहत्तं ब्याकतं होति अरहतो तदभावतो। तथा वुसितं ब्रह्मचरियन्ति मग्गब्रह्मचरियवासो मे परियोसितोति पटिजानन्तेनपि। कतं करणीयन्ति चतूहि मग्गेहि चतूसु सच्चेसु परिञ्ञादिवसेन सोळसविधस्सपि किच्चस्स अत्तना निट्ठापितभावं पटिजानन्तेनपि। नापरं इत्थत्तायाति आयतिं पुनब्भवाभावं, आयतिं वा परिञ्ञादिकरणीयाभावं पटिजानन्तेनपीति आह – ‘‘एकेनपि पदेन अञ्ञा ब्याकताव होती’’ति। द्विक्खत्तुं बद्धं पन सुबद्धं वियाति वुत्तं। इध पन अञ्ञाब्याकरणं चतूहि पदेहि आगतं, तस्मा वत्तब्बमेव चेत्थ नत्थीति अधिप्पायो। चेतनाय दिट्ठवादिता नाम अरियवोहारो। सभावोति पकतिअत्थो हि अयं धम्मसद्दो, ‘‘जातिधम्मा जराधम्मा’’तिआदीसु (म॰ नि॰ १.२७४-२७५) विय तस्मा, अनुधम्मोति अरियभावं अनुगता पकतीति अत्थो। परमप्पिच्छताय अरिया अत्तनो गुणे अनाविकरोन्तापि सासनस्स निय्यानिकभावपवेदनत्थञ्चेव सब्रह्मचारीनं सम्मापटिपत्तियं उस्साहजननत्थञ्च तादिसानं परिनिब्बानसमयेयेव आविकरोन्तीति अधिप्पायेनाह – ‘‘परिनिब्बुतस्स…पे॰… कातब्बो’’ति।
98.Khīṇājātīti attano jātikkhayaṃ paṭijānantena arahattaṃ byākataṃ hoti arahato tadabhāvato. Tathā vusitaṃ brahmacariyanti maggabrahmacariyavāso me pariyositoti paṭijānantenapi. Kataṃ karaṇīyanti catūhi maggehi catūsu saccesu pariññādivasena soḷasavidhassapi kiccassa attanā niṭṭhāpitabhāvaṃ paṭijānantenapi. Nāparaṃ itthattāyāti āyatiṃ punabbhavābhāvaṃ, āyatiṃ vā pariññādikaraṇīyābhāvaṃ paṭijānantenapīti āha – ‘‘ekenapi padena aññā byākatāva hotī’’ti. Dvikkhattuṃ baddhaṃ pana subaddhaṃ viyāti vuttaṃ. Idha pana aññābyākaraṇaṃ catūhi padehi āgataṃ, tasmā vattabbameva cettha natthīti adhippāyo. Cetanāya diṭṭhavāditā nāma ariyavohāro. Sabhāvoti pakatiattho hi ayaṃ dhammasaddo, ‘‘jātidhammā jarādhammā’’tiādīsu (ma. ni. 1.274-275) viya tasmā, anudhammoti ariyabhāvaṃ anugatā pakatīti attho. Paramappicchatāya ariyā attano guṇe anāvikarontāpi sāsanassa niyyānikabhāvapavedanatthañceva sabrahmacārīnaṃ sammāpaṭipattiyaṃ ussāhajananatthañca tādisānaṃ parinibbānasamayeyeva āvikarontīti adhippāyenāha – ‘‘parinibbutassa…pe… kātabbo’’ti.
९९. दुब्बलन्ति फेग्गु विय सुभेज्जनीयं बलविरहितं, असारन्ति अत्थो। विरागुतन्ति पलुज्जनसभावं। विगच्छनसभावन्ति विनासगमनसभावं। अनिच्चदुक्खविपरिणामत्ता अस्सासलेसस्सपि अभावतो अस्सासविरहितं। आरम्मणकरणवसेन समन्नागमनवसेन च यथारहं उपेन्ति उपगच्छन्तीति उपया, ‘‘एतं मम, एसो मे अत्ता’’ति उपादियन्ति दळ्हग्गाहं गण्हन्तीति उपादाना। अधितिट्ठति चेतसो अभिनन्दनभूताति चेतसो अधिट्ठानं। ताहीति तण्हादिट्ठीहि। तन्ति चित्तं। अभिनिविसतीति अभिरतिवसेन निविसति, अयञ्हेत्थ अत्थो – सक्कायधम्मेसु चित्तं अभिनिविसति ‘‘एतं ममं, एसो मे अत्ता’’ति अज्झोसाय तिट्ठति एताहि अभिनिवेसाहि, तथा सक्कायधम्मेसु चित्तं अनुसेति एताहीति अनुसया, तण्हादिट्ठियो। यदग्गेन हि तेभूमकधम्मेसु रागादयो अनुसेन्ति, तदग्गेन तंसहगतधम्मा तत्थ अनुसेन्तीति परियायेन, ‘‘तं अनुसेती’’ति वुत्तं। खया विरागाति हेतुम्हि निस्सक्कवचनन्ति ‘‘खयेन विरागेना’’ति हेतुम्हि करणवसेन अत्थो वुत्तो। विरागेनाति च इतिसद्दो आदि अत्थो । तेन ‘‘निरोधेना’’ति एवमादिकं गहितं होति। अञ्ञमञ्ञवेवचनानेव उपयादीनं समुच्छेदस्सेव बोधनतो।
99.Dubbalanti pheggu viya subhejjanīyaṃ balavirahitaṃ, asāranti attho. Virāgutanti palujjanasabhāvaṃ. Vigacchanasabhāvanti vināsagamanasabhāvaṃ. Aniccadukkhavipariṇāmattā assāsalesassapi abhāvato assāsavirahitaṃ. Ārammaṇakaraṇavasena samannāgamanavasena ca yathārahaṃ upenti upagacchantīti upayā, ‘‘etaṃ mama, eso me attā’’ti upādiyanti daḷhaggāhaṃ gaṇhantīti upādānā. Adhitiṭṭhati cetaso abhinandanabhūtāti cetaso adhiṭṭhānaṃ. Tāhīti taṇhādiṭṭhīhi. Tanti cittaṃ. Abhinivisatīti abhirativasena nivisati, ayañhettha attho – sakkāyadhammesu cittaṃ abhinivisati ‘‘etaṃ mamaṃ, eso me attā’’ti ajjhosāya tiṭṭhati etāhi abhinivesāhi, tathā sakkāyadhammesu cittaṃ anuseti etāhīti anusayā, taṇhādiṭṭhiyo. Yadaggena hi tebhūmakadhammesu rāgādayo anusenti, tadaggena taṃsahagatadhammā tattha anusentīti pariyāyena, ‘‘taṃ anusetī’’ti vuttaṃ. Khayā virāgāti hetumhi nissakkavacananti ‘‘khayena virāgenā’’ti hetumhi karaṇavasena attho vutto. Virāgenāti ca itisaddo ādi attho . Tena ‘‘nirodhenā’’ti evamādikaṃ gahitaṃ hoti. Aññamaññavevacanāneva upayādīnaṃ samucchedasseva bodhanato.
१००. पतिट्ठाति एत्थ सेसभूतत्तयं उपादारूपञ्चाति पतिट्ठाना, निज्जीवट्ठेन धातुचाति पतिट्ठानधातु। न्हानीयचुण्णं बाहिरउदकं विय सेसभूतत्तयं आबन्धतीति आबन्धनं। पचनीयभत्तं बाहिरतेजो विय सेसभूतत्तयं परिपाचेतीति परिपाचनं। बाहिरवातो विय सेसभूतत्तयं वित्थम्भेतीति वित्थम्भनं। धातुसद्दत्थो वुत्तोयेव। असम्फुट्ठधातूति असम्फुसितभावो तेसं विपरिमट्ठताभावतो। विजाननं आरम्मणूपलद्धि। अहं अत्ताति अहं, ‘‘रूपधम्मो मे अत्ता’’ति अत्तकोट्ठासेन अत्तभावेन न उपगमिं न गण्हिं। निस्सितनिस्सितापि निस्सिता एव नामाति आह ‘‘पथवीधातुनिस्सितावा’’ति। अत्तना वा पन तन्निस्सिताति ‘‘एकेन परियायेना’’ति। उपादारुपम्पि कामं निस्सितम्पि होति। तथापि तं निस्सितं होतियेवाति तं न उद्धटं। परिच्छेदकरत्ता परिच्छेदाकासस्स ‘‘अविनिब्भोगवसेना’’ति वुत्तं। तेन च तथा परिच्छिन्नत्ता सब्बम्पि भूतुपादारूपं आकासधातुनिस्सितं नाम। तं निस्साय पवत्तिया उपादारूपं विय भूतरूपानि, अरूपक्खन्धा विय च वत्थुरूपानि, ‘‘तंनिस्सितरूपवत्थुका अरूपक्खन्धा’’ति वुत्तनयेन आकासधातुनिस्सितचक्खादिरूपधम्मवत्थुका वेदनादयो अरूपक्खन्धा आकासधातुनिस्सिता नामाति इममत्थं तथा-सद्देन उपसंहरति। इधापीति आकासधातुनिस्सितपदेपि, न पथवीधातुनिस्सितपदादीसु एव। रूपारूपन्ति सब्बम्पि रूपारूपं गहितमेव होति, अग्गहितं नत्थि। सहजाता…पे॰… निस्सितन्ति इदं निप्परियायसिद्धं निस्सयत्तं गहेत्वा वुत्तं। हेट्ठा वुत्तनयेन परियायसिद्धे निस्सयत्ते गय्हमाने – ‘‘पच्छाजातपच्चयोति पच्छाजाता चित्तचेतसिका धम्मा पुरेजातस्स इमस्स कायस्स पच्छाजातपच्चयेन पच्चयो’’ति (पट्ठा॰ १.१.११) वचनतो सब्बं चतुसमुट्ठानिकरूपं, ‘‘विञ्ञाणधातुनिस्सित’’न्ति वत्तब्बं। तथा अनन्तरविञ्ञाणधातुपच्चया पवत्तनतो, ‘‘विञ्ञाणधातुनिस्सित’’न्ति वत्तब्बं।
100. Patiṭṭhāti ettha sesabhūtattayaṃ upādārūpañcāti patiṭṭhānā, nijjīvaṭṭhena dhātucāti patiṭṭhānadhātu. Nhānīyacuṇṇaṃ bāhiraudakaṃ viya sesabhūtattayaṃ ābandhatīti ābandhanaṃ. Pacanīyabhattaṃ bāhiratejo viya sesabhūtattayaṃ paripācetīti paripācanaṃ. Bāhiravāto viya sesabhūtattayaṃ vitthambhetīti vitthambhanaṃ. Dhātusaddattho vuttoyeva. Asamphuṭṭhadhātūti asamphusitabhāvo tesaṃ viparimaṭṭhatābhāvato. Vijānanaṃ ārammaṇūpaladdhi. Ahaṃ attāti ahaṃ, ‘‘rūpadhammo me attā’’ti attakoṭṭhāsena attabhāvena na upagamiṃ na gaṇhiṃ. Nissitanissitāpi nissitā eva nāmāti āha ‘‘pathavīdhātunissitāvā’’ti. Attanā vā pana tannissitāti ‘‘ekena pariyāyenā’’ti. Upādārupampi kāmaṃ nissitampi hoti. Tathāpi taṃ nissitaṃ hotiyevāti taṃ na uddhaṭaṃ. Paricchedakarattā paricchedākāsassa ‘‘avinibbhogavasenā’’ti vuttaṃ. Tena ca tathā paricchinnattā sabbampi bhūtupādārūpaṃ ākāsadhātunissitaṃ nāma. Taṃ nissāya pavattiyā upādārūpaṃ viya bhūtarūpāni, arūpakkhandhā viya ca vatthurūpāni, ‘‘taṃnissitarūpavatthukā arūpakkhandhā’’ti vuttanayena ākāsadhātunissitacakkhādirūpadhammavatthukā vedanādayo arūpakkhandhā ākāsadhātunissitā nāmāti imamatthaṃ tathā-saddena upasaṃharati. Idhāpīti ākāsadhātunissitapadepi, na pathavīdhātunissitapadādīsu eva. Rūpārūpanti sabbampi rūpārūpaṃ gahitameva hoti, aggahitaṃ natthi. Sahajātā…pe… nissitanti idaṃ nippariyāyasiddhaṃ nissayattaṃ gahetvā vuttaṃ. Heṭṭhā vuttanayena pariyāyasiddhe nissayatte gayhamāne – ‘‘pacchājātapaccayoti pacchājātā cittacetasikā dhammā purejātassa imassa kāyassa pacchājātapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.1.11) vacanato sabbaṃ catusamuṭṭhānikarūpaṃ, ‘‘viññāṇadhātunissita’’nti vattabbaṃ. Tathā anantaraviññāṇadhātupaccayā pavattanato, ‘‘viññāṇadhātunissita’’nti vattabbaṃ.
१०१. रुप्पति वण्णविकारं आपज्जमानं हदयङ्गतभावं पकासेतीति रूपन्ति अयमत्थो चक्खुद्वारे आपाथगते रूपायतने निप्परियायतो लब्भति, न आपाथमनागते। चक्खुविञ्ञाणविञ्ञातब्बभावो पन आपाथमनागतेपि तस्मिं लब्भतेव तंसभावानतिवत्थनतो। रूपायतनं द्विधा विभजित्वा। थेरो पन आपाथं अनागतस्सापि रूपायतनस्स रूपभावं न सक्का पटिक्खिपितुन्ति द्विधाकरणं नानुजानन्तो छन्नोवादं निदस्सेति, ‘‘उपरि छन्नोवादे किन्ति करिस्सथा’’ति। तत्थ हि ‘‘चक्खुं, आवुसो छन्न, चक्खुविञ्ञाणं चक्खुविञ्ञाणविञ्ञातब्बे धम्मे’’ति (म॰ नि॰ ३.३९१) आगतं, न चेत्थ चक्खुद्वारे आपाथं आगतमेव रूपायतनं चक्खुविञ्ञाणविञ्ञातब्बपदेन गहितं, न आपाथं अनागतन्ति सक्का विञ्ञातुं अविसेसेनेव रूपायतनेन तण्हामानदिट्ठिगाहाभावस्स जोतितत्ता। तेनाह ‘‘न यिदं लब्भती’’ति। रूपमेवाति रूपायतनमेव। यदि एवं ‘‘चक्खुविञ्ञाणविञ्ञातब्बेसु धम्मेसू’’ति पदं कथं नेतब्बन्ति आह – ‘‘चक्खुविञ्ञाणसम्पयुत्ता पना’’तिआदि। चक्खुविञ्ञाणेन सद्धिं विञ्ञातब्बेसूति येन मनोविञ्ञाणेन चक्खुविञ्ञाणं अनिच्चन्तिआदिना चक्खुविञ्ञाणेन सद्धिं तेन विञ्ञातब्बेसु तंसम्पयुत्तधम्मेसूति अत्थो। तण्हाछन्दोति तस्सनसभावो छन्दो, न कत्तुकम्यता छन्दोयेवाति तण्हाछन्दो। रज्जनवसेनाति वत्थं विय रङ्गजातं चित्तस्स अनुरञ्जनवसेन। अभिनन्दनवसेनाति आरम्मणे अभिरमित्वा नन्दनवसेन। सप्पीतिकतण्हा हि नन्दीति वुच्चति। तण्हायनवसेन तण्हा।
101. Ruppati vaṇṇavikāraṃ āpajjamānaṃ hadayaṅgatabhāvaṃ pakāsetīti rūpanti ayamattho cakkhudvāre āpāthagate rūpāyatane nippariyāyato labbhati, na āpāthamanāgate. Cakkhuviññāṇaviññātabbabhāvo pana āpāthamanāgatepi tasmiṃ labbhateva taṃsabhāvānativatthanato. Rūpāyatanaṃ dvidhā vibhajitvā. Thero pana āpāthaṃ anāgatassāpi rūpāyatanassa rūpabhāvaṃ na sakkā paṭikkhipitunti dvidhākaraṇaṃ nānujānanto channovādaṃ nidasseti, ‘‘upari channovāde kinti karissathā’’ti. Tattha hi ‘‘cakkhuṃ, āvuso channa, cakkhuviññāṇaṃ cakkhuviññāṇaviññātabbe dhamme’’ti (ma. ni. 3.391) āgataṃ, na cettha cakkhudvāre āpāthaṃ āgatameva rūpāyatanaṃ cakkhuviññāṇaviññātabbapadena gahitaṃ, na āpāthaṃ anāgatanti sakkā viññātuṃ aviseseneva rūpāyatanena taṇhāmānadiṭṭhigāhābhāvassa jotitattā. Tenāha ‘‘na yidaṃ labbhatī’’ti. Rūpamevāti rūpāyatanameva. Yadi evaṃ ‘‘cakkhuviññāṇaviññātabbesu dhammesū’’ti padaṃ kathaṃ netabbanti āha – ‘‘cakkhuviññāṇasampayuttā panā’’tiādi. Cakkhuviññāṇena saddhiṃ viññātabbesūti yena manoviññāṇena cakkhuviññāṇaṃ aniccantiādinā cakkhuviññāṇena saddhiṃ tena viññātabbesu taṃsampayuttadhammesūti attho. Taṇhāchandoti tassanasabhāvo chando, na kattukamyatā chandoyevāti taṇhāchando. Rajjanavasenāti vatthaṃ viya raṅgajātaṃ cittassa anurañjanavasena. Abhinandanavasenāti ārammaṇe abhiramitvā nandanavasena. Sappītikataṇhā hi nandīti vuccati. Taṇhāyanavasena taṇhā.
१०२. अहङ्कारोति ‘‘सेय्योहमस्मी’’तिआदिना (ध॰ स॰ ११२१, १२३९; विभ॰ ८३२, ८६६; सं॰ नि॰ ४.१०८; महानि॰ २१, १७८) अहंकरणं। येन हि ममं करोति, एतं ममङ्कारो। स्वेवाति ‘‘अहङ्कारो’’ति वुत्तमानो। एवं चतुत्थज्झाने निद्दिट्ठे सब्बासु लोकियाभिञ्ञासु वुच्चमानासु हेट्ठा विज्जाद्वयं वत्तब्बन्ति अधिप्पायेन, ‘‘पुब्बेनिवासं दिब्बचक्खुञ्च अवत्वा कस्मा वुत्त’’न्ति आह? इतरो इध सब्बवारेसुपि लोकुत्तरधम्मपुच्छा अधिकता तस्मा ‘‘सो एवं समाहिते’’तिआदिना ततिया विज्जा कथिताति दस्सेन्तो, ‘‘भिक्खू लोकियधम्मं न पुच्छन्ती’’तिआदिमाह। एकविस्सज्जितसुत्तं नामेतं ततियविज्जाय एव आगतत्ता। अरियधम्मवसेनपिस्स समञ्ञा अत्थेवाति दस्सेन्तो, ‘‘छब्बिसोधनन्तिपिस्स नाम’’न्ति वत्वा तेसु धम्मेसु भेदं दस्सेतुं, ‘‘एत्थ ही’’तिआदि वुत्तं। विसुद्धाति तस्सा चोदनाय सोधनवसेन विसोधिता। एकमेव कत्वाति एकवारवसेनेव पाळियं एकज्झं आगतत्ता एकमेव कोट्ठासं कत्वा। यदि एवं कथं वा छब्बिसोधनताति आह – ‘‘चतूहि आहारेहि सद्धि’’न्ति कथं पनेत्थ चत्तारो आहारा गहेतब्बाति? केचि ताव आहु – ‘‘साधूति भासितं अभिनन्दित्वा अनुमोदित्वा उत्तरि पञ्हो पुच्छितब्बो’’ति हेट्ठा आगतेन नयेन आहारवारो आहरित्वा वत्तब्बोति। ‘‘बहिद्धा सब्बनिमित्तेसू’’ति एत्थ आहारानम्पि सङ्गहितत्ता आहारा अत्थतो आगता एवाति अञ्ञे। अपरे पन रूपक्खन्धग्गहणेन कबळीकारो आहारो , सङ्खारक्खन्धग्गहणेन फस्साहारो, मनोसञ्चेतनाहारग्गहणेन विञ्ञाणाहारो सरूपतोपि गहितोति वदन्ति।
102.Ahaṅkāroti ‘‘seyyohamasmī’’tiādinā (dha. sa. 1121, 1239; vibha. 832, 866; saṃ. ni. 4.108; mahāni. 21, 178) ahaṃkaraṇaṃ. Yena hi mamaṃ karoti, etaṃ mamaṅkāro. Svevāti ‘‘ahaṅkāro’’ti vuttamāno. Evaṃ catutthajjhāne niddiṭṭhe sabbāsu lokiyābhiññāsu vuccamānāsu heṭṭhā vijjādvayaṃ vattabbanti adhippāyena, ‘‘pubbenivāsaṃ dibbacakkhuñca avatvā kasmā vutta’’nti āha? Itaro idha sabbavāresupi lokuttaradhammapucchā adhikatā tasmā ‘‘so evaṃ samāhite’’tiādinā tatiyā vijjā kathitāti dassento, ‘‘bhikkhū lokiyadhammaṃ na pucchantī’’tiādimāha. Ekavissajjitasuttaṃ nāmetaṃ tatiyavijjāya eva āgatattā. Ariyadhammavasenapissa samaññā atthevāti dassento, ‘‘chabbisodhanantipissa nāma’’nti vatvā tesu dhammesu bhedaṃ dassetuṃ, ‘‘ettha hī’’tiādi vuttaṃ. Visuddhāti tassā codanāya sodhanavasena visodhitā. Ekameva katvāti ekavāravaseneva pāḷiyaṃ ekajjhaṃ āgatattā ekameva koṭṭhāsaṃ katvā. Yadi evaṃ kathaṃ vā chabbisodhanatāti āha – ‘‘catūhi āhārehi saddhi’’nti kathaṃ panettha cattāro āhārā gahetabbāti? Keci tāva āhu – ‘‘sādhūti bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā uttari pañho pucchitabbo’’ti heṭṭhā āgatena nayena āhāravāro āharitvā vattabboti. ‘‘Bahiddhā sabbanimittesū’’ti ettha āhārānampi saṅgahitattā āhārā atthato āgatā evāti aññe. Apare pana rūpakkhandhaggahaṇena kabaḷīkāro āhāro , saṅkhārakkhandhaggahaṇena phassāhāro, manosañcetanāhāraggahaṇena viññāṇāhāro sarūpatopi gahitoti vadanti.
‘‘छब्बिसोधन’’न्ति इमस्स सुत्तस्स समञ्ञाय अन्वत्थतं दस्सेत्वा आयतिम्पि तादिसेन ब्याकरणेन भिक्खूनं पटिपत्तिम्पि दस्सनत्थं, ‘‘इमे पना’’तिआदि आरद्धं। विनयनिद्देसपरियायेनाति विनयनिद्देसे आगतेन कारणेन। विनये वा आगतनिद्देसानुक्कमेन।
‘‘Chabbisodhana’’nti imassa suttassa samaññāya anvatthataṃ dassetvā āyatimpi tādisena byākaraṇena bhikkhūnaṃ paṭipattimpi dassanatthaṃ, ‘‘ime panā’’tiādi āraddhaṃ. Vinayaniddesapariyāyenāti vinayaniddese āgatena kāraṇena. Vinaye vā āgataniddesānukkamena.
अधिगन्तब्बतो अधिगमो, झानादिअधिगमपुच्छा। तेनाह – ‘‘झानविमोक्खादीसू’’तिआदि। उपायपुच्छाति अधिगमोपायपुच्छा। किन्तीति केन पकारेन विधिनाति अत्थो।
Adhigantabbato adhigamo, jhānādiadhigamapucchā. Tenāha – ‘‘jhānavimokkhādīsū’’tiādi. Upāyapucchāti adhigamopāyapucchā. Kintīti kena pakārena vidhināti attho.
कतमेसं त्वं धम्मानं लाभीति इदं पन पुब्बे ‘‘किं ते अधिगत’’न्ति अनिद्धारितभेदा झानादिविसेसा पुच्छिताति इदानि तेसं निद्धारेत्वा पुच्छनाकारदस्सनं। तस्माति यस्मा यथावुत्तेहि आकारेहि अधिगमब्याकरणं सोधेतब्बं, तस्मा। एत्तावतावाति एत्तकेन ब्याकरणमत्तेनेव न सक्कारो कातब्बो। ब्याकरणञ्हि एकच्चस्स अयाथावतोपि होति, यथा नाम जातरूपपतिरूपं जातरूपं विय खायतीति जातरूपं निघंसनतापनछेदनेहि सोधेतब्बं एवमेवं इमेसु इदानेव वुत्तेसु छसु ठानेसु पक्खिपित्वा सोधनत्थं वत्तब्बो विमोक्खादीसूति आदि-सद्देन समाधि-समापत्ति-ञाणदस्सन-मग्गभावना-फलसच्छिकिरिया सङ्गण्हाति।
Katamesaṃ tvaṃ dhammānaṃ lābhīti idaṃ pana pubbe ‘‘kiṃ te adhigata’’nti aniddhāritabhedā jhānādivisesā pucchitāti idāni tesaṃ niddhāretvā pucchanākāradassanaṃ. Tasmāti yasmā yathāvuttehi ākārehi adhigamabyākaraṇaṃ sodhetabbaṃ, tasmā. Ettāvatāvāti ettakena byākaraṇamatteneva na sakkāro kātabbo. Byākaraṇañhi ekaccassa ayāthāvatopi hoti, yathā nāma jātarūpapatirūpaṃ jātarūpaṃ viya khāyatīti jātarūpaṃ nighaṃsanatāpanachedanehi sodhetabbaṃ evamevaṃ imesu idāneva vuttesu chasu ṭhānesu pakkhipitvā sodhanatthaṃ vattabbo vimokkhādīsūti ādi-saddena samādhi-samāpatti-ñāṇadassana-maggabhāvanā-phalasacchikiriyā saṅgaṇhāti.
पाकटो होति अधिगतविसेसस्स सतिसम्मोसाभावतो। सेसपुच्छासुपि ‘‘पाकटो होती’’ति पदे एसेव नयो। उग्गहपरिपुच्छाकुसलाति सज्झायमग्गसंवण्णनासु निपुणा। याय पटिपदाय यस्स अरियमग्गो आगच्छति, सा पुब्बभागपटिपत्ति आगमनपटिपदा। सोधेतब्बाति सुद्धा उदाहु असुद्धाति विचारणवसेन सोधेतब्बा। न सुज्झतीति तत्थ तत्थ पमादपटिपत्तिभावतो। अपनेतब्बो अत्तनो पटिञ्ञाय। ‘‘सुज्झती’’ति वत्वा सुज्झनाकारं दस्सेतुं, ‘‘दीघरत्त’’न्तिआदि वुत्तं। पञ्ञायतीति एत्थ ‘‘यदी’’ति पदं आनेत्वा यदि सो भिक्खु ताय पटिपदाय यदि पञ्ञायतीति सम्बन्धो। खीणासवपटिपत्तिसदिसा पटिपदा होति दीघरत्तं विक्खम्भितकिलेसत्ता।
Pākaṭo hoti adhigatavisesassa satisammosābhāvato. Sesapucchāsupi ‘‘pākaṭo hotī’’ti pade eseva nayo. Uggahaparipucchākusalāti sajjhāyamaggasaṃvaṇṇanāsu nipuṇā. Yāya paṭipadāya yassa ariyamaggo āgacchati, sā pubbabhāgapaṭipatti āgamanapaṭipadā. Sodhetabbāti suddhā udāhu asuddhāti vicāraṇavasena sodhetabbā. Na sujjhatīti tattha tattha pamādapaṭipattibhāvato. Apanetabbo attano paṭiññāya. ‘‘Sujjhatī’’ti vatvā sujjhanākāraṃ dassetuṃ, ‘‘dīgharatta’’ntiādi vuttaṃ. Paññāyatīti ettha ‘‘yadī’’ti padaṃ ānetvā yadi so bhikkhu tāya paṭipadāya yadi paññāyatīti sambandho. Khīṇāsavapaṭipattisadisā paṭipadā hoti dīgharattaṃ vikkhambhitakilesattā.
नदिया समुद्दं पक्खन्दनट्ठानं नदीमुखद्वारं। मद्दमानोति बदरसाळवं सरसं पत्ते पक्खित्तो हुत्वा मद्दमानो। सेसं सुविञ्ञेय्यमेव।
Nadiyā samuddaṃ pakkhandanaṭṭhānaṃ nadīmukhadvāraṃ. Maddamānoti badarasāḷavaṃ sarasaṃ patte pakkhitto hutvā maddamāno. Sesaṃ suviññeyyameva.
छब्बिसोधनसुत्तवण्णनाय लीनत्थप्पकासना समत्ता।
Chabbisodhanasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / मज्झिमनिकाय • Majjhimanikāya / २. छब्बिसोधनसुत्तं • 2. Chabbisodhanasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / मज्झिमनिकाय (अट्ठकथा) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / २. छब्बिसोधनसुत्तवण्णना • 2. Chabbisodhanasuttavaṇṇanā
