Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මජ්ඣිමනිකාය (ටීකා) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
6. ඡඡක්කසුත්තවණ්ණනා
6. Chachakkasuttavaṇṇanā
420. ආදිම්හි කල්යාණන්ති ආදිකොට්ඨාසෙ කල්යාණං එතස්සාති වා ආදිකල්යාණො, තං ආදිකල්යාණං, ආදිකල්යාණභාවො ච දොසවිගමෙන ඉච්ඡිතබ්බො. යඤ්හි සබ්බසො විගතදොසං, තං පරිපුණ්ණගුණමෙව හොතීති ‘‘නිද්දොස’’න්ති වුත්තං. කත්වාති ච පදං, ‘‘කල්යාණං කත්වා භද්දකං කත්වා’’ති පුරිමපදද්වයෙනපි යොජෙතබ්බං. දෙසනාකාරො හි ඉධ කල්යාණසද්දෙන ගහිතො. තෙනෙවාහ – ‘‘දෙසෙතබ්බධම්මස්ස කල්යාණතා දස්සිතා හොතී’’ති, දුතියෙ පන අත්ථවිකප්පෙ දෙසෙතබ්බධම්මස්ස කල්යාණතා මුඛ්යෙනෙව කථිතා ඉතරස්ස අත්ථාපත්තිතො. මජ්ඣෙකල්යාණං පරියොසානකල්යාණන්ති එත්ථාපි එසෙව නයො. අයඤ්ච දෙසනාය ථොමනා බුද්ධානං ආචිණ්ණසමාචිණ්ණාවාති දස්සෙතුං, ‘‘ඉති භගවා අරියවංස’’න්තිආදි වුත්තං. ධම්මග්ගහණම්පි දෙසනාය ථොමනා එවාති ‘‘නවහි පදෙහී’’ති වුත්තං.
420.Ādimhikalyāṇanti ādikoṭṭhāse kalyāṇaṃ etassāti vā ādikalyāṇo, taṃ ādikalyāṇaṃ, ādikalyāṇabhāvo ca dosavigamena icchitabbo. Yañhi sabbaso vigatadosaṃ, taṃ paripuṇṇaguṇameva hotīti ‘‘niddosa’’nti vuttaṃ. Katvāti ca padaṃ, ‘‘kalyāṇaṃ katvā bhaddakaṃ katvā’’ti purimapadadvayenapi yojetabbaṃ. Desanākāro hi idha kalyāṇasaddena gahito. Tenevāha – ‘‘desetabbadhammassa kalyāṇatā dassitā hotī’’ti, dutiye pana atthavikappe desetabbadhammassa kalyāṇatā mukhyeneva kathitā itarassa atthāpattito. Majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇanti etthāpi eseva nayo. Ayañca desanāya thomanā buddhānaṃ āciṇṇasamāciṇṇāvāti dassetuṃ, ‘‘iti bhagavā ariyavaṃsa’’ntiādi vuttaṃ. Dhammaggahaṇampi desanāya thomanā evāti ‘‘navahi padehī’’ti vuttaṃ.
වෙදනා යාථාවතො ජානනං, තඤ්ච මග්ගකිච්චං, තස්ස උපායො විපස්සනාතිආහ – ‘‘සහවිපස්සනෙන මග්ගෙන ජානිතබ්බානී’’ති. පරිඤ්ඤාභිසමයාදිකිච්චෙන නිබ්බත්තියා අසම්මොහතො ච පටිවිජ්ඣිතබ්බො. තෙභූමකචිත්තමෙව කථිතං සම්මසනට්ඨානස්ස අධිප්පෙතත්තා. එස නයො ධම්මායතනාදීසුපි. ධම්මායතනස්ස වා ආයතනභාවතො බහිද්ධාගහණං, න සබ්බසො අනජ්ඣත්තභාවතො. විපාකවෙදනාපච්චයා ජවනක්ඛණෙ උප්පන්නතණ්හාති ඡත්තිංසවිපාකවෙදනං නිස්සාය එවං අස්සාදෙන්තී අනුභවෙය්යන්ති අකුසලජවනක්ඛණතො උප්පන්නතණ්හා.
Vedanā yāthāvato jānanaṃ, tañca maggakiccaṃ, tassa upāyo vipassanātiāha – ‘‘sahavipassanena maggena jānitabbānī’’ti. Pariññābhisamayādikiccena nibbattiyā asammohato ca paṭivijjhitabbo. Tebhūmakacittameva kathitaṃ sammasanaṭṭhānassa adhippetattā. Esa nayo dhammāyatanādīsupi. Dhammāyatanassa vā āyatanabhāvato bahiddhāgahaṇaṃ, na sabbaso anajjhattabhāvato. Vipākavedanāpaccayā javanakkhaṇe uppannataṇhāti chattiṃsavipākavedanaṃ nissāya evaṃ assādentī anubhaveyyanti akusalajavanakkhaṇato uppannataṇhā.
422. පාටියෙක්කො අනුසන්ධීති යථානුසන්ධිආදීනං අසම්භවතොති අධිප්පායෙන වුත්තං. හෙට්ඨාති විඤ්ඤාණඵස්සවෙදනාතණ්හානං පච්චයායත්තවුත්තිතාදස්සනෙන චක්ඛායතනාදීනං රූපායතනාදීනඤ්ච පච්චයායත්තවුත්තිතා දීපිතා අපච්චයුප්පන්නස්ස පච්චයාභාවතො, යඤ්ච පච්චයායත්තවුත්තිකං, තං අනිච්චං උප්පාදසම්භවතො, යදනිච්චං තං දුක්ඛං, යං දුක්ඛං තදනත්තාති ඛන්ධපඤ්චකෙ ච ඡන්නං ඡක්කානං වසෙන ඝනවිනිබ්භොගකරණෙන අත්ථතො අනත්තලක්ඛණං විභාවිතං. න සරූපතොති සරූපතොපි තං විභාවෙතුකාමො තෙනෙව ඡඡක්කානං වසෙන ඝනවිනිබ්භොගනයෙන බ්යතිරෙකතො ච අන්වයතො ච දස්සෙන්තො භගවා – ‘‘චක්ඛු අත්තාති යො වදෙය්යා’’තිආදිමාහාති යථානුසන්ධිකාව දෙසනා විභාවිතා. තෙනාහ ‘‘හෙට්ඨා කථිතානං හී’’තිආදි. හෙට්ඨා පන ඡන්නං ඡක්කානං වසෙන විනිබ්භොගදස්සනමත්තං, න අනත්තලක්ඛණං විභාවිතං , ඉධ පන සරූපතො අනත්තලක්ඛණං විභාවිතන්ති අධිප්පායෙන අනුසන්ධන්තරභාවජොතනා. යදිපි අනත්තභාවො නාම චතූසුපි සච්චෙසු ලබ්භතෙව, සබ්බෙපි හි ධම්මා අනත්තා, ඉමෙ පනෙත්ථ ද්වෙපි නයා සම්මසනවසෙන පවත්තාති වුත්තං – ‘‘ද්වින්නං සච්චානං අනත්තභාවදස්සනත්ථ’’න්ති. න උපපජ්ජතීති උපපත්තිසඞ්ඛාතයුත්තියා න සමෙතීති අයමෙත්ථ අත්ථොති ආහ ‘‘න යුජ්ජතී’’ති. අත්තවාදිනා – ‘‘නිච්චො ධුවො සස්සතො’’ති අභිමතො, චක්ඛුඤ්ච උප්පාදවන්තතාය අනිච්චං, යං පච්චයායත්ථවුත්තිතා, තස්මා ‘‘චක්ඛු අත්තාති යො වදෙය්ය, තං න උපපජ්ජතී’’තිආදි. සක්කායවත්ථු චක්ඛු අනත්තා අනිච්චභාවතො සෙය්යථාපි ඝටො, චක්ඛුං අනිච්චං පච්චයායත්තවුත්තිභාවතො සෙය්යථාපි ඝටො, චක්ඛු පච්චයායත්තවුත්ති උප්පාදාදිසම්භවතො සෙය්යථාපි ඝටො. විගච්ඡතීති භඞ්ගුප්පත්තියා සභාවාවිගමෙන විගච්ඡති. තෙනාහ ‘‘නිරුජ්ඣතී’’ති.
422.Pāṭiyekko anusandhīti yathānusandhiādīnaṃ asambhavatoti adhippāyena vuttaṃ. Heṭṭhāti viññāṇaphassavedanātaṇhānaṃ paccayāyattavuttitādassanena cakkhāyatanādīnaṃ rūpāyatanādīnañca paccayāyattavuttitā dīpitā apaccayuppannassa paccayābhāvato, yañca paccayāyattavuttikaṃ, taṃ aniccaṃ uppādasambhavato, yadaniccaṃ taṃ dukkhaṃ, yaṃ dukkhaṃ tadanattāti khandhapañcake ca channaṃ chakkānaṃ vasena ghanavinibbhogakaraṇena atthato anattalakkhaṇaṃ vibhāvitaṃ. Na sarūpatoti sarūpatopi taṃ vibhāvetukāmo teneva chachakkānaṃ vasena ghanavinibbhoganayena byatirekato ca anvayato ca dassento bhagavā – ‘‘cakkhu attāti yo vadeyyā’’tiādimāhāti yathānusandhikāva desanā vibhāvitā. Tenāha ‘‘heṭṭhā kathitānaṃ hī’’tiādi. Heṭṭhā pana channaṃ chakkānaṃ vasena vinibbhogadassanamattaṃ, na anattalakkhaṇaṃ vibhāvitaṃ , idha pana sarūpato anattalakkhaṇaṃ vibhāvitanti adhippāyena anusandhantarabhāvajotanā. Yadipi anattabhāvo nāma catūsupi saccesu labbhateva, sabbepi hi dhammā anattā, ime panettha dvepi nayā sammasanavasena pavattāti vuttaṃ – ‘‘dvinnaṃ saccānaṃ anattabhāvadassanattha’’nti. Na upapajjatīti upapattisaṅkhātayuttiyā na sametīti ayamettha atthoti āha ‘‘na yujjatī’’ti. Attavādinā – ‘‘nicco dhuvo sassato’’ti abhimato, cakkhuñca uppādavantatāya aniccaṃ, yaṃ paccayāyatthavuttitā, tasmā ‘‘cakkhu attāti yo vadeyya, taṃ na upapajjatī’’tiādi. Sakkāyavatthu cakkhu anattā aniccabhāvato seyyathāpi ghaṭo, cakkhuṃ aniccaṃ paccayāyattavuttibhāvato seyyathāpi ghaṭo, cakkhu paccayāyattavutti uppādādisambhavato seyyathāpi ghaṭo. Vigacchatīti bhaṅguppattiyā sabhāvāvigamena vigacchati. Tenāha ‘‘nirujjhatī’’ti.
424. යස්මා කිලෙසවට්ටමූලකං කම්මවට්ටං, කම්මවට්ටමූලකඤ්ච විපාකවට්ටං. කිලෙසුප්පත්ති ච තණ්හාදිග්ගාහපුබ්බිකා, තස්මා ‘‘තිණ්ණං වා ගාහානං වසෙන වට්ටං දස්සෙතු’’න්ති ආහ. යස්මා පන තණ්හාපක්ඛිකා ධම්මා සමුදයසච්චං, චක්ඛාදයො දුක්ඛසච්චං, තස්මා වුත්තං – ‘‘ද්වින්නං සච්චානං වසෙන වට්ටං දස්සෙතු’’න්ති. තණ්හාමානදිට්ඨිග්ගාහාව වෙදිතබ්බා සක්කායගාමිනිපටිපදාය අධිප්පෙතත්තා. ‘‘එතං මමා’’තිආදිනා ගහණමෙවෙත්ථ අනුපස්සනාති ආහ – ‘‘ගාහත්තයවසෙන පස්සතී’’ති.
424. Yasmā kilesavaṭṭamūlakaṃ kammavaṭṭaṃ, kammavaṭṭamūlakañca vipākavaṭṭaṃ. Kilesuppatti ca taṇhādiggāhapubbikā, tasmā ‘‘tiṇṇaṃ vā gāhānaṃ vasena vaṭṭaṃ dassetu’’nti āha. Yasmā pana taṇhāpakkhikā dhammā samudayasaccaṃ, cakkhādayo dukkhasaccaṃ, tasmā vuttaṃ – ‘‘dvinnaṃ saccānaṃ vasena vaṭṭaṃ dassetu’’nti. Taṇhāmānadiṭṭhiggāhāva veditabbā sakkāyagāminipaṭipadāya adhippetattā. ‘‘Etaṃ mamā’’tiādinā gahaṇamevettha anupassanāti āha – ‘‘gāhattayavasena passatī’’ti.
තිණ්ණං ගාහානං පටිපක්ඛවසෙනාති තණ්හාදිග්ගාහපටිපක්ඛභූතානං දුක්ඛානිච්චානත්තානුපස්සනානං වසෙන, තාහි වා තිණ්ණං ගාහානං පටිපක්ඛවසෙන විනිවෙඨනවසෙන අනුප්පාදනවසෙනාති අත්ථො. පටිපක්ඛවසෙන විවට්ටං දස්සෙතුන්ති යොජනා. සක්කායනිරොධගාමිනී පටිපදාති එත්ථ නිරොධධම්මො සරූපෙනෙව දස්සිතොති ආහ – ‘‘නිරොධො…පෙ.… දස්සෙතු’’න්ති. පටිසෙධවචනානීති පටික්ඛෙපවචනානි.
Tiṇṇaṃ gāhānaṃ paṭipakkhavasenāti taṇhādiggāhapaṭipakkhabhūtānaṃ dukkhāniccānattānupassanānaṃ vasena, tāhi vā tiṇṇaṃ gāhānaṃ paṭipakkhavasena viniveṭhanavasena anuppādanavasenāti attho. Paṭipakkhavasena vivaṭṭaṃ dassetunti yojanā. Sakkāyanirodhagāminī paṭipadāti ettha nirodhadhammo sarūpeneva dassitoti āha – ‘‘nirodho…pe… dassetu’’nti. Paṭisedhavacanānīti paṭikkhepavacanāni.
425. තණ්හාදීනං අනුපාදියනවචනානි තණ්හාදිට්ඨිවසෙනෙව වුත්තානි තණ්හාදිට්ඨීනංයෙව අභිනන්දනාදිවසෙන පවත්තිසබ්භාවතො. අප්පහීනත්ථො අනුසයත්ථොති ආහ – ‘‘අනුසෙතීති අප්පහීනො හොතී’’ති අරියමග්ගෙන හි අප්පහීනො ථාමගතො රාගාදිකිලෙසො අනුසයො කාරණලාභෙ සති උප්පජ්ජනාරහභාවතො. යං පනෙත්ථ වත්තබ්බං, තං හෙට්ඨා වුත්තමෙව. වට්ටදුක්ඛකිලෙසදුක්ඛස්සාති වට්ටදුක්ඛස්ස චෙව කිලෙසදුක්ඛස්ස ච. සඋපාදිසෙසනිබ්බානඤ්හි කිලෙසදුක්ඛස්ස අන්තකරණං, අනුපාදිසෙසනිබ්බානං වට්ටදුක්ඛස්ස.
425. Taṇhādīnaṃ anupādiyanavacanāni taṇhādiṭṭhivaseneva vuttāni taṇhādiṭṭhīnaṃyeva abhinandanādivasena pavattisabbhāvato. Appahīnattho anusayatthoti āha – ‘‘anusetīti appahīno hotī’’ti ariyamaggena hi appahīno thāmagato rāgādikileso anusayo kāraṇalābhe sati uppajjanārahabhāvato. Yaṃ panettha vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva. Vaṭṭadukkhakilesadukkhassāti vaṭṭadukkhassa ceva kilesadukkhassa ca. Saupādisesanibbānañhi kilesadukkhassa antakaraṇaṃ, anupādisesanibbānaṃ vaṭṭadukkhassa.
426. තෙසන්ති අනුසයානං. පටික්ඛෙපවසෙනාති පජහනවසෙන, අප්පවත්තිකරණවසෙනාති අත්ථො. අවිජ්ජං පජහිත්වාති අනවසෙසතො අවිජ්ජං අප්පවත්තිධම්මතං ආපාදෙත්වා. කාමං හෙට්ඨිමමග්ගඤාණම්පි අවිජ්ජාපහායිනී විජ්ජා එව, තං පන ඤාණං අවිජ්ජාය අනවසෙසප්පහායකං න හොති, අග්ගමග්ගඤාණෙ පන උප්පන්නෙ අවිජ්ජාය ලෙසොපි නාවසිස්සතීති තදෙව අවිජ්ජාය පහායකන්ති ආහ – ‘‘අරහත්තමග්ගවිජ්ජං උප්පාදෙත්වා’’ති.
426.Tesanti anusayānaṃ. Paṭikkhepavasenāti pajahanavasena, appavattikaraṇavasenāti attho. Avijjaṃ pajahitvāti anavasesato avijjaṃ appavattidhammataṃ āpādetvā. Kāmaṃ heṭṭhimamaggañāṇampi avijjāpahāyinī vijjā eva, taṃ pana ñāṇaṃ avijjāya anavasesappahāyakaṃ na hoti, aggamaggañāṇe pana uppanne avijjāya lesopi nāvasissatīti tadeva avijjāya pahāyakanti āha – ‘‘arahattamaggavijjaṃ uppādetvā’’ti.
427. සයමෙව තථාගතෙ අත්තනො බුද්ධානුභාවෙන දෙසෙන්තෙ සට්ඨි භික්ඛූ අරහත්තං පත්තාති අනච්ඡරියමෙතං, අථ කිං අච්ඡරියන්ති ආහ ‘‘ඉම’’න්තිආදි. කථෙන්තෙපීති එත්ථ ඉතිසද්දො පකාරත්ථො, ඉමිනාව පකාරෙනාති අත්ථො. පත්තා එවාති සට්ඨි භික්ඛූ අරහත්තං පත්තා එවාති යොජනා. එතම්පි අනච්ඡරියං, සත්ථු සම්මුඛා සාවකා සමුදාගමා මහාභිඤ්ඤා පභින්නපටිසම්භිදා තථා තථා සප්පාටිහාරියං ධම්මං දෙසෙන්තීති. තෙනාහ – ‘‘මහාභිඤ්ඤප්පත්තා හි තෙ සාවකා’’ති.
427. Sayameva tathāgate attano buddhānubhāvena desente saṭṭhi bhikkhū arahattaṃ pattāti anacchariyametaṃ, atha kiṃ acchariyanti āha ‘‘ima’’ntiādi. Kathentepīti ettha itisaddo pakārattho, imināva pakārenāti attho. Pattā evāti saṭṭhi bhikkhū arahattaṃ pattā evāti yojanā. Etampi anacchariyaṃ, satthu sammukhā sāvakā samudāgamā mahābhiññā pabhinnapaṭisambhidā tathā tathā sappāṭihāriyaṃ dhammaṃ desentīti. Tenāha – ‘‘mahābhiññappattā hi te sāvakā’’ti.
මහාමණ්ඩපෙති ලොහපාසාදස්ස පුරතො එව මහාභික්ඛුසන්නිපාතො ජාතොති තෙසං පහොනකවසෙන කතෙ මහති සාණිමණ්ඩපෙති වදන්ති. තෙසුපි ඨානෙසූති තෙසු යථාවුත්තමහාමණ්ඩපාදීසු ඨානෙසු. මහාථෙරො අත්ථීති පදං ආනෙත්වා සම්බන්ධිතබ්බං. දෙවත්ථෙරස්ස ගුණෙ සුත්වා පසන්නමානසො මහාථෙරො, තථාපි වත්ථසම්පත්තියා පසීදිත්වා ‘‘ත්වං පන න්හාපෙහී’’ති ආහ.
Mahāmaṇḍapeti lohapāsādassa purato eva mahābhikkhusannipāto jātoti tesaṃ pahonakavasena kate mahati sāṇimaṇḍapeti vadanti. Tesupi ṭhānesūti tesu yathāvuttamahāmaṇḍapādīsu ṭhānesu. Mahāthero atthīti padaṃ ānetvā sambandhitabbaṃ. Devattherassa guṇe sutvā pasannamānaso mahāthero, tathāpi vatthasampattiyā pasīditvā ‘‘tvaṃ pana nhāpehī’’ti āha.
හෙට්ඨාපාසාදෙති ච කල්යාණියමහාවිහාරෙ උපොසථාගාරෙ හෙට්ඨාපාසාදෙ එකදා උපරිපාසාදෙ එකදා, කථෙසීති. චූළනාගස්ස තථා මහතී පරිසා දෙවතානුභාවෙන අභිඤ්ඤාපාදනං අහොසීති කෙචි . ථෙරො පන මහිද්ධිකො අහොසි, තස්මා තාව මහතිං පරිසං අභිඤ්ඤාපෙසීති අපරෙ.
Heṭṭhāpāsādeti ca kalyāṇiyamahāvihāre uposathāgāre heṭṭhāpāsāde ekadā uparipāsāde ekadā, kathesīti. Cūḷanāgassa tathā mahatī parisā devatānubhāvena abhiññāpādanaṃ ahosīti keci . Thero pana mahiddhiko ahosi, tasmā tāva mahatiṃ parisaṃ abhiññāpesīti apare.
තතො තතොති තස්සං තස්සං දිසායං. එකොවාති එකච්චො එව, න බහුසො, කතිපයාව පුථුජ්ජනා අහෙසුන්ති අත්ථො. සෙසං හෙට්ඨා වුත්තනයත්තා සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.
Tato tatoti tassaṃ tassaṃ disāyaṃ. Ekovāti ekacco eva, na bahuso, katipayāva puthujjanā ahesunti attho. Sesaṃ heṭṭhā vuttanayattā suviññeyyameva.
ඡඡක්කසුත්තවණ්ණනාය ලීනත්ථප්පකාසනා සමත්තා.
Chachakkasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / මජ්ඣිමනිකාය • Majjhimanikāya / 6. ඡඡක්කසුත්තං • 6. Chachakkasuttaṃ
අට්ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්තපිටක (අට්ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / මජ්ඣිමනිකාය (අට්ඨකථා) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / 6. ඡඡක්කසුත්තවණ්ණනා • 6. Chachakkasuttavaṇṇanā