| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සම්‌මොහවිනොදනී-අට්‌ඨකථා • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā |
(6.) ඡක්‌කනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා
(6.) Chakkaniddesavaṇṇanā
944. ඡක්‌කනිද්‌දෙසෙ යස්‌මා කුද්‌ධො වා කොධවසෙන, සන්‌දිට්‌ඨිපරාමාසී වා සන්‌දිට්‌ඨිපරාමාසිතාය කලහං විග්‌ගහං විවාදං ආපජ්‌ජති, තස්‌මා කොධාදයො ‘විවාදමූලානී’ති වුත්‌තා.
944. Chakkaniddese yasmā kuddho vā kodhavasena, sandiṭṭhiparāmāsī vā sandiṭṭhiparāmāsitāya kalahaṃ viggahaṃ vivādaṃ āpajjati, tasmā kodhādayo ‘vivādamūlānī’ti vuttā.
ඡන්‌දරාගනිද්‌දෙසෙ කාමගෙහසිතත්‌තා ඡන්‌දරාගා ගෙහස්‌සිතා ධම්‌මාති සඞ්‌ගහතො වත්‌වා පුන පභෙදතො දස්‌සෙතුං මනාපියෙසු රූපෙසූතිආදි වුත්‌තං. තත්‌ථ මනාපියෙසූති මනවඩ්‌ඪනකෙසු ඉට්‌ඨෙසු. විරොධා එව විරොධවත්‌ථූනි. අමනාපියෙසූති අනිට්‌ඨෙසු.
Chandarāganiddese kāmagehasitattā chandarāgā gehassitā dhammāti saṅgahato vatvā puna pabhedato dassetuṃ manāpiyesu rūpesūtiādi vuttaṃ. Tattha manāpiyesūti manavaḍḍhanakesu iṭṭhesu. Virodhā eva virodhavatthūni. Amanāpiyesūti aniṭṭhesu.
945. අගාරවෙසු අගාරවොති ගාරවවිරහිතො. අප්‌පතිස්‌සොති අප්‌පතිස්‌සයො අනීචවුත්‌ති. එත්‌ථ පන යො භික්‌ඛු සත්‌ථරි ධරමානෙ තීසු කාලෙසු උපට්‌ඨානං න යාති, සත්‌ථරි අනුපාහනෙ චඞ්‌කමන්‌තෙ සඋපාහනො චඞ්‌කමති , නීචෙ චඞ්‌කමෙ චඞ්‌කමන්‌තෙ උච්‌චෙ චඞ්‌කමෙ චඞ්‌කමති, හෙට්‌ඨා වසන්‌තෙ උපරි වසති, සත්‌ථුදස්‌සනට්‌ඨානෙ උභො අංසෙ පාරුපති, ඡත්‌තං ධාරෙති, උපාහනං ධාරෙති, න්‌හායති, උච්‌චාරං වා පස්‌සාවං වා කරොති, පරිනිබ්‌බුතෙ වා පන චෙතියං වන්‌දිතුං න ගච්‌ඡති, චෙතියස්‌ස පඤ්‌ඤායනට්‌ඨානෙ සත්‌ථුදස්‌සනට්‌ඨානෙ වුත්‌තං සබ්‌බං කරොති – අයං සත්‌ථරි අගාරවො නාම. යො පන ධම්‌මසවනෙ සඞ්‌ඝුට්‌ඨෙ සක්‌කච්‌චං න ගච්‌ඡති, සක්‌කච්‌චං ධම්‌මං න සුණාති, සමුල්‌ලපන්‌තො නිසීදති, න සක්‌කච්‌චං ගණ්‌හාති, න සක්‌කච්‌චං වාචෙති – ‘අයං ධම්‌මෙ අගාරවො නාම. යො පන ථෙරෙන භික්‌ඛුනා අනජ්‌ඣිට්‌ඨො ධම්‌මං දෙසෙති, පඤ්‌හං කථෙති, වුඩ්‌ඪෙ භික්‌ඛූ ඝට්‌ටෙන්‌තො ගච්‌ඡති, තිට්‌ඨති, නිසීදති, දුස්‌සපල්‌ලත්‌ථිකං වා හත්‌ථපල්‌ලත්‌ථිකං වා කරොති, සඞ්‌ඝමජ්‌ඣෙ උභො අංසෙ පාරුපති, ඡත්‌තුපාහනං ධාරෙති – අයං සඞ්‌ඝෙ අගාරවො නාම. එකභික්‌ඛුස්‌මිම්‌පි හි අගාරවෙ කතෙ සඞ්‌ඝෙ අගාරවො කතොව හොති. තිස්‌සො සික්‌ඛා පන අපූරයමානොව සික්‌ඛාය අගාරවො නාම. අප්‌පමාදලක්‌ඛණං අනනුබ්‍රූහයමානො අප්‌පමාදෙ අගාරවො නාම. දුවිධං පටිසන්‌ථාරං අකරොන්‌තො පටිසන්‌ථාරෙ අගාරවො නාම.
945. Agāravesu agāravoti gāravavirahito. Appatissoti appatissayo anīcavutti. Ettha pana yo bhikkhu satthari dharamāne tīsu kālesu upaṭṭhānaṃ na yāti, satthari anupāhane caṅkamante saupāhano caṅkamati , nīce caṅkame caṅkamante ucce caṅkame caṅkamati, heṭṭhā vasante upari vasati, satthudassanaṭṭhāne ubho aṃse pārupati, chattaṃ dhāreti, upāhanaṃ dhāreti, nhāyati, uccāraṃ vā passāvaṃ vā karoti, parinibbute vā pana cetiyaṃ vandituṃ na gacchati, cetiyassa paññāyanaṭṭhāne satthudassanaṭṭhāne vuttaṃ sabbaṃ karoti – ayaṃ satthari agāravo nāma. Yo pana dhammasavane saṅghuṭṭhe sakkaccaṃ na gacchati, sakkaccaṃ dhammaṃ na suṇāti, samullapanto nisīdati, na sakkaccaṃ gaṇhāti, na sakkaccaṃ vāceti – ‘ayaṃ dhamme agāravo nāma. Yo pana therena bhikkhunā anajjhiṭṭho dhammaṃ deseti, pañhaṃ katheti, vuḍḍhe bhikkhū ghaṭṭento gacchati, tiṭṭhati, nisīdati, dussapallatthikaṃ vā hatthapallatthikaṃ vā karoti, saṅghamajjhe ubho aṃse pārupati, chattupāhanaṃ dhāreti – ayaṃ saṅghe agāravo nāma. Ekabhikkhusmimpi hi agārave kate saṅghe agāravo katova hoti. Tisso sikkhā pana apūrayamānova sikkhāya agāravo nāma. Appamādalakkhaṇaṃ ananubrūhayamāno appamāde agāravo nāma. Duvidhaṃ paṭisanthāraṃ akaronto paṭisanthāre agāravo nāma.
පරිහානියා ධම්‌මාති පරිහානකරා ධම්‌මා. කම්‌මාරාමතාති නවකම්‌මෙ වා චීවරවිචාරණාදීසු වා කම්‌මෙසු අභිරති යුත්‌තපයුත්‌තතා. භස්‌සාරාමතාති තිරච්‌ඡානකථාවසෙන භස්‌සෙ යුත්‌තපයුත්‌තතා. නිද්‌දාරාමතාති නිද්‌දාය යුත්‌තපයුත්‌තතා. සඞ්‌ගණිකාරාමතාති සඞ්‌ගණිකාය යුත්‌තපයුත්‌තතා. සංසග්‌ගාරාමතාති සවනසංසග්‌ගෙ, දස්‌සනසංසග්‌ගෙ, සමුල්‌ලාපසංසග්‌ගෙ, පරිභොගසංසග්‌ගෙ, කායසංසග්‌ගෙති පඤ්‌චවිධෙ සංසග්‌ගෙ යුත්‌තපයුත්‌තතා. පපඤ්‌චාරාමතාති තණ්‌හාමානදිට්‌ඨිපපඤ්‌චෙසු යුත්‌තපයුත්‌තතා.
Parihāniyā dhammāti parihānakarā dhammā. Kammārāmatāti navakamme vā cīvaravicāraṇādīsu vā kammesu abhirati yuttapayuttatā. Bhassārāmatāti tiracchānakathāvasena bhasse yuttapayuttatā. Niddārāmatāti niddāya yuttapayuttatā. Saṅgaṇikārāmatāti saṅgaṇikāya yuttapayuttatā. Saṃsaggārāmatāti savanasaṃsagge, dassanasaṃsagge, samullāpasaṃsagge, paribhogasaṃsagge, kāyasaṃsaggeti pañcavidhe saṃsagge yuttapayuttatā. Papañcārāmatāti taṇhāmānadiṭṭhipapañcesu yuttapayuttatā.
946. සොමනස්‌සුපවිචාරාදීසු සොමනස්‌සෙන සද්‌ධිං උපවිචරන්‌තීති සොමනස්‌සුපවිචාරා. චක්‌ඛුනා රූපං දිස්‌වාති චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණෙන රූපං පස්‌සිත්‌වා. සොමනස්‌සට්‌ඨානියන්‌ති සොමනස්‌සස්‌ස ආරම්‌මණවසෙන කාරණභූතං. උපවිචරතීති තත්‌ථ විචාරප්‌පවත්‌තනෙන උපවිචරති. විතක්‌කො පන තංසම්‌පයුත්‌තො වාති ඉමිනා නයෙන තීසුපි ඡක්‌කෙසු අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො.
946. Somanassupavicārādīsu somanassena saddhiṃ upavicarantīti somanassupavicārā. Cakkhunā rūpaṃ disvāti cakkhuviññāṇena rūpaṃ passitvā. Somanassaṭṭhāniyanti somanassassa ārammaṇavasena kāraṇabhūtaṃ. Upavicaratīti tattha vicārappavattanena upavicarati. Vitakko pana taṃsampayutto vāti iminā nayena tīsupi chakkesu attho veditabbo.
947. ගෙහසිතානීති කාමගුණනිස්‌සිතානි. සොමනස්‌සානීති චෙතසිකසුඛානි. දොමනස්‌සානීති චෙතසිකදුක්‌ඛානි. උපෙක්‌ඛාති අඤ්‌ඤාණසම්‌පයුත්‌තා උපෙක්‌ඛා වෙදනා, අඤ්‌ඤාණුපෙක්‌ඛාතිපි එතාසංයෙව නාමං.
947. Gehasitānīti kāmaguṇanissitāni. Somanassānīti cetasikasukhāni. Domanassānīti cetasikadukkhāni. Upekkhāti aññāṇasampayuttā upekkhā vedanā, aññāṇupekkhātipi etāsaṃyeva nāmaṃ.
948. අත්‌ථි මෙ අත්‌තාති වාති සබ්‌බපදෙසු වා-සද්‌දො විකප්‌පත්‌ථො; එවං වා දිට්‌ඨි උප්‌පජ්‌ජතීති වුත්‌තං හොති. අත්‌ථි මෙ අත්‌තාති චෙත්‌ථ සස්‌සතදිට්‌ඨි සබ්‌බකාලෙසු අත්‌තනො අත්‌ථිතං ගණ්‌හාති. සච්‌චතො ථෙතතොති භූතතො ච ථිරතො ච; ඉදං සච්‌චන්‌ති සුට්‌ඨු දළ්‌හභාවෙනාති වුත්‌තං හොති. නත්‌ථි මෙ අත්‌තාති අයං පන උච්‌ඡෙදදිට්‌ඨි, සතො සත්‌තස්‌ස තත්‌ථ තත්‌ථ විභවග්‌ගහණතො. අථ වා පුරිමාපි තීසු කාලෙසු අත්‌ථීති ගහණතො සස්‌සතදිට්‌ඨි, පච්‌චුප්‌පන්‌නමෙව අත්‌ථීති ගණ්‌හන්‌තී උච්‌ඡෙදදිට්‌ඨි. පච්‌ඡිමාපි අතීතානාගතෙසු නත්‌ථීති ගහණතො ‘භස්‌මන්‌තා ආහුතියො’ති ගහිතදිට්‌ඨිකානං විය උච්‌ඡෙදදිට්‌ඨි, අතීතෙයෙව නත්‌ථීති ගණ්‌හන්‌තී අධිච්‌චසමුප්‌පන්‌නිකස්‌සෙව සස්‌සතදිට්‌ඨි. අත්‌තනා වා අත්‌තානං සඤ්‌ජානාමීති සඤ්‌ඤාක්‌ඛන්‌ධසීසෙන ඛන්‌ධෙ අත්‌තාති ගහෙත්‌වා සඤ්‌ඤාය අවසෙසක්‌ඛන්‌ධෙ සඤ්‌ජානනතො ‘ඉමිනා අත්‌තනා ඉමං අත්‌තානං සඤ්‌ජානාමී’ති එවං හොති. අත්‌තනා වා අනත්‌තානන්‌ති සඤ්‌ඤාක්‌ඛන්‌ධංයෙව අත්‌තාති ගහෙත්‌වා ඉතරෙ චත්‌තාරො ඛන්‌ධෙ අනත්‌තාති ගහෙත්‌වා සඤ්‌ඤාය තෙසං ජානනතො එවං හොති. අනත්‌තනා වා අත්‌තානන්‌ති සඤ්‌ඤාක්‌ඛන්‌ධං අනත්‌තාති ඉතරෙ ච චත්‌තාරො ඛන්‌ධෙ අත්‌තාති ගහෙත්‌වා සඤ්‌ඤාය තෙසං ජානනතො එවං හොති. සබ්‌බාපි සස්‌සතුච්‌ඡෙදදිට්‌ඨියොව.
948. Atthi me attāti vāti sabbapadesu vā-saddo vikappattho; evaṃ vā diṭṭhi uppajjatīti vuttaṃ hoti. Atthi me attāti cettha sassatadiṭṭhi sabbakālesu attano atthitaṃ gaṇhāti. Saccato thetatoti bhūtato ca thirato ca; idaṃ saccanti suṭṭhu daḷhabhāvenāti vuttaṃ hoti. Natthi me attāti ayaṃ pana ucchedadiṭṭhi, sato sattassa tattha tattha vibhavaggahaṇato. Atha vā purimāpi tīsu kālesu atthīti gahaṇato sassatadiṭṭhi, paccuppannameva atthīti gaṇhantī ucchedadiṭṭhi. Pacchimāpi atītānāgatesu natthīti gahaṇato ‘bhasmantā āhutiyo’ti gahitadiṭṭhikānaṃ viya ucchedadiṭṭhi, atīteyeva natthīti gaṇhantī adhiccasamuppannikasseva sassatadiṭṭhi. Attanā vā attānaṃ sañjānāmīti saññākkhandhasīsena khandhe attāti gahetvā saññāya avasesakkhandhe sañjānanato ‘iminā attanā imaṃ attānaṃ sañjānāmī’ti evaṃ hoti. Attanā vā anattānanti saññākkhandhaṃyeva attāti gahetvā itare cattāro khandhe anattāti gahetvā saññāya tesaṃ jānanato evaṃ hoti. Anattanā vā attānanti saññākkhandhaṃ anattāti itare ca cattāro khandhe attāti gahetvā saññāya tesaṃ jānanato evaṃ hoti. Sabbāpi sassatucchedadiṭṭhiyova.
වදො වෙදෙය්‍යොති ආදයො පන සස්‌සතදිට්‌ඨියා එව අභිනිවෙසාකාරා. තත්‌ථ වදතීති වදො; වචීකම්‌මස්‌ස කාරකොති වුත්‌තං හොති. වෙදයතීති වෙදෙය්‍යො; ජානාති අනුභවති චාති වුත්‌තං හොති. ඉදානි යං සො වෙදෙති තං දස්‌සෙතුං තත්‍ර තත්‍ර දීඝරත්‌තං කල්‍යාණපාපකානන්‌තිආදි වුත්‌තං. තත්‌ථ තත්‍ර තත්‍රාති තෙසු තෙසු යොනිගතිඨිතිනිවාසනිකායෙසු ආරම්‌මණෙසු වා. දීඝරත්‌තන්‌ති චිරරත්‌තං. පච්‌චනුභොතීති පටිසංවෙදයති. න සො ජාතො නාහොසීති සො අත්‌තා අජාතිධම්‌මතො න ජාතො නාම; සදා විජ්‌ජමානො යෙවාති අත්‌ථො. තෙනෙව අතීතෙ නාහොසි, අනාගතෙපි න භවිස්‌සති. යො හි ජාතො සො අහොසි, යො ච ජායිස්‌සති සො භවිස්‌සතීති. අථවා ‘න සො ජාතො නාහොසී’ති සො සදා විජ්‌ජමානත්‌තා අතීතෙපි න ජාතු නාහොසි , අනාගතෙපි න ජාතු න භවිස්‌සති. නිච්‌චොති උප්‌පාදවයරහිතො. ධුවොති ථිරො සාරභූතො. සස්‌සතොති සබ්‌බකාලිකො. අවිපරිණාමධම්‌මොති අත්‌තනො පකතිභාවං අවිජහනධම්‌මො කකණ්‌ටකො විය නානප්‌පකාරත්‌තං නාපජ්‌ජති. එවමයං සබ්‌බාසවදිට්‌ඨි (ම. නි. 1.17 ආදයො) නාම කථිතා. සෙසං සබ්‌බත්‌ථ උත්‌තානත්‌ථමෙවාති.
Vado vedeyyoti ādayo pana sassatadiṭṭhiyā eva abhinivesākārā. Tattha vadatīti vado; vacīkammassa kārakoti vuttaṃ hoti. Vedayatīti vedeyyo; jānāti anubhavati cāti vuttaṃ hoti. Idāni yaṃ so vedeti taṃ dassetuṃ tatra tatra dīgharattaṃ kalyāṇapāpakānantiādi vuttaṃ. Tattha tatra tatrāti tesu tesu yonigatiṭhitinivāsanikāyesu ārammaṇesu vā. Dīgharattanti cirarattaṃ. Paccanubhotīti paṭisaṃvedayati. Na so jāto nāhosīti so attā ajātidhammato na jāto nāma; sadā vijjamāno yevāti attho. Teneva atīte nāhosi, anāgatepi na bhavissati. Yo hi jāto so ahosi, yo ca jāyissati so bhavissatīti. Athavā ‘na so jāto nāhosī’ti so sadā vijjamānattā atītepi na jātu nāhosi , anāgatepi na jātu na bhavissati. Niccoti uppādavayarahito. Dhuvoti thiro sārabhūto. Sassatoti sabbakāliko. Avipariṇāmadhammoti attano pakatibhāvaṃ avijahanadhammo kakaṇṭako viya nānappakārattaṃ nāpajjati. Evamayaṃ sabbāsavadiṭṭhi (ma. ni. 1.17 ādayo) nāma kathitā. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
ඡක්‌කනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා.
Chakkaniddesavaṇṇanā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / විභඞ්‌ගපාළි • Vibhaṅgapāḷi / 17. ඛුද්‌දකවත්‌ථුවිභඞ්‌ගො • 17. Khuddakavatthuvibhaṅgo
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / විභඞ්‌ග-මූලටීකා • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / 17. ඛුද්‌දකවත්‌ථුවිභඞ්‌ගො • 17. Khuddakavatthuvibhaṅgo
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / විභඞ්‌ග-අනුටීකා • Vibhaṅga-anuṭīkā / 17. ඛුද්‌දකවත්‌ථුවිභඞ්‌ගො • 17. Khuddakavatthuvibhaṅgo
