| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
३. छन्दसमाधिसुत्तवण्णना
3. Chandasamādhisuttavaṇṇanā
८२५. ततिये छन्दन्ति कत्तुकम्यताछन्दं। निस्सायाति निस्सयं कत्वा, अधिपतिं कत्वाति अत्थो। पधानसङ्खाराति पधानभूता सङ्खारा, चतुकिच्चसाधकसम्मप्पधानवीरियस्सेतं अधिवचनं। इति अयञ्च छन्दोतिआदीसु छन्दो छन्दसमाधिना चेव पधानसङ्खारेहि च, छन्दसमाधि छन्देन चेव पधानसङ्खारेहि च, पधानसङ्खारापि छन्देन चेव छन्दसमाधिना च समन्नागता । तस्मा सब्बे ते धम्मे एकतो कत्वा अयं वुच्चति, भिक्खवे, छन्दसमाधिप्पधानसङ्खारसमन्नागतो इद्धिपादोति वुत्तं। इद्धिपादविभङ्गे (विभ॰ ४३७) पन ‘‘यो तथाभूतस्स वेदनाक्खन्धो तिआदिना नयेन इमेहि धम्मेहि समन्नागता सेसअरूपिनो धम्मा इद्धिपादाति वुत्ता।
825. Tatiye chandanti kattukamyatāchandaṃ. Nissāyāti nissayaṃ katvā, adhipatiṃ katvāti attho. Padhānasaṅkhārāti padhānabhūtā saṅkhārā, catukiccasādhakasammappadhānavīriyassetaṃ adhivacanaṃ. Iti ayañca chandotiādīsu chando chandasamādhinā ceva padhānasaṅkhārehi ca, chandasamādhi chandena ceva padhānasaṅkhārehi ca, padhānasaṅkhārāpi chandena ceva chandasamādhinā ca samannāgatā . Tasmā sabbe te dhamme ekato katvā ayaṃ vuccati, bhikkhave, chandasamādhippadhānasaṅkhārasamannāgato iddhipādoti vuttaṃ. Iddhipādavibhaṅge (vibha. 437) pana ‘‘yo tathābhūtassa vedanākkhandho tiādinā nayena imehi dhammehi samannāgatā sesaarūpino dhammā iddhipādāti vuttā.
अपिच इमेपि तयो धम्मा इद्धीपि होन्ति इद्धिपादापि। कथं? छन्दञ्हि भावयतो छन्दो इद्धि नाम होति, समाधिप्पधानसङ्खारा छन्दिद्धिपादो नाम। समाधिं भावेन्तस्स समाधि इद्धि नाम होति, छन्दप्पधानसङ्खारा समाधिद्धिया पादो नाम। पधानसङ्खारे भावेन्तस्स पधानसङ्खारा इद्धि नाम होति, छन्दसमाधि पधानसङ्खारिद्धिया पादो नाम, सम्पयुत्तधम्मेसु हि एकस्मिं इज्झमाने सेसापि इज्झन्तियेव।
Apica imepi tayo dhammā iddhīpi honti iddhipādāpi. Kathaṃ? Chandañhi bhāvayato chando iddhi nāma hoti, samādhippadhānasaṅkhārā chandiddhipādo nāma. Samādhiṃ bhāventassa samādhi iddhi nāma hoti, chandappadhānasaṅkhārā samādhiddhiyā pādo nāma. Padhānasaṅkhāre bhāventassa padhānasaṅkhārā iddhi nāma hoti, chandasamādhi padhānasaṅkhāriddhiyā pādo nāma, sampayuttadhammesu hi ekasmiṃ ijjhamāne sesāpi ijjhantiyeva.
अपिच तेसं तेसं धम्मानं पुब्बभागवसेनापि एतेसं इद्धिपादता वेदितब्बा। पठमज्झानञ्हि इद्धि नाम, पठमज्झानस्स पुब्बभागपरिकम्मसम्पयुत्ता छन्दादयो इद्धिपादो नाम। एतेनुपायेन याव नेवसञ्ञानासञ्ञायतना, इद्धिविधं आदिं कत्वा याव दिब्बचक्खुअभिञ्ञा, सोतापत्तिमग्गं आदिं कत्वा याव अरहत्तमग्गा नयो नेतब्बो। सेसिद्धिपादेसुपि एसेव नयो।
Apica tesaṃ tesaṃ dhammānaṃ pubbabhāgavasenāpi etesaṃ iddhipādatā veditabbā. Paṭhamajjhānañhi iddhi nāma, paṭhamajjhānassa pubbabhāgaparikammasampayuttā chandādayo iddhipādo nāma. Etenupāyena yāva nevasaññānāsaññāyatanā, iddhividhaṃ ādiṃ katvā yāva dibbacakkhuabhiññā, sotāpattimaggaṃ ādiṃ katvā yāva arahattamaggā nayo netabbo. Sesiddhipādesupi eseva nayo.
केचि पन ‘‘अनिब्बत्तो छन्दो इद्धिपादो’’ति वदन्ति। इध तेसं वादमद्दनत्थाय अभिधम्मे उत्तरचूळवारो नाम आगतो –
Keci pana ‘‘anibbatto chando iddhipādo’’ti vadanti. Idha tesaṃ vādamaddanatthāya abhidhamme uttaracūḷavāro nāma āgato –
‘‘चत्तारो इद्धिपादा – छन्दिद्धिपादो, वीरियिद्धिपादो, चित्तिद्धिपादो, वीमंसिद्धिपादो। तत्थ कतमो छन्दिद्धिपादो? इध, भिक्खु, यस्मिं समये लोकुत्तरं झानं भावेति निय्यानिकं अपचयगामिं दिट्ठिगतानं पहानाय पठमाय भूमिया पत्तिया विविच्चेव कामेहि…पे॰… पठमं झानं उपसम्पज्ज विहरति दुक्खापटिपदं दन्धाभिञ्ञं, यो तस्मिं समये छन्दो छन्दिकता कत्तुकम्यता कुसलो धम्मच्छन्दो, अयं वुच्चति छन्दिद्धिपादो। अवसेसा धम्मा छन्दिद्धिपादसम्पयुत्ता’’ति (विभ॰ ४५७-४५८)।
‘‘Cattāro iddhipādā – chandiddhipādo, vīriyiddhipādo, cittiddhipādo, vīmaṃsiddhipādo. Tattha katamo chandiddhipādo? Idha, bhikkhu, yasmiṃ samaye lokuttaraṃ jhānaṃ bhāveti niyyānikaṃ apacayagāmiṃ diṭṭhigatānaṃ pahānāya paṭhamāya bhūmiyā pattiyā vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati dukkhāpaṭipadaṃ dandhābhiññaṃ, yo tasmiṃ samaye chando chandikatā kattukamyatā kusalo dhammacchando, ayaṃ vuccati chandiddhipādo. Avasesā dhammā chandiddhipādasampayuttā’’ti (vibha. 457-458).
इमे पन लोकुत्तरवसेनेव आगता।
Ime pana lokuttaravaseneva āgatā.
तत्थ रट्ठपालत्थेरो छन्दं धुरं कत्वा लोकुत्तरधम्मं निब्बत्तेसि। सोणत्थेरो वीरियं धुरं कत्वा; सम्भुतत्थेरो चित्तं धुरं कत्वा, आयस्मा मोघराजा वीमंसं धुरं कत्वाति। तत्थ यथा चतूसु अमच्चपुत्तेसु ठानन्तरं पत्थेत्वा राजानं उपनिस्साय विहरन्तेसु एको उपट्ठाने छन्दजातो रञ्ञो अज्झासयञ्च रुचिञ्च ञत्वा दिवा च रत्तो च उपट्ठहन्तो राजानं आराधेत्वा ठानन्तरं पापुणि। एवं छन्दधुरेन लोकुत्तरधम्मनिब्बत्तको वेदितब्बो।
Tattha raṭṭhapālatthero chandaṃ dhuraṃ katvā lokuttaradhammaṃ nibbattesi. Soṇatthero vīriyaṃ dhuraṃ katvā; sambhutatthero cittaṃ dhuraṃ katvā, āyasmā mogharājā vīmaṃsaṃ dhuraṃ katvāti. Tattha yathā catūsu amaccaputtesu ṭhānantaraṃ patthetvā rājānaṃ upanissāya viharantesu eko upaṭṭhāne chandajāto rañño ajjhāsayañca ruciñca ñatvā divā ca ratto ca upaṭṭhahanto rājānaṃ ārādhetvā ṭhānantaraṃ pāpuṇi. Evaṃ chandadhurena lokuttaradhammanibbattako veditabbo.
एको पन – ‘‘दिवसे दिवसे उपट्ठातुं न सक्कोमि, उप्पन्ने किच्चे परक्कमेन आराधेस्सामी’’ति कुपिते पच्चन्ते रञ्ञा पहितो परक्कमेन सत्तुमद्दनं कत्वा पापुणि। यथा सो, एवं वीरियधुरेन लोकुत्तरधम्मनिब्बत्तको वेदितब्बो। एको ‘‘दिवसे दिवसे उपट्ठानम्पि उरेन सत्तिसरसम्पटिच्छनम्पि भारोयेव, मन्तबलेन आराधेस्सामी’’ति खत्तविज्जाय कतपरिचयत्ता मन्तसंविधानेन राजानं आराधेत्वा पापुणि। यथा सो, एवं चित्तधुरेन लोकुत्तरधम्मनिब्बत्तको वेदितब्बो।
Eko pana – ‘‘divase divase upaṭṭhātuṃ na sakkomi, uppanne kicce parakkamena ārādhessāmī’’ti kupite paccante raññā pahito parakkamena sattumaddanaṃ katvā pāpuṇi. Yathā so, evaṃ vīriyadhurena lokuttaradhammanibbattako veditabbo. Eko ‘‘divase divase upaṭṭhānampi urena sattisarasampaṭicchanampi bhāroyeva, mantabalena ārādhessāmī’’ti khattavijjāya kataparicayattā mantasaṃvidhānena rājānaṃ ārādhetvā pāpuṇi. Yathā so, evaṃ cittadhurena lokuttaradhammanibbattako veditabbo.
अपरो – ‘‘किं इमेहि उपट्ठानादीहि, राजानो नाम जातिसम्पन्नस्स ठानन्तरं देन्ति, तादिसस्स देन्तो मय्हं दस्सती’’ति जातिसम्पत्तिमेव निस्साय ठानन्तरं पापुणि। यथा सो, एवं सुपरिसुद्धं वीमंसं निस्साय वीमंसधुरेन लोकुत्तरधम्मनिब्बत्तको वेदितब्बोति। इमस्मिं सुत्ते विवट्टपादकइद्धि कथिता।
Aparo – ‘‘kiṃ imehi upaṭṭhānādīhi, rājāno nāma jātisampannassa ṭhānantaraṃ denti, tādisassa dento mayhaṃ dassatī’’ti jātisampattimeva nissāya ṭhānantaraṃ pāpuṇi. Yathā so, evaṃ suparisuddhaṃ vīmaṃsaṃ nissāya vīmaṃsadhurena lokuttaradhammanibbattako veditabboti. Imasmiṃ sutte vivaṭṭapādakaiddhi kathitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ३. छन्दसमाधिसुत्तं • 3. Chandasamādhisuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ३. छन्दसमाधिसुत्तवण्णना • 3. Chandasamādhisuttavaṇṇanā
