Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / సంయుత్తనికాయ (టీకా) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
౩. ఛన్దసమాధిసుత్తవణ్ణనా
3. Chandasamādhisuttavaṇṇanā
౮౨౫. యో సమాధిస్స నిస్సయభూతో ఛన్దో, సో ఇధాధిప్పేతోతి ఆహ ‘‘ఛన్దన్తి కత్తుకమ్యతాఛన్ద’’న్తి. తస్స చ అధిపతేయ్యట్ఠో నిస్సయట్ఠో, న వినా తం ఛన్దం నిస్సాయాతి ఆహ – ‘‘నిస్సాయాతి నిస్సయం కత్వా, అధిపతిం కత్వాతి అత్థో’’తి. పధానభూతాతి సేట్ఠభూతా, సేట్ఠభావో చ ఏకస్సపి చతుకిచ్చసాధనవసేన పవత్తియా, తతో ఏవ బహువచననిద్దేసో, పధానసఙ్ఖారట్ఠేన పధానసఙ్ఖరణతో. ‘‘ఛన్దం చే నిస్సాయ…పే॰… అయం వుచ్చతి ఛన్దసమాధీ’’తి ఇమాయ పాళియా ఛన్దాధిపతి సమాధి ఛన్దసమాధీతి అధిపతిసద్దలోపం కత్వా సమాసో వుత్తోతి విఞ్ఞాయతి, అధిపతిసద్దత్థదస్సనవసేన వా ఛన్దహేతుకో, ఛన్దాధికో వా సమాధి ఛన్దసమాధి. తేన ‘‘ఛన్దసమాధినా చేవ పధానసఙ్ఖారేహి పధానభూతసఙ్ఖారేహి చ సమన్నాగతా’’తి వక్ఖతి, తం ఆనేత్వా సమ్బన్ధో. పధానభూతాతి వీరియభూతా. కేచి వదన్తి – ‘‘సఙ్ఖతసఙ్ఖారాదినివత్తనత్థం పధానగ్గహణ’’న్తి. అథ వా తం తం విసేసం సఙ్ఖరోతీతి సఙ్ఖారో, సబ్బమ్పి వీరియం. తత్థ చతుకిచ్చసాధకతో తదఞ్ఞస్స నివత్తనత్థం పధానగ్గహణన్తి. యథా ఛన్దో ఛన్దసమాధినా చేవ పధానసఙ్ఖారేహి చ సమన్నాగతో, ఏవం ఛన్దసమాధి ఛన్దేన చేవ పధానసఙ్ఖారేహి చ సమన్నాగతో. పధానసఙ్ఖారాపి ఛన్దేన చేవ ఛన్దసమాధినా చ సమన్నాగతాతి తీసుపి పదేసు సమన్నాగతసద్దో యోజేతబ్బో. తస్మాతి యస్మా తయోపి ఛన్దాదయో ఏకచిత్తుప్పాదపరియాపన్నా, తస్మా సబ్బే తే ధమ్మా ఏకతో కత్వా ‘‘అయం వుచ్చతి…పే॰… ఇద్ధిపాదో’’తి వుత్తన్తి. ఏవం ఛన్దాదీనంయేవ చేత్థ ఇద్ధిపాదభావో వుత్తో, విభఙ్గే పన తేసం ఇద్ధిభావో సమ్పయుత్తానం ఇద్ధిపాదభావో వుత్తోతి దస్సేన్తో ‘‘ఇద్ధిపాదవిభఙ్గే పనా’’తిఆదిమాహ.
825. Yo samādhissa nissayabhūto chando, so idhādhippetoti āha ‘‘chandanti kattukamyatāchanda’’nti. Tassa ca adhipateyyaṭṭho nissayaṭṭho, na vinā taṃ chandaṃ nissāyāti āha – ‘‘nissāyāti nissayaṃ katvā, adhipatiṃ katvāti attho’’ti. Padhānabhūtāti seṭṭhabhūtā, seṭṭhabhāvo ca ekassapi catukiccasādhanavasena pavattiyā, tato eva bahuvacananiddeso, padhānasaṅkhāraṭṭhena padhānasaṅkharaṇato. ‘‘Chandaṃ ce nissāya…pe… ayaṃ vuccati chandasamādhī’’ti imāya pāḷiyā chandādhipati samādhi chandasamādhīti adhipatisaddalopaṃ katvā samāso vuttoti viññāyati, adhipatisaddatthadassanavasena vā chandahetuko, chandādhiko vā samādhi chandasamādhi. Tena ‘‘chandasamādhinā ceva padhānasaṅkhārehi padhānabhūtasaṅkhārehi ca samannāgatā’’ti vakkhati, taṃ ānetvā sambandho. Padhānabhūtāti vīriyabhūtā. Keci vadanti – ‘‘saṅkhatasaṅkhārādinivattanatthaṃ padhānaggahaṇa’’nti. Atha vā taṃ taṃ visesaṃ saṅkharotīti saṅkhāro, sabbampi vīriyaṃ. Tattha catukiccasādhakato tadaññassa nivattanatthaṃ padhānaggahaṇanti. Yathā chando chandasamādhinā ceva padhānasaṅkhārehi ca samannāgato, evaṃ chandasamādhi chandena ceva padhānasaṅkhārehi ca samannāgato. Padhānasaṅkhārāpi chandena ceva chandasamādhinā ca samannāgatāti tīsupi padesu samannāgatasaddo yojetabbo. Tasmāti yasmā tayopi chandādayo ekacittuppādapariyāpannā, tasmā sabbe te dhammā ekato katvā ‘‘ayaṃ vuccati…pe… iddhipādo’’ti vuttanti. Evaṃ chandādīnaṃyeva cettha iddhipādabhāvo vutto, vibhaṅge pana tesaṃ iddhibhāvo sampayuttānaṃ iddhipādabhāvo vuttoti dassento ‘‘iddhipādavibhaṅge panā’’tiādimāha.
ఇదాని నేసం ఇద్ధిపాదతాపి సమ్భవతీతి దస్సేన్తో ‘‘అపిచా’’తిఆదిమాహ. తత్థ ఛన్దఞ్హి భావయతో పధానం కత్వా భావేన్తస్స తథా పవత్తపుబ్బాభిసఙ్ఖారవసేన ఇజ్ఝమానో ఛన్దో ఇద్ధి నామ, తస్స నిస్సయభూతా పధానసఙ్ఖారా ఇద్ధిపాదో నామ. సేసద్వయేపి ఏసేవ నయో. తథా భావయన్తస్స ముఖ్యతామత్తం సన్ధాయ వుత్తం, ఇజ్ఝనత్థో పన సబ్బేసం సమానన్తి దస్సేన్తో ‘‘సమ్పయుత్త…పే॰… ఇజ్ఝన్తియేవా’’తి ఆహ.
Idāni nesaṃ iddhipādatāpi sambhavatīti dassento ‘‘apicā’’tiādimāha. Tattha chandañhi bhāvayato padhānaṃ katvā bhāventassa tathā pavattapubbābhisaṅkhāravasena ijjhamāno chando iddhi nāma, tassa nissayabhūtā padhānasaṅkhārā iddhipādo nāma. Sesadvayepi eseva nayo. Tathā bhāvayantassa mukhyatāmattaṃ sandhāya vuttaṃ, ijjhanattho pana sabbesaṃ samānanti dassento ‘‘sampayutta…pe… ijjhantiyevā’’ti āha.
ఇద్ధిపాదే అసఙ్కరతో దస్సేతుం ‘‘అపిచా’’తిఆది వుత్తం. తత్థ ఛన్దాదయోతి ఛన్దసమాధిపధానసఙ్ఖారా. సేసిద్ధిపాదేసూతి వీరియిద్ధిపాదాదీసు. తత్థ వీరియసమాధిపధానసఙ్ఖారసమన్నాగతోతి ద్విక్ఖత్తుం వీరియం ఆగతం, తత్థ పురిమం సమాధివిసేసం, వీరియాధిపతిసమాధి ఏవ వీరియసమాధీతి దుతియం సమన్నాగమఙ్గదస్సనం. ద్వేయేవ హి సబ్బత్థ సమన్నాగమఙ్గాని సమాధి పధానసఙ్ఖారో చ, ఛన్దాదయో సమాధివిసేసనాని, పధానసఙ్ఖారో పన పధానవచనేనేవ విసేసితో, న ఛన్దాదీహీతి న ఇధ వీరియాధిపతితా పధానసఙ్ఖారస్స వుత్తా హోతి. వీరియఞ్చ సమాధిం విసేసేత్వా ఠితమేవ సమన్నాగమఙ్గవసేన పధానసఙ్ఖారవచనేన వుత్తన్తి నాపి ద్వీహి వీరియేహి సమన్నాగమో వుత్తో హోతి. యస్మా పన ఛన్దాదీహి విసిట్ఠో సమాధి, తథాపి విసిట్ఠేనేవ చ తేన సమ్పయుత్తో పధానసఙ్ఖారో సేసధమ్మా చ, తస్మా సమాధివిసేసనానం వసేన చత్తారో ఇద్ధిపాదా వుత్తా, విసేసనభావో చ ఛన్దాదీనం తంతంఅవస్సయదస్సనవసేన హోతీతి ‘‘ఛన్దసమాధి…పే॰… ఇద్ధిపాదో’’తి ఏత్థ నిస్సయత్థేపి పాద-సద్దే ఉపాదాయట్ఠేన ఛన్దాదీనం ఇద్ధిపాదతా వుత్తా హోతి, తేనేవ అభిధమ్మే ఉత్తరచూళభాజనియే ‘‘చత్తారో ఇద్ధిపాదా ఛన్దిద్ధిపాదో’’తిఆదినా (విభ॰ ౪౫౭) ఛన్దాదీనంయేవ ఇద్ధిపాదతా వుత్తా, పఞ్హపుచ్ఛకే చ – ‘‘చత్తారో ఇద్ధిపాదా ఇధ భిక్ఖు ఛన్దసమాధీ’’తిఆదినావ (విభ॰ ౪౩౧) ఉద్దేసం కత్వాపి పున ఛన్దాదీనంయేవ కుసలాదిభావో విభత్తో. ఉపాయిద్ధిపాదదస్సనత్థమేవ హి నిస్సయిద్ధిపాదదస్సనం కతం, అఞ్ఞథా చతుబ్బిధతా న హోతీతి అయమేత్థ పాళివసేన అత్థవినిచ్ఛయో. తత్థ ఉపాయిద్ధిపాదదస్సనత్థమేవాతి ఛన్దాదికే ధురే జేట్ఠకే పుబ్బఙ్గమే కత్వా నిబ్బత్తితసమాధి ఛన్దాధిపతిసమాధీతి ఛన్దాదీనం ఇద్ధియా అధిగమూపాయదస్సనం ఉపాయిద్ధిపాదదస్సనం, తదత్థమేవ ‘‘తథాభూతస్స వేదనాక్ఖన్ధో…పే॰… విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో’’తి తత్థ తత్థ పాళియం నిస్సయిద్ధిపాదదస్సనం కతం ఛన్దాదివిసిట్ఠానంయేవ వేదనాక్ఖన్ధాదీనం అధిప్పేతత్తా. ఏవఞ్చేతం సమ్పటిచ్ఛితబ్బం, అఞ్ఞథా కేవలం ఇద్ధిసమ్పయుత్తానంయేవ ఖన్ధానం వసేన ఇద్ధిపాదభావే గయ్హమానే తేసం చతుబ్బిధతా న హోతి విసేసకారణభావతోతి అధిప్పాయో.
Iddhipāde asaṅkarato dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Tattha chandādayoti chandasamādhipadhānasaṅkhārā. Sesiddhipādesūti vīriyiddhipādādīsu. Tattha vīriyasamādhipadhānasaṅkhārasamannāgatoti dvikkhattuṃ vīriyaṃ āgataṃ, tattha purimaṃ samādhivisesaṃ, vīriyādhipatisamādhi eva vīriyasamādhīti dutiyaṃ samannāgamaṅgadassanaṃ. Dveyeva hi sabbattha samannāgamaṅgāni samādhi padhānasaṅkhāro ca, chandādayo samādhivisesanāni, padhānasaṅkhāro pana padhānavacaneneva visesito, na chandādīhīti na idha vīriyādhipatitā padhānasaṅkhārassa vuttā hoti. Vīriyañca samādhiṃ visesetvā ṭhitameva samannāgamaṅgavasena padhānasaṅkhāravacanena vuttanti nāpi dvīhi vīriyehi samannāgamo vutto hoti. Yasmā pana chandādīhi visiṭṭho samādhi, tathāpi visiṭṭheneva ca tena sampayutto padhānasaṅkhāro sesadhammā ca, tasmā samādhivisesanānaṃ vasena cattāro iddhipādā vuttā, visesanabhāvo ca chandādīnaṃ taṃtaṃavassayadassanavasena hotīti ‘‘chandasamādhi…pe… iddhipādo’’ti ettha nissayatthepi pāda-sadde upādāyaṭṭhena chandādīnaṃ iddhipādatā vuttā hoti, teneva abhidhamme uttaracūḷabhājaniye ‘‘cattāro iddhipādā chandiddhipādo’’tiādinā (vibha. 457) chandādīnaṃyeva iddhipādatā vuttā, pañhapucchake ca – ‘‘cattāro iddhipādā idha bhikkhu chandasamādhī’’tiādināva (vibha. 431) uddesaṃ katvāpi puna chandādīnaṃyeva kusalādibhāvo vibhatto. Upāyiddhipādadassanatthameva hi nissayiddhipādadassanaṃ kataṃ, aññathā catubbidhatā na hotīti ayamettha pāḷivasena atthavinicchayo. Tattha upāyiddhipādadassanatthamevāti chandādike dhure jeṭṭhake pubbaṅgame katvā nibbattitasamādhi chandādhipatisamādhīti chandādīnaṃ iddhiyā adhigamūpāyadassanaṃ upāyiddhipādadassanaṃ, tadatthameva ‘‘tathābhūtassa vedanākkhandho…pe… viññāṇakkhandho’’ti tattha tattha pāḷiyaṃ nissayiddhipādadassanaṃ kataṃ chandādivisiṭṭhānaṃyeva vedanākkhandhādīnaṃ adhippetattā. Evañcetaṃ sampaṭicchitabbaṃ, aññathā kevalaṃ iddhisampayuttānaṃyeva khandhānaṃ vasena iddhipādabhāve gayhamāne tesaṃ catubbidhatā na hoti visesakāraṇabhāvatoti adhippāyo.
కేచీతి ఉత్తరవిహారవాసినో. అనిబ్బత్తోతి హేతుపచ్చయేహి న నిబ్బత్తో, న సభావధమ్మో, పఞ్ఞత్తిమత్తన్తి అధిప్పాయో. వాదమద్దనత్థాయ హోతి, అభిధమ్మే చ ఆగతో ఉత్తరచూళవారోతి యోజనా. చత్తారో ఇద్ధిపాదాతిఆది ఉత్తరచూళవారదస్సనం. ఇమే పన ఉత్తరచూళవారే ఆగతా ఇద్ధిపాదా.
Kecīti uttaravihāravāsino. Anibbattoti hetupaccayehi na nibbatto, na sabhāvadhammo, paññattimattanti adhippāyo. Vādamaddanatthāya hoti, abhidhamme ca āgato uttaracūḷavāroti yojanā. Cattāro iddhipādātiādi uttaracūḷavāradassanaṃ. Ime pana uttaracūḷavāre āgatā iddhipādā.
రట్ఠపాలత్థేరో ఛన్దే సతి కథం నానుజానిస్సన్తీతి సత్తాహాని భత్తాని అభుఞ్జిత్వా మాతాపితరో అనుజానాపేత్వా పబ్బజిత్వా ఛన్దమేవ నిస్సాయ అరహత్తం పాపుణీతి ఆహ – ‘‘రట్ఠపాలత్థేరో ఛన్దం ధురం కత్వా లోకుత్తరధమ్మం నిబ్బత్తేసీ’’తి. సోణత్థేరోతి సుఖుమాలసోణత్థేరో. సో హి ఆయస్మా అత్తనో సుఖుమాలభావం అచిన్తేత్వా అతివేలం చఙ్కమనేన పాదేసు ఉట్ఠితేసుపి ఉస్సాహం అవిస్సజ్జేన్తో వీరియం ధురం కత్వా లోకుత్తరధమ్మం నిబ్బత్తేసి. సమ్భుతత్థేరో ‘‘చిత్తవతో చే అలమరియఞాణదస్సనవిసేసో ఇజ్ఝేయ్య, మయ్హం ఇజ్ఝేయ్యాతి చిత్తం ధురం కత్వా లోకుత్తరధమ్మం నిబ్బత్తేసి. మోఘరాజా ‘‘పఞ్ఞవతో చే మగ్గభావనా ఇజ్ఝేయ్య, మయ్హం ఇజ్ఝేయ్యా’’తి పఞ్ఞాపుబ్బఙ్గమం పఞ్ఞాధురం పఞ్ఞాజేట్ఠకం కత్వా అరహత్తం పాపుణీతి ఆహ ‘‘మోఘరాజా వీమంసం ధురం కత్వా లోకుత్తరధమ్మం నిబ్బత్తేసీ’’తి. ఇదాని నేసం అరియానం ఉపట్ఠానుస్సాహమన్తజాతిసమ్పదం నిస్సాయ రఞ్ఞో సన్తికే లద్ధవిసేసే అమచ్చపుత్తే నిదస్సనభావేన దస్సేతుం ‘‘తత్థ యథా’’తిఆదిమాహ. ఏత్థ చ పునప్పునం ఛన్దుప్పాదనం తోసనం వియ హోతీతి ఛన్దస్స ఉపట్ఠానసదిసతా వుత్తా, థామభావతో చ వీరియస్స సూరత్తసదిసతా, చిన్తనప్పధానత్తా చిత్తస్స మన్తసంవిధానసదిసతా, యోనిసోమనసికార-సమ్భూతేసు కుసలధమ్మేసు పఞ్ఞా సేట్ఠాతి వీమంసాయ జాతిసమ్పత్తిసదిసతా వుత్తా.
Raṭṭhapālatthero chande sati kathaṃ nānujānissantīti sattāhāni bhattāni abhuñjitvā mātāpitaro anujānāpetvā pabbajitvā chandameva nissāya arahattaṃ pāpuṇīti āha – ‘‘raṭṭhapālatthero chandaṃ dhuraṃ katvā lokuttaradhammaṃ nibbattesī’’ti. Soṇattheroti sukhumālasoṇatthero. So hi āyasmā attano sukhumālabhāvaṃ acintetvā ativelaṃ caṅkamanena pādesu uṭṭhitesupi ussāhaṃ avissajjento vīriyaṃ dhuraṃ katvā lokuttaradhammaṃ nibbattesi. Sambhutatthero ‘‘cittavato ce alamariyañāṇadassanaviseso ijjheyya, mayhaṃ ijjheyyāti cittaṃ dhuraṃ katvā lokuttaradhammaṃ nibbattesi. Mogharājā ‘‘paññavato ce maggabhāvanā ijjheyya, mayhaṃ ijjheyyā’’ti paññāpubbaṅgamaṃ paññādhuraṃ paññājeṭṭhakaṃ katvā arahattaṃ pāpuṇīti āha ‘‘mogharājā vīmaṃsaṃ dhuraṃ katvā lokuttaradhammaṃ nibbattesī’’ti. Idāni nesaṃ ariyānaṃ upaṭṭhānussāhamantajātisampadaṃ nissāya rañño santike laddhavisese amaccaputte nidassanabhāvena dassetuṃ ‘‘tattha yathā’’tiādimāha. Ettha ca punappunaṃ chanduppādanaṃ tosanaṃ viya hotīti chandassa upaṭṭhānasadisatā vuttā, thāmabhāvato ca vīriyassa sūrattasadisatā, cintanappadhānattā cittassa mantasaṃvidhānasadisatā, yonisomanasikāra-sambhūtesu kusaladhammesu paññā seṭṭhāti vīmaṃsāya jātisampattisadisatā vuttā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / సంయుత్తనికాయ • Saṃyuttanikāya / ౩. ఛన్దసమాధిసుత్తం • 3. Chandasamādhisuttaṃ
అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / సుత్తపిటక (అట్ఠకథా) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / సంయుత్తనికాయ (అట్ఠకథా) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ౩. ఛన్దసమాధిసుత్తవణ్ణనా • 3. Chandasamādhisuttavaṇṇanā