| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / សំយុត្តនិកាយ (ដីកា) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
៣. ឆន្ទសមាធិសុត្តវណ្ណនា
3. Chandasamādhisuttavaṇṇanā
៨២៥. យោ សមាធិស្ស និស្សយភូតោ ឆន្ទោ, សោ ឥធាធិប្បេតោតិ អាហ ‘‘ឆន្ទន្តិ កត្តុកម្យតាឆន្ទ’’ន្តិ។ តស្ស ច អធិបតេយ្យដ្ឋោ និស្សយដ្ឋោ, ន វិនា តំ ឆន្ទំ និស្សាយាតិ អាហ – ‘‘និស្សាយាតិ និស្សយំ កត្វា, អធិបតិំ កត្វាតិ អត្ថោ’’តិ។ បធានភូតាតិ សេដ្ឋភូតា, សេដ្ឋភាវោ ច ឯកស្សបិ ចតុកិច្ចសាធនវសេន បវត្តិយា, តតោ ឯវ ពហុវចននិទ្ទេសោ, បធានសង្ខារដ្ឋេន បធានសង្ខរណតោ។ ‘‘ឆន្ទំ ចេ និស្សាយ…បេ.… អយំ វុច្ចតិ ឆន្ទសមាធី’’តិ ឥមាយ បាឡិយា ឆន្ទាធិបតិ សមាធិ ឆន្ទសមាធីតិ អធិបតិសទ្ទលោបំ កត្វា សមាសោ វុត្តោតិ វិញ្ញាយតិ, អធិបតិសទ្ទត្ថទស្សនវសេន វា ឆន្ទហេតុកោ, ឆន្ទាធិកោ វា សមាធិ ឆន្ទសមាធិ។ តេន ‘‘ឆន្ទសមាធិនា ចេវ បធានសង្ខារេហិ បធានភូតសង្ខារេហិ ច សមន្នាគតា’’តិ វក្ខតិ, តំ អានេត្វា សម្ពន្ធោ។ បធានភូតាតិ វីរិយភូតា។ កេចិ វទន្តិ – ‘‘សង្ខតសង្ខារាទិនិវត្តនត្ថំ បធានគ្គហណ’’ន្តិ។ អថ វា តំ តំ វិសេសំ សង្ខរោតីតិ សង្ខារោ, សព្ពម្បិ វីរិយំ។ តត្ថ ចតុកិច្ចសាធកតោ តទញ្ញស្ស និវត្តនត្ថំ បធានគ្គហណន្តិ។ យថា ឆន្ទោ ឆន្ទសមាធិនា ចេវ បធានសង្ខារេហិ ច សមន្នាគតោ, ឯវំ ឆន្ទសមាធិ ឆន្ទេន ចេវ បធានសង្ខារេហិ ច សមន្នាគតោ។ បធានសង្ខារាបិ ឆន្ទេន ចេវ ឆន្ទសមាធិនា ច សមន្នាគតាតិ តីសុបិ បទេសុ សមន្នាគតសទ្ទោ យោជេតព្ពោ។ តស្មាតិ យស្មា តយោបិ ឆន្ទាទយោ ឯកចិត្តុប្បាទបរិយាបន្នា, តស្មា សព្ពេ តេ ធម្មា ឯកតោ កត្វា ‘‘អយំ វុច្ចតិ…បេ.… ឥទ្ធិបាទោ’’តិ វុត្តន្តិ។ ឯវំ ឆន្ទាទីនំយេវ ចេត្ថ ឥទ្ធិបាទភាវោ វុត្តោ, វិភង្គេ បន តេសំ ឥទ្ធិភាវោ សម្បយុត្តានំ ឥទ្ធិបាទភាវោ វុត្តោតិ ទស្សេន្តោ ‘‘ឥទ្ធិបាទវិភង្គេ បនា’’តិអាទិមាហ។
825. Yo samādhissa nissayabhūto chando, so idhādhippetoti āha ‘‘chandanti kattukamyatāchanda’’nti. Tassa ca adhipateyyaṭṭho nissayaṭṭho, na vinā taṃ chandaṃ nissāyāti āha – ‘‘nissāyāti nissayaṃ katvā, adhipatiṃ katvāti attho’’ti. Padhānabhūtāti seṭṭhabhūtā, seṭṭhabhāvo ca ekassapi catukiccasādhanavasena pavattiyā, tato eva bahuvacananiddeso, padhānasaṅkhāraṭṭhena padhānasaṅkharaṇato. ‘‘Chandaṃ ce nissāya…pe… ayaṃ vuccati chandasamādhī’’ti imāya pāḷiyā chandādhipati samādhi chandasamādhīti adhipatisaddalopaṃ katvā samāso vuttoti viññāyati, adhipatisaddatthadassanavasena vā chandahetuko, chandādhiko vā samādhi chandasamādhi. Tena ‘‘chandasamādhinā ceva padhānasaṅkhārehi padhānabhūtasaṅkhārehi ca samannāgatā’’ti vakkhati, taṃ ānetvā sambandho. Padhānabhūtāti vīriyabhūtā. Keci vadanti – ‘‘saṅkhatasaṅkhārādinivattanatthaṃ padhānaggahaṇa’’nti. Atha vā taṃ taṃ visesaṃ saṅkharotīti saṅkhāro, sabbampi vīriyaṃ. Tattha catukiccasādhakato tadaññassa nivattanatthaṃ padhānaggahaṇanti. Yathā chando chandasamādhinā ceva padhānasaṅkhārehi ca samannāgato, evaṃ chandasamādhi chandena ceva padhānasaṅkhārehi ca samannāgato. Padhānasaṅkhārāpi chandena ceva chandasamādhinā ca samannāgatāti tīsupi padesu samannāgatasaddo yojetabbo. Tasmāti yasmā tayopi chandādayo ekacittuppādapariyāpannā, tasmā sabbe te dhammā ekato katvā ‘‘ayaṃ vuccati…pe… iddhipādo’’ti vuttanti. Evaṃ chandādīnaṃyeva cettha iddhipādabhāvo vutto, vibhaṅge pana tesaṃ iddhibhāvo sampayuttānaṃ iddhipādabhāvo vuttoti dassento ‘‘iddhipādavibhaṅge panā’’tiādimāha.
ឥទានិ នេសំ ឥទ្ធិបាទតាបិ សម្ភវតីតិ ទស្សេន្តោ ‘‘អបិចា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ ឆន្ទញ្ហិ ភាវយតោ បធានំ កត្វា ភាវេន្តស្ស តថា បវត្តបុព្ពាភិសង្ខារវសេន ឥជ្ឈមានោ ឆន្ទោ ឥទ្ធិ នាម, តស្ស និស្សយភូតា បធានសង្ខារា ឥទ្ធិបាទោ នាម។ សេសទ្វយេបិ ឯសេវ នយោ។ តថា ភាវយន្តស្ស មុខ្យតាមត្តំ សន្ធាយ វុត្តំ, ឥជ្ឈនត្ថោ បន សព្ពេសំ សមានន្តិ ទស្សេន្តោ ‘‘សម្បយុត្ត…បេ.… ឥជ្ឈន្តិយេវា’’តិ អាហ។
Idāni nesaṃ iddhipādatāpi sambhavatīti dassento ‘‘apicā’’tiādimāha. Tattha chandañhi bhāvayato padhānaṃ katvā bhāventassa tathā pavattapubbābhisaṅkhāravasena ijjhamāno chando iddhi nāma, tassa nissayabhūtā padhānasaṅkhārā iddhipādo nāma. Sesadvayepi eseva nayo. Tathā bhāvayantassa mukhyatāmattaṃ sandhāya vuttaṃ, ijjhanattho pana sabbesaṃ samānanti dassento ‘‘sampayutta…pe… ijjhantiyevā’’ti āha.
ឥទ្ធិបាទេ អសង្ករតោ ទស្សេតុំ ‘‘អបិចា’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ ឆន្ទាទយោតិ ឆន្ទសមាធិបធានសង្ខារា។ សេសិទ្ធិបាទេសូតិ វីរិយិទ្ធិបាទាទីសុ។ តត្ថ វីរិយសមាធិបធានសង្ខារសមន្នាគតោតិ ទ្វិក្ខត្តុំ វីរិយំ អាគតំ, តត្ថ បុរិមំ សមាធិវិសេសំ, វីរិយាធិបតិសមាធិ ឯវ វីរិយសមាធីតិ ទុតិយំ សមន្នាគមង្គទស្សនំ។ ទ្វេយេវ ហិ សព្ពត្ថ សមន្នាគមង្គានិ សមាធិ បធានសង្ខារោ ច, ឆន្ទាទយោ សមាធិវិសេសនានិ, បធានសង្ខារោ បន បធានវចនេនេវ វិសេសិតោ, ន ឆន្ទាទីហីតិ ន ឥធ វីរិយាធិបតិតា បធានសង្ខារស្ស វុត្តា ហោតិ។ វីរិយញ្ច សមាធិំ វិសេសេត្វា ឋិតមេវ សមន្នាគមង្គវសេន បធានសង្ខារវចនេន វុត្តន្តិ នាបិ ទ្វីហិ វីរិយេហិ សមន្នាគមោ វុត្តោ ហោតិ។ យស្មា បន ឆន្ទាទីហិ វិសិដ្ឋោ សមាធិ, តថាបិ វិសិដ្ឋេនេវ ច តេន សម្បយុត្តោ បធានសង្ខារោ សេសធម្មា ច, តស្មា សមាធិវិសេសនានំ វសេន ចត្តារោ ឥទ្ធិបាទា វុត្តា, វិសេសនភាវោ ច ឆន្ទាទីនំ តំតំអវស្សយទស្សនវសេន ហោតីតិ ‘‘ឆន្ទសមាធិ…បេ.… ឥទ្ធិបាទោ’’តិ ឯត្ថ និស្សយត្ថេបិ បាទ-សទ្ទេ ឧបាទាយដ្ឋេន ឆន្ទាទីនំ ឥទ្ធិបាទតា វុត្តា ហោតិ, តេនេវ អភិធម្មេ ឧត្តរចូឡភាជនិយេ ‘‘ចត្តារោ ឥទ្ធិបាទា ឆន្ទិទ្ធិបាទោ’’តិអាទិនា (វិភ. ៤៥៧) ឆន្ទាទីនំយេវ ឥទ្ធិបាទតា វុត្តា, បញ្ហបុច្ឆកេ ច – ‘‘ចត្តារោ ឥទ្ធិបាទា ឥធ ភិក្ខុ ឆន្ទសមាធី’’តិអាទិនាវ (វិភ. ៤៣១) ឧទ្ទេសំ កត្វាបិ បុន ឆន្ទាទីនំយេវ កុសលាទិភាវោ វិភត្តោ។ ឧបាយិទ្ធិបាទទស្សនត្ថមេវ ហិ និស្សយិទ្ធិបាទទស្សនំ កតំ, អញ្ញថា ចតុព្ពិធតា ន ហោតីតិ អយមេត្ថ បាឡិវសេន អត្ថវិនិច្ឆយោ។ តត្ថ ឧបាយិទ្ធិបាទទស្សនត្ថមេវាតិ ឆន្ទាទិកេ ធុរេ ជេដ្ឋកេ បុព្ពង្គមេ កត្វា និព្ពត្តិតសមាធិ ឆន្ទាធិបតិសមាធីតិ ឆន្ទាទីនំ ឥទ្ធិយា អធិគមូបាយទស្សនំ ឧបាយិទ្ធិបាទទស្សនំ, តទត្ថមេវ ‘‘តថាភូតស្ស វេទនាក្ខន្ធោ…បេ.… វិញ្ញាណក្ខន្ធោ’’តិ តត្ថ តត្ថ បាឡិយំ និស្សយិទ្ធិបាទទស្សនំ កតំ ឆន្ទាទិវិសិដ្ឋានំយេវ វេទនាក្ខន្ធាទីនំ អធិប្បេតត្តា។ ឯវញ្ចេតំ សម្បដិច្ឆិតព្ពំ, អញ្ញថា កេវលំ ឥទ្ធិសម្បយុត្តានំយេវ ខន្ធានំ វសេន ឥទ្ធិបាទភាវេ គយ្ហមានេ តេសំ ចតុព្ពិធតា ន ហោតិ វិសេសការណភាវតោតិ អធិប្បាយោ។
Iddhipāde asaṅkarato dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Tattha chandādayoti chandasamādhipadhānasaṅkhārā. Sesiddhipādesūti vīriyiddhipādādīsu. Tattha vīriyasamādhipadhānasaṅkhārasamannāgatoti dvikkhattuṃ vīriyaṃ āgataṃ, tattha purimaṃ samādhivisesaṃ, vīriyādhipatisamādhi eva vīriyasamādhīti dutiyaṃ samannāgamaṅgadassanaṃ. Dveyeva hi sabbattha samannāgamaṅgāni samādhi padhānasaṅkhāro ca, chandādayo samādhivisesanāni, padhānasaṅkhāro pana padhānavacaneneva visesito, na chandādīhīti na idha vīriyādhipatitā padhānasaṅkhārassa vuttā hoti. Vīriyañca samādhiṃ visesetvā ṭhitameva samannāgamaṅgavasena padhānasaṅkhāravacanena vuttanti nāpi dvīhi vīriyehi samannāgamo vutto hoti. Yasmā pana chandādīhi visiṭṭho samādhi, tathāpi visiṭṭheneva ca tena sampayutto padhānasaṅkhāro sesadhammā ca, tasmā samādhivisesanānaṃ vasena cattāro iddhipādā vuttā, visesanabhāvo ca chandādīnaṃ taṃtaṃavassayadassanavasena hotīti ‘‘chandasamādhi…pe… iddhipādo’’ti ettha nissayatthepi pāda-sadde upādāyaṭṭhena chandādīnaṃ iddhipādatā vuttā hoti, teneva abhidhamme uttaracūḷabhājaniye ‘‘cattāro iddhipādā chandiddhipādo’’tiādinā (vibha. 457) chandādīnaṃyeva iddhipādatā vuttā, pañhapucchake ca – ‘‘cattāro iddhipādā idha bhikkhu chandasamādhī’’tiādināva (vibha. 431) uddesaṃ katvāpi puna chandādīnaṃyeva kusalādibhāvo vibhatto. Upāyiddhipādadassanatthameva hi nissayiddhipādadassanaṃ kataṃ, aññathā catubbidhatā na hotīti ayamettha pāḷivasena atthavinicchayo. Tattha upāyiddhipādadassanatthamevāti chandādike dhure jeṭṭhake pubbaṅgame katvā nibbattitasamādhi chandādhipatisamādhīti chandādīnaṃ iddhiyā adhigamūpāyadassanaṃ upāyiddhipādadassanaṃ, tadatthameva ‘‘tathābhūtassa vedanākkhandho…pe… viññāṇakkhandho’’ti tattha tattha pāḷiyaṃ nissayiddhipādadassanaṃ kataṃ chandādivisiṭṭhānaṃyeva vedanākkhandhādīnaṃ adhippetattā. Evañcetaṃ sampaṭicchitabbaṃ, aññathā kevalaṃ iddhisampayuttānaṃyeva khandhānaṃ vasena iddhipādabhāve gayhamāne tesaṃ catubbidhatā na hoti visesakāraṇabhāvatoti adhippāyo.
កេចីតិ ឧត្តរវិហារវាសិនោ។ អនិព្ពត្តោតិ ហេតុបច្ចយេហិ ន និព្ពត្តោ, ន សភាវធម្មោ, បញ្ញត្តិមត្តន្តិ អធិប្បាយោ។ វាទមទ្ទនត្ថាយ ហោតិ, អភិធម្មេ ច អាគតោ ឧត្តរចូឡវារោតិ យោជនា។ ចត្តារោ ឥទ្ធិបាទាតិអាទិ ឧត្តរចូឡវារទស្សនំ។ ឥមេ បន ឧត្តរចូឡវារេ អាគតា ឥទ្ធិបាទា។
Kecīti uttaravihāravāsino. Anibbattoti hetupaccayehi na nibbatto, na sabhāvadhammo, paññattimattanti adhippāyo. Vādamaddanatthāya hoti, abhidhamme ca āgato uttaracūḷavāroti yojanā. Cattāro iddhipādātiādi uttaracūḷavāradassanaṃ. Ime pana uttaracūḷavāre āgatā iddhipādā.
រដ្ឋបាលត្ថេរោ ឆន្ទេ សតិ កថំ នានុជានិស្សន្តីតិ សត្តាហានិ ភត្តានិ អភុញ្ជិត្វា មាតាបិតរោ អនុជានាបេត្វា បព្ពជិត្វា ឆន្ទមេវ និស្សាយ អរហត្តំ បាបុណីតិ អាហ – ‘‘រដ្ឋបាលត្ថេរោ ឆន្ទំ ធុរំ កត្វា លោកុត្តរធម្មំ និព្ពត្តេសី’’តិ។ សោណត្ថេរោតិ សុខុមាលសោណត្ថេរោ។ សោ ហិ អាយស្មា អត្តនោ សុខុមាលភាវំ អចិន្តេត្វា អតិវេលំ ចង្កមនេន បាទេសុ ឧដ្ឋិតេសុបិ ឧស្សាហំ អវិស្សជ្ជេន្តោ វីរិយំ ធុរំ កត្វា លោកុត្តរធម្មំ និព្ពត្តេសិ។ សម្ភុតត្ថេរោ ‘‘ចិត្តវតោ ចេ អលមរិយញាណទស្សនវិសេសោ ឥជ្ឈេយ្យ, មយ្ហំ ឥជ្ឈេយ្យាតិ ចិត្តំ ធុរំ កត្វា លោកុត្តរធម្មំ និព្ពត្តេសិ។ មោឃរាជា ‘‘បញ្ញវតោ ចេ មគ្គភាវនា ឥជ្ឈេយ្យ, មយ្ហំ ឥជ្ឈេយ្យា’’តិ បញ្ញាបុព្ពង្គមំ បញ្ញាធុរំ បញ្ញាជេដ្ឋកំ កត្វា អរហត្តំ បាបុណីតិ អាហ ‘‘មោឃរាជា វីមំសំ ធុរំ កត្វា លោកុត្តរធម្មំ និព្ពត្តេសី’’តិ។ ឥទានិ នេសំ អរិយានំ ឧបដ្ឋានុស្សាហមន្តជាតិសម្បទំ និស្សាយ រញ្ញោ សន្តិកេ លទ្ធវិសេសេ អមច្ចបុត្តេ និទស្សនភាវេន ទស្សេតុំ ‘‘តត្ថ យថា’’តិអាទិមាហ។ ឯត្ថ ច បុនប្បុនំ ឆន្ទុប្បាទនំ តោសនំ វិយ ហោតីតិ ឆន្ទស្ស ឧបដ្ឋានសទិសតា វុត្តា, ថាមភាវតោ ច វីរិយស្ស សូរត្តសទិសតា, ចិន្តនប្បធានត្តា ចិត្តស្ស មន្តសំវិធានសទិសតា, យោនិសោមនសិការ-សម្ភូតេសុ កុសលធម្មេសុ បញ្ញា សេដ្ឋាតិ វីមំសាយ ជាតិសម្បត្តិសទិសតា វុត្តា។
Raṭṭhapālatthero chande sati kathaṃ nānujānissantīti sattāhāni bhattāni abhuñjitvā mātāpitaro anujānāpetvā pabbajitvā chandameva nissāya arahattaṃ pāpuṇīti āha – ‘‘raṭṭhapālatthero chandaṃ dhuraṃ katvā lokuttaradhammaṃ nibbattesī’’ti. Soṇattheroti sukhumālasoṇatthero. So hi āyasmā attano sukhumālabhāvaṃ acintetvā ativelaṃ caṅkamanena pādesu uṭṭhitesupi ussāhaṃ avissajjento vīriyaṃ dhuraṃ katvā lokuttaradhammaṃ nibbattesi. Sambhutatthero ‘‘cittavato ce alamariyañāṇadassanaviseso ijjheyya, mayhaṃ ijjheyyāti cittaṃ dhuraṃ katvā lokuttaradhammaṃ nibbattesi. Mogharājā ‘‘paññavato ce maggabhāvanā ijjheyya, mayhaṃ ijjheyyā’’ti paññāpubbaṅgamaṃ paññādhuraṃ paññājeṭṭhakaṃ katvā arahattaṃ pāpuṇīti āha ‘‘mogharājā vīmaṃsaṃ dhuraṃ katvā lokuttaradhammaṃ nibbattesī’’ti. Idāni nesaṃ ariyānaṃ upaṭṭhānussāhamantajātisampadaṃ nissāya rañño santike laddhavisese amaccaputte nidassanabhāvena dassetuṃ ‘‘tattha yathā’’tiādimāha. Ettha ca punappunaṃ chanduppādanaṃ tosanaṃ viya hotīti chandassa upaṭṭhānasadisatā vuttā, thāmabhāvato ca vīriyassa sūrattasadisatā, cintanappadhānattā cittassa mantasaṃvidhānasadisatā, yonisomanasikāra-sambhūtesu kusaladhammesu paññā seṭṭhāti vīmaṃsāya jātisampattisadisatā vuttā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / សំយុត្តនិកាយ • Saṃyuttanikāya / ៣. ឆន្ទសមាធិសុត្តំ • 3. Chandasamādhisuttaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / សំយុត្តនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ៣. ឆន្ទសមាធិសុត្តវណ្ណនា • 3. Chandasamādhisuttavaṇṇanā
