| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
८. छन्नसुत्तवण्णना
8. Channasuttavaṇṇanā
९०. अट्ठमे आयस्मा छन्नोति तथागतेन सद्धिं एकदिवसे जातो महाभिनिक्खमनदिवसे सद्धिं निक्खमित्वा पुन अपरभागे सत्थु सन्तिके पब्बजित्वा ‘‘अम्हाकं बुद्धो अम्हाकं धम्मो’’ति एवं मक्खी चेव पळासी च हुत्वा सब्रह्मचारीनं फरुसवाचाय सङ्घट्टनं करोन्तो थेरो। अवापुरणं आदायाति कुञ्चिकं गहेत्वा। विहारेन विहारं उपसङ्कमित्वाति एकं विहारं पविसित्वा ततो अञ्ञं, ततो अञ्ञन्ति एवं तेन तेन विहारेन तं तं विहारं उपसङ्कमित्वा। एतदवोच ओवदन्तु मन्ति कस्मा एवं महन्तेन उस्साहेन तत्थ तत्थ गन्त्वा एतं अवोचाति? उप्पन्नसंवेगताय। तस्स हि परिनिब्बुते सत्थरि धम्मसङ्गाहकत्थेरेहि पेसितो आयस्मा आनन्दो कोसम्बिं गन्त्वा ब्रह्मदण्डं अदासि। सो दिन्ने ब्रह्मदण्डे सञ्जातपरिळाहो विसञ्ञीभूतो पतित्वा पुन सञ्ञं लभित्वा वुट्ठाय एकस्स भिक्खुनो सन्तिकं गतो, सो तेन सद्धिं किञ्चि न कथेसि। अञ्ञस्स सन्तिकं अगमासि, सोपि न कथेसीति एवं सकलविहारं विचरित्वा निब्बिन्नो पत्तचीवरं आदाय बाराणसिं गन्त्वा उप्पन्नसंवेगो तत्थ तत्थ गन्त्वा एवं अवोच।
90. Aṭṭhame āyasmā channoti tathāgatena saddhiṃ ekadivase jāto mahābhinikkhamanadivase saddhiṃ nikkhamitvā puna aparabhāge satthu santike pabbajitvā ‘‘amhākaṃ buddho amhākaṃ dhammo’’ti evaṃ makkhī ceva paḷāsī ca hutvā sabrahmacārīnaṃ pharusavācāya saṅghaṭṭanaṃ karonto thero. Avāpuraṇaṃ ādāyāti kuñcikaṃ gahetvā. Vihārena vihāraṃ upasaṅkamitvāti ekaṃ vihāraṃ pavisitvā tato aññaṃ, tato aññanti evaṃ tena tena vihārena taṃ taṃ vihāraṃ upasaṅkamitvā. Etadavoca ovadantu manti kasmā evaṃ mahantena ussāhena tattha tattha gantvā etaṃ avocāti? Uppannasaṃvegatāya. Tassa hi parinibbute satthari dhammasaṅgāhakattherehi pesito āyasmā ānando kosambiṃ gantvā brahmadaṇḍaṃ adāsi. So dinne brahmadaṇḍe sañjātapariḷāho visaññībhūto patitvā puna saññaṃ labhitvā vuṭṭhāya ekassa bhikkhuno santikaṃ gato, so tena saddhiṃ kiñci na kathesi. Aññassa santikaṃ agamāsi, sopi na kathesīti evaṃ sakalavihāraṃ vicaritvā nibbinno pattacīvaraṃ ādāya bārāṇasiṃ gantvā uppannasaṃvego tattha tattha gantvā evaṃ avoca.
सब्बे सङ्खारा अनिच्चाति सब्बे तेभूमकसङ्खारा अनिच्चा। सब्बे धम्मा अनत्ताति सब्बे चतुभूमकधम्मा अनत्ता। इति सब्बेपि ते भिक्खू थेरं ओवदन्ता अनिच्चलक्खणं अनत्तलक्खणन्ति द्वेव लक्खणानि कथेत्वा दुक्खलक्खणं न कथयिंसु। कस्मा? एवं किर नेसं अहोसि – ‘‘अयं भिक्खु वादी दुक्खलक्खणे पञ्ञापियमाने रूपं दुक्खं…पे॰… विञ्ञाणं दुक्खं, मग्गो दुक्खो, फलं दुक्खन्ति ‘तुम्हे दुक्खप्पत्ता भिक्खू नामा’ति गहणं गण्हेय्य, यथा गहणं गहेतुं न सक्कोति, एवं निद्दोसमेवस्स कत्वा कथेस्सामा’’ति द्वेव लक्खणानि कथयिंसु।
Sabbe saṅkhārā aniccāti sabbe tebhūmakasaṅkhārā aniccā. Sabbe dhammā anattāti sabbe catubhūmakadhammā anattā. Iti sabbepi te bhikkhū theraṃ ovadantā aniccalakkhaṇaṃ anattalakkhaṇanti dveva lakkhaṇāni kathetvā dukkhalakkhaṇaṃ na kathayiṃsu. Kasmā? Evaṃ kira nesaṃ ahosi – ‘‘ayaṃ bhikkhu vādī dukkhalakkhaṇe paññāpiyamāne rūpaṃ dukkhaṃ…pe… viññāṇaṃ dukkhaṃ, maggo dukkho, phalaṃ dukkhanti ‘tumhe dukkhappattā bhikkhū nāmā’ti gahaṇaṃ gaṇheyya, yathā gahaṇaṃ gahetuṃ na sakkoti, evaṃ niddosamevassa katvā kathessāmā’’ti dveva lakkhaṇāni kathayiṃsu.
परितस्सना उपादानं उप्पज्जतीति परितस्सना च उपादानञ्च उप्पज्जति। पच्चुदावत्तति मानसं, अथ को चरहि मे अत्ताति यदि रूपादीसु एकोपि अनत्ता, अथ को नाम मे अत्ताति एवं पटिनिवत्तति ‘‘मय्हं मानस’’न्ति। अयं किर थेरो पच्चये अपरिग्गहेत्वा विपस्सनं पट्ठपेसि, सास्स दुब्बलविपस्सना अत्तगाहं परियादातुं असक्कुणन्ती सङ्खारेसु सुञ्ञतो उपट्ठहन्तेसु ‘‘उच्छिज्जिस्सामि विनस्सिस्सामी’’ति उच्छेददिट्ठिया चेव परितस्सनाय च पच्चयो अहोसि। सो च अत्तानं पापते पपतन्तं विय दिस्वा, ‘‘परितस्सना उपादानं उप्पज्जति, पच्चुदावत्तति मानसं, अथ को चरहि मे अत्ता’’ति आह। न खो पनेवं धम्मं पस्सतो होतीति चतुसच्चधम्मं पस्सन्तस्स एवं न होति। तावतिका विस्सट्ठीति तत्तको विस्सासो। सम्मुखा मेतन्ति थेरो तस्स वचनं सुत्वा, ‘‘कीदिसा नु खो इमस्स धम्मदेसना सप्पाया’’ति? चिन्तेन्तो तेपिटकं बुद्धवचनं विचिनित्वा कच्चानसुत्तं (सं॰ नि॰ २.१५) अद्दस ‘‘इदं आदितोव दिट्ठिविनिवेठनं कत्वा मज्झे बुद्धबलं दीपेत्वा सण्हसुखुमपच्चयाकारं पकासयमानं गतं, इदमस्स देसेस्सामी’’ति दस्सेन्तो ‘‘सम्मुखा मेत’’न्तिआदिमाह। अट्ठमं।
Paritassanā upādānaṃ uppajjatīti paritassanā ca upādānañca uppajjati. Paccudāvattati mānasaṃ, atha ko carahi me attāti yadi rūpādīsu ekopi anattā, atha ko nāma me attāti evaṃ paṭinivattati ‘‘mayhaṃ mānasa’’nti. Ayaṃ kira thero paccaye apariggahetvā vipassanaṃ paṭṭhapesi, sāssa dubbalavipassanā attagāhaṃ pariyādātuṃ asakkuṇantī saṅkhāresu suññato upaṭṭhahantesu ‘‘ucchijjissāmi vinassissāmī’’ti ucchedadiṭṭhiyā ceva paritassanāya ca paccayo ahosi. So ca attānaṃ pāpate papatantaṃ viya disvā, ‘‘paritassanā upādānaṃ uppajjati, paccudāvattati mānasaṃ, atha ko carahi me attā’’ti āha. Na kho panevaṃ dhammaṃ passato hotīti catusaccadhammaṃ passantassa evaṃ na hoti. Tāvatikā vissaṭṭhīti tattako vissāso. Sammukhā metanti thero tassa vacanaṃ sutvā, ‘‘kīdisā nu kho imassa dhammadesanā sappāyā’’ti? Cintento tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ vicinitvā kaccānasuttaṃ (saṃ. ni. 2.15) addasa ‘‘idaṃ āditova diṭṭhiviniveṭhanaṃ katvā majjhe buddhabalaṃ dīpetvā saṇhasukhumapaccayākāraṃ pakāsayamānaṃ gataṃ, idamassa desessāmī’’ti dassento ‘‘sammukhā meta’’ntiādimāha. Aṭṭhamaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ८. छन्नसुत्तं • 8. Channasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ८. छन्नसुत्तवण्णना • 8. Channasuttavaṇṇanā
