Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ထေရဂာထာ-အဋ္ဌကထာ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
၉. ဆန္နတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ
9. Channattheragāthāvaṇṇanā
သုတ္ဝာန ဓမ္မံ မဟတော မဟာရသန္တိ အာယသ္မတော ဆန္နတ္ထေရသ္သ ဂာထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိသ္သယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော သိဒ္ဓတ္ထသ္သ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ သိဒ္ဓတ္ထံ ဘဂဝန္တံ အညတရံ ရုက္ခမူလံ ဥပဂစ္ဆန္တံ ဒိသ္ဝာ ပသန္နစိတ္တော မုဒုသမ္ဖသ္သံ ပဏ္ဏသန္ထရံ သန္ထရိတ္ဝာ အဒာသိ။ ပုပ္ဖေဟိ စ သမန္တတော ဩကိရိတ္ဝာ ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ ပုနပိ အပရာပရံ ပုညာနိ ကတ္ဝာ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော အမ္ဟာကံ ဘဂဝတော ကာလေ သုဒ္ဓောဒနမဟာရာဇသ္သ ဂေဟေ ဒာသိယာ ကုစ္ဆိမ္ဟိ နိဗ္ဗတ္တိ, ဆန္နောတိသ္သ နာမံ အဟောသိ, ဗောဓိသတ္တေန သဟဇာတော။ သော သတ္ထု ဉာတိသမာဂမေ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓော ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ ဘဂဝတိ ပေမေန, ‘‘အမ္ဟာကံ ဗုဒ္ဓော, အမ္ဟာကံ ဓမ္မော’’တိ မမတ္တံ ဥပ္ပာဒေတ္ဝာ သိနေဟံ ဆိန္ဒိတုံ အသက္ကောန္တော သမဏဓမ္မံ အကတ္ဝာ သတ္ထရိ ပရိနိဗ္ဗုတေ သတ္ထာရာ အာဏတ္တဝိဓိနာ ကတေန ဗ္ရဟ္မဒဏ္ဍေန သန္တဇ္ဇိတော သံဝေဂပ္ပတ္တော ဟုတ္ဝာ သိနေဟံ ဆိန္ဒိတ္ဝာ ဝိပသ္သန္တော နစိရေနေဝ အရဟတ္တံ ပာပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒာနေ (အပ. ထေရ ၁.၁၀.၄၅-၅၀) –
Sutvānadhammaṃ mahato mahārasanti āyasmato channattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto siddhatthassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ siddhatthaṃ bhagavantaṃ aññataraṃ rukkhamūlaṃ upagacchantaṃ disvā pasannacitto mudusamphassaṃ paṇṇasantharaṃ santharitvā adāsi. Pupphehi ca samantato okiritvā pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devaloke nibbattitvā punapi aparāparaṃ puññāni katvā sugatīsuyeva saṃsaranto amhākaṃ bhagavato kāle suddhodanamahārājassa gehe dāsiyā kucchimhi nibbatti, channotissa nāmaṃ ahosi, bodhisattena sahajāto. So satthu ñātisamāgame paṭiladdhasaddho pabbajitvā bhagavati pemena, ‘‘amhākaṃ buddho, amhākaṃ dhammo’’ti mamattaṃ uppādetvā sinehaṃ chindituṃ asakkonto samaṇadhammaṃ akatvā satthari parinibbute satthārā āṇattavidhinā katena brahmadaṇḍena santajjito saṃvegappatto hutvā sinehaṃ chinditvā vipassanto nacireneva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.10.45-50) –
‘‘သိဒ္ဓတ္ထသ္သ ဘဂဝတော၊ အဒာသိံ ပဏ္ဏသန္ထရံ။
‘‘Siddhatthassa bhagavato, adāsiṃ paṇṇasantharaṃ;
သမန္တာ ဥပဟာရဉ္စ၊ ကုသုမံ ဩကိရိံ အဟံ။
Samantā upahārañca, kusumaṃ okiriṃ ahaṃ.
‘‘ပာသာဒေဝံ ဂုဏံ ရမ္မံ၊ အနုဘောမိ မဟာရဟံ။
‘‘Pāsādevaṃ guṇaṃ rammaṃ, anubhomi mahārahaṃ;
မဟဂ္ဃာနိ စ ပုပ္ဖာနိ၊ သယနေဘိသဝန္တိ မေ။
Mahagghāni ca pupphāni, sayanebhisavanti me.
‘‘သယနေဟံ တုဝဋ္ဋာမိ၊ ဝိစိတ္တေ ပုပ္ဖသန္ထတေ။
‘‘Sayanehaṃ tuvaṭṭāmi, vicitte pupphasanthate;
ပုပ္ဖဝုဋ္ဌိ စ သယနေ၊ အဘိဝသ္သတိ တာဝဒေ။
Pupphavuṭṭhi ca sayane, abhivassati tāvade.
‘‘စတုန္နဝုတိတော ကပ္ပေ၊ အဒာသိံ ပဏ္ဏသန္ထရံ။
‘‘Catunnavutito kappe, adāsiṃ paṇṇasantharaṃ;
ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ သန္ထရသ္သ ဣဒံ ဖလံ။
Duggatiṃ nābhijānāmi, santharassa idaṃ phalaṃ.
‘‘တိဏသန္ထရကာ နာမ၊ သတ္တေတေ စက္ကဝတ္တိနော။
‘‘Tiṇasantharakā nāma, sattete cakkavattino;
ဣတော တေ ပဉ္စမေ ကပ္ပေ၊ ဥပ္ပဇ္ဇိံသု ဇနာဓိပာ။
Ito te pañcame kappe, uppajjiṃsu janādhipā.
‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယ္ဟံ။ပေ.။ ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသန’’န္တိ။
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
အရဟတ္တံ ပန ပတ္ဝာ ဝိမုတ္တိသုခသန္တပ္ပိတော ပီတိဝေဂဝိသ္သဋ္ဌံ ဥဒာနံ ဥဒာနေန္တော –
Arahattaṃ pana patvā vimuttisukhasantappito pītivegavissaṭṭhaṃ udānaṃ udānento –
၆၉.
69.
‘‘သုတ္ဝာန ဓမ္မံ မဟတော မဟာရသံ၊
‘‘Sutvāna dhammaṃ mahato mahārasaṃ,
သဗ္ဗညုတညာဏဝရေန ဒေသိတံ။
Sabbaññutaññāṇavarena desitaṃ;
မဂ္ဂံ ပပဇ္ဇိံ အမတသ္သ ပတ္တိယာ၊
Maggaṃ papajjiṃ amatassa pattiyā,
သော ယောဂက္ခေမသ္သ ပထသ္သ ကောဝိဒော’’တိ။ – ဂာထံ အဘာသိ။
So yogakkhemassa pathassa kovido’’ti. – gāthaṃ abhāsi;
တတ္ထ သုတ္ဝာနာတိ သုဏိတ္ဝာ, သောတေန ဂဟေတ္ဝာ ဩဟိတသောတော သောတဒ္ဝာရာနုသာရေန ဥပဓာရေတ္ဝာ။ ဓမ္မန္တိ စတုသစ္စဓမ္မံ။ မဟတောတိ ဘဂဝတော။ ဘဂဝာ ဟိ မဟန္တေဟိ ဥဠာရတမေဟိ သီလာဒိဂုဏေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ, သဒေဝကေန လောကေန ဝိသေသတော မဟနီယတာယ စ ‘‘မဟာ’’တိ ဝုစ္စတိ, ယာ တသ္သ မဟာသမဏောတိ သမညာ ဇာတာ။ နိသ္သက္ကဝစနဉ္စေတံ ‘‘မဟတော ဓမ္မံ သုတ္ဝာနာ’’တိ။ မဟာရသန္တိ ဝိမုတ္တိရသသ္သ ဒာယကတ္တာ ဥဠာရရသံ။ သဗ္ဗညုတညာဏဝရေန ဒေသိတန္တိ သဗ္ဗံ ဇာနာတီတိ သဗ္ဗညူ, တသ္သ ဘာဝော သဗ္ဗညုတာ။ ဉာဏမေဝ ဝရံ, ဉာဏေသု ဝာ ဝရန္တိ ဉာဏဝရံ, သဗ္ဗညုတာ ဉာဏဝရံ ဧတသ္သာတိ သဗ္ဗညုတညာဏဝရော, ဘဂဝာ။ တေန သဗ္ဗညုတညာဏသင္ခာတအဂ္ဂဉာဏေန ဝာ ကရဏဘူတေန ဒေသိတံ ကထိတံ ဓမ္မံ သုတ္ဝာနာတိ ယောဇနာ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ပရမတ္ထဒီပနိယံ ဣတိဝုတ္တကဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မဂ္ဂန္တိ အဋ္ဌင္ဂိကံ အရိယမဂ္ဂံ။ ပပဇ္ဇိန္တိ ပဋိပဇ္ဇိံ။ အမတသ္သ ပတ္တိယာတိ နိဗ္ဗာနသ္သ အဓိဂမာယ ဥပာယဘူတံ ပဋိပဇ္ဇိန္တိ ယောဇနာ။ သောတိ သော ဘဂဝာ။ ယောဂက္ခေမသ္သ ပထသ္သ ကောဝိဒောတိ စတူဟိ ယောဂေဟိ အနုပဒ္ဒုတသ္သ နိဗ္ဗာနသ္သ ယော ပထော, တသ္သ ကောဝိဒော တတ္ထ သုကုသလော။ အယဉ္ဟေတ္ထ အတ္ထော – ဘဂဝတော စတုသစ္စဒေသနံ သုတ္ဝာ အမတာဓိဂမူပာယမဂ္ဂံ အဟံ ပဋိပဇ္ဇိံ ပဋိပဇ္ဇနမဂ္ဂံ မယာ ကတံ, သော ဧဝ ပန ဘဂဝာ သဗ္ဗထာ ယောဂက္ခေမသ္သ ပထသ္သ ကောဝိဒော, ပရသန္တာနေ ဝာ ပရမနေသု ကုသလော, ယသ္သ သံဝိဓာနမာဂမ္မ အဟမ္ပိ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိန္တိ။ အယမေဝ စ ထေရသ္သ အညာဗ္ယာကရဏဂာထာ အဟောသီတိ။
Tattha sutvānāti suṇitvā, sotena gahetvā ohitasoto sotadvārānusārena upadhāretvā. Dhammanti catusaccadhammaṃ. Mahatoti bhagavato. Bhagavā hi mahantehi uḷāratamehi sīlādiguṇehi samannāgatattā, sadevakena lokena visesato mahanīyatāya ca ‘‘mahā’’ti vuccati, yā tassa mahāsamaṇoti samaññā jātā. Nissakkavacanañcetaṃ ‘‘mahato dhammaṃ sutvānā’’ti. Mahārasanti vimuttirasassa dāyakattā uḷārarasaṃ. Sabbaññutaññāṇavarena desitanti sabbaṃ jānātīti sabbaññū, tassa bhāvo sabbaññutā. Ñāṇameva varaṃ, ñāṇesu vā varanti ñāṇavaraṃ, sabbaññutā ñāṇavaraṃ etassāti sabbaññutaññāṇavaro, bhagavā. Tena sabbaññutaññāṇasaṅkhātaaggañāṇena vā karaṇabhūtena desitaṃ kathitaṃ dhammaṃ sutvānāti yojanā. Yaṃ panettha vattabbaṃ, taṃ paramatthadīpaniyaṃ itivuttakavaṇṇanāyaṃ vuttanayena veditabbaṃ. Magganti aṭṭhaṅgikaṃ ariyamaggaṃ. Papajjinti paṭipajjiṃ. Amatassa pattiyāti nibbānassa adhigamāya upāyabhūtaṃ paṭipajjinti yojanā. Soti so bhagavā. Yogakkhemassa pathassa kovidoti catūhi yogehi anupaddutassa nibbānassa yo patho, tassa kovido tattha sukusalo. Ayañhettha attho – bhagavato catusaccadesanaṃ sutvā amatādhigamūpāyamaggaṃ ahaṃ paṭipajjiṃ paṭipajjanamaggaṃ mayā kataṃ, so eva pana bhagavā sabbathā yogakkhemassa pathassa kovido, parasantāne vā paramanesu kusalo, yassa saṃvidhānamāgamma ahampi maggaṃ paṭipajjinti. Ayameva ca therassa aññābyākaraṇagāthā ahosīti.
ဆန္နတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Channattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ထေရဂာထာပာဠိ • Theragāthāpāḷi / ၉. ဆန္နတ္ထေရဂာထာ • 9. Channattheragāthā