Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
9. ඡන්නත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
9. Channattheragāthāvaṇṇanā
සුත්වාන ධම්මං මහතො මහාරසන්ති ආයස්මතො ඡන්නත්ථෙරස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයං පුඤ්ඤං උපචිනන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්තො එකදිවසං සිද්ධත්ථං භගවන්තං අඤ්ඤතරං රුක්ඛමූලං උපගච්ඡන්තං දිස්වා පසන්නචිත්තො මුදුසම්ඵස්සං පණ්ණසන්ථරං සන්ථරිත්වා අදාසි. පුප්ඵෙහි ච සමන්තතො ඔකිරිත්වා පූජං අකාසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවලොකෙ නිබ්බත්තිත්වා පුනපි අපරාපරං පුඤ්ඤානි කත්වා සුගතීසුයෙව සංසරන්තො අම්හාකං භගවතො කාලෙ සුද්ධොදනමහාරාජස්ස ගෙහෙ දාසියා කුච්ඡිම්හි නිබ්බත්ති, ඡන්නොතිස්ස නාමං අහොසි, බොධිසත්තෙන සහජාතො. සො සත්ථු ඤාතිසමාගමෙ පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා භගවති පෙමෙන, ‘‘අම්හාකං බුද්ධො, අම්හාකං ධම්මො’’ති මමත්තං උප්පාදෙත්වා සිනෙහං ඡින්දිතුං අසක්කොන්තො සමණධම්මං අකත්වා සත්ථරි පරිනිබ්බුතෙ සත්ථාරා ආණත්තවිධිනා කතෙන බ්රහ්මදණ්ඩෙන සන්තජ්ජිතො සංවෙගප්පත්තො හුත්වා සිනෙහං ඡින්දිත්වා විපස්සන්තො නචිරෙනෙව අරහත්තං පාපුණි. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙර 1.10.45-50) –
Sutvānadhammaṃ mahato mahārasanti āyasmato channattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto siddhatthassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ siddhatthaṃ bhagavantaṃ aññataraṃ rukkhamūlaṃ upagacchantaṃ disvā pasannacitto mudusamphassaṃ paṇṇasantharaṃ santharitvā adāsi. Pupphehi ca samantato okiritvā pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devaloke nibbattitvā punapi aparāparaṃ puññāni katvā sugatīsuyeva saṃsaranto amhākaṃ bhagavato kāle suddhodanamahārājassa gehe dāsiyā kucchimhi nibbatti, channotissa nāmaṃ ahosi, bodhisattena sahajāto. So satthu ñātisamāgame paṭiladdhasaddho pabbajitvā bhagavati pemena, ‘‘amhākaṃ buddho, amhākaṃ dhammo’’ti mamattaṃ uppādetvā sinehaṃ chindituṃ asakkonto samaṇadhammaṃ akatvā satthari parinibbute satthārā āṇattavidhinā katena brahmadaṇḍena santajjito saṃvegappatto hutvā sinehaṃ chinditvā vipassanto nacireneva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.10.45-50) –
‘‘සිද්ධත්ථස්ස භගවතො, අදාසිං පණ්ණසන්ථරං;
‘‘Siddhatthassa bhagavato, adāsiṃ paṇṇasantharaṃ;
සමන්තා උපහාරඤ්ච, කුසුමං ඔකිරිං අහං.
Samantā upahārañca, kusumaṃ okiriṃ ahaṃ.
‘‘පාසාදෙවං ගුණං රම්මං, අනුභොමි මහාරහං;
‘‘Pāsādevaṃ guṇaṃ rammaṃ, anubhomi mahārahaṃ;
මහග්ඝානි ච පුප්ඵානි, සයනෙභිසවන්ති මෙ.
Mahagghāni ca pupphāni, sayanebhisavanti me.
‘‘සයනෙහං තුවට්ටාමි, විචිත්තෙ පුප්ඵසන්ථතෙ;
‘‘Sayanehaṃ tuvaṭṭāmi, vicitte pupphasanthate;
පුප්ඵවුට්ඨි ච සයනෙ, අභිවස්සති තාවදෙ.
Pupphavuṭṭhi ca sayane, abhivassati tāvade.
‘‘චතුන්නවුතිතො කප්පෙ, අදාසිං පණ්ණසන්ථරං;
‘‘Catunnavutito kappe, adāsiṃ paṇṇasantharaṃ;
දුග්ගතිං නාභිජානාමි, සන්ථරස්ස ඉදං ඵලං.
Duggatiṃ nābhijānāmi, santharassa idaṃ phalaṃ.
‘‘තිණසන්ථරකා නාම, සත්තෙතෙ චක්කවත්තිනො;
‘‘Tiṇasantharakā nāma, sattete cakkavattino;
ඉතො තෙ පඤ්චමෙ කප්පෙ, උප්පජ්ජිංසු ජනාධිපා.
Ito te pañcame kappe, uppajjiṃsu janādhipā.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං…පෙ.… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
අරහත්තං පන පත්වා විමුත්තිසුඛසන්තප්පිතො පීතිවෙගවිස්සට්ඨං උදානං උදානෙන්තො –
Arahattaṃ pana patvā vimuttisukhasantappito pītivegavissaṭṭhaṃ udānaṃ udānento –
69.
69.
‘‘සුත්වාන ධම්මං මහතො මහාරසං,
‘‘Sutvāna dhammaṃ mahato mahārasaṃ,
සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණවරෙන දෙසිතං;
Sabbaññutaññāṇavarena desitaṃ;
මග්ගං පපජ්ජිං අමතස්ස පත්තියා,
Maggaṃ papajjiṃ amatassa pattiyā,
සො යොගක්ඛෙමස්ස පථස්ස කොවිදො’’ති. – ගාථං අභාසි;
So yogakkhemassa pathassa kovido’’ti. – gāthaṃ abhāsi;
තත්ථ සුත්වානාති සුණිත්වා, සොතෙන ගහෙත්වා ඔහිතසොතො සොතද්වාරානුසාරෙන උපධාරෙත්වා. ධම්මන්ති චතුසච්චධම්මං. මහතොති භගවතො. භගවා හි මහන්තෙහි උළාරතමෙහි සීලාදිගුණෙහි සමන්නාගතත්තා, සදෙවකෙන ලොකෙන විසෙසතො මහනීයතාය ච ‘‘මහා’’ති වුච්චති, යා තස්ස මහාසමණොති සමඤ්ඤා ජාතා. නිස්සක්කවචනඤ්චෙතං ‘‘මහතො ධම්මං සුත්වානා’’ති. මහාරසන්ති විමුත්තිරසස්ස දායකත්තා උළාරරසං. සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණවරෙන දෙසිතන්ති සබ්බං ජානාතීති සබ්බඤ්ඤූ, තස්ස භාවො සබ්බඤ්ඤුතා. ඤාණමෙව වරං, ඤාණෙසු වා වරන්ති ඤාණවරං, සබ්බඤ්ඤුතා ඤාණවරං එතස්සාති සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණවරො, භගවා. තෙන සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණසඞ්ඛාතඅග්ගඤාණෙන වා කරණභූතෙන දෙසිතං කථිතං ධම්මං සුත්වානාති යොජනා. යං පනෙත්ථ වත්තබ්බං, තං පරමත්ථදීපනියං ඉතිවුත්තකවණ්ණනායං වුත්තනයෙන වෙදිතබ්බං. මග්ගන්ති අට්ඨඞ්ගිකං අරියමග්ගං. පපජ්ජින්ති පටිපජ්ජිං. අමතස්ස පත්තියාති නිබ්බානස්ස අධිගමාය උපායභූතං පටිපජ්ජින්ති යොජනා. සොති සො භගවා. යොගක්ඛෙමස්ස පථස්ස කොවිදොති චතූහි යොගෙහි අනුපද්දුතස්ස නිබ්බානස්ස යො පථො, තස්ස කොවිදො තත්ථ සුකුසලො. අයඤ්හෙත්ථ අත්ථො – භගවතො චතුසච්චදෙසනං සුත්වා අමතාධිගමූපායමග්ගං අහං පටිපජ්ජිං පටිපජ්ජනමග්ගං මයා කතං, සො එව පන භගවා සබ්බථා යොගක්ඛෙමස්ස පථස්ස කොවිදො, පරසන්තානෙ වා පරමනෙසු කුසලො, යස්ස සංවිධානමාගම්ම අහම්පි මග්ගං පටිපජ්ජින්ති. අයමෙව ච ථෙරස්ස අඤ්ඤාබ්යාකරණගාථා අහොසීති.
Tattha sutvānāti suṇitvā, sotena gahetvā ohitasoto sotadvārānusārena upadhāretvā. Dhammanti catusaccadhammaṃ. Mahatoti bhagavato. Bhagavā hi mahantehi uḷāratamehi sīlādiguṇehi samannāgatattā, sadevakena lokena visesato mahanīyatāya ca ‘‘mahā’’ti vuccati, yā tassa mahāsamaṇoti samaññā jātā. Nissakkavacanañcetaṃ ‘‘mahato dhammaṃ sutvānā’’ti. Mahārasanti vimuttirasassa dāyakattā uḷārarasaṃ. Sabbaññutaññāṇavarena desitanti sabbaṃ jānātīti sabbaññū, tassa bhāvo sabbaññutā. Ñāṇameva varaṃ, ñāṇesu vā varanti ñāṇavaraṃ, sabbaññutā ñāṇavaraṃ etassāti sabbaññutaññāṇavaro, bhagavā. Tena sabbaññutaññāṇasaṅkhātaaggañāṇena vā karaṇabhūtena desitaṃ kathitaṃ dhammaṃ sutvānāti yojanā. Yaṃ panettha vattabbaṃ, taṃ paramatthadīpaniyaṃ itivuttakavaṇṇanāyaṃ vuttanayena veditabbaṃ. Magganti aṭṭhaṅgikaṃ ariyamaggaṃ. Papajjinti paṭipajjiṃ. Amatassa pattiyāti nibbānassa adhigamāya upāyabhūtaṃ paṭipajjinti yojanā. Soti so bhagavā. Yogakkhemassa pathassa kovidoti catūhi yogehi anupaddutassa nibbānassa yo patho, tassa kovido tattha sukusalo. Ayañhettha attho – bhagavato catusaccadesanaṃ sutvā amatādhigamūpāyamaggaṃ ahaṃ paṭipajjiṃ paṭipajjanamaggaṃ mayā kataṃ, so eva pana bhagavā sabbathā yogakkhemassa pathassa kovido, parasantāne vā paramanesu kusalo, yassa saṃvidhānamāgamma ahampi maggaṃ paṭipajjinti. Ayameva ca therassa aññābyākaraṇagāthā ahosīti.
ඡන්නත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Channattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 9. ඡන්නත්ථෙරගාථා • 9. Channattheragāthā