| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
१०. छप्पाणकोपमसुत्तवण्णना
10. Chappāṇakopamasuttavaṇṇanā
२४७. दसमे अरुगत्तोति वणसरीरो। तेसंयेव अरूनं पक्कत्ता पक्कगत्तो। सरवनन्ति कण्डवनं। एवमेव खोति अरुगत्तो पुरिसो विय दुस्सीलपुग्गलो वेदितब्बो। तस्स कुसकण्टकेहि विद्धस्स सरपत्तेहि च असिधारूपमेहि विलिखितगत्तस्स भिय्योसोमत्ताय दुक्खदोमनस्सं विय तत्थ तत्थ सब्रह्मचारीहि ‘‘अयं सो इमेसञ्च इमेसञ्च कम्मानं कारको’’ति वुच्चमानस्स उप्पज्जनदुक्खं वेदितब्बं।
247. Dasame arugattoti vaṇasarīro. Tesaṃyeva arūnaṃ pakkattā pakkagatto. Saravananti kaṇḍavanaṃ. Evameva khoti arugatto puriso viya dussīlapuggalo veditabbo. Tassa kusakaṇṭakehi viddhassa sarapattehi ca asidhārūpamehi vilikhitagattassa bhiyyosomattāya dukkhadomanassaṃ viya tattha tattha sabrahmacārīhi ‘‘ayaṃ so imesañca imesañca kammānaṃ kārako’’ti vuccamānassa uppajjanadukkhaṃ veditabbaṃ.
लभति वत्तारन्ति लभति चोदकं। एवंकारीति एवरूपानं वेज्जकम्मदूतकम्मादीनं कारको। एवंसमाचारोति विधवा गोचरादिवसेन एवरूपगोचरो। असुचिगामकण्टकोति असुद्धट्ठेन असुचि, गामवासीनं विज्झनट्ठेन कण्टकोति गामकण्टको।
Labhati vattāranti labhati codakaṃ. Evaṃkārīti evarūpānaṃ vejjakammadūtakammādīnaṃ kārako. Evaṃsamācāroti vidhavā gocarādivasena evarūpagocaro. Asucigāmakaṇṭakoti asuddhaṭṭhena asuci, gāmavāsīnaṃ vijjhanaṭṭhena kaṇṭakoti gāmakaṇṭako.
पक्खिन्ति हत्थिसोण्डसकुणं। ओस्सज्जेय्याति विस्सज्जेय्य। आविञ्छेय्युन्ति आकड्ढेय्युं। पवेक्खामीति पविसिस्सामि। आकासं डेस्सामीति आकासं उप्पतिस्सामि।
Pakkhinti hatthisoṇḍasakuṇaṃ. Ossajjeyyāti vissajjeyya. Āviñcheyyunti ākaḍḍheyyuṃ. Pavekkhāmīti pavisissāmi. Ākāsaṃ ḍessāmīti ākāsaṃ uppatissāmi.
एतेसु पन अहि ‘‘भोगेहि मण्डलं बन्धित्वा सुपिस्सामी’’ति वम्मिकं पविसितुकामो होति। सुसुमारो ‘‘दूरे बिलं पविसित्वा निपज्जिस्सामी’’ति उदकं पविसितुकामो होति। पक्खी ‘‘अजटाकासे सुखं विचरिस्सामी’’ति आकासं डेतुकामो होति। कुक्कुरो ‘‘उद्धनट्ठाने छारिकं ब्यूहित्वा उसुमं गण्हन्तो निपज्जिस्सामी’’ति गामं पविसितुकामो होति। सिङ्गालो ‘‘मनुस्समंसं खादित्वा पिट्ठिं पसारेत्वा सयिस्सामी’’ति आमकसुसानं पविसितुकामो होति। मक्कटो ‘‘उच्चे रुक्खे अभिरुहित्वा दिसादिसं पक्खन्दिस्सामी’’ति वनं पविसितुकामो होति।
Etesu pana ahi ‘‘bhogehi maṇḍalaṃ bandhitvā supissāmī’’ti vammikaṃ pavisitukāmo hoti. Susumāro ‘‘dūre bilaṃ pavisitvā nipajjissāmī’’ti udakaṃ pavisitukāmo hoti. Pakkhī ‘‘ajaṭākāse sukhaṃ vicarissāmī’’ti ākāsaṃ ḍetukāmo hoti. Kukkuro ‘‘uddhanaṭṭhāne chārikaṃ byūhitvā usumaṃ gaṇhanto nipajjissāmī’’ti gāmaṃ pavisitukāmo hoti. Siṅgālo ‘‘manussamaṃsaṃ khāditvā piṭṭhiṃ pasāretvā sayissāmī’’ti āmakasusānaṃ pavisitukāmo hoti. Makkaṭo ‘‘ucce rukkhe abhiruhitvā disādisaṃ pakkhandissāmī’’ti vanaṃ pavisitukāmo hoti.
अनुविधायेय्युन्ति अनुगच्छेय्युं, अनुविधियेय्युन्तिपि पाठो, अनुविधानं आपज्जेय्युन्ति अत्थो। यत्थ सो याति, तत्थेव गच्छेय्युन्ति वुत्तं होति। एवमेवाति एत्थ छ पाणका विय छायतनानि दट्ठब्बानि, दळ्हरज्जु विय तण्हा, मज्झे गण्ठि विय अविज्जा। यस्मिं यस्मिं द्वारे आरम्मणं बलवं होति, तं तं आयतनं तस्मिं तस्मिं आरम्मणे आविञ्छति।
Anuvidhāyeyyunti anugaccheyyuṃ, anuvidhiyeyyuntipi pāṭho, anuvidhānaṃ āpajjeyyunti attho. Yattha so yāti, tattheva gaccheyyunti vuttaṃ hoti. Evamevāti ettha cha pāṇakā viya chāyatanāni daṭṭhabbāni, daḷharajju viya taṇhā, majjhe gaṇṭhi viya avijjā. Yasmiṃ yasmiṃ dvāre ārammaṇaṃ balavaṃ hoti, taṃ taṃ āyatanaṃ tasmiṃ tasmiṃ ārammaṇe āviñchati.
इमं पन उपमं भगवा सरिक्खकेन वा आहरेय्य आयतनानं वा नानत्तदस्सनवसेन। तत्थ सरिक्खकेन ताव विसुं अप्पनाकिच्चं नत्थि, पाळियंयेव अप्पिता। आयतनानं नानत्तदस्सनेन पन अयं अप्पना – अहि नामेस बहि सित्तसम्मट्ठे ठाने नाभिरमति, सङ्कारट्ठानतिणपण्णगहनवम्मिकानियेव पन पविसित्वा निपन्नकाले अभिरमति, एकग्गतं आपज्जति। एवमेव चक्खुपेतं विसमज्झासयं, मट्ठासु सुवण्णभित्तिआदीसु नाभिरमति, ओलोकेतुम्पि न इच्छति, रूपचित्तपुप्फलतादिविचित्तेसुयेव पन अभिरमति। तादिसेसु हि ठानेसु चक्खुम्हि अप्पहोन्ते मुखम्पि विवरित्वा ओलोकेतुकामो होति।
Imaṃ pana upamaṃ bhagavā sarikkhakena vā āhareyya āyatanānaṃ vā nānattadassanavasena. Tattha sarikkhakena tāva visuṃ appanākiccaṃ natthi, pāḷiyaṃyeva appitā. Āyatanānaṃ nānattadassanena pana ayaṃ appanā – ahi nāmesa bahi sittasammaṭṭhe ṭhāne nābhiramati, saṅkāraṭṭhānatiṇapaṇṇagahanavammikāniyeva pana pavisitvā nipannakāle abhiramati, ekaggataṃ āpajjati. Evameva cakkhupetaṃ visamajjhāsayaṃ, maṭṭhāsu suvaṇṇabhittiādīsu nābhiramati, oloketumpi na icchati, rūpacittapupphalatādivicittesuyeva pana abhiramati. Tādisesu hi ṭhānesu cakkhumhi appahonte mukhampi vivaritvā oloketukāmo hoti.
सुसुमारोपि बहि निक्खन्तो गहेतब्बं न पस्सति, अक्खिं निमीलेत्वा चरति। यदा पन ब्यामसतमत्तं उदकं ओगाहित्वा बिलं पविसित्वा निपन्नो होति, तदा तस्स चित्तं एकग्गं होति, सुखं सुपति। एवमेव सोतम्पेतं बिलज्झासयं आकाससन्निस्सितं, कण्णच्छिद्दकूपकेयेव अज्झासयं करोति, कण्णच्छिद्दाकासोयेव तस्स सद्दसवने पच्चयो होति। अजटाकासोपि वट्टतियेव। अन्तोलेणस्मिञ्हि सज्झाये कयिरमाने न लेणच्छदनं भिन्दित्वा सद्दो बहि निक्खमति, द्वारवातपानछिद्देहि पन निक्खमित्वा धातुपरम्परा घट्टेन्तो आगन्त्वा सोतपसादं घट्टेति। अथ तस्मिं काले ‘‘असुकं नाम सज्झायती’’ति लेणपिट्ठे निसिन्ना जानन्ति।
Susumāropi bahi nikkhanto gahetabbaṃ na passati, akkhiṃ nimīletvā carati. Yadā pana byāmasatamattaṃ udakaṃ ogāhitvā bilaṃ pavisitvā nipanno hoti, tadā tassa cittaṃ ekaggaṃ hoti, sukhaṃ supati. Evameva sotampetaṃ bilajjhāsayaṃ ākāsasannissitaṃ, kaṇṇacchiddakūpakeyeva ajjhāsayaṃ karoti, kaṇṇacchiddākāsoyeva tassa saddasavane paccayo hoti. Ajaṭākāsopi vaṭṭatiyeva. Antoleṇasmiñhi sajjhāye kayiramāne na leṇacchadanaṃ bhinditvā saddo bahi nikkhamati, dvāravātapānachiddehi pana nikkhamitvā dhātuparamparā ghaṭṭento āgantvā sotapasādaṃ ghaṭṭeti. Atha tasmiṃ kāle ‘‘asukaṃ nāma sajjhāyatī’’ti leṇapiṭṭhe nisinnā jānanti.
एवं सन्ते सम्पत्तगोचरता होति, किं पनेतं सम्पत्तगोचरन्ति? आम सम्पत्तगोचरं। यदि एवं दूरे भेरिआदीसु वज्जमानेसु ‘‘दूरे सद्दो’’ति जाननं न भवेय्याति। नो न भवति। सोतपसादस्मिञ्हि घट्टिते ‘‘दूरे सद्दो, आसन्ने सद्दो, परतीरे ओरिमतीरे’’ति तथा तथा जाननाकारो होति, धम्मता एसाति। किं एताय धम्मताय? यतो यतो छिद्दं, ततो ततो सवनं होति चन्दिमसूरियादीनं दस्सनं वियाति असम्पत्तगोचरमेवेतं।
Evaṃ sante sampattagocaratā hoti, kiṃ panetaṃ sampattagocaranti? Āma sampattagocaraṃ. Yadi evaṃ dūre bheriādīsu vajjamānesu ‘‘dūre saddo’’ti jānanaṃ na bhaveyyāti. No na bhavati. Sotapasādasmiñhi ghaṭṭite ‘‘dūre saddo, āsanne saddo, paratīre orimatīre’’ti tathā tathā jānanākāro hoti, dhammatā esāti. Kiṃ etāya dhammatāya? Yato yato chiddaṃ, tato tato savanaṃ hoti candimasūriyādīnaṃ dassanaṃ viyāti asampattagocaramevetaṃ.
पक्खीपि रुक्खे वा भूमियं वा न रमति। यदा पन एकं वा द्वे वा लेड्डुपाते अतिक्कम्म अजटाकासं पक्खन्दो होति, तदा एकग्गचित्ततं आपज्जति। एवमेव घानम्पि आकासज्झासयं वातूपनिस्सयगन्धगोचरं। तथा हि गावो नववुट्ठे देवे भूमिं घायित्वा घायित्वा आकासाभिमुखो हुत्वा वातं आकड्ढन्ति। अङ्गुलीहि गन्धपिण्डं गहेत्वापि च उपसिङ्घनकाले वातं अनाकड्ढन्तो नेव तस्स गन्धं जानाति।
Pakkhīpi rukkhe vā bhūmiyaṃ vā na ramati. Yadā pana ekaṃ vā dve vā leḍḍupāte atikkamma ajaṭākāsaṃ pakkhando hoti, tadā ekaggacittataṃ āpajjati. Evameva ghānampi ākāsajjhāsayaṃ vātūpanissayagandhagocaraṃ. Tathā hi gāvo navavuṭṭhe deve bhūmiṃ ghāyitvā ghāyitvā ākāsābhimukho hutvā vātaṃ ākaḍḍhanti. Aṅgulīhi gandhapiṇḍaṃ gahetvāpi ca upasiṅghanakāle vātaṃ anākaḍḍhanto neva tassa gandhaṃ jānāti.
कुक्कुरोपि बहि चरन्तो खेमट्ठानं न पस्सति, लेड्डुदण्डादीहि उपद्दुतो होति। अन्तोगामं पविसित्वा उद्धनट्ठाने छारिकं ब्यूहित्वा निपन्नस्स पनस्स फासु होति। एवमेव जिव्हापि गामज्झासया आपोसन्निस्सितरसारम्मणा। तथा हि तियामरत्तिं समणधम्मं कत्वापि पातोव पत्तचीवरमादाय गामं पविसितब्बं होति। सुक्खखादनीयस्स च न सक्का खेळेन अतेमितस्स रसं जानितुं।
Kukkuropi bahi caranto khemaṭṭhānaṃ na passati, leḍḍudaṇḍādīhi upadduto hoti. Antogāmaṃ pavisitvā uddhanaṭṭhāne chārikaṃ byūhitvā nipannassa panassa phāsu hoti. Evameva jivhāpi gāmajjhāsayā āposannissitarasārammaṇā. Tathā hi tiyāmarattiṃ samaṇadhammaṃ katvāpi pātova pattacīvaramādāya gāmaṃ pavisitabbaṃ hoti. Sukkhakhādanīyassa ca na sakkā kheḷena atemitassa rasaṃ jānituṃ.
सिङ्गालोपि बहि चरन्तो रतिं न विन्दति, आमकसुसाने मनुस्समंसं खादित्वा निपन्नस्सेव पनस्स फासु होति। एवमेव कायोपि उपादिण्णकज्झासयो पथवीसन्निस्सितफोट्ठब्बारम्मणो। तथा हि अञ्ञं उपादिण्णकं अलभमाना सत्ता अत्तनोव हत्थतले सीसं कत्वा निपज्जन्ति। अज्झत्तिकबाहिरा चस्स पथवी आरम्मणग्गहणे पच्चयो होति। सुसन्थतस्सापि हि सयनस्स हेट्ठाठितानम्पि वा फलकानं न सक्का अनिसीदन्तेन वा अनुप्पीळन्तेन वा थद्धमुदुभावो जानितुन्ति अज्झत्तिकबाहिरा पथवी एतस्स फोट्ठब्बजानने पच्चयो होति।
Siṅgālopi bahi caranto ratiṃ na vindati, āmakasusāne manussamaṃsaṃ khāditvā nipannasseva panassa phāsu hoti. Evameva kāyopi upādiṇṇakajjhāsayo pathavīsannissitaphoṭṭhabbārammaṇo. Tathā hi aññaṃ upādiṇṇakaṃ alabhamānā sattā attanova hatthatale sīsaṃ katvā nipajjanti. Ajjhattikabāhirā cassa pathavī ārammaṇaggahaṇe paccayo hoti. Susanthatassāpi hi sayanassa heṭṭhāṭhitānampi vā phalakānaṃ na sakkā anisīdantena vā anuppīḷantena vā thaddhamudubhāvo jānitunti ajjhattikabāhirā pathavī etassa phoṭṭhabbajānane paccayo hoti.
मक्कटोपि भूमियं विचरन्तो नाभिरमति, हत्थसतुब्बेधं पनस्स रुक्खं आरुय्ह विटपपिट्ठे निसीदित्वा दिसाविदिसा ओलोकेन्तस्सेव फासुको होति। एवं मनोपि नानज्झासयो भवङ्गपच्चयो, दिट्ठपुब्बेपि नानारम्मणज्झासयं करोतियेव मूलभवङ्गं पनस्स पच्चयो होतीति अयमेत्थ सङ्खेपो, वित्थारेन पन आयतनानं नानत्तं विसुद्धिमग्गे आयतननिद्देसे वुत्तमेव।
Makkaṭopi bhūmiyaṃ vicaranto nābhiramati, hatthasatubbedhaṃ panassa rukkhaṃ āruyha viṭapapiṭṭhe nisīditvā disāvidisā olokentasseva phāsuko hoti. Evaṃ manopi nānajjhāsayo bhavaṅgapaccayo, diṭṭhapubbepi nānārammaṇajjhāsayaṃ karotiyeva mūlabhavaṅgaṃ panassa paccayo hotīti ayamettha saṅkhepo, vitthārena pana āyatanānaṃ nānattaṃ visuddhimagge āyatananiddese vuttameva.
तं चक्खु नाविञ्छतीति तण्हारज्जुकानं आयतनपाणकानं कायगतासतिथम्भे बद्धानं निब्बिसेवनभावं आपन्नत्ता नाकड्ढतीति इमस्मिं सुत्ते पुब्बभागविपस्सनाव कथिता।
Taṃ cakkhu nāviñchatīti taṇhārajjukānaṃ āyatanapāṇakānaṃ kāyagatāsatithambhe baddhānaṃ nibbisevanabhāvaṃ āpannattā nākaḍḍhatīti imasmiṃ sutte pubbabhāgavipassanāva kathitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / १०. छप्पाणकोपमसुत्तं • 10. Chappāṇakopamasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / १०. छप्पाणकोपमसुत्तवण्णना • 10. Chappāṇakopamasuttavaṇṇanā
