| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
१०. छप्पाणकोपमसुत्तवण्णना
10. Chappāṇakopamasuttavaṇṇanā
२४७. वणसरीरोति वणितसरीरो। पक्कत्ताति कुथितत्ता। सरदण्डेसु सरसमञ्ञाति कण्ड-सद्दो सरपरियायोति आह – ‘‘सरवनन्ति कण्डवन’’न्ति। अरुगत्तो…पे॰… वेदितब्बो गुणसरीरस्स खण्डछिद्दसीलादीहि हेट्ठा मज्झे उपरिभागे च भेदविसमच्छिन्नविकारदोसत्ता। एत्थ कुसा ‘‘कण्टका’’ति अधिप्पेता कण्टकसदिसत्ता, कुसतिणानं एव वा वुत्ताकारपदेसो ‘‘कुसकण्टको’’ति वुत्तो।
247.Vaṇasarīroti vaṇitasarīro. Pakkattāti kuthitattā. Saradaṇḍesu sarasamaññāti kaṇḍa-saddo sarapariyāyoti āha – ‘‘saravananti kaṇḍavana’’nti. Arugatto…pe… veditabbo guṇasarīrassa khaṇḍachiddasīlādīhi heṭṭhā majjhe uparibhāge ca bhedavisamacchinnavikāradosattā. Ettha kusā ‘‘kaṇṭakā’’ti adhippetā kaṇṭakasadisattā, kusatiṇānaṃ eva vā vuttākārapadeso ‘‘kusakaṇṭako’’ti vutto.
गामवासीनं विज्झनट्ठेनाति नारहोव हुत्वा तेसं कारानं पटिग्गहणवसेन पीळनट्ठेन।
Gāmavāsīnaṃ vijjhanaṭṭhenāti nārahova hutvā tesaṃ kārānaṃ paṭiggahaṇavasena pīḷanaṭṭhena.
पक्खिन्ति हत्थिलिङ्गसकुणं। तस्स किर हत्थिसोण्डसदिसं मुखं, तस्मा ‘‘हत्थिसोण्डसकुण’’न्ति वुत्तं। विस्सज्जेय्याति रज्जुया यथाबद्धं एव विस्सज्जेय्य।
Pakkhinti hatthiliṅgasakuṇaṃ. Tassa kira hatthisoṇḍasadisaṃ mukhaṃ, tasmā ‘‘hatthisoṇḍasakuṇa’’nti vuttaṃ. Vissajjeyyāti rajjuyā yathābaddhaṃ eva vissajjeyya.
भोगेहीति अत्तनो सरीरभोगेहि। मण्डलं बन्धित्वाति यथा सरीरं मण्डलाकारेन तिट्ठति, एवं कत्वा। सुपिस्सामीति निद्दं ओक्कमिस्सामि। डेतुकामोति उप्पतितुकामो। दिसा दिसन्ति दिसतो दिसं।
Bhogehīti attano sarīrabhogehi. Maṇḍalaṃ bandhitvāti yathā sarīraṃ maṇḍalākārena tiṭṭhati, evaṃ katvā. Supissāmīti niddaṃ okkamissāmi. Ḍetukāmoti uppatitukāmo. Disā disanti disato disaṃ.
छ पाणका विय छ आयतनानि नानज्झासयत्ता, नानज्झासयता च नेसं नानाविसयनिन्नताय दट्ठब्बा। दळ्हरज्जु विय तण्हा तेसं बन्धनतो। मज्झे गण्ठि विय अविज्जा बन्धनस्स दुब्बिनिम्मोचनहेतुतो। आरम्मणं बलवं होति मनुञ्ञभावेन चेव तत्थ तण्हाभिनिवेसस्स दळ्हभावेन च।
Cha pāṇakā viya cha āyatanāni nānajjhāsayattā, nānajjhāsayatā ca nesaṃ nānāvisayaninnatāya daṭṭhabbā. Daḷharajju viya taṇhā tesaṃ bandhanato. Majjhe gaṇṭhi viya avijjā bandhanassa dubbinimmocanahetuto. Ārammaṇaṃ balavaṃ hoti manuññabhāvena ceva tattha taṇhābhinivesassa daḷhabhāvena ca.
सरिक्खकेन वा उपमाय आहरणपक्खे। अप्पनाति संसन्दना। पाळियंयेव अप्पिता उपमा ‘‘एवमेव खो’’तिआदिना। रूपचित्तादिविसमनिन्नत्ता चक्खुस्स विसमज्झासयता। एस नयो सेसेसुपि।
Sarikkhakena vā upamāya āharaṇapakkhe. Appanāti saṃsandanā. Pāḷiyaṃyeva appitā upamā ‘‘evameva kho’’tiādinā. Rūpacittādivisamaninnattā cakkhussa visamajjhāsayatā. Esa nayo sesesupi.
कण्णच्छिद्दकूपकेति कण्णच्छिद्दसञ्ञिते आवाटे। तस्साति सोतस्स। पच्चयो होतीति उपनिस्सयो होति तेन विना सद्दग्गहणस्स अभावतो। ‘‘अजटाकासोपि वट्टति एवा’’ति वत्वा तस्स पच्चयभावं दस्सेतुं ‘‘अन्तोलेणस्मि’’न्तिआदि वुत्तं। धातुपरम्परा घट्टेन्तोति भूतपरम्परासङ्घट्टेन्तो।
Kaṇṇacchiddakūpaketi kaṇṇacchiddasaññite āvāṭe. Tassāti sotassa. Paccayo hotīti upanissayo hoti tena vinā saddaggahaṇassa abhāvato. ‘‘Ajaṭākāsopi vaṭṭati evā’’ti vatvā tassa paccayabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘antoleṇasmi’’ntiādi vuttaṃ. Dhātuparamparā ghaṭṭentoti bhūtaparamparāsaṅghaṭṭento.
एवं सन्तेति एवं भूतपरम्परावसेन सद्दे सोतपथमागच्छन्ते। सम्पत्तगोचरता होति सोतस्स। घानादीनं विय ‘‘दूरे सद्दो’’ति जाननं न सम्भवेय्य सम्पत्तगाहिभावतो। तथा तथा जाननाकारो होति मनोविञ्ञाणस्स गहणाकारविसेसतो। सोतविञ्ञाणप्पवत्ति पन उभयत्थ समानाव। दूरे ठितोपि सद्दो तादिसे ठाने पटिघोसादीनं पच्चयो होति अयोकन्तो विय अयोचलनस्साति दट्ठब्बं। धम्मताति धम्मसभावो, सद्दस्स सो सभावोति अत्थो। ततो ततो सवनं होति आकाससञ्ञितस्स उपनिस्सयस्स लब्भनतो। यदि पन सोतं सम्पत्तगाही सिया, चित्तसमुट्ठानसद्दो सोतविञ्ञाणस्स आरम्मणपच्चयो न सिया। पट्ठाने च अविसेसेन ‘‘सद्दायतनं सोतविञ्ञाणस्स आरम्मणपच्चयेन पच्चयो’’ति वुत्तो, बहिद्धा च चित्तजस्स सद्दस्स सम्भवो नत्थि। अथ वा चित्तजो सद्दो धातुपरम्पराय सोतपसादं घट्टेति, न सो चित्तजो सद्दो, यो परम्पराय पवत्तो। उतुजो हि सो, तस्मा यथुप्पन्नो सद्दो, तत्थ ठितोव सोतपसादस्स आपाथं आगच्छतीति निट्ठमेत्थ गन्तब्बं। तेन वुत्तं ‘‘असम्पत्तगोचरमेवेत’’न्ति।
Evaṃ santeti evaṃ bhūtaparamparāvasena sadde sotapathamāgacchante. Sampattagocaratā hoti sotassa. Ghānādīnaṃ viya ‘‘dūre saddo’’ti jānanaṃ na sambhaveyya sampattagāhibhāvato. Tathā tathā jānanākāro hoti manoviññāṇassa gahaṇākāravisesato. Sotaviññāṇappavatti pana ubhayattha samānāva. Dūre ṭhitopi saddo tādise ṭhāne paṭighosādīnaṃ paccayo hoti ayokanto viya ayocalanassāti daṭṭhabbaṃ. Dhammatāti dhammasabhāvo, saddassa so sabhāvoti attho. Tato tato savanaṃ hoti ākāsasaññitassa upanissayassa labbhanato. Yadi pana sotaṃ sampattagāhī siyā, cittasamuṭṭhānasaddo sotaviññāṇassa ārammaṇapaccayo na siyā. Paṭṭhāne ca avisesena ‘‘saddāyatanaṃ sotaviññāṇassa ārammaṇapaccayena paccayo’’ti vutto, bahiddhā ca cittajassa saddassa sambhavo natthi. Atha vā cittajo saddo dhātuparamparāya sotapasādaṃ ghaṭṭeti, na so cittajo saddo, yo paramparāya pavatto. Utujo hi so, tasmā yathuppanno saddo, tattha ṭhitova sotapasādassa āpāthaṃ āgacchatīti niṭṭhamettha gantabbaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘asampattagocarameveta’’nti.
तदा एकग्गचित्ततं आपज्जति परिस्सयानं अभावतो। नासच्छिद्दसङ्खातआकाससन्निस्सये वत्तनतो घानं आकासज्झासयं वुत्तं। वातेन विना गन्धगहणस्स असम्भवतो वातूपनिस्सयगन्धगोचरं। तेनाह ‘‘तथा ही’’तिआदि।
Tadā ekaggacittataṃ āpajjati parissayānaṃ abhāvato. Nāsacchiddasaṅkhātaākāsasannissaye vattanato ghānaṃ ākāsajjhāsayaṃ vuttaṃ. Vātena vinā gandhagahaṇassa asambhavato vātūpanissayagandhagocaraṃ. Tenāha ‘‘tathā hī’’tiādi.
गामतो लद्धब्बं आहारं गामं, तन्निन्नताय गामज्झासयता वुत्ता। तथा हि जीवितनिमित्तं रसो जीवितं, तस्मिं निन्नताय तं अव्हायतीति जिव्हा। न सक्का खेळेन अतेमितस्स रसं जानितुं, तस्मा आपोसन्निस्सितरसारम्मणा जिव्हाति।
Gāmato laddhabbaṃ āhāraṃ gāmaṃ, tanninnatāya gāmajjhāsayatā vuttā. Tathā hi jīvitanimittaṃ raso jīvitaṃ, tasmiṃ ninnatāya taṃ avhāyatīti jivhā. Na sakkā kheḷena atemitassa rasaṃ jānituṃ, tasmā āposannissitarasārammaṇā jivhāti.
आमकसुसानतो बहि। उपादिण्णकज्झासयोति उपादिण्णकनिन्नो। कायपसादसन्निस्सयभूताय पथविया फोट्ठब्बारम्मणे घटिते एव तत्थ विञ्ञाणुप्पत्ति, न अञ्ञथाति वुत्तं ‘‘पथवीसन्निस्सितफोट्ठब्बारम्मणो’’ति। तथा हीतिआदि कायस्स उपादिण्णकज्झासयताय साधकं । अज्झत्तिकबाहिराति अज्झत्तिका बाहिरा वा। अस्साति कायस्स। सुसन्थतस्सातिआदि तस्स पथविया पच्चयभावदस्सनं।
Āmakasusānato bahi. Upādiṇṇakajjhāsayoti upādiṇṇakaninno. Kāyapasādasannissayabhūtāya pathaviyā phoṭṭhabbārammaṇe ghaṭite eva tattha viññāṇuppatti, na aññathāti vuttaṃ ‘‘pathavīsannissitaphoṭṭhabbārammaṇo’’ti. Tathā hītiādi kāyassa upādiṇṇakajjhāsayatāya sādhakaṃ . Ajjhattikabāhirāti ajjhattikā bāhirā vā. Assāti kāyassa. Susanthatassātiādi tassa pathaviyā paccayabhāvadassanaṃ.
नानज्झासयोति नानारम्मणनिन्नो। तेन मनस्स मक्कटस्स विय अनवट्ठिततं दस्सेति। तेनाह ‘‘दिट्ठपुब्बेपी’’तिआदि। मूलभवङ्गग्गहणेन पिट्ठिभवङ्गं निवत्तेति। अस्साति मनस्स। एवं किरियमयं विञ्ञाणं दट्ठब्बं। नानत्तन्ति भेदो।
Nānajjhāsayoti nānārammaṇaninno. Tena manassa makkaṭassa viya anavaṭṭhitataṃ dasseti. Tenāha ‘‘diṭṭhapubbepī’’tiādi. Mūlabhavaṅgaggahaṇena piṭṭhibhavaṅgaṃ nivatteti. Assāti manassa. Evaṃ kiriyamayaṃ viññāṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Nānattanti bhedo.
यथारुचिप्पवत्तिया निवारणवसेन बद्धानं। निब्बिसेवनभावन्ति लोलतासङ्खातपरिप्फन्दस्स अभावं। नाकड्ढतीति सविसये रूपारम्मणे चित्तसन्तानं, तंसमङ्गिनं वा पुग्गलं नाकड्ढति। पुब्बभागविपस्सनाव कथिता आयतनमुखेन ‘‘एवञ्हि वो, भिक्खवे, सिक्खितब्ब’’न्ति वुत्तत्ता।
Yathārucippavattiyā nivāraṇavasena baddhānaṃ. Nibbisevanabhāvanti lolatāsaṅkhātaparipphandassa abhāvaṃ. Nākaḍḍhatīti savisaye rūpārammaṇe cittasantānaṃ, taṃsamaṅginaṃ vā puggalaṃ nākaḍḍhati. Pubbabhāgavipassanāva kathitā āyatanamukhena ‘‘evañhi vo, bhikkhave, sikkhitabba’’nti vuttattā.
छप्पाणकोपमसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Chappāṇakopamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / १०. छप्पाणकोपमसुत्तं • 10. Chappāṇakopamasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / १०. छप्पाणकोपमसुत्तवण्णना • 10. Chappāṇakopamasuttavaṇṇanā
