| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / สํยุตฺตนิกาย (ฎีกา) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
๑๐. ฉปฺปาณโกปมสุตฺตวณฺณนา
10. Chappāṇakopamasuttavaṇṇanā
๒๔๗. วณสรีโรติ วณิตสรีโรฯ ปกฺกตฺตาติ กุถิตตฺตาฯ สรทเณฺฑสุ สรสมญฺญาติ กณฺฑ-สโทฺท สรปริยาโยติ อาห – ‘‘สรวนนฺติ กณฺฑวน’’นฺติฯ อรุคโตฺต…เป.… เวทิตโพฺพ คุณสรีรสฺส ขณฺฑฉิทฺทสีลาทีหิ เหฎฺฐา มเชฺฌ อุปริภาเค จ เภทวิสมจฺฉินฺนวิการโทสตฺตาฯ เอตฺถ กุสา ‘‘กณฺฎกา’’ติ อธิเปฺปตา กณฺฎกสทิสตฺตา, กุสติณานํ เอว วา วุตฺตาการปเทโส ‘‘กุสกณฺฎโก’’ติ วุโตฺตฯ
247.Vaṇasarīroti vaṇitasarīro. Pakkattāti kuthitattā. Saradaṇḍesu sarasamaññāti kaṇḍa-saddo sarapariyāyoti āha – ‘‘saravananti kaṇḍavana’’nti. Arugatto…pe… veditabbo guṇasarīrassa khaṇḍachiddasīlādīhi heṭṭhā majjhe uparibhāge ca bhedavisamacchinnavikāradosattā. Ettha kusā ‘‘kaṇṭakā’’ti adhippetā kaṇṭakasadisattā, kusatiṇānaṃ eva vā vuttākārapadeso ‘‘kusakaṇṭako’’ti vutto.
คามวาสีนํ วิชฺฌนเฎฺฐนาติ นารโหว หุตฺวา เตสํ การานํ ปฎิคฺคหณวเสน ปีฬนเฎฺฐนฯ
Gāmavāsīnaṃ vijjhanaṭṭhenāti nārahova hutvā tesaṃ kārānaṃ paṭiggahaṇavasena pīḷanaṭṭhena.
ปกฺขินฺติ หตฺถิลิงฺคสกุณํฯ ตสฺส กิร หตฺถิโสณฺฑสทิสํ มุขํ, ตสฺมา ‘‘หตฺถิโสณฺฑสกุณ’’นฺติ วุตฺตํฯ วิสฺสเชฺชยฺยาติ รชฺชุยา ยถาพทฺธํ เอว วิสฺสเชฺชยฺยฯ
Pakkhinti hatthiliṅgasakuṇaṃ. Tassa kira hatthisoṇḍasadisaṃ mukhaṃ, tasmā ‘‘hatthisoṇḍasakuṇa’’nti vuttaṃ. Vissajjeyyāti rajjuyā yathābaddhaṃ eva vissajjeyya.
โภเคหีติ อตฺตโน สรีรโภเคหิฯ มณฺฑลํ พนฺธิตฺวาติ ยถา สรีรํ มณฺฑลากาเรน ติฎฺฐติ, เอวํ กตฺวาฯ สุปิสฺสามีติ นิทฺทํ โอกฺกมิสฺสามิฯ เฑตุกาโมติ อุปฺปติตุกาโมฯ ทิสา ทิสนฺติ ทิสโต ทิสํฯ
Bhogehīti attano sarīrabhogehi. Maṇḍalaṃ bandhitvāti yathā sarīraṃ maṇḍalākārena tiṭṭhati, evaṃ katvā. Supissāmīti niddaṃ okkamissāmi. Ḍetukāmoti uppatitukāmo. Disā disanti disato disaṃ.
ฉ ปาณกา วิย ฉ อายตนานิ นานชฺฌาสยตฺตา, นานชฺฌาสยตา จ เนสํ นานาวิสยนินฺนตาย ทฎฺฐพฺพาฯ ทฬฺหรชฺชุ วิย ตณฺหา เตสํ พนฺธนโตฯ มเชฺฌ คณฺฐิ วิย อวิชฺชา พนฺธนสฺส ทุพฺพินิโมฺมจนเหตุโตฯ อารมฺมณํ พลวํ โหติ มนุญฺญภาเวน เจว ตตฺถ ตณฺหาภินิเวสสฺส ทฬฺหภาเวน จฯ
Cha pāṇakā viya cha āyatanāni nānajjhāsayattā, nānajjhāsayatā ca nesaṃ nānāvisayaninnatāya daṭṭhabbā. Daḷharajju viya taṇhā tesaṃ bandhanato. Majjhe gaṇṭhi viya avijjā bandhanassa dubbinimmocanahetuto. Ārammaṇaṃ balavaṃ hoti manuññabhāvena ceva tattha taṇhābhinivesassa daḷhabhāvena ca.
สริกฺขเกน วา อุปมาย อาหรณปเกฺขฯ อปฺปนาติ สํสนฺทนาฯ ปาฬิยํเยว อปฺปิตา อุปมา ‘‘เอวเมว โข’’ติอาทินาฯ รูปจิตฺตาทิวิสมนินฺนตฺตา จกฺขุสฺส วิสมชฺฌาสยตาฯ เอส นโย เสเสสุปิฯ
Sarikkhakena vā upamāya āharaṇapakkhe. Appanāti saṃsandanā. Pāḷiyaṃyeva appitā upamā ‘‘evameva kho’’tiādinā. Rūpacittādivisamaninnattā cakkhussa visamajjhāsayatā. Esa nayo sesesupi.
กณฺณจฺฉิทฺทกูปเกติ กณฺณจฺฉิทฺทสญฺญิเต อาวาเฎฯ ตสฺสาติ โสตสฺสฯ ปจฺจโย โหตีติ อุปนิสฺสโย โหติ เตน วินา สทฺทคฺคหณสฺส อภาวโตฯ ‘‘อชฎากาโสปิ วฎฺฎติ เอวา’’ติ วตฺวา ตสฺส ปจฺจยภาวํ ทเสฺสตุํ ‘‘อโนฺตเลณสฺมิ’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ ธาตุปรมฺปรา ฆเฎฺฎโนฺตติ ภูตปรมฺปราสงฺฆเฎฺฎโนฺตฯ
Kaṇṇacchiddakūpaketi kaṇṇacchiddasaññite āvāṭe. Tassāti sotassa. Paccayo hotīti upanissayo hoti tena vinā saddaggahaṇassa abhāvato. ‘‘Ajaṭākāsopi vaṭṭati evā’’ti vatvā tassa paccayabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘antoleṇasmi’’ntiādi vuttaṃ. Dhātuparamparā ghaṭṭentoti bhūtaparamparāsaṅghaṭṭento.
เอวํ สเนฺตติ เอวํ ภูตปรมฺปราวเสน สเทฺท โสตปถมาคจฺฉเนฺตฯ สมฺปตฺตโคจรตา โหติ โสตสฺสฯ ฆานาทีนํ วิย ‘‘ทูเร สโทฺท’’ติ ชานนํ น สมฺภเวยฺย สมฺปตฺตคาหิภาวโตฯ ตถา ตถา ชานนากาโร โหติ มโนวิญฺญาณสฺส คหณาการวิเสสโตฯ โสตวิญฺญาณปฺปวตฺติ ปน อุภยตฺถ สมานาวฯ ทูเร ฐิโตปิ สโทฺท ตาทิเส ฐาเน ปฎิโฆสาทีนํ ปจฺจโย โหติ อโยกโนฺต วิย อโยจลนสฺสาติ ทฎฺฐพฺพํฯ ธมฺมตาติ ธมฺมสภาโว, สทฺทสฺส โส สภาโวติ อโตฺถฯ ตโต ตโต สวนํ โหติ อากาสสญฺญิตสฺส อุปนิสฺสยสฺส ลพฺภนโตฯ ยทิ ปน โสตํ สมฺปตฺตคาหี สิยา, จิตฺตสมุฎฺฐานสโทฺท โสตวิญฺญาณสฺส อารมฺมณปจฺจโย น สิยาฯ ปฎฺฐาเน จ อวิเสเสน ‘‘สทฺทายตนํ โสตวิญฺญาณสฺส อารมฺมณปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ วุโตฺต, พหิทฺธา จ จิตฺตชสฺส สทฺทสฺส สมฺภโว นตฺถิฯ อถ วา จิตฺตโช สโทฺท ธาตุปรมฺปราย โสตปสาทํ ฆเฎฺฎติ, น โส จิตฺตโช สโทฺท, โย ปรมฺปราย ปวโตฺตฯ อุตุโช หิ โส, ตสฺมา ยถุปฺปโนฺน สโทฺท, ตตฺถ ฐิโตว โสตปสาทสฺส อาปาถํ อาคจฺฉตีติ นิฎฺฐเมตฺถ คนฺตพฺพํฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อสมฺปตฺตโคจรเมเวต’’นฺติฯ
Evaṃ santeti evaṃ bhūtaparamparāvasena sadde sotapathamāgacchante. Sampattagocaratā hoti sotassa. Ghānādīnaṃ viya ‘‘dūre saddo’’ti jānanaṃ na sambhaveyya sampattagāhibhāvato. Tathā tathā jānanākāro hoti manoviññāṇassa gahaṇākāravisesato. Sotaviññāṇappavatti pana ubhayattha samānāva. Dūre ṭhitopi saddo tādise ṭhāne paṭighosādīnaṃ paccayo hoti ayokanto viya ayocalanassāti daṭṭhabbaṃ. Dhammatāti dhammasabhāvo, saddassa so sabhāvoti attho. Tato tato savanaṃ hoti ākāsasaññitassa upanissayassa labbhanato. Yadi pana sotaṃ sampattagāhī siyā, cittasamuṭṭhānasaddo sotaviññāṇassa ārammaṇapaccayo na siyā. Paṭṭhāne ca avisesena ‘‘saddāyatanaṃ sotaviññāṇassa ārammaṇapaccayena paccayo’’ti vutto, bahiddhā ca cittajassa saddassa sambhavo natthi. Atha vā cittajo saddo dhātuparamparāya sotapasādaṃ ghaṭṭeti, na so cittajo saddo, yo paramparāya pavatto. Utujo hi so, tasmā yathuppanno saddo, tattha ṭhitova sotapasādassa āpāthaṃ āgacchatīti niṭṭhamettha gantabbaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘asampattagocarameveta’’nti.
ตทา เอกคฺคจิตฺตตํ อาปชฺชติ ปริสฺสยานํ อภาวโตฯ นาสจฺฉิทฺทสงฺขาตอากาสสนฺนิสฺสเย วตฺตนโต ฆานํ อากาสชฺฌาสยํ วุตฺตํฯ วาเตน วินา คนฺธคหณสฺส อสมฺภวโต วาตูปนิสฺสยคนฺธโคจรํฯ เตนาห ‘‘ตถา หี’’ติอาทิฯ
Tadā ekaggacittataṃ āpajjati parissayānaṃ abhāvato. Nāsacchiddasaṅkhātaākāsasannissaye vattanato ghānaṃ ākāsajjhāsayaṃ vuttaṃ. Vātena vinā gandhagahaṇassa asambhavato vātūpanissayagandhagocaraṃ. Tenāha ‘‘tathā hī’’tiādi.
คามโต ลทฺธพฺพํ อาหารํ คามํ, ตนฺนินฺนตาย คามชฺฌาสยตา วุตฺตาฯ ตถา หิ ชีวิตนิมิตฺตํ รโส ชีวิตํ, ตสฺมิํ นินฺนตาย ตํ อวฺหายตีติ ชิวฺหาฯ น สกฺกา เขเฬน อเตมิตสฺส รสํ ชานิตุํ, ตสฺมา อาโปสนฺนิสฺสิตรสารมฺมณา ชิวฺหาติฯ
Gāmato laddhabbaṃ āhāraṃ gāmaṃ, tanninnatāya gāmajjhāsayatā vuttā. Tathā hi jīvitanimittaṃ raso jīvitaṃ, tasmiṃ ninnatāya taṃ avhāyatīti jivhā. Na sakkā kheḷena atemitassa rasaṃ jānituṃ, tasmā āposannissitarasārammaṇā jivhāti.
อามกสุสานโต พหิฯ อุปาทิณฺณกชฺฌาสโยติ อุปาทิณฺณกนิโนฺนฯ กายปสาทสนฺนิสฺสยภูตาย ปถวิยา โผฎฺฐพฺพารมฺมเณ ฆฎิเต เอว ตตฺถ วิญฺญาณุปฺปตฺติ, น อญฺญถาติ วุตฺตํ ‘‘ปถวีสนฺนิสฺสิตโผฎฺฐพฺพารมฺมโณ’’ติฯ ตถา หีติอาทิ กายสฺส อุปาทิณฺณกชฺฌาสยตาย สาธกํ ฯ อชฺฌตฺติกพาหิราติ อชฺฌตฺติกา พาหิรา วาฯ อสฺสาติ กายสฺสฯ สุสนฺถตสฺสาติอาทิ ตสฺส ปถวิยา ปจฺจยภาวทสฺสนํฯ
Āmakasusānato bahi. Upādiṇṇakajjhāsayoti upādiṇṇakaninno. Kāyapasādasannissayabhūtāya pathaviyā phoṭṭhabbārammaṇe ghaṭite eva tattha viññāṇuppatti, na aññathāti vuttaṃ ‘‘pathavīsannissitaphoṭṭhabbārammaṇo’’ti. Tathā hītiādi kāyassa upādiṇṇakajjhāsayatāya sādhakaṃ . Ajjhattikabāhirāti ajjhattikā bāhirā vā. Assāti kāyassa. Susanthatassātiādi tassa pathaviyā paccayabhāvadassanaṃ.
นานชฺฌาสโยติ นานารมฺมณนิโนฺนฯ เตน มนสฺส มกฺกฎสฺส วิย อนวฎฺฐิตตํ ทเสฺสติฯ เตนาห ‘‘ทิฎฺฐปุเพฺพปี’’ติอาทิฯ มูลภวงฺคคฺคหเณน ปิฎฺฐิภวงฺคํ นิวเตฺตติฯ อสฺสาติ มนสฺสฯ เอวํ กิริยมยํ วิญฺญาณํ ทฎฺฐพฺพํฯ นานตฺตนฺติ เภโทฯ
Nānajjhāsayoti nānārammaṇaninno. Tena manassa makkaṭassa viya anavaṭṭhitataṃ dasseti. Tenāha ‘‘diṭṭhapubbepī’’tiādi. Mūlabhavaṅgaggahaṇena piṭṭhibhavaṅgaṃ nivatteti. Assāti manassa. Evaṃ kiriyamayaṃ viññāṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Nānattanti bhedo.
ยถารุจิปฺปวตฺติยา นิวารณวเสน พทฺธานํฯ นิพฺพิเสวนภาวนฺติ โลลตาสงฺขาตปริปฺผนฺทสฺส อภาวํฯ นากฑฺฒตีติ สวิสเย รูปารมฺมเณ จิตฺตสนฺตานํ, ตํสมงฺคินํ วา ปุคฺคลํ นากฑฺฒติฯ ปุพฺพภาควิปสฺสนาว กถิตา อายตนมุเขน ‘‘เอวญฺหิ โว, ภิกฺขเว, สิกฺขิตพฺพ’’นฺติ วุตฺตตฺตาฯ
Yathārucippavattiyā nivāraṇavasena baddhānaṃ. Nibbisevanabhāvanti lolatāsaṅkhātaparipphandassa abhāvaṃ. Nākaḍḍhatīti savisaye rūpārammaṇe cittasantānaṃ, taṃsamaṅginaṃ vā puggalaṃ nākaḍḍhati. Pubbabhāgavipassanāva kathitā āyatanamukhena ‘‘evañhi vo, bhikkhave, sikkhitabba’’nti vuttattā.
ฉปฺปาณโกปมสุตฺตวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Chappāṇakopamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / สํยุตฺตนิกาย • Saṃyuttanikāya / ๑๐. ฉปฺปาณโกปมสุตฺตํ • 10. Chappāṇakopamasuttaṃ
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / สํยุตฺตนิกาย (อฎฺฐกถา) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ๑๐. ฉปฺปาณโกปมสุตฺตวณฺณนา • 10. Chappāṇakopamasuttavaṇṇanā
