| Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ပဉ္စပကရဏ-အနုဋီကာ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
၆. ဆဋ္ဌနယော သမ္ပယောဂဝိပ္ပယောဂပဒဝဏ္ဏနာ
6. Chaṭṭhanayo sampayogavippayogapadavaṇṇanā
၂၂၈. ‘‘တတ္ထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘သမ္ပယောဂဝိပ္ပယောဂပဒံ ဘာဇေတ္ဝာ’’တိ ဧတ္ထ သမ္ပယောဂဝိပ္ပယောဂပဒံ ဘာဇိတံ, သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗတာယ စ ပဓာနဘူတံ ပစ္စာမဋ္ဌံ, န ရူပက္ခန္ဓာဒိပဒန္တိ ဒသ္သေန္တော ‘‘ယံ လဗ္ဘတိ။ပေ.။ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတ္ဝာ ပုန ‘‘ရူပက္ခန္ဓာဒီသု ဟီ’’တိအာဒိနာ တမတ္ထံ ဝိဝရတိ။ တတ္ထ န လဗ္ဘတီတိ ‘‘သမ္ပယုတ္တံ ဝိပ္ပယုတ္တ’’န္တိ ဝာ ဂဟေတုံ န လဗ္ဘတိ, အလဗ္ဘမာနမ္ပိ ပုစ္ဆာယ ဂဟိတံ ပဋိက္ခေပေန ဝိသ္သဇ္ဇေတုံ။ ပဋိက္ခေပောပိ ဟိ ပုစ္ဆာယ ဝိသ္သဇ္ဇနမေဝ။ တထာ ဟိ ယမကေ (ယမ. ၁.ခန္ဓယမက.၅၉-၆၁) ‘‘ယသ္သ ရူပက္ခန္ဓော နုပ္ပဇ္ဇိတ္ထ, တသ္သ ဝေဒနာက္ခန္ဓော နုပ္ပဇ္ဇိတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆာယ ‘‘နတ္ထီ’’တိ ဝိသ္သဇ္ဇိတံ။ တေန ပနေတ္ထ ရူပဓမ္မေသု သမ္ပယောဂဋ္ဌော န လဗ္ဘတီတိ အယမတ္ထော ဒသ္သိတော ဟောတိ။ အလဗ္ဘမာနမ္ပိ သမ္ပယောဂပဒံ ဂဟိတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ရူပက္ခန္ဓဝေဒနာက္ခန္ဓာဒီသု။ ဧတေသန္တိ ရူပနိဗ္ဗာနာနံ။ ဝိသဘာဂတာတိ အတံသဘာဂတာ။ ဧကုပ္ပာဒာဒိဘာဝော ဟိ သမ္ပယောဂေ သဘာဂတာ, န သင္ဂဟေ ဝိယ သမာနသဘာဂတာ, တသ္မာ ဧကုပ္ပာဒာဒိဘာဝရဟိတာနံ ရူပနိဗ္ဗာနာနံ သာ ဧကုပ္ပာဒာဒိတာ ဝိသဘာဂတာ ဝုတ္တာ။ တဒဘာဝတောတိ တသ္သာ ဝိသဘာဂတာယ ဧကုပ္ပာဒာဒိတာယ အဘာဝတော။ ဝိပ္ပယောဂောပိ နိဝာရိတော ဧဝ ဟောတိ, ဝိသဘာဂော ဘာဝော ဝိပ္ပယောဂောတိ ဝုတ္တောဝာယမတ္ထောတိ။ ‘‘စတူသု ဟီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပာကဋတရံ ကရောတိ။ တတ္ထ တေသံ တေဟီတိ စ အရူပက္ခန္ဓေ ဧဝ ပရာမသတိ။ ဝိသဘာဂတာ စ ဟောတိ ရူပနိဗ္ဗာနေသု အဝိဇ္ဇမာနတ္တာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘န စ ရူပေကဒေသသ္သာ’’တိအာဒိ။ တေနေဝာတိ စတုက္ခန္ဓသဘာဂတ္တာ ဧဝ။
228. ‘‘Tatthā’’ti iminā ‘‘sampayogavippayogapadaṃ bhājetvā’’ti ettha sampayogavippayogapadaṃ bhājitaṃ, saṃvaṇṇetabbatāya ca padhānabhūtaṃ paccāmaṭṭhaṃ, na rūpakkhandhādipadanti dassento ‘‘yaṃ labbhati…pe… veditabba’’nti vatvā puna ‘‘rūpakkhandhādīsu hī’’tiādinā tamatthaṃ vivarati. Tattha na labbhatīti ‘‘sampayuttaṃ vippayutta’’nti vā gahetuṃ na labbhati, alabbhamānampi pucchāya gahitaṃ paṭikkhepena vissajjetuṃ. Paṭikkhepopi hi pucchāya vissajjanameva. Tathā hi yamake (yama. 1.khandhayamaka.59-61) ‘‘yassa rūpakkhandho nuppajjittha, tassa vedanākkhandho nuppajjitthā’’ti pucchāya ‘‘natthī’’ti vissajjitaṃ. Tena panettha rūpadhammesu sampayogaṭṭho na labbhatīti ayamattho dassito hoti. Alabbhamānampi sampayogapadaṃ gahitanti sambandho. Sabbatthāti rūpakkhandhavedanākkhandhādīsu. Etesanti rūpanibbānānaṃ. Visabhāgatāti ataṃsabhāgatā. Ekuppādādibhāvo hi sampayoge sabhāgatā, na saṅgahe viya samānasabhāgatā, tasmā ekuppādādibhāvarahitānaṃ rūpanibbānānaṃ sā ekuppādāditā visabhāgatā vuttā. Tadabhāvatoti tassā visabhāgatāya ekuppādāditāya abhāvato. Vippayogopi nivārito eva hoti, visabhāgo bhāvo vippayogoti vuttovāyamatthoti. ‘‘Catūsuhī’’tiādinā vuttamevatthaṃ pākaṭataraṃ karoti. Tattha tesaṃ tehīti ca arūpakkhandhe eva parāmasati. Visabhāgatā ca hoti rūpanibbānesu avijjamānattāti attho. Tenāha ‘‘na ca rūpekadesassā’’tiādi. Tenevāti catukkhandhasabhāgattā eva.
တီဟိ ဝိညာဏဓာတူဟီတိ ဃာနဇိဝ္ဟာကာယဝိညာဏဓာတူဟိ ဝိပ္ပယုတ္တေ အနာရမ္မဏမိသ္သကေ ရူပဓမ္မမိသ္သကေ ဓမ္မေ ဒီပေတိ ရူပဘဝောတိ ယောဇနာ။ ပဉ္စဟီတိ စက္ခုဝိညာဏာဒီဟိ ပဉ္စဟိ ဝိညာဏဓာတူဟိ။ ဧကာယ မနောဓာတုယာ။ န သမ္ပယုတ္တေတိ န သမ္ပယုတ္တေ ဧဝ။ တထာ ဟိ ‘‘ဝိပ္ပယုတ္တေ အဟောန္တေ သတ္တဟိပိ သမ္ပယုတ္တေ သတ္တပိ ဝာ တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနာတိ ဝိပ္ပယုတ္တတာပဋိက္ခေပေန။ တာဟီတိ သတ္တဝိညာဏဓာတူဟိ။ သမ္ပယုတ္တေ ဒီပေန္တီတိ သမ္ပယုတ္တေ ဒီပေန္တိယေဝ, န သမ္ပယုတ္တေ ဧဝာတိ ဧဝမဝဓာရဏံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ သမ္ပယုတ္တေ ဝေဒနာဒိကေ။ သမ္ပယုတ္တဝိပ္ပယုတ္တဘာဝေဟိ နဝတ္တဗ္ဗံ, တံယေဝ ဝိညာဏဓာတုသတ္တကံ။ သမ္ပယုတ္တဘာဝေန နဝတ္တဗ္ဗာနိ သမ္ပယုတ္တနဝတ္တဗ္ဗာနိ, ဘိန္နသန္တာနိကာနိ, နာနာက္ခဏိကာနိ စ အရူပာနိပိ ဓမ္မဇာတာနိ။ အနာရမ္မဏမိသ္သကသဗ္ဗဝိညာဏဓာတုတံသမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာယတနာဒိပဒေဟိ ဒီပေတဗ္ဗာ, အနာရမ္မဏမိသ္သကသဗ္ဗဝိညာဏဓာတုယော အစေတသိကာဒိပဒေဟိ ဒီပေတဗ္ဗာ, တဒုဘယသမုဒာယာ ဒုက္ခသစ္စာဒိပဒေဟိ ဒီပေတဗ္ဗာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
Tīhi viññāṇadhātūhīti ghānajivhākāyaviññāṇadhātūhi vippayutte anārammaṇamissake rūpadhammamissake dhamme dīpeti rūpabhavoti yojanā. Pañcahīti cakkhuviññāṇādīhi pañcahi viññāṇadhātūhi. Ekāya manodhātuyā. Na sampayutteti na sampayutte eva. Tathā hi ‘‘vippayutte ahonte sattahipi sampayutte sattapi vā tā’’ti vuttaṃ. Tenāti vippayuttatāpaṭikkhepena. Tāhīti sattaviññāṇadhātūhi. Sampayutte dīpentīti sampayutte dīpentiyeva, na sampayutte evāti evamavadhāraṇaṃ gahetabbaṃ. Esa nayo sesesupi. Sampayutte vedanādike. Sampayuttavippayuttabhāvehi navattabbaṃ, taṃyeva viññāṇadhātusattakaṃ. Sampayuttabhāvena navattabbāni sampayuttanavattabbāni, bhinnasantānikāni, nānākkhaṇikāni ca arūpānipi dhammajātāni. Anārammaṇamissakasabbaviññāṇadhātutaṃsampayuttā dhammāyatanādipadehi dīpetabbā, anārammaṇamissakasabbaviññāṇadhātuyo acetasikādipadehi dīpetabbā, tadubhayasamudāyā dukkhasaccādipadehi dīpetabbāti veditabbā.
ယဒိ ဧဝန္တိ ယဒိ အနာရမ္မဏမိသ္သာနံ ဓမ္မာနံ ဝိပ္ပယောဂော နတ္ထိ။ အနာရမ္မဏမိသ္သောဘယဓမ္မာတိ ရူပနိဗ္ဗာနသဟိတသဗ္ဗဝိညာဏဓာတုတံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ။ ခန္ဓာဒီဟေဝာတိ ခန္ဓာယတနဓာတူဟိ ဧဝ, န အရူပက္ခန္ဓမတ္တေန။ အရူပက္ခန္ဓေယေဝ ပန သန္ဓာယ ‘‘တေဟိ ဓမ္မေဟိ ယေ ဓမ္မာ ဝိပ္ပယုတ္တာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ နာယံ ဒောသောတိ ဒသ္သေတိ။ တဒေကဒေသာတိ ‘‘အနာရမ္မဏမိသ္သာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဓမ္မသမုဒာယသ္သ ဧကဒေသာ။ တဒေကဒေသညသမုဒာယာတိ တသ္သေဝ ယထာဝုတ္တသ္သ သမုဒာယသ္သ ဧကဒေသာ ဟုတ္ဝာ အညေသံ အဝယဝာနံ ရူပက္ခန္ဓာဒီနံ သမုဒာယဘူတာ။ ဝိဘာဂာဘာဝတောတိ ဘေဒာဘာဝတော။ ဘေဒောတိ စေတ္ထ အစ္စန္တဘေဒော အဓိပ္ပေတော။ န ဟိ သမုဒာယာဝယဝာနံ သာမညဝိသေသာနံ ဝိယ အစ္စန္တဘေဒော အတ္ထိ ဘေဒာဘေဒယုတ္တတ္တာ။ တေသံ အစ္စန္တဘေဒမေဝ ဟိ သန္ဓာယ ‘‘သမုဒာယန္တောဂဓာနံ ဧကဒေသာနံ န ဝိဘာဂော အတ္ထီ’’တိ သင္ဂဟေပိ ဝုတ္တံ။ တေနာတိ အဝိဘာဂသဗ္ဘာဝတော သဘာဂဝိသဘာဂတ္တာဘာဝေန။ တေသန္တိ အနာရမ္မဏမိသ္သကသဗ္ဗဝိညာဏဓာတုအာဒီနံ ။ တေ စ အကုသလာဗ္ယာကတာ။ တေသန္တိ ကုသလာကုသလာဗ္ယာကတဓမ္မာနံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဝိဘတ္တသဘာဝာနံ န တေသံ သမုဒာယေကဒေသာဒိဘာဝော, တသ္မာ။ ယသ္မာ ပန ကုသလာဒယော ဧဝ ခန္ဓာဒယောတိ ခန္ဓာဒိအာမသနေန သမုဒာယေကဒေသာဒိဘာဝော အာပန္နော ဧဝာတိ ဝုတ္တနယေန ဝိပ္ပယောဂာဘာဝော ဟောတိ, တသ္မာ တံ ပရိဟရန္တော ‘‘ခန္ဓာဒီနိ အနာမသိတ္ဝာ’’တိအာဒိမာဟ။ တေသန္တိ ကုသလာဒီနံ။ အညမညဝိပ္ပယုတ္တတာ ဝုတ္တာ ‘‘ကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ ယေ ဓမ္မာ ဝိပ္ပယုတ္တာ’’တိအာဒိနာ။ သဗ္ဗေသူတိ ဒုတိယာဒိသဗ္ဗပဉ္ဟေသု။
Yadi evanti yadi anārammaṇamissānaṃ dhammānaṃ vippayogo natthi. Anārammaṇamissobhayadhammāti rūpanibbānasahitasabbaviññāṇadhātutaṃsampayuttadhammā. Khandhādīhevāti khandhāyatanadhātūhi eva, na arūpakkhandhamattena. Arūpakkhandheyeva pana sandhāya ‘‘tehi dhammehi ye dhammā vippayuttā’’ti vuttanti nāyaṃ dosoti dasseti. Tadekadesāti ‘‘anārammaṇamissā’’tiādinā vuttadhammasamudāyassa ekadesā. Tadekadesaññasamudāyāti tasseva yathāvuttassa samudāyassa ekadesā hutvā aññesaṃ avayavānaṃ rūpakkhandhādīnaṃ samudāyabhūtā. Vibhāgābhāvatoti bhedābhāvato. Bhedoti cettha accantabhedo adhippeto. Na hi samudāyāvayavānaṃ sāmaññavisesānaṃ viya accantabhedo atthi bhedābhedayuttattā. Tesaṃ accantabhedameva hi sandhāya ‘‘samudāyantogadhānaṃ ekadesānaṃ na vibhāgo atthī’’ti saṅgahepi vuttaṃ. Tenāti avibhāgasabbhāvato sabhāgavisabhāgattābhāvena. Tesanti anārammaṇamissakasabbaviññāṇadhātuādīnaṃ . Te ca akusalābyākatā. Tesanti kusalākusalābyākatadhammānaṃ. Tasmāti yasmā vibhattasabhāvānaṃ na tesaṃ samudāyekadesādibhāvo, tasmā. Yasmā pana kusalādayo eva khandhādayoti khandhādiāmasanena samudāyekadesādibhāvo āpanno evāti vuttanayena vippayogābhāvo hoti, tasmā taṃ pariharanto ‘‘khandhādīni anāmasitvā’’tiādimāha. Tesanti kusalādīnaṃ. Aññamaññavippayuttatā vuttā ‘‘kusalehi dhammehi ye dhammā vippayuttā’’tiādinā. Sabbesūti dutiyādisabbapañhesu.
ဆတ္တိံသာယ ပိဋ္ဌိဒုကပဒေသု ဝီသတိ ဒုကပဒာနိ ဣမသ္မိံ နယေ လဗ္ဘန္တိ, အဝသိဋ္ဌာနိ သောဠသေဝာတိ အာဟ ‘‘သောဠသာတိ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ။ တတော ဧဝ ‘‘တေဝီသပဒသတ’’န္တိ ဧတ္ထ ‘‘တေဝီသ’’န္တိ ဣဒဉ္စ ‘‘ဧကဝီသ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗပဉ္ဟေသု။ ဧကကာလေကသန္တာနာနံ ဘိန္နကာလဘိန္နသန္တာနာနဉ္စ အနေကေသံ ဓမ္မာနံ သမုဒာယဘူတာ သင္ခာရက္ခန္ဓဓမ္မာယတနဓမ္မဓာတုယောတိ အာဟ ‘‘ကာလသန္တာန။ပေ.။ ဓာတူန’’န္တိ။ ဧကဒေသသမ္မိသ္သာတိ စိတ္တိဒ္ဓိပာဒာဒိနာ အတ္တနော ဧကဒေသေနေဝ ခန္ဓန္တရာဒီဟိ သမ္မိသ္သာ ဣဒ္ဓိပာဒာဒယော, အနာရမ္မဏေဟိ ရူပနိဗ္ဗာနေဟိ စ အသမ္မိသ္သာ။ သမာနကာလသန္တာနေဟီတိ ဧကကာလသန္တာနေဟိ ကာလသန္တာနဘေဒရဟိတေဟိ ဧကဒေသန္တရေဟိ, သင္ခာရက္ခန္ဓာဒီနံ ဧကဒေသန္တရေဟိ, သင္ခာရက္ခန္ဓာဒီနံ ဧကဒေသဝိသေသဘူတေဟိ သတိပဋ္ဌာနသမ္မပ္ပဓာနသညာက္ခန္ဓာဒီဟိ ဝိဘတ္တာ ဧဝ သမုဒယသစ္စာဒယော သမ္ပယောဂီဝိပ္ပယောဂီဘာဝေန, ရူပက္ခန္ဓာဒယော ဝိပ္ပယောဂီဘာဝေန ဂဟိတာတိ ယောဇနာ။ တေဟိ သမုဒယသစ္စာဒီဟိ။ တေ သညာက္ခန္ဓာဒယော။ ကေဟိစိ သဟုပ္ပဇ္ဇနာရဟေဟိ ဧကဒေသန္တရေဟိ ဝိဘတ္တေဟိ။ န ဟိ သင္ခာရက္ခန္ဓာဒိပရိယာပန္နတ္တေပိ သမုဒယသစ္စာဒယော မဂ္ဂသစ္စာဒီဟိ သမ္ပယောဂံ လဘန္တိ။ တေသန္တိ ဝေဒနာက္ခန္ဓသညာက္ခန္ဓာဒီနံ။ ဧကုပ္ပာဒာ။ပေ.။ ဝိသဘာဂတာ စာတိ ဧကုပ္ပာဒာဒိတာသင္ခာတာ ယထာရဟံ သဘာဂတာ ဝိသဘာဂတာ စ။ တေန ယထာဝုတ္တကာရဏေန သမ္ပယောဂသ္သ ဝိပ္ပယောဂသ္သ စ လဘနတော။
Chattiṃsāya piṭṭhidukapadesu vīsati dukapadāni imasmiṃ naye labbhanti, avasiṭṭhāni soḷasevāti āha ‘‘soḷasāti vattabba’’nti. Tato eva ‘‘tevīsapadasata’’nti ettha ‘‘tevīsa’’nti idañca ‘‘ekavīsa’’nti vattabbanti yojanā. Sabbatthāti sabbapañhesu. Ekakālekasantānānaṃ bhinnakālabhinnasantānānañca anekesaṃ dhammānaṃ samudāyabhūtā saṅkhārakkhandhadhammāyatanadhammadhātuyoti āha ‘‘kālasantāna…pe… dhātūna’’nti. Ekadesasammissāti cittiddhipādādinā attano ekadeseneva khandhantarādīhi sammissā iddhipādādayo, anārammaṇehi rūpanibbānehi ca asammissā. Samānakālasantānehīti ekakālasantānehi kālasantānabhedarahitehi ekadesantarehi, saṅkhārakkhandhādīnaṃ ekadesantarehi, saṅkhārakkhandhādīnaṃ ekadesavisesabhūtehi satipaṭṭhānasammappadhānasaññākkhandhādīhi vibhattā eva samudayasaccādayo sampayogīvippayogībhāvena, rūpakkhandhādayo vippayogībhāvena gahitāti yojanā. Tehi samudayasaccādīhi. Te saññākkhandhādayo. Kehici sahuppajjanārahehi ekadesantarehi vibhattehi. Na hi saṅkhārakkhandhādipariyāpannattepi samudayasaccādayo maggasaccādīhi sampayogaṃ labhanti. Tesanti vedanākkhandhasaññākkhandhādīnaṃ. Ekuppādā…pe… visabhāgatā cāti ekuppādāditāsaṅkhātā yathārahaṃ sabhāgatā visabhāgatā ca. Tena yathāvuttakāraṇena sampayogassa vippayogassa ca labhanato.
ဘိန္နကာလာနံ သမုဒာယီနံ သမုဒာယာ ဘိန္နကာလသမုဒာယာ။ ဝတ္တမာနာ စ ဧကသ္မိံ သန္တာနေ ဧကေကဓမ္မာ ဝတ္တန္တိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဧတဒေဝ, တသ္မာ။ တေသံ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒီနံ ဝိဘဇိတဗ္ဗသ္သ ဧကဒေသဘူတသ္သ အဘာဝတော။ သုခိန္ဒ္ရိယာဒီနိ ဝေဒနာက္ခန္ဓေကဒေသဘူတာနိပိ။ တေန ဝိဘာဂာကရဏေန ။ ယဒိ သမာနကာလသ္သ ဝိဘဇိတဗ္ဗသ္သ အဘာဝတော စက္ခုဝိညာဏဓာတာဒယော ဝိညာဏက္ခန္ဓသ္သ ဝိဘာဂံ န ကရောန္တိ, အထ ကသ္မာ ‘‘စက္ခုဝိညာဏဓာတု။ပေ.။ မနောဝိညာဏဓာတု သောဠသဟိ ဓာတူဟိ ဝိပ္ပယုတ္တာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ စောဒနံ မနသိ ကတ္ဝာ အာဟ ‘‘ခန္ဓာယတန။ပေ.။ ဝိပ္ပယုတ္တာတိ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဧဝမေဝန္တိ ယထာ ဓာတုဝိဘာဂေန ဝိဘတ္တသ္သ ဝိညာဏသ္သ, ဧဝမေဝံ။
Bhinnakālānaṃ samudāyīnaṃ samudāyā bhinnakālasamudāyā. Vattamānā ca ekasmiṃ santāne ekekadhammā vattanti. Tasmāti yasmā etadeva, tasmā. Tesaṃ vedanākkhandhādīnaṃ vibhajitabbassa ekadesabhūtassa abhāvato. Sukhindriyādīni vedanākkhandhekadesabhūtānipi. Tena vibhāgākaraṇena . Yadi samānakālassa vibhajitabbassa abhāvato cakkhuviññāṇadhātādayo viññāṇakkhandhassa vibhāgaṃ na karonti, atha kasmā ‘‘cakkhuviññāṇadhātu…pe… manoviññāṇadhātu soḷasahi dhātūhi vippayuttā’’ti vuttanti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘khandhāyatana…pe… vippayuttāti vutta’’nti. Evamevanti yathā dhātuvibhāgena vibhattassa viññāṇassa, evamevaṃ.
၂၃၅. တံသမ္ပယောဂီဘာဝန္တိ တေဟိ ခန္ဓေဟိ သမ္ပယောဂီဘာဝံ။ ယထာ ဟိ သမာနကာလသန္တာနေဟိ ဧကစိတ္တုပ္ပာဒဂတေဟိ ဝေဒနာသညာဝိညာဏက္ခန္ဓေဟိ သမုဒယသစ္စသ္သ သမ္ပယုတ္တတာ, ဧဝံ ဘိန္နသန္တာနေဟိ ဘိန္နကာလေဟိ စ တေဟိ တသ္သ ဝိပ္ပယုတ္တတာတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ တံဝိပ္ပယောဂီဘာဝံ။ပေ.။ န ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဝိသဘာဂတာနိဗန္ဓသ္သ ဝိဘာဂသ္သ အဘာဝေန အဝိဘာဂေဟိ တေဟိ တီဟိ ခန္ဓေဟိ။ ဝိဘာဂေ ဟီတိအာဒိနာ တမေဝတ္ထံ ပာကဋတရံ ကရောတိ။ ဝိဘာဂရဟိတေဟီတိ သမာနကာလသန္တာနေဟိ ဧကစိတ္တုပ္ပာဒဂတတ္တာ အဝိဘတ္တေဟိ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒီဟိ န ယုတ္တံ ဝိပ္ပယုတ္တန္တိ ဝတ္တုံ။ တေနာဟ ‘‘ဝိဇ္ဇမာနေဟိ။ပေ.။ ဘာဝတော’’တိ။ တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနသ္သ သမာနသ္သ သမာနဇာတိကသ္သာတိ အဓိပ္ပာယော။ န ဟိ ဝိဇ္ဇမာနံ ရူပာရူပံ အညမညသ္သ ဝိသဘာဂံ န ဟောတိ။ အနုပ္ပန္နာ ဓမ္မာ ဝိယာတိ ဣဒံ ဝိသဒိသုဒာဟရဏဒသ္သနံ။ ယထာ ‘‘အနုပ္ပန္နာ ဓမ္မာ’’တိ အနာဂတကာလံ ဝုစ္စတီတိ အာမဋ္ဌကာလဘေဒံ, ဧဝံ ယံ အာမဋ္ဌကာလဘေဒံ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗံ ဒေသနာယ ဒေသေတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိဇ္ဇမာနသ္သေဝ ဝိဇ္ဇမာနေန သမ္ပယောဂော, သမ္ပယောဂာရဟသ္သေဝ စ ဝိပ္ပယောဂောတိ အတ္ထိဘာဝသန္နိသ္သယာ သမ္ပယုတ္တဝိပ္ပယုတ္တတာတိ အာဟ ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နဘာဝံ နိသ္သာယာ’’တိ။ တေနေဝာဟ ‘‘အဝိဇ္ဇမာနသ္သာ’’တိအာဒိ။ တဉ္စာတိ ဥဒ္ဓရဏံ။
235. Taṃsampayogībhāvanti tehi khandhehi sampayogībhāvaṃ. Yathā hi samānakālasantānehi ekacittuppādagatehi vedanāsaññāviññāṇakkhandhehi samudayasaccassa sampayuttatā, evaṃ bhinnasantānehi bhinnakālehi ca tehi tassa vippayuttatāti āha ‘‘evaṃ taṃvippayogībhāvaṃ…pe… na vutta’’nti. Visabhāgatānibandhassa vibhāgassa abhāvena avibhāgehi tehi tīhi khandhehi. Vibhāge hītiādinā tamevatthaṃ pākaṭataraṃ karoti. Vibhāgarahitehīti samānakālasantānehi ekacittuppādagatattā avibhattehi vedanākkhandhādīhi na yuttaṃ vippayuttanti vattuṃ. Tenāha ‘‘vijjamānehi…pe… bhāvato’’ti. Tattha vijjamānassa samānassa samānajātikassāti adhippāyo. Na hi vijjamānaṃ rūpārūpaṃ aññamaññassa visabhāgaṃ na hoti. Anuppannā dhammā viyāti idaṃ visadisudāharaṇadassanaṃ. Yathā ‘‘anuppannā dhammā’’ti anāgatakālaṃ vuccatīti āmaṭṭhakālabhedaṃ, evaṃ yaṃ āmaṭṭhakālabhedaṃ na hotīti attho. Uddharitabbaṃ desanāya desetabbanti vuttaṃ hoti. Vijjamānasseva vijjamānena sampayogo, sampayogārahasseva ca vippayogoti atthibhāvasannissayā sampayuttavippayuttatāti āha ‘‘paccuppannabhāvaṃ nissāyā’’ti. Tenevāha ‘‘avijjamānassā’’tiādi. Tañcāti uddharaṇaṃ.
ဝိဘာဂရဟိတေဟီတိ ဝိသဘာဂတာဘာဝတော အဝိဘာဂေဟိ။ အနာမဋ္ဌကာလဘေဒေတိ အနာမဋ္ဌကာလဝိသေသေ။ အဝိဇ္ဇမာနသ္သ။ပေ.။ သမ္ပယောဂော နတ္ထီတိ ဧတေန ပာရိသေသတော ဝိဇ္ဇမာနသ္သ စ ဝိဇ္ဇမာနေန သမ္ပယောဂော ဒသ္သိတော။ အဝိဇ္ဇမာနတာဒီပကေ ဘေဒေ ဂဟိတေတိ ယထာဂဟိတေသု ဓမ္မေသု တေဟိ ဝိပ္ပယောဂီနံ အဝိဇ္ဇမာနဘာဝဒီပကေ တေသံယေဝ ဝိသေသေ ‘‘အရူပဘဝော ဧကေန ခန္ဓေန ဒသဟာယတနေဟိ သောဠသဟိ ဓာတူဟိ ဝိပ္ပယုတ္တော’’တိအာဒိနာ (ဓာတု. ၂၄၆) ဂဟိတေ တေနေဝ ရုပ္ပနာဒိနာ ဘေဒေန တေသံ အညမညံ ဝိသဘာဂတာပိ ဂဟိတာ ဧဝာတိ ဝိပ္ပယောဂော ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ဘေဒေ ပန အဂ္ဂဟိတေ တေန တေန ဂဟဏေနာတိ ယထာဝုတ္တေ အဝိဇ္ဇမာနတာဒီပကေ ဝိသေသေ, ဝိသဘာဂေ ဝာ အဂ္ဂဟိတေ ‘‘ဝေဒနာ, သညာ, သင္ခာရက္ခန္ဓော တီဟိ ခန္ဓေဟိ ဧကေနာယတနေန သတ္တဟိ ဓာတူဟိ သမ္ပယုတ္တော’’တိအာဒိနာ တေန တေန ဂဟဏေန သဘာဂတာဒီပနေန ဝိသဘာဂတာယ အဂ္ဂဟိတတ္တာ သဘာဂတာဝ ဟောတိ။ တထာ စ သတိ သဘာဂတ္တေ ကာ ပနေတ္ထ သဘာဂတာတိ အာဟ ‘‘ဝိဇ္ဇမာနတာယ။ပေ.။ ဟောတီ’’တိ။ တသ္သာတိ သဘာဂတာယ။ တသ္မာတိ ဝိသဘာဂတာယ အလဗ္ဘမာနတ္တာ, သဘာဂတာယ စ လဗ္ဘမာနတ္တာ။
Vibhāgarahitehīti visabhāgatābhāvato avibhāgehi. Anāmaṭṭhakālabhedeti anāmaṭṭhakālavisese. Avijjamānassa…pe… sampayogo natthīti etena pārisesato vijjamānassa ca vijjamānena sampayogo dassito. Avijjamānatādīpake bhede gahiteti yathāgahitesu dhammesu tehi vippayogīnaṃ avijjamānabhāvadīpake tesaṃyeva visese ‘‘arūpabhavo ekena khandhena dasahāyatanehi soḷasahi dhātūhi vippayutto’’tiādinā (dhātu. 246) gahite teneva ruppanādinā bhedena tesaṃ aññamaññaṃ visabhāgatāpi gahitā evāti vippayogo hotīti yojanā. Bhede pana aggahite tena tena gahaṇenāti yathāvutte avijjamānatādīpake visese, visabhāge vā aggahite ‘‘vedanā, saññā, saṅkhārakkhandho tīhi khandhehi ekenāyatanena sattahi dhātūhi sampayutto’’tiādinā tena tena gahaṇena sabhāgatādīpanena visabhāgatāya aggahitattā sabhāgatāva hoti. Tathā ca sati sabhāgatte kā panettha sabhāgatāti āha ‘‘vijjamānatāya…pe… hotī’’ti. Tassāti sabhāgatāya. Tasmāti visabhāgatāya alabbhamānattā, sabhāgatāya ca labbhamānattā.
၂၆၂. ဝိတက္ကော ဝိယာတိ သဝိတက္ကသဝိစာရေသု စိတ္တုပ္ပာဒေသု ဝိတက္ကော ဝိယ။ သော ဟိ ဝိတက္ကရဟိတတ္တာ အဝိတက္ကော ဝိစာရမတ္တော စ။ တေနာဟ ‘‘ကောဋ္ဌာသန္တရစိတ္တုပ္ပာဒေသု အလီနာ’’တိ။ တတော ဧဝ သော အပ္ပဓာနော, ဒုတိယဈာနဓမ္မာ ဧဝေတ္ထ ပဓာနာတိ အာဟ ‘‘ယေ ပဓာနာ’’တိ။ တေနေဝာတိ သဝိတက္ကသဝိစာရေသု စိတ္တုပ္ပာဒေသု ဝိတက္ကသ္သ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တဂ္ဂဟဏေန ဣဓ အဂ္ဂဟိတတ္တာ, ဝိတက္ကတ္တိကေ ဒုတိယရာသိယေဝ စ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ အနန္တရနယေတိ သမ္ပယုတ္တေနဝိပ္ပယုတ္တပဒနိဒ္ဒေသေ။ သမုဒယသစ္စေန သမာနဂတိကာ သဒိသပ္ပဝတ္တိကာ။ ဣတီတိ ဣမိနာ ကာရဏေန။ တေ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တာ ဓမ္မာ န ဂဟိတာ, သမုဒယသစ္စံ ဝိယ န ဒေသနာရုဠ္ဟာ။ န သဝိတက္ကသဝိစာရေဟိ သမာနဂတိကာတိ ယောဇနာ။ ယဒိ ဟိ တေ သဝိတက္ကသဝိစာရေဟိ သမာနဂတိကာ သိယုံ, ‘‘အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တေဟိ ဓမ္မေဟိ ယေ ဓမ္မာ သမ္ပယုတ္တာ, တေဟိ ဓမ္မေဟိ ယေ ဓမ္မာ ဝိပ္ပယုတ္တာ, တေ ဓမ္မာ န ကေဟိစိ ခန္ဓေဟိ, န ကေဟိစိ အာယတနေဟိ, ဧကာယ ဓာတုယာ ဝိပ္ပယုတ္တာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယုံ။ ယသ္မာ ပန တေ သမုဒယသစ္စေန သမာနဂတိကာ။ ယထာ ဟိ ယေ သမုဒယသစ္စေန သမ္ပယုတ္တေဟိ ဝိပ္ပယုတ္တာ, တေသံ ကေဟိစိ ဝိပ္ပယောဂံ ဝတ္တုံ န သက္ကာ, ဧဝံ တေဟိပိ ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘သမုဒယသစ္စာဒီနီ’’တိအာဒိ။ ဒသမော။ပေ.။ ဝုတ္တောတိ ဧတ္ထ ဒသမနယေ တေဟိ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တေဟိ ဝိပ္ပယုတ္တေဟိ ဝိပ္ပယုတ္တာနံ သောဠသဟိ ဓာတူဟိ ဝိပ္ပယောဂော ဝုတ္တော, ဩသာနနယေ တေဟိ ဝိပ္ပယုတ္တာနံ အဋ္ဌာရသဟိ ဓာတူဟိ သင္ဂဟော စ ဝုတ္တောတိ တသ္မာ န တေ သဝိတက္ကသဝိစာရေဟိ သမာနဂတိကာတိ ဒသ္သေတိ။
262. Vitakko viyāti savitakkasavicāresu cittuppādesu vitakko viya. So hi vitakkarahitattā avitakko vicāramatto ca. Tenāha ‘‘koṭṭhāsantaracittuppādesu alīnā’’ti. Tato eva so appadhāno, dutiyajhānadhammā evettha padhānāti āha ‘‘ye padhānā’’ti. Tenevāti savitakkasavicāresu cittuppādesu vitakkassa avitakkavicāramattaggahaṇena idha aggahitattā, vitakkattike dutiyarāsiyeva ca adhippetattā. Anantaranayeti sampayuttenavippayuttapadaniddese. Samudayasaccena samānagatikā sadisappavattikā. Itīti iminā kāraṇena. Te avitakkavicāramattā dhammā na gahitā, samudayasaccaṃ viya na desanāruḷhā. Na savitakkasavicārehi samānagatikāti yojanā. Yadi hi te savitakkasavicārehi samānagatikā siyuṃ, ‘‘avitakkavicāramattehi dhammehi ye dhammā sampayuttā, tehi dhammehi ye dhammā vippayuttā, te dhammā na kehici khandhehi, na kehici āyatanehi, ekāya dhātuyā vippayuttā’’ti vattabbā siyuṃ. Yasmā pana te samudayasaccena samānagatikā. Yathā hi ye samudayasaccena sampayuttehi vippayuttā, tesaṃ kehici vippayogaṃ vattuṃ na sakkā, evaṃ tehipi . Tathā hi vakkhati ‘‘samudayasaccādīnī’’tiādi. Dasamo…pe… vuttoti ettha dasamanaye tehi avitakkavicāramattehi vippayuttehi vippayuttānaṃ soḷasahi dhātūhi vippayogo vutto, osānanaye tehi vippayuttānaṃ aṭṭhārasahi dhātūhi saṅgaho ca vuttoti tasmā na te savitakkasavicārehi samānagatikāti dasseti.
ဝိတက္ကသဟိတေသူတိ သဟဝိတက္ကေသု။ တေသူတိ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တေသု သဟ ဝိတက္ကေန ဒုတိယဇ္ဈာနဓမ္မေသု, ‘‘အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တာ’’တိ ဂဟိတေသု ဝုတ္တေသူတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗေပိ တေတိ ဒုတိယဇ္ဈာနဓမ္မာ ဝိတက္ကော စာတိ သဗ္ဗေပိ တေ ဓမ္မာ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ တထာ ဟိ သမ္ပယောဂဝိပ္ပယောဂပဒနိဒ္ဒေသေ ‘‘အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တာ ဓမ္မာ ဧကေန ခန္ဓေန ဧကေနာယတနေန ဧကာယ ဓာတုယာ ကေဟိစိ သမ္ပယုတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဧကေန ခန္ဓေနာတိ သင္ခာရက္ခန္ဓေန။ သော ဟိ သမုဒာယောတိ ‘‘အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တာ ဓမ္မာ’’တိ ဝုတ္တဓမ္မသမုဒာယော။ နနု ဝိတက္ကောပေတ္ထ ဓမ္မသင္ဂဟံ ဂတော, သော စ ဝိစာရတော အညေနပိ သမ္ပယုတ္တောတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘န ဟိ တဒေကဒေသသ္သ။ပေ.။ ဟောတီ’’တိ။ ယထာတိအာဒိနာ တမေဝတ္ထံ ဣဒ္ဓိပာဒနိဒသ္သနေန ဝိဘာဝေတိ။ တသ္သတ္ထော – ယထာ ဣဒ္ဓိပာဒသမုဒာယသ္သ ဧကဒေသဘူတာနံ ဆန္ဒိဒ္ဓိပာဒာဒီနံ တီဟိ ခန္ဓေဟိ သမ္ပယောဂော ဝုတ္တော, တံသမုဒာယသ္သ န ဟောတိ, ဧဝံ ဣဓာပိ ဝိတက္ကသ္သ အညေဟိ သမ္ပယောဂော အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တသ္သ သမုဒာယသ္သ န ဟောတီတိ။
Vitakkasahitesūti sahavitakkesu. Tesūti avitakkavicāramattesu saha vitakkena dutiyajjhānadhammesu, ‘‘avitakkavicāramattā’’ti gahitesu vuttesūti attho. Sabbepi teti dutiyajjhānadhammā vitakko cāti sabbepi te dhammā sakkā vattuṃ. Tathā hi sampayogavippayogapadaniddese ‘‘avitakkavicāramattā dhammā ekena khandhena ekenāyatanena ekāya dhātuyā kehici sampayuttā’’ti vuttaṃ. Tattha ekena khandhenāti saṅkhārakkhandhena. So hi samudāyoti ‘‘avitakkavicāramattā dhammā’’ti vuttadhammasamudāyo. Nanu vitakkopettha dhammasaṅgahaṃ gato, so ca vicārato aññenapi sampayuttoti codanaṃ sandhāyāha ‘‘na hi tadekadesassa…pe… hotī’’ti. Yathātiādinā tamevatthaṃ iddhipādanidassanena vibhāveti. Tassattho – yathā iddhipādasamudāyassa ekadesabhūtānaṃ chandiddhipādādīnaṃ tīhi khandhehi sampayogo vutto, taṃsamudāyassa na hoti, evaṃ idhāpi vitakkassa aññehi sampayogo avitakkavicāramattassa samudāyassa na hotīti.
ယဒိ ဧဝံ ‘‘ဣဒ္ဓိပာဒော ဒ္ဝီဟိ ခန္ဓေဟိ သမ္ပယုတ္တော’’တိအာဒိ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စေ? နော န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဒသ္သေန္တော ‘‘ယထာ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တေသူတိ ဣဒ္ဓိပာဒေသု။ သမုဒာယသ္သာတိ ဣဒ္ဓိပာဒသမုဒာယသ္သ။ တေဟိ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒီဟိ သမ္ပယုတ္တတာ ဝုတ္တာ ‘‘ဣဒ္ဓိပာဒော ဒ္ဝီဟိ ခန္ဓေဟိ သမ္ပယုတ္တော’’တိအာဒိနာ။ တေနာတိ ဝိစာရေန။ န ဟီတိအာဒိနာ ယထာဓိဂတဓမ္မာနံ သမ္ပယုတ္တတာယ နဝတ္တဗ္ဗာဘာဝံ ဥဒာဟရဏဒသ္သနဝသေန ဝိဘာဝေတိ။ ကေစိ ဝိစိကိစ္ဆာ တံသဟဂတာ စ မောဟဝဇ္ဇာ မောဟေန သမ္ပယုတ္တာ, ကေစိ အသမ္ပယုတ္တာ။ မောဟေနာတိ ဝိစိကိစ္ဆာသဟဂတမောဟမေဝ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဣတိ ဣမိနာ ကာရဏေန န သမုဒာယော တေန မောဟေန သမ္ပယုတ္တော။ အညော ကောစိ ဓမ္မော ဟေတုဘာဝော နာပိ အတ္ထိ, ယေန ဟေတုနာ သော ဒသ္သနေနပဟာတဗ္ဗဟေတုကောတိ ဝုတ္တော သမုဒာယော။ ဧဝန္တိ ဣမိနာ နယေန ‘‘ဘာဝနာ။ပေ.။ ယောပိ သမ္ပယုတ္တာ’’တိ နဝတ္တဗ္ဗတာယ နိဒသ္သေတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ဧဝန္တိ ယထာ ဒသ္သနေနပဟာတဗ္ဗဟေတုကသမုဒာယသ္သ သမ္ပယုတ္တတာ န ဝတ္တဗ္ဗာ, ဧဝံ ယေန ဓမ္မေန အဝိတက္က။ပေ.။ သိယာ, တံ န နတ္ထိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တေသု ကောစိပိ ဝိစာရေန အသမ္ပယုတ္တော နတ္ထိ, တသ္မာ။ တေတိ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တာ ဓမ္မာ။ ဧကဓမ္မေပိ။ပေ.။ ကတော ယထာ ‘‘အပ္ပစ္စယာ ဓမ္မာ အသင္ခတာ ဓမ္မာ’’တိ။
Yadi evaṃ ‘‘iddhipādo dvīhi khandhehi sampayutto’’tiādi na vattabbanti ce? No na vattabbanti dassento ‘‘yathā panā’’tiādimāha. Tattha tesūti iddhipādesu. Samudāyassāti iddhipādasamudāyassa. Tehi vedanākkhandhādīhi sampayuttatā vuttā ‘‘iddhipādo dvīhi khandhehi sampayutto’’tiādinā. Tenāti vicārena. Na hītiādinā yathādhigatadhammānaṃ sampayuttatāya navattabbābhāvaṃ udāharaṇadassanavasena vibhāveti. Keci vicikicchā taṃsahagatā ca mohavajjā mohena sampayuttā, keci asampayuttā. Mohenāti vicikicchāsahagatamohameva sandhāya vadati. Iti iminā kāraṇena na samudāyo tena mohena sampayutto. Añño koci dhammo hetubhāvo nāpi atthi, yena hetunā so dassanenapahātabbahetukoti vutto samudāyo. Evanti iminā nayena ‘‘bhāvanā…pe… yopi sampayuttā’’ti navattabbatāya nidassetabbāti attho. Evanti yathā dassanenapahātabbahetukasamudāyassa sampayuttatā na vattabbā, evaṃ yena dhammena avitakka…pe… siyā, taṃ na natthi. Tasmāti yasmā avitakkavicāramattesu kocipi vicārena asampayutto natthi, tasmā. Teti avitakkavicāramattā dhammā. Ekadhammepi…pe… kato yathā ‘‘appaccayā dhammā asaṅkhatā dhammā’’ti.
ဆဋ္ဌနယသမ္ပယောဂဝိပ္ပယောဂပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Chaṭṭhanayasampayogavippayogapadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / အဘိဓမ္မပိဋက • Abhidhammapiṭaka / ဓာတုကထာပာဠိ • Dhātukathāpāḷi / ၆. သမ္ပယောဂဝိပ္ပယောဂပဒနိဒ္ဒေသော • 6. Sampayogavippayogapadaniddeso
အဋ္ဌကထာ • Aṭṭhakathā / အဘိဓမ္မပိဋက (အဋ္ဌကထာ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ပဉ္စပကရဏ-အဋ္ဌကထာ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ၆. ဆဋ္ဌနယော သမ္ပယောဂဝိပ္ပယောဂပဒဝဏ္ဏနာ • 6. Chaṭṭhanayo sampayogavippayogapadavaṇṇanā
ဋီကာ • Tīkā / အဘိဓမ္မပိဋက (ဋီကာ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ပဉ္စပကရဏ-မူလဋီကာ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ၆. ဆဋ္ဌနယော သမ္ပယောဂဝိပ္ပယောဂပဒဝဏ္ဏနာ • 6. Chaṭṭhanayo sampayogavippayogapadavaṇṇanā
