| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಪಞ್ಚಪಕರಣ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
೬. ಛಟ್ಠನಯೋ ಸಮ್ಪಯೋಗವಿಪ್ಪಯೋಗಪದವಣ್ಣನಾ
6. Chaṭṭhanayo sampayogavippayogapadavaṇṇanā
೨೨೮. ಸಮ್ಪಯೋಗವಿಪ್ಪಯೋಗಪದೇ ಯಂ ಲಬ್ಭತಿ, ಯಞ್ಚ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಪುಚ್ಛಾಯ ಗಹಿತನ್ತಿ ಇದಂ ನ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾದೀನಿ ಪದಾನಿ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ಅಥ ಖೋ ಸಮ್ಪಯೋಗಪದಂ ವಿಪ್ಪಯೋಗಪದಞ್ಚಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾದೀಸು ಹಿ ಯಂ ಧಮ್ಮಾಯತನಾದಿಪದಂ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ತಂ ಪುಚ್ಛಾಯಪಿ ನ ಗಹಿತಂ। ಸಮ್ಪಯೋಗಪದಂ ಪನ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾದೀಸು ಅಲಬ್ಭಮಾನಮ್ಪಿ ‘‘ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ ಕತಿಹಿ…ಪೇ॰… ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ’’ತಿ ಏವಂ ಪುಚ್ಛಾಯ ಗಹಿತಂ, ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧಾದೀಸು ಲಬ್ಭಮಾನಂ, ವಿಪ್ಪಯೋಗಪದಂ ಪನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಲಬ್ಭಮಾನಮೇವಾತಿ। ರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಪನ ರೂಪೇನ ನಿಬ್ಬಾನೇನ ವಾ, ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಚ ರೂಪೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಪಯೋಗೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಏಕುಪ್ಪಾದಾದಿಸಭಾಗತಾಯ ಅಭಾವತೋ ಸಮ್ಪಯೋಗಂ ನಿವಾರೇನ್ತೇನ ಸಾ ಏವ ಏಕುಪ್ಪಾದಾದಿತಾ ಏತೇಸಂ ವಿಸಭಾಗತಾತಿ ತದಭಾವತೋ ವಿಪ್ಪಯೋಗೋಪಿ ನಿವಾರಿತೋ ಏವ ಹೋತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಚತೂಸು ಹಿ ಖನ್ಧೇಸು ವಿಜ್ಜಮಾನಾ ಏಕುಪ್ಪಾದಾದಿತಾ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಭಾಗತಾ ಹೋತಿ ರೂಪನಿಬ್ಬಾನೇಹಿ ತೇಸಂ ತೇಹಿ ಚ ರೂಪನಿಬ್ಬಾನಾನಂ ವಿಸಭಾಗತಾ ಚ, ನ ಚ ರೂಪೇಕದೇಸಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ವಾ ಸಾ ಏಕುಪ್ಪಾದಾದಿತಾ ಅತ್ಥಿ, ಯಾ ರೂಪೇಕದೇಸೇನ ರೂಪೇಕದೇಸನಿಬ್ಬಾನಾನಂ ನಿಬ್ಬಾನೇನ ಚ ರೂಪಸ್ಸ ವಿಸಭಾಗತಾ ಸಿಯಾ। ತೇನೇವ ‘‘ಚತೂಹಿ ವಿಪ್ಪಯೋಗೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ।
228. Sampayogavippayogapade yaṃ labbhati, yañca na labbhati, taṃ sabbaṃ pucchāya gahitanti idaṃ na rūpakkhandhādīni padāni sandhāya vuttaṃ, atha kho sampayogapadaṃ vippayogapadañcāti veditabbaṃ. Rūpakkhandhādīsu hi yaṃ dhammāyatanādipadaṃ na labbhati, taṃ pucchāyapi na gahitaṃ. Sampayogapadaṃ pana rūpakkhandhādīsu alabbhamānampi ‘‘rūpakkhandho katihi…pe… sampayutto’’ti evaṃ pucchāya gahitaṃ, vedanākkhandhādīsu labbhamānaṃ, vippayogapadaṃ pana sabbattha labbhamānamevāti. Rūpadhammānaṃ pana rūpena nibbānena vā, nibbānassa ca rūpena saddhiṃ sampayogo nāma natthīti ekuppādādisabhāgatāya abhāvato sampayogaṃ nivārentena sā eva ekuppādāditā etesaṃ visabhāgatāti tadabhāvato vippayogopi nivārito eva hotīti daṭṭhabbo. Catūsu hi khandhesu vijjamānā ekuppādāditā tesaṃ aññamaññaṃ sabhāgatā hoti rūpanibbānehi tesaṃ tehi ca rūpanibbānānaṃ visabhāgatā ca, na ca rūpekadesassa nibbānassa vā sā ekuppādāditā atthi, yā rūpekadesena rūpekadesanibbānānaṃ nibbānena ca rūpassa visabhāgatā siyā. Teneva ‘‘catūhi vippayogo’’ti vuttanti.
ಸತ್ತಸು ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂಸು ಏಕಾಯಪಿ ಅವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇತಿ ಯಥಾ ರೂಪಭವೋ ತೀಹಿ ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂಹಿ, ನೇವವಿಪಾಕನವಿಪಾಕಧಮ್ಮಧಮ್ಮಾ ಪಞ್ಚಹಿ, ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರಾ ಏಕಾಯ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇ ಅನಾರಮ್ಮಣಮಿಸ್ಸಕೇ ಧಮ್ಮೇ ದೀಪೇನ್ತಿ, ಏವಂ ಅದೀಪೇತ್ವಾ ಏಕಾಯಪಿ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇ ಅಹೋನ್ತೇ ಸತ್ತಹಿಪಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ ಸತ್ತಪಿ ವಾ ತಾ ದೀಪೇನ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇತಿ ಹಿ ಯೇ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾ ನ ಹೋನ್ತಿ, ತೇ ಧಮ್ಮೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೇತಿ। ತೇನ ಯಾನಿ ತಾಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ ದೀಪೇನ್ತಿ ಧಮ್ಮಾಯತನಾದಿಪದಾನಿ, ಯಾನಿ ಚ ಸಮ್ಪಯುತ್ತವಿಪ್ಪಯುತ್ತಭಾವೇಹಿ ನವತ್ತಬ್ಬಂ ದೀಪೇನ್ತಿ ಅಚೇತಸಿಕಾದಿಪದಾನಿ, ಯಾನಿ ಚ ಸಮ್ಪಯುತ್ತನವತ್ತಬ್ಬಾನಿ ದೀಪೇನ್ತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಾದಿಪದಾನಿ, ತೇಸಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಅನಾರಮ್ಮಣಮಿಸ್ಸಕಧಮ್ಮದೀಪಕಾನಂ ಅಗ್ಗಹಣಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ನ ಹಿ ಅನಾರಮ್ಮಣಮಿಸ್ಸಕಸಬ್ಬವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತತದುಭಯಸಮುದಾಯಾನಂ ಖನ್ಧಾಯತನಧಾತೂಸು ಕೇನಚಿ ಸಮ್ಪಯೋಗೋ ವಿಪ್ಪಯೋಗೋ ವಾ ಅತ್ಥೀತಿ।
Sattasuviññāṇadhātūsu ekāyapi avippayutteti yathā rūpabhavo tīhi viññāṇadhātūhi, nevavipākanavipākadhammadhammā pañcahi, avitakkaavicārā ekāya vippayutte anārammaṇamissake dhamme dīpenti, evaṃ adīpetvā ekāyapi vippayutte ahonte sattahipi sampayutte sattapi vā tā dīpentīti adhippāyo. Avippayutteti hi ye vippayuttā na honti, te dhammeti vuttaṃ hoti, na sampayutteti. Tena yāni tāhi sampayutte dīpenti dhammāyatanādipadāni, yāni ca sampayuttavippayuttabhāvehi navattabbaṃ dīpenti acetasikādipadāni, yāni ca sampayuttanavattabbāni dīpenti dukkhasaccādipadāni, tesaṃ sabbesaṃ anārammaṇamissakadhammadīpakānaṃ aggahaṇaṃ vuttaṃ hoti. Na hi anārammaṇamissakasabbaviññāṇadhātutaṃsampayuttatadubhayasamudāyānaṃ khandhāyatanadhātūsu kenaci sampayogo vippayogo vā atthīti.
ಯದಿ ಏವಂ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇನವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪದನಿದ್ದೇಸೇ ‘‘ಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾ, ತೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾ’’ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಅಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಾ ಹಿ ಅನಾರಮ್ಮಣಮಿಸ್ಸೋಭಯಧಮ್ಮಾತಿ? ನ, ಯಥಾವುತ್ತಸಮುದಾಯಾನಂ ಖನ್ಧಾದೀಹೇವ ಸಮ್ಪಯೋಗವಿಪ್ಪಯೋಗಾಭಾವವಚನತೋ। ಖನ್ಧಾದಯೋ ಹಿ ತದೇಕದೇಸಾ ತದೇಕದೇಸಞ್ಞಸಮುದಾಯಾ ಚ, ಸಮುದಾಯೇಕದೇಸಾನಞ್ಚ ವಿಭಾಗಾಭಾವತೋ ನ ಸಭಾಗವಿಸಭಾಗತಾ ಅತ್ಥಿ, ತೇನ ತೇಸಂ ಖನ್ಧಾದೀಹಿ ಸಮ್ಪಯೋಗವಿಪ್ಪಯೋಗಾಭಾವೋ ಹೋತಿ। ಕುಸಲಾ ಪನ ಧಮ್ಮಾ ಅಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತೇಹಿ ವಿಭತ್ತಾ, ತೇ ಚ ಕುಸಲೇಹಿ, ನ ತೇಸಂ ಸಮುದಾಯೇಕದೇಸಭಾವೋ ತದೇಕದೇಸಞ್ಞಸಮುದಾಯಭಾವೋ ವಾ, ತಸ್ಮಾ ಖನ್ಧಾದೀನಿ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತತಾಮತ್ತೇನ ಯಥಾನಿದ್ಧಾರಿತಧಮ್ಮದಸ್ಸನೇ ಕುಸಲೇಹಿ ಇತರೇಸಂ, ಇತರೇಹಿ ಚ ಕುಸಲಾನಂ ವಿಪ್ಪಯೋಗೋ ನ ನ ಹೋತಿ ವಿಸಭಾಗತಾಸಬ್ಭಾವತೋತಿ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿಪ್ಪಯುತ್ತತಾ ವುತ್ತಾ। ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬೇಸು ಏವರೂಪೇಸು।
Yadi evaṃ vippayuttenavippayuttapadaniddese ‘‘kusalehi dhammehi ye dhammā vippayuttā, tehi dhammehi ye dhammā vippayuttā’’ti na vattabbaṃ. Akusalābyākatā hi anārammaṇamissobhayadhammāti? Na, yathāvuttasamudāyānaṃ khandhādīheva sampayogavippayogābhāvavacanato. Khandhādayo hi tadekadesā tadekadesaññasamudāyā ca, samudāyekadesānañca vibhāgābhāvato na sabhāgavisabhāgatā atthi, tena tesaṃ khandhādīhi sampayogavippayogābhāvo hoti. Kusalā pana dhammā akusalābyākatehi vibhattā, te ca kusalehi, na tesaṃ samudāyekadesabhāvo tadekadesaññasamudāyabhāvo vā, tasmā khandhādīni anāmasitvā vippayuttatāmattena yathāniddhāritadhammadassane kusalehi itaresaṃ, itarehi ca kusalānaṃ vippayogo na na hoti visabhāgatāsabbhāvatoti tesaṃ aññamaññavippayuttatā vuttā. Esa nayo sabbesu evarūpesu.
ಉದ್ದಾನೇ ಪನ ಅಟ್ಠಾರಸ ತತೋ ಪರೇತಿ ಇದಂ ‘‘ಸೋಳಸಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತೇವೀಸನ್ತಿ ಇದಞ್ಚ ‘‘ಏಕವೀಸ’’ನ್ತಿ। ಸಬ್ಬತ್ಥ ಚ ಕಾಲಸನ್ತಾನಭೇದರಹಿತಾರಹಿತಬಹುಧಮ್ಮಸಮೋಧಾನಾನಂ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಧಮ್ಮಾಯತನಧಮ್ಮಧಾತೂನಂ ಏಕದೇಸಾ ಸಮುದಯಸಚ್ಚವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧಾದಯೋ ಏಕದೇಸಸಮ್ಮಿಸ್ಸಾ ಚ ಇದ್ಧಿಪಾದಾದಯೋ ಅನಾರಮ್ಮಣೇಹಿ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಾ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾದಯೋ ಚ ಸಾರಮ್ಮಣೇಹಿ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಾ ಸಮ್ಪಯೋಗೀವಿಪ್ಪಯೋಗೀಭಾವೇನ ಸಮಾನಕಾಲಸನ್ತಾನೇಹಿ ಚ ಏಕದೇಸನ್ತರೇಹಿ ವಿಭತ್ತಾ ಏವ ಗಹಿತಾತಿ ತೇಹಿ ತೇ ಕೇಹಿಚಿ ಏಕದೇಸನ್ತರೇಹಿ ವಿಭತ್ತೇಹಿ ಯಥಾಯೋಗಂ ಸಮ್ಪಯೋಗಂ ವಿಪ್ಪಯೋಗಞ್ಚ ಲಭನ್ತಿ। ಅತ್ಥಿ ಹಿ ತೇಸಂ ಏಕುಪ್ಪಾದಾದಿತಾ ಸಭಾಗತಾ ವಿಸಭಾಗತಾ ಚಾತಿ। ತೇನ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ‘‘ಏಕೇನ ಖನ್ಧೇನ ಏಕೇನಾಯತನೇನ ಏಕಾಯ ಧಾತುಯಾ ಕೇಹಿಚಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಚ, ‘‘ಏಕೇನಾಯತನೇನ ಏಕಾಯ ಧಾತುಯಾ ಕೇಹಿಚಿ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ। ಭಿನ್ನಕಾಲಸಮುದಾಯಾ ಏವ ಪನ ವೇದನಾಸಞ್ಞಾವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧಾ ವತ್ತಮಾನಾ ಚ ಏಕೇಕಧಮ್ಮಾ ಏವ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಸಮಾನಕಾಲಸ್ಸ ವಿಭಜಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ನ ಸುಖಿನ್ದ್ರಿಯಾದೀನಿ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ವಿಭಾಗಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಧಾತಾದಯೋ ಚ ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಮನಾಯತನಸ್ಸ ಚ। ತೇನ ‘‘ಸುಖಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಏಕೇನ ಖನ್ಧೇನ ಕೇಹಿಚಿ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತ’’ನ್ತಿ, ‘‘ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು ಏಕೇನ ಖನ್ಧೇನ ಏಕೇನಾಯತನೇನ ಕೇಹಿಚಿ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾ’’ತಿ ಚ ಏವಮಾದಿ ನ ವುತ್ತಂ, ಖನ್ಧಾಯತನವಿಭಾಗವಿರಹಿತಮ್ಪಿ ಪನ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಧಾತುವಿಭಾಗೇನ ವಿಭತ್ತಮೇವ ವುತ್ತನ್ತಿ ‘‘ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು…ಪೇ॰… ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು ಸೋಳಸಹಿ ಧಾತೂಹಿ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಏವಮೇವಂ ಇನ್ದ್ರಿಯವಿಭಾಗೇನ ವಿಭತ್ತಾನಂ ಸುಖಿನ್ದ್ರಿಯಾದೀನಂ ‘‘ಸುಖಿನ್ದ್ರಿಯೇನ ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾ’’ತಿಆದೀಸು ಯಥಾಯೋಗಂ ವಿಪ್ಪಯೋಗೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ನಾವಿಭತ್ತಸ್ಸ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸಾತಿ।
Uddāne pana aṭṭhārasa tato pareti idaṃ ‘‘soḷasā’’ti vattabbaṃ, tevīsanti idañca ‘‘ekavīsa’’nti. Sabbattha ca kālasantānabhedarahitārahitabahudhammasamodhānānaṃ saṅkhārakkhandhadhammāyatanadhammadhātūnaṃ ekadesā samudayasaccavedanākkhandhādayo ekadesasammissā ca iddhipādādayo anārammaṇehi asammissā rūpakkhandhādayo ca sārammaṇehi asammissā sampayogīvippayogībhāvena samānakālasantānehi ca ekadesantarehi vibhattā eva gahitāti tehi te kehici ekadesantarehi vibhattehi yathāyogaṃ sampayogaṃ vippayogañca labhanti. Atthi hi tesaṃ ekuppādāditā sabhāgatā visabhāgatā cāti. Tena tattha tattha ‘‘ekena khandhena ekenāyatanena ekāya dhātuyā kehici sampayutta’’nti ca, ‘‘ekenāyatanena ekāya dhātuyā kehici vippayutta’’nti ca vuttaṃ. Bhinnakālasamudāyā eva pana vedanāsaññāviññāṇakkhandhā vattamānā ca ekekadhammā eva, tasmā tesaṃ samānakālassa vibhajitabbassa abhāvato na sukhindriyādīni vedanākkhandhassa vibhāgaṃ karonti, cakkhuviññāṇadhātādayo ca viññāṇakkhandhassa manāyatanassa ca. Tena ‘‘sukhindriyaṃ ekena khandhena kehici vippayutta’’nti, ‘‘cakkhuviññāṇadhātu ekena khandhena ekenāyatanena kehici vippayuttā’’ti ca evamādi na vuttaṃ, khandhāyatanavibhāgavirahitampi pana viññāṇaṃ dhātuvibhāgena vibhattameva vuttanti ‘‘cakkhuviññāṇadhātu…pe… manoviññāṇadhātu soḷasahi dhātūhi vippayuttā’’ti vuttaṃ, evamevaṃ indriyavibhāgena vibhattānaṃ sukhindriyādīnaṃ ‘‘sukhindriyena ye dhammā vippayuttā’’tiādīsu yathāyogaṃ vippayogo daṭṭhabbo, nāvibhattassa vedanākkhandhassāti.
೨೩೫. ಯಥಾ ತಂಸಮ್ಪಯೋಗೀಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ ತೀಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ತಂವಿಪ್ಪಯೋಗೀಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ತೀಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಕಸ್ಮಾ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಚೇ? ಅವಿಭಾಗೇಹಿ ತೇಹಿ ವಿಪ್ಪಯೋಗವಚನಸ್ಸ ಅಯುತ್ತತ್ತಾ। ವಿಭಾಗೇ ಹಿ ಸತಿ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ ಸುಖದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುತೋ ಅಞ್ಞವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂಹಿ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತನ್ತಿ ಯುತ್ತಂ ವತ್ತುಂ ವಿಭಾಗೇನೇವ ವಿಸಭಾಗತಾಯ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ, ವಿಭಾಗರಹಿತೇಹಿ ಪನ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧಾದೀಹಿ ನ ಯುತ್ತಂ, ತೇಹಿ ವಿಜ್ಜಮಾನೇಹಿ ವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ಸಮುದಯಸ್ಸ ವಿಸಭಾಗಭಾವಾಭಾವತೋ। ಯಞ್ಹಿ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾ ಧಮ್ಮಾ ವಿಯ ಆಮಟ್ಠಕಾಲಭೇದಂ ನ ಹೋತಿ ಸಙ್ಖತಂ ಉದ್ಧರಿತಬ್ಬಂ, ತಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಭಾವಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸಮ್ಪಯೋಗೀವಿಪ್ಪಯೋಗೀಭಾವೇನ ಉದ್ಧರೀಯತಿ, ತಞ್ಚ ವಿಭಾಗರಹಿತೇಹಿ ಖನ್ಧಾದೀಹಿ ಸಙ್ಖತೇಹಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಭಾವಮೇವ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅನಾಮಟ್ಠಕಾಲಭೇದೇ ಅತ್ಥಿತಾಯ ಏವ ನಿಸ್ಸಿತಬ್ಬತ್ತಾ। ಅವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ಹಿ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇನ, ಅವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ಚ ವಿಜ್ಜಮಾನೇನ, ವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ಚ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇನ ಸಮ್ಪಯೋಗೋ ನತ್ಥಿ, ವಿಪ್ಪಯೋಗೋ ಪನ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತಾದೀಪಕೇ ಭೇದೇ ಗಹಿತೇ ತೇನೇವ ವಿಸಭಾಗತಾಪಿ ಗಹಿತಾ ಏವಾತಿ ಹೋತಿ । ಭೇದೇ ಪನ ಅಗ್ಗಹಿತೇ ತೇನ ತೇನ ಗಹಣೇನ ವಿಸಭಾಗತಾಯ ಅಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಸತಿ ಸಭಾಗತ್ತೇ ವಿಜ್ಜಮಾನತಾಯ ಏವ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಭಾಗಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನತೋ ವಿಜ್ಜಮಾನತಾ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ಏಕುಪ್ಪಾದಾದಿಭಾವಸಙ್ಖಾತಾ ಸಭಾಗತಾಪಿ ಗಹಿತಾ ಏವ ಹೋತಿ। ತಸ್ಸಾ ಚ ಗಹಿತತ್ತಾ ಸಮ್ಪಯೋಗೋವ ಲಬ್ಭತಿ, ನ ವಿಪ್ಪಯೋಗೋ, ತಸ್ಮಾ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧಾದೀಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತತ್ತೇನ ವುತ್ತಂ, ನ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತತ್ತೇನಾತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಾದೀಸುಪೀತಿ।
235. Yathā taṃsampayogībhāvaṃ sandhāya ‘‘samudayasaccaṃ tīhi khandhehi sampayutta’’nti vuttaṃ, evaṃ taṃvippayogībhāvaṃ sandhāya ‘‘tīhi khandhehi vippayutta’’nti kasmā na vuttanti ce? Avibhāgehi tehi vippayogavacanassa ayuttattā. Vibhāge hi sati samudayasaccaṃ sukhadukkhadomanassindriyehi manoviññāṇadhātuto aññaviññāṇadhātūhi vippayuttanti yuttaṃ vattuṃ vibhāgeneva visabhāgatāya saṅgahitattā, vibhāgarahitehi pana vedanākkhandhādīhi na yuttaṃ, tehi vijjamānehi vijjamānassa samudayassa visabhāgabhāvābhāvato. Yañhi anuppannā dhammā viya āmaṭṭhakālabhedaṃ na hoti saṅkhataṃ uddharitabbaṃ, taṃ paccuppannabhāvaṃ nissāya sampayogīvippayogībhāvena uddharīyati, tañca vibhāgarahitehi khandhādīhi saṅkhatehi paccuppannabhāvameva nissāya anāmaṭṭhakālabhede atthitāya eva nissitabbattā. Avijjamānassa hi avijjamānena, avijjamānassa ca vijjamānena, vijjamānassa ca avijjamānena sampayogo natthi, vippayogo pana avijjamānatādīpake bhede gahite teneva visabhāgatāpi gahitā evāti hoti . Bhede pana aggahite tena tena gahaṇena visabhāgatāya aggahitattā sati sabhāgatte vijjamānatāya eva dhammānaṃ sabhāgassa paricchindanato vijjamānatā dassitāti ekuppādādibhāvasaṅkhātā sabhāgatāpi gahitā eva hoti. Tassā ca gahitattā sampayogova labbhati, na vippayogo, tasmā samudayasaccaṃ vedanākkhandhādīhi sampayuttattena vuttaṃ, na vippayuttattenāti. Esa nayo maggasaccādīsupīti.
೨೬೨. ‘‘ದುತಿಯಜ್ಝಾನವಿಚಾರಞ್ಹಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಾ ಅವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಮತ್ತಾ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನಂ ಯೇ ಪಧಾನಾ ವಿತಕ್ಕೋ ವಿಯ ಕೋಟ್ಠಾಸನ್ತರಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇಸು ಅಲೀನಾ, ತೇ ಏವ ಇಧ ಅವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಮತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನೇವ ಹಿ ಅನನ್ತರನಯೇ ಸಮುದಯಸಚ್ಚೇನ ಸಮಾನಗತಿಕಾ ನ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರೇಹೀತಿ ತೇ ನ ಗಹಿತಾ। ದಸಮೋಸಾನನಯೇಸು ಚ ತೇಹಿ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇಹಿ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ತೇಹಿ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾನಞ್ಚ ಸೋಳಸಹಿ ಧಾತೂಹಿ ವಿಪ್ಪಯೋಗೋ ಅಟ್ಠಾರಸಸಙ್ಗಹಿತೋ ಚ ವುತ್ತೋ। ವಿತಕ್ಕಸಹಿತೇಸುಪಿ ಪನ ತೇಸು ಗಹಿತೇಸು ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ವಿಚಾರೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾತಿ ‘‘ಏಕೇನ ಖನ್ಧೇನ ಕೇಹಿಚಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ’’ತಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ। ಸೋ ಹಿ ಸಮುದಾಯೋ ವಿಚಾರಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞೇನ ಕೇನಚಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ನ ಹೋತಿ। ನ ಹಿ ತದೇಕದೇಸಸ್ಸ ವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ವಿಚಾರತೋ ಅಞ್ಞೇನ ಸಮ್ಪಯೋಗೋ ಸಮುದಾಯಸ್ಸ ಹೋತಿ। ಯಥಾ ನಾನಾಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನಂ ಇದ್ಧಿಪಾದಾನಂ ಸಮುದಾಯಸ್ಸ ಇದ್ಧಿಪಾದಸ್ಸ ಏಕದೇಸಾನಂ ತೀಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ಸಮ್ಪಯೋಗೋ ಸಮುದಾಯಸ್ಸ ನ ಹೋತಿ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಯಥಾ ಪನ ತೇಸು ಏಕೋಪಿ ವೇದನಾಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೇಹಿ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೇಕದೇಸೇನ ಚ ಅಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಸಮುದಾಯಸ್ಸ ತೇಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತತಾ ವುತ್ತಾ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ವಿಚಾರೇನ ಅಸಮ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸ ಅವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಮತ್ತಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಅಭಾವತೋ ಸಮುದಾಯಸ್ಸ ತೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತತಾ ನ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ। ನ ಹಿ ಅವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಮತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸನೇನಪಹಾತಬ್ಬಹೇತುಕಾದೀನಂ ವಿಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತತಾ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ। ಯಥಾ ಹಿ ದಸ್ಸನೇನಪಹಾತಬ್ಬಹೇತುಕೇಸು ಕೇಚಿ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೇಕದೇಸೇನ ಮೋಹೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ, ಕೇಚಿ ಅಸಮ್ಪಯುತ್ತಾತಿ ನ ಸಮುದಾಯೋ ತೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ, ನಾಪಿ ಅಞ್ಞೋ ಕೋಚಿ ಧಮ್ಮೋ ಅತ್ಥಿ, ಯೇನ ಸೋ ಸಮುದಾಯೋ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಸಿಯಾತಿ ‘‘ದಸ್ಸನೇನಪಹಾತಬ್ಬಹೇತುಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾತಿ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ಭಾವನಾಯಪಹಾತಬ್ಬಹೇತುಕಸಹೇತುಕಾದಯೋಪಿ। ನ ಪನೇವಂ ಯೇನ ಅವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಮತ್ತಸಮುದಾಯೋ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಸಿಯಾ, ತಂ ನತ್ಥಿ ಅವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಮತ್ತೇಸು ಕಸ್ಸಚಿ ವಿಚಾರೇನ ಅಸಮ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸ ಅಭಾವಾ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ‘‘ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ’’ತಿ ನ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾತಿ। ಸಬ್ಬತ್ಥ ಚ ಏಕಧಮ್ಮೇಪಿ ಕೇಹಿಚೀತಿ ಬಹುವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಸಙ್ಖಾಯ ಅನಿಯಮಿತತ್ತಾ ಕತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
262. ‘‘Dutiyajjhānavicārañhi ṭhapetvā sesā avitakkavicāramattā’’ti aṭṭhakathāvacanaṃ ye padhānā vitakko viya koṭṭhāsantaracittuppādesu alīnā, te eva idha avitakkavicāramattāti adhippetāti dasseti. Teneva hi anantaranaye samudayasaccena samānagatikā na savitakkasavicārehīti te na gahitā. Dasamosānanayesu ca tehi vippayuttehi vippayuttānaṃ tehi vippayuttānañca soḷasahi dhātūhi vippayogo aṭṭhārasasaṅgahito ca vutto. Vitakkasahitesupi pana tesu gahitesu sabbepi te vicārena sampayuttāti ‘‘ekena khandhena kehici sampayuttā’’ti sakkā vattuṃ. So hi samudāyo vicāraṃ vajjetvā aññena kenaci sampayutto na hoti. Na hi tadekadesassa vitakkassa vicārato aññena sampayogo samudāyassa hoti. Yathā nānācittuppādesu uppajjamānānaṃ iddhipādānaṃ samudāyassa iddhipādassa ekadesānaṃ tīhi khandhehi sampayogo samudāyassa na hoti, evamidhāpi daṭṭhabbaṃ. Yathā pana tesu ekopi vedanāsaññākkhandhehi saṅkhārakkhandhekadesena ca asampayutto nāma natthīti samudāyassa tehi sampayuttatā vuttā, evamidhāpi vicārena asampayuttassa avitakkavicāramattassa kassaci abhāvato samudāyassa tena sampayuttatā na na sakkā vattuṃ. Na hi avitakkavicāramattānaṃ dassanenapahātabbahetukādīnaṃ viya sampayuttatā na vattabbā. Yathā hi dassanenapahātabbahetukesu keci saṅkhārakkhandhekadesena mohena sampayuttā, keci asampayuttāti na samudāyo tena sampayutto, nāpi añño koci dhammo atthi, yena so samudāyo sampayutto siyāti ‘‘dassanenapahātabbahetukā dhammā sampayuttāti natthī’’ti vuttaṃ, evaṃ bhāvanāyapahātabbahetukasahetukādayopi. Na panevaṃ yena avitakkavicāramattasamudāyo sampayutto siyā, taṃ natthi avitakkavicāramattesu kassaci vicārena asampayuttassa abhāvā, tasmā te ‘‘sampayuttā’’ti na na vattabbāti. Sabbattha ca ekadhammepi kehicīti bahuvacananiddeso saṅkhāya aniyamitattā katoti veditabbo.
ಛಟ್ಠನಯಸಮ್ಪಯೋಗವಿಪ್ಪಯೋಗಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Chaṭṭhanayasampayogavippayogapadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ಧಾತುಕಥಾಪಾಳಿ • Dhātukathāpāḷi / ೬. ಸಮ್ಪಯೋಗವಿಪ್ಪಯೋಗಪದನಿದ್ದೇಸೋ • 6. Sampayogavippayogapadaniddeso
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಪಞ್ಚಪಕರಣ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ೬. ಛಟ್ಠನಯೋ ಸಮ್ಪಯೋಗವಿಪ್ಪಯೋಗಪದವಣ್ಣನಾ • 6. Chaṭṭhanayo sampayogavippayogapadavaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಪಞ್ಚಪಕರಣ-ಅನುಟೀಕಾ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ೬. ಛಟ್ಠನಯೋ ಸಮ್ಪಯೋಗವಿಪ್ಪಯೋಗಪದವಣ್ಣನಾ • 6. Chaṭṭhanayo sampayogavippayogapadavaṇṇanā
