Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
੬. ਛਟ੍ਠਨਯੋ ਸਮ੍ਪਯੋਗવਿਪ੍ਪਯੋਗਪਦવਣ੍ਣਨਾ
6. Chaṭṭhanayo sampayogavippayogapadavaṇṇanā
੨੨੮. ਸਮ੍ਪਯੋਗવਿਪ੍ਪਯੋਗਪਦੇ ਯਂ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਯਞ੍ਚ ਨ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਪੁਚ੍ਛਾਯ ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਨ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਨਿ ਪਦਾਨਿ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ, ਅਥ ਖੋ ਸਮ੍ਪਯੋਗਪਦਂ વਿਪ੍ਪਯੋਗਪਦਞ੍ਚਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਸੁ ਹਿ ਯਂ ਧਮ੍ਮਾਯਤਨਾਦਿਪਦਂ ਨ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਤਂ ਪੁਚ੍ਛਾਯਪਿ ਨ ਗਹਿਤਂ। ਸਮ੍ਪਯੋਗਪਦਂ ਪਨ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਸੁ ਅਲਬ੍ਭਮਾਨਮ੍ਪਿ ‘‘ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਕਤਿਹਿ…ਪੇ॰… ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਏવਂ ਪੁਚ੍ਛਾਯ ਗਹਿਤਂ, વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਸੁ ਲਬ੍ਭਮਾਨਂ, વਿਪ੍ਪਯੋਗਪਦਂ ਪਨ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਲਬ੍ਭਮਾਨਮੇવਾਤਿ। ਰੂਪਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਨ ਰੂਪੇਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇਨ વਾ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਚ ਰੂਪੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਮ੍ਪਯੋਗੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਏਕੁਪ੍ਪਾਦਾਦਿਸਭਾਗਤਾਯ ਅਭਾવਤੋ ਸਮ੍ਪਯੋਗਂ ਨਿવਾਰੇਨ੍ਤੇਨ ਸਾ ਏવ ਏਕੁਪ੍ਪਾਦਾਦਿਤਾ ਏਤੇਸਂ વਿਸਭਾਗਤਾਤਿ ਤਦਭਾવਤੋ વਿਪ੍ਪਯੋਗੋਪਿ ਨਿવਾਰਿਤੋ ਏવ ਹੋਤੀਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਚਤੂਸੁ ਹਿ ਖਨ੍ਧੇਸੁ વਿਜ੍ਜਮਾਨਾ ਏਕੁਪ੍ਪਾਦਾਦਿਤਾ ਤੇਸਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਸਭਾਗਤਾ ਹੋਤਿ ਰੂਪਨਿਬ੍ਬਾਨੇਹਿ ਤੇਸਂ ਤੇਹਿ ਚ ਰੂਪਨਿਬ੍ਬਾਨਾਨਂ વਿਸਭਾਗਤਾ ਚ, ਨ ਚ ਰੂਪੇਕਦੇਸਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ વਾ ਸਾ ਏਕੁਪ੍ਪਾਦਾਦਿਤਾ ਅਤ੍ਥਿ, ਯਾ ਰੂਪੇਕਦੇਸੇਨ ਰੂਪੇਕਦੇਸਨਿਬ੍ਬਾਨਾਨਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇਨ ਚ ਰੂਪਸ੍ਸ વਿਸਭਾਗਤਾ ਸਿਯਾ। ਤੇਨੇવ ‘‘ਚਤੂਹਿ વਿਪ੍ਪਯੋਗੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ।
228. Sampayogavippayogapade yaṃ labbhati, yañca na labbhati, taṃ sabbaṃ pucchāya gahitanti idaṃ na rūpakkhandhādīni padāni sandhāya vuttaṃ, atha kho sampayogapadaṃ vippayogapadañcāti veditabbaṃ. Rūpakkhandhādīsu hi yaṃ dhammāyatanādipadaṃ na labbhati, taṃ pucchāyapi na gahitaṃ. Sampayogapadaṃ pana rūpakkhandhādīsu alabbhamānampi ‘‘rūpakkhandho katihi…pe… sampayutto’’ti evaṃ pucchāya gahitaṃ, vedanākkhandhādīsu labbhamānaṃ, vippayogapadaṃ pana sabbattha labbhamānamevāti. Rūpadhammānaṃ pana rūpena nibbānena vā, nibbānassa ca rūpena saddhiṃ sampayogo nāma natthīti ekuppādādisabhāgatāya abhāvato sampayogaṃ nivārentena sā eva ekuppādāditā etesaṃ visabhāgatāti tadabhāvato vippayogopi nivārito eva hotīti daṭṭhabbo. Catūsu hi khandhesu vijjamānā ekuppādāditā tesaṃ aññamaññaṃ sabhāgatā hoti rūpanibbānehi tesaṃ tehi ca rūpanibbānānaṃ visabhāgatā ca, na ca rūpekadesassa nibbānassa vā sā ekuppādāditā atthi, yā rūpekadesena rūpekadesanibbānānaṃ nibbānena ca rūpassa visabhāgatā siyā. Teneva ‘‘catūhi vippayogo’’ti vuttanti.
ਸਤ੍ਤਸੁ વਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੂਸੁ ਏਕਾਯਪਿ ਅવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਤਿ ਯਥਾ ਰੂਪਭવੋ ਤੀਹਿ વਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੂਹਿ, ਨੇવવਿਪਾਕਨવਿਪਾਕਧਮ੍ਮਧਮ੍ਮਾ ਪਞ੍ਚਹਿ, ਅવਿਤਕ੍ਕਅવਿਚਾਰਾ ਏਕਾਯ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇ ਅਨਾਰਮ੍ਮਣਮਿਸ੍ਸਕੇ ਧਮ੍ਮੇ ਦੀਪੇਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਅਦੀਪੇਤ੍વਾ ਏਕਾਯਪਿ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇ ਅਹੋਨ੍ਤੇ ਸਤ੍ਤਹਿਪਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇ ਸਤ੍ਤਪਿ વਾ ਤਾ ਦੀਪੇਨ੍ਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਅવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਤਿ ਹਿ ਯੇ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਨ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਧਮ੍ਮੇਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ, ਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਤਿ। ਤੇਨ ਯਾਨਿ ਤਾਹਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇ ਦੀਪੇਨ੍ਤਿ ਧਮ੍ਮਾਯਤਨਾਦਿਪਦਾਨਿ, ਯਾਨਿ ਚ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਭਾવੇਹਿ ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਦੀਪੇਨ੍ਤਿ ਅਚੇਤਸਿਕਾਦਿਪਦਾਨਿ, ਯਾਨਿ ਚ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਾਨਿ ਦੀਪੇਨ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਾਦਿਪਦਾਨਿ, ਤੇਸਂ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਅਨਾਰਮ੍ਮਣਮਿਸ੍ਸਕਧਮ੍ਮਦੀਪਕਾਨਂ ਅਗ੍ਗਹਣਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਨ ਹਿ ਅਨਾਰਮ੍ਮਣਮਿਸ੍ਸਕਸਬ੍ਬવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਤਦੁਭਯਸਮੁਦਾਯਾਨਂ ਖਨ੍ਧਾਯਤਨਧਾਤੂਸੁ ਕੇਨਚਿ ਸਮ੍ਪਯੋਗੋ વਿਪ੍ਪਯੋਗੋ વਾ ਅਤ੍ਥੀਤਿ।
Sattasuviññāṇadhātūsu ekāyapi avippayutteti yathā rūpabhavo tīhi viññāṇadhātūhi, nevavipākanavipākadhammadhammā pañcahi, avitakkaavicārā ekāya vippayutte anārammaṇamissake dhamme dīpenti, evaṃ adīpetvā ekāyapi vippayutte ahonte sattahipi sampayutte sattapi vā tā dīpentīti adhippāyo. Avippayutteti hi ye vippayuttā na honti, te dhammeti vuttaṃ hoti, na sampayutteti. Tena yāni tāhi sampayutte dīpenti dhammāyatanādipadāni, yāni ca sampayuttavippayuttabhāvehi navattabbaṃ dīpenti acetasikādipadāni, yāni ca sampayuttanavattabbāni dīpenti dukkhasaccādipadāni, tesaṃ sabbesaṃ anārammaṇamissakadhammadīpakānaṃ aggahaṇaṃ vuttaṃ hoti. Na hi anārammaṇamissakasabbaviññāṇadhātutaṃsampayuttatadubhayasamudāyānaṃ khandhāyatanadhātūsu kenaci sampayogo vippayogo vā atthīti.
ਯਦਿ ਏવਂ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਨવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ‘‘ਕੁਸਲੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਯੇ ਧਮ੍ਮਾ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ, ਤੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਯੇ ਧਮ੍ਮਾ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਅਕੁਸਲਾਬ੍ਯਾਕਤਾ ਹਿ ਅਨਾਰਮ੍ਮਣਮਿਸ੍ਸੋਭਯਧਮ੍ਮਾਤਿ? ਨ, ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸਮੁਦਾਯਾਨਂ ਖਨ੍ਧਾਦੀਹੇવ ਸਮ੍ਪਯੋਗવਿਪ੍ਪਯੋਗਾਭਾવવਚਨਤੋ। ਖਨ੍ਧਾਦਯੋ ਹਿ ਤਦੇਕਦੇਸਾ ਤਦੇਕਦੇਸਞ੍ਞਸਮੁਦਾਯਾ ਚ, ਸਮੁਦਾਯੇਕਦੇਸਾਨਞ੍ਚ વਿਭਾਗਾਭਾવਤੋ ਨ ਸਭਾਗવਿਸਭਾਗਤਾ ਅਤ੍ਥਿ, ਤੇਨ ਤੇਸਂ ਖਨ੍ਧਾਦੀਹਿ ਸਮ੍ਪਯੋਗવਿਪ੍ਪਯੋਗਾਭਾવੋ ਹੋਤਿ। ਕੁਸਲਾ ਪਨ ਧਮ੍ਮਾ ਅਕੁਸਲਾਬ੍ਯਾਕਤੇਹਿ વਿਭਤ੍ਤਾ, ਤੇ ਚ ਕੁਸਲੇਹਿ, ਨ ਤੇਸਂ ਸਮੁਦਾਯੇਕਦੇਸਭਾવੋ ਤਦੇਕਦੇਸਞ੍ਞਸਮੁਦਾਯਭਾવੋ વਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਖਨ੍ਧਾਦੀਨਿ ਅਨਾਮਸਿਤ੍વਾ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਤਾਮਤ੍ਤੇਨ ਯਥਾਨਿਦ੍ਧਾਰਿਤਧਮ੍ਮਦਸ੍ਸਨੇ ਕੁਸਲੇਹਿ ਇਤਰੇਸਂ, ਇਤਰੇਹਿ ਚ ਕੁਸਲਾਨਂ વਿਪ੍ਪਯੋਗੋ ਨ ਨ ਹੋਤਿ વਿਸਭਾਗਤਾਸਬ੍ਭਾવਤੋਤਿ ਤੇਸਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਤਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਏਸ ਨਯੋ ਸਬ੍ਬੇਸੁ ਏવਰੂਪੇਸੁ।
Yadi evaṃ vippayuttenavippayuttapadaniddese ‘‘kusalehi dhammehi ye dhammā vippayuttā, tehi dhammehi ye dhammā vippayuttā’’ti na vattabbaṃ. Akusalābyākatā hi anārammaṇamissobhayadhammāti? Na, yathāvuttasamudāyānaṃ khandhādīheva sampayogavippayogābhāvavacanato. Khandhādayo hi tadekadesā tadekadesaññasamudāyā ca, samudāyekadesānañca vibhāgābhāvato na sabhāgavisabhāgatā atthi, tena tesaṃ khandhādīhi sampayogavippayogābhāvo hoti. Kusalā pana dhammā akusalābyākatehi vibhattā, te ca kusalehi, na tesaṃ samudāyekadesabhāvo tadekadesaññasamudāyabhāvo vā, tasmā khandhādīni anāmasitvā vippayuttatāmattena yathāniddhāritadhammadassane kusalehi itaresaṃ, itarehi ca kusalānaṃ vippayogo na na hoti visabhāgatāsabbhāvatoti tesaṃ aññamaññavippayuttatā vuttā. Esa nayo sabbesu evarūpesu.
ਉਦ੍ਦਾਨੇ ਪਨ ਅਟ੍ਠਾਰਸ ਤਤੋ ਪਰੇਤਿ ਇਦਂ ‘‘ਸੋਲ਼ਸਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਤੇવੀਸਨ੍ਤਿ ਇਦਞ੍ਚ ‘‘ਏਕવੀਸ’’ਨ੍ਤਿ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਚ ਕਾਲਸਨ੍ਤਾਨਭੇਦਰਹਿਤਾਰਹਿਤਬਹੁਧਮ੍ਮਸਮੋਧਾਨਾਨਂ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧਧਮ੍ਮਾਯਤਨਧਮ੍ਮਧਾਤੂਨਂ ਏਕਦੇਸਾ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚવੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਯੋ ਏਕਦੇਸਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਾ ਚ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਦਯੋ ਅਨਾਰਮ੍ਮਣੇਹਿ ਅਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਾ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਯੋ ਚ ਸਾਰਮ੍ਮਣੇਹਿ ਅਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਾ ਸਮ੍ਪਯੋਗੀવਿਪ੍ਪਯੋਗੀਭਾવੇਨ ਸਮਾਨਕਾਲਸਨ੍ਤਾਨੇਹਿ ਚ ਏਕਦੇਸਨ੍ਤਰੇਹਿ વਿਭਤ੍ਤਾ ਏવ ਗਹਿਤਾਤਿ ਤੇਹਿ ਤੇ ਕੇਹਿਚਿ ਏਕਦੇਸਨ੍ਤਰੇਹਿ વਿਭਤ੍ਤੇਹਿ ਯਥਾਯੋਗਂ ਸਮ੍ਪਯੋਗਂ વਿਪ੍ਪਯੋਗਞ੍ਚ ਲਭਨ੍ਤਿ। ਅਤ੍ਥਿ ਹਿ ਤੇਸਂ ਏਕੁਪ੍ਪਾਦਾਦਿਤਾ ਸਭਾਗਤਾ વਿਸਭਾਗਤਾ ਚਾਤਿ। ਤੇਨ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ‘‘ਏਕੇਨ ਖਨ੍ਧੇਨ ਏਕੇਨਾਯਤਨੇਨ ਏਕਾਯ ਧਾਤੁਯਾ ਕੇਹਿਚਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਚ, ‘‘ਏਕੇਨਾਯਤਨੇਨ ਏਕਾਯ ਧਾਤੁਯਾ ਕੇਹਿਚਿ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਚ વੁਤ੍ਤਂ। ਭਿਨ੍ਨਕਾਲਸਮੁਦਾਯਾ ਏવ ਪਨ વੇਦਨਾਸਞ੍ਞਾવਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧਾ વਤ੍ਤਮਾਨਾ ਚ ਏਕੇਕਧਮ੍ਮਾ ਏવ, ਤਸ੍ਮਾ ਤੇਸਂ ਸਮਾਨਕਾਲਸ੍ਸ વਿਭਜਿਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ ਨ ਸੁਖਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦੀਨਿ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ વਿਭਾਗਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤਾਦਯੋ ਚ વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਮਨਾਯਤਨਸ੍ਸ ਚ। ਤੇਨ ‘‘ਸੁਖਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਏਕੇਨ ਖਨ੍ਧੇਨ ਕੇਹਿਚਿ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ, ‘‘ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁ ਏਕੇਨ ਖਨ੍ਧੇਨ ਏਕੇਨਾਯਤਨੇਨ ਕੇਹਿਚਿ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਚ ਏવਮਾਦਿ ਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਖਨ੍ਧਾਯਤਨવਿਭਾਗવਿਰਹਿਤਮ੍ਪਿ ਪਨ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਧਾਤੁવਿਭਾਗੇਨ વਿਭਤ੍ਤਮੇવ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ‘‘ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁ…ਪੇ॰… ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁ ਸੋਲ਼ਸਹਿ ਧਾਤੂਹਿ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਏવਮੇવਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯવਿਭਾਗੇਨ વਿਭਤ੍ਤਾਨਂ ਸੁਖਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦੀਨਂ ‘‘ਸੁਖਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਨ ਯੇ ਧਮ੍ਮਾ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਯਥਾਯੋਗਂ વਿਪ੍ਪਯੋਗੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ, ਨਾવਿਭਤ੍ਤਸ੍ਸ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸਾਤਿ।
Uddāne pana aṭṭhārasa tato pareti idaṃ ‘‘soḷasā’’ti vattabbaṃ, tevīsanti idañca ‘‘ekavīsa’’nti. Sabbattha ca kālasantānabhedarahitārahitabahudhammasamodhānānaṃ saṅkhārakkhandhadhammāyatanadhammadhātūnaṃ ekadesā samudayasaccavedanākkhandhādayo ekadesasammissā ca iddhipādādayo anārammaṇehi asammissā rūpakkhandhādayo ca sārammaṇehi asammissā sampayogīvippayogībhāvena samānakālasantānehi ca ekadesantarehi vibhattā eva gahitāti tehi te kehici ekadesantarehi vibhattehi yathāyogaṃ sampayogaṃ vippayogañca labhanti. Atthi hi tesaṃ ekuppādāditā sabhāgatā visabhāgatā cāti. Tena tattha tattha ‘‘ekena khandhena ekenāyatanena ekāya dhātuyā kehici sampayutta’’nti ca, ‘‘ekenāyatanena ekāya dhātuyā kehici vippayutta’’nti ca vuttaṃ. Bhinnakālasamudāyā eva pana vedanāsaññāviññāṇakkhandhā vattamānā ca ekekadhammā eva, tasmā tesaṃ samānakālassa vibhajitabbassa abhāvato na sukhindriyādīni vedanākkhandhassa vibhāgaṃ karonti, cakkhuviññāṇadhātādayo ca viññāṇakkhandhassa manāyatanassa ca. Tena ‘‘sukhindriyaṃ ekena khandhena kehici vippayutta’’nti, ‘‘cakkhuviññāṇadhātu ekena khandhena ekenāyatanena kehici vippayuttā’’ti ca evamādi na vuttaṃ, khandhāyatanavibhāgavirahitampi pana viññāṇaṃ dhātuvibhāgena vibhattameva vuttanti ‘‘cakkhuviññāṇadhātu…pe… manoviññāṇadhātu soḷasahi dhātūhi vippayuttā’’ti vuttaṃ, evamevaṃ indriyavibhāgena vibhattānaṃ sukhindriyādīnaṃ ‘‘sukhindriyena ye dhammā vippayuttā’’tiādīsu yathāyogaṃ vippayogo daṭṭhabbo, nāvibhattassa vedanākkhandhassāti.
੨੩੫. ਯਥਾ ਤਂਸਮ੍ਪਯੋਗੀਭਾવਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਂ ਤੀਹਿ ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਏવਂ ਤਂવਿਪ੍ਪਯੋਗੀਭਾવਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਤੀਹਿ ਖਨ੍ਧੇਹਿ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਕਸ੍ਮਾ ਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਚੇ? ਅવਿਭਾਗੇਹਿ ਤੇਹਿ વਿਪ੍ਪਯੋਗવਚਨਸ੍ਸ ਅਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। વਿਭਾਗੇ ਹਿ ਸਤਿ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਂ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਹਿ ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਤੋ ਅਞ੍ਞવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੂਹਿ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਯੁਤ੍ਤਂ વਤ੍ਤੁਂ વਿਭਾਗੇਨੇવ વਿਸਭਾਗਤਾਯ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ, વਿਭਾਗਰਹਿਤੇਹਿ ਪਨ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਹਿ ਨ ਯੁਤ੍ਤਂ, ਤੇਹਿ વਿਜ੍ਜਮਾਨੇਹਿ વਿਜ੍ਜਮਾਨਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯਸ੍ਸ વਿਸਭਾਗਭਾવਾਭਾવਤੋ। ਯਞ੍ਹਿ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਧਮ੍ਮਾ વਿਯ ਆਮਟ੍ਠਕਾਲਭੇਦਂ ਨ ਹੋਤਿ ਸਙ੍ਖਤਂ ਉਦ੍ਧਰਿਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਭਾવਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਸਮ੍ਪਯੋਗੀવਿਪ੍ਪਯੋਗੀਭਾવੇਨ ਉਦ੍ਧਰੀਯਤਿ, ਤਞ੍ਚ વਿਭਾਗਰਹਿਤੇਹਿ ਖਨ੍ਧਾਦੀਹਿ ਸਙ੍ਖਤੇਹਿ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਭਾવਮੇવ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਅਨਾਮਟ੍ਠਕਾਲਭੇਦੇ ਅਤ੍ਥਿਤਾਯ ਏવ ਨਿਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ। ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਸ੍ਸ ਹਿ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨੇਨ, ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਸ੍ਸ ਚ વਿਜ੍ਜਮਾਨੇਨ, વਿਜ੍ਜਮਾਨਸ੍ਸ ਚ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨੇਨ ਸਮ੍ਪਯੋਗੋ ਨਤ੍ਥਿ, વਿਪ੍ਪਯੋਗੋ ਪਨ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਤਾਦੀਪਕੇ ਭੇਦੇ ਗਹਿਤੇ ਤੇਨੇવ વਿਸਭਾਗਤਾਪਿ ਗਹਿਤਾ ਏવਾਤਿ ਹੋਤਿ । ਭੇਦੇ ਪਨ ਅਗ੍ਗਹਿਤੇ ਤੇਨ ਤੇਨ ਗਹਣੇਨ વਿਸਭਾਗਤਾਯ ਅਗ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਸਤਿ ਸਭਾਗਤ੍ਤੇ વਿਜ੍ਜਮਾਨਤਾਯ ਏવ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਭਾਗਸ੍ਸ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨਤੋ વਿਜ੍ਜਮਾਨਤਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾਤਿ ਏਕੁਪ੍ਪਾਦਾਦਿਭਾવਸਙ੍ਖਾਤਾ ਸਭਾਗਤਾਪਿ ਗਹਿਤਾ ਏવ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸਾ ਚ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਸਮ੍ਪਯੋਗੋવ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਨ વਿਪ੍ਪਯੋਗੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਂ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਹਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤੇਨਾਤਿ। ਏਸ ਨਯੋ ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਾਦੀਸੁਪੀਤਿ।
235. Yathā taṃsampayogībhāvaṃ sandhāya ‘‘samudayasaccaṃ tīhi khandhehi sampayutta’’nti vuttaṃ, evaṃ taṃvippayogībhāvaṃ sandhāya ‘‘tīhi khandhehi vippayutta’’nti kasmā na vuttanti ce? Avibhāgehi tehi vippayogavacanassa ayuttattā. Vibhāge hi sati samudayasaccaṃ sukhadukkhadomanassindriyehi manoviññāṇadhātuto aññaviññāṇadhātūhi vippayuttanti yuttaṃ vattuṃ vibhāgeneva visabhāgatāya saṅgahitattā, vibhāgarahitehi pana vedanākkhandhādīhi na yuttaṃ, tehi vijjamānehi vijjamānassa samudayassa visabhāgabhāvābhāvato. Yañhi anuppannā dhammā viya āmaṭṭhakālabhedaṃ na hoti saṅkhataṃ uddharitabbaṃ, taṃ paccuppannabhāvaṃ nissāya sampayogīvippayogībhāvena uddharīyati, tañca vibhāgarahitehi khandhādīhi saṅkhatehi paccuppannabhāvameva nissāya anāmaṭṭhakālabhede atthitāya eva nissitabbattā. Avijjamānassa hi avijjamānena, avijjamānassa ca vijjamānena, vijjamānassa ca avijjamānena sampayogo natthi, vippayogo pana avijjamānatādīpake bhede gahite teneva visabhāgatāpi gahitā evāti hoti . Bhede pana aggahite tena tena gahaṇena visabhāgatāya aggahitattā sati sabhāgatte vijjamānatāya eva dhammānaṃ sabhāgassa paricchindanato vijjamānatā dassitāti ekuppādādibhāvasaṅkhātā sabhāgatāpi gahitā eva hoti. Tassā ca gahitattā sampayogova labbhati, na vippayogo, tasmā samudayasaccaṃ vedanākkhandhādīhi sampayuttattena vuttaṃ, na vippayuttattenāti. Esa nayo maggasaccādīsupīti.
੨੬੨. ‘‘ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨવਿਚਾਰਞ੍ਹਿ ਠਪੇਤ੍વਾ ਸੇਸਾ ਅવਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਮਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾવਚਨਂ ਯੇ ਪਧਾਨਾ વਿਤਕ੍ਕੋ વਿਯ ਕੋਟ੍ਠਾਸਨ੍ਤਰਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇਸੁ ਅਲੀਨਾ, ਤੇ ਏવ ਇਧ ਅવਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਮਤ੍ਤਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤੇਨੇવ ਹਿ ਅਨਨ੍ਤਰਨਯੇ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚੇਨ ਸਮਾਨਗਤਿਕਾ ਨ ਸવਿਤਕ੍ਕਸવਿਚਾਰੇਹੀਤਿ ਤੇ ਨ ਗਹਿਤਾ। ਦਸਮੋਸਾਨਨਯੇਸੁ ਚ ਤੇਹਿ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਹਿ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਨਂ ਤੇਹਿ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਨਞ੍ਚ ਸੋਲ਼ਸਹਿ ਧਾਤੂਹਿ વਿਪ੍ਪਯੋਗੋ ਅਟ੍ਠਾਰਸਸਙ੍ਗਹਿਤੋ ਚ વੁਤ੍ਤੋ। વਿਤਕ੍ਕਸਹਿਤੇਸੁਪਿ ਪਨ ਤੇਸੁ ਗਹਿਤੇਸੁ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਤੇ વਿਚਾਰੇਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਤਿ ‘‘ਏਕੇਨ ਖਨ੍ਧੇਨ ਕੇਹਿਚਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਂ। ਸੋ ਹਿ ਸਮੁਦਾਯੋ વਿਚਾਰਂ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞੇਨ ਕੇਨਚਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਨ ਹੋਤਿ। ਨ ਹਿ ਤਦੇਕਦੇਸਸ੍ਸ વਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ વਿਚਾਰਤੋ ਅਞ੍ਞੇਨ ਸਮ੍ਪਯੋਗੋ ਸਮੁਦਾਯਸ੍ਸ ਹੋਤਿ। ਯਥਾ ਨਾਨਾਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇਸੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਸਮੁਦਾਯਸ੍ਸ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਸ੍ਸ ਏਕਦੇਸਾਨਂ ਤੀਹਿ ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਸਮ੍ਪਯੋਗੋ ਸਮੁਦਾਯਸ੍ਸ ਨ ਹੋਤਿ, ਏવਮਿਧਾਪਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਯਥਾ ਪਨ ਤੇਸੁ ਏਕੋਪਿ વੇਦਨਾਸਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧੇਕਦੇਸੇਨ ਚ ਅਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਸਮੁਦਾਯਸ੍ਸ ਤੇਹਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਤਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਏવਮਿਧਾਪਿ વਿਚਾਰੇਨ ਅਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅવਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਮਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿ ਅਭਾવਤੋ ਸਮੁਦਾਯਸ੍ਸ ਤੇਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਤਾ ਨ ਨ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਂ। ਨ ਹਿ ਅવਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਮਤ੍ਤਾਨਂ ਦਸ੍ਸਨੇਨਪਹਾਤਬ੍ਬਹੇਤੁਕਾਦੀਨਂ વਿਯ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਤਾ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ। ਯਥਾ ਹਿ ਦਸ੍ਸਨੇਨਪਹਾਤਬ੍ਬਹੇਤੁਕੇਸੁ ਕੇਚਿ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧੇਕਦੇਸੇਨ ਮੋਹੇਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ, ਕੇਚਿ ਅਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਤਿ ਨ ਸਮੁਦਾਯੋ ਤੇਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ, ਨਾਪਿ ਅਞ੍ਞੋ ਕੋਚਿ ਧਮ੍ਮੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਯੇਨ ਸੋ ਸਮੁਦਾਯੋ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਸਿਯਾਤਿ ‘‘ਦਸ੍ਸਨੇਨਪਹਾਤਬ੍ਬਹੇਤੁਕਾ ਧਮ੍ਮਾ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਤਿ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਏવਂ ਭਾવਨਾਯਪਹਾਤਬ੍ਬਹੇਤੁਕਸਹੇਤੁਕਾਦਯੋਪਿ। ਨ ਪਨੇવਂ ਯੇਨ ਅવਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਮਤ੍ਤਸਮੁਦਾਯੋ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਸਿਯਾ, ਤਂ ਨਤ੍ਥਿ ਅવਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਮਤ੍ਤੇਸੁ ਕਸ੍ਸਚਿ વਿਚਾਰੇਨ ਅਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਤੇ ‘‘ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਨ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾਤਿ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਚ ਏਕਧਮ੍ਮੇਪਿ ਕੇਹਿਚੀਤਿ ਬਹੁવਚਨਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਸਙ੍ਖਾਯ ਅਨਿਯਮਿਤਤ੍ਤਾ ਕਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
262. ‘‘Dutiyajjhānavicārañhi ṭhapetvā sesā avitakkavicāramattā’’ti aṭṭhakathāvacanaṃ ye padhānā vitakko viya koṭṭhāsantaracittuppādesu alīnā, te eva idha avitakkavicāramattāti adhippetāti dasseti. Teneva hi anantaranaye samudayasaccena samānagatikā na savitakkasavicārehīti te na gahitā. Dasamosānanayesu ca tehi vippayuttehi vippayuttānaṃ tehi vippayuttānañca soḷasahi dhātūhi vippayogo aṭṭhārasasaṅgahito ca vutto. Vitakkasahitesupi pana tesu gahitesu sabbepi te vicārena sampayuttāti ‘‘ekena khandhena kehici sampayuttā’’ti sakkā vattuṃ. So hi samudāyo vicāraṃ vajjetvā aññena kenaci sampayutto na hoti. Na hi tadekadesassa vitakkassa vicārato aññena sampayogo samudāyassa hoti. Yathā nānācittuppādesu uppajjamānānaṃ iddhipādānaṃ samudāyassa iddhipādassa ekadesānaṃ tīhi khandhehi sampayogo samudāyassa na hoti, evamidhāpi daṭṭhabbaṃ. Yathā pana tesu ekopi vedanāsaññākkhandhehi saṅkhārakkhandhekadesena ca asampayutto nāma natthīti samudāyassa tehi sampayuttatā vuttā, evamidhāpi vicārena asampayuttassa avitakkavicāramattassa kassaci abhāvato samudāyassa tena sampayuttatā na na sakkā vattuṃ. Na hi avitakkavicāramattānaṃ dassanenapahātabbahetukādīnaṃ viya sampayuttatā na vattabbā. Yathā hi dassanenapahātabbahetukesu keci saṅkhārakkhandhekadesena mohena sampayuttā, keci asampayuttāti na samudāyo tena sampayutto, nāpi añño koci dhammo atthi, yena so samudāyo sampayutto siyāti ‘‘dassanenapahātabbahetukā dhammā sampayuttāti natthī’’ti vuttaṃ, evaṃ bhāvanāyapahātabbahetukasahetukādayopi. Na panevaṃ yena avitakkavicāramattasamudāyo sampayutto siyā, taṃ natthi avitakkavicāramattesu kassaci vicārena asampayuttassa abhāvā, tasmā te ‘‘sampayuttā’’ti na na vattabbāti. Sabbattha ca ekadhammepi kehicīti bahuvacananiddeso saṅkhāya aniyamitattā katoti veditabbo.
ਛਟ੍ਠਨਯਸਮ੍ਪਯੋਗવਿਪ੍ਪਯੋਗਪਦવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Chaṭṭhanayasampayogavippayogapadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਧਾਤੁਕਥਾਪਾਲ਼ਿ • Dhātukathāpāḷi / ੬. ਸਮ੍ਪਯੋਗવਿਪ੍ਪਯੋਗਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸੋ • 6. Sampayogavippayogapadaniddeso
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ੬. ਛਟ੍ਠਨਯੋ ਸਮ੍ਪਯੋਗવਿਪ੍ਪਯੋਗਪਦવਣ੍ਣਨਾ • 6. Chaṭṭhanayo sampayogavippayogapadavaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ੬. ਛਟ੍ਠਨਯੋ ਸਮ੍ਪਯੋਗવਿਪ੍ਪਯੋਗਪਦવਣ੍ਣਨਾ • 6. Chaṭṭhanayo sampayogavippayogapadavaṇṇanā