| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरगाथा-अट्ठकथा • Theragāthā-aṭṭhakathā |
२. चित्तकत्थेरगाथावण्णना
2. Cittakattheragāthāvaṇṇanā
नीलासुगीवाति आयस्मतो चित्तकत्थेरस्स गाथा। का उप्पत्ति? सो किर पदुमुत्तरबुद्धकालतो पट्ठाय विवट्टूपनिस्सयं कुसलं आचिनन्तो इतो एकनवुते कप्पे मनुस्सयोनियं निब्बत्तित्वा विञ्ञुत्तं पत्तो विपस्सिं भगवन्तं पस्सित्वा पसन्नमानसो पुप्फेहि पूजं कत्वा वन्दित्वा ‘‘सन्तधम्मेन नाम एत्थ भवितब्ब’’न्ति सत्थरि निब्बाने च अधिमुच्चि। सो तेन पुञ्ञकम्मेन ततो चुतो तावतिंसभवने निब्बत्तो अपरापरं पुञ्ञानि कत्वा देवमनुस्सेसु संसरन्तो इमस्मिं बुद्धुप्पादे राजगहे विभवसम्पन्नस्स ब्राह्मणस्स पुत्तो हुत्वा निब्बत्ति चित्तको नाम नामेन। सो भगवति राजगहं गन्त्वा वेळुवने विहरन्ते सत्थारं उपसङ्कमित्वा धम्मं सुत्वा पटिलद्धसद्धो पब्बजित्वा चरियानुकूलं कम्मट्ठानं गहेत्वा अरञ्ञायतनं पविसित्वा भावनानुयुत्तो झानं निब्बत्तेत्वा झानपादकं विपस्सनं वड्ढेत्वा नचिरेनेव अरहत्तं पापुणि। तेन वुत्तं अपदाने (अप॰ थेर २.५०.१-७) –
Nīlāsugīvāti āyasmato cittakattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira padumuttarabuddhakālato paṭṭhāya vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ ācinanto ito ekanavute kappe manussayoniyaṃ nibbattitvā viññuttaṃ patto vipassiṃ bhagavantaṃ passitvā pasannamānaso pupphehi pūjaṃ katvā vanditvā ‘‘santadhammena nāma ettha bhavitabba’’nti satthari nibbāne ca adhimucci. So tena puññakammena tato cuto tāvatiṃsabhavane nibbatto aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe vibhavasampannassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti cittako nāma nāmena. So bhagavati rājagahaṃ gantvā veḷuvane viharante satthāraṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā cariyānukūlaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā araññāyatanaṃ pavisitvā bhāvanānuyutto jhānaṃ nibbattetvā jhānapādakaṃ vipassanaṃ vaḍḍhetvā nacireneva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.50.1-7) –
‘‘कणिकारंव जोतन्तं, निसिन्नं पब्बतन्तरे।
‘‘Kaṇikāraṃva jotantaṃ, nisinnaṃ pabbatantare;
अद्दसं विरजं बुद्धं, विपस्सिं लोकनायकं॥
Addasaṃ virajaṃ buddhaṃ, vipassiṃ lokanāyakaṃ.
‘‘तीणि किङ्कणिपुप्फानि, पग्गय्ह अभिरोपयिं।
‘‘Tīṇi kiṅkaṇipupphāni, paggayha abhiropayiṃ;
सम्बुद्धं अभिपूजेत्वा, गच्छामि दक्खिणामुखो॥
Sambuddhaṃ abhipūjetvā, gacchāmi dakkhiṇāmukho.
‘‘तेन कम्मेन सुकतेन, चेतनापणिधीहि च।
‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;
जहित्वा मानुसं देहं, तावतिंसं अगच्छहं॥
Jahitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsaṃ agacchahaṃ.
‘‘एकनवुते इतो कप्पे, यं बुद्धमभिपूजयिं।
‘‘Ekanavute ito kappe, yaṃ buddhamabhipūjayiṃ;
दुग्गतिं नाभिजानामि, बुद्धपूजायिदं फलं॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘किलेसा झापिता मय्हं…पे॰… कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
अरहत्तं पन पत्वा सत्थारं वन्दितुं राजगहं उपगतो तत्थ भिक्खूहि ‘‘किं, आवुसो, अरञ्ञे अप्पमत्तो विहासी’’ति पुट्ठो अत्तनो अप्पमादविहारनिवेदनेन अञ्ञं ब्याकरोन्तो ‘‘नीलासुगीवा’’ति गाथं अभासि।
Arahattaṃ pana patvā satthāraṃ vandituṃ rājagahaṃ upagato tattha bhikkhūhi ‘‘kiṃ, āvuso, araññe appamatto vihāsī’’ti puṭṭho attano appamādavihāranivedanena aññaṃ byākaronto ‘‘nīlāsugīvā’’ti gāthaṃ abhāsi.
२२. तत्थ नीलासुगीवाति नीलसुगीवा, गाथासुखत्थञ्हेत्थ दीघो कतो, राजिवन्तताय सुन्दराय गीवाय समन्नागतोति अत्थो। ते येभुय्येन च नीलवण्णताय नीला। सोभनकण्ठताय सुगीवा। सिखिनोति मत्थके जाताय सिखाय सस्सिरिकभावेन सिखिनो। मोराति मयूरा। कारम्भियन्ति कारम्बरुक्खे। कारम्भियन्ति वा तस्स वनस्स नामं। तस्मा कारम्भियन्ति कारम्भनामके वनेति अत्थो। अभिनदन्तीति पावुस्सकाले मेघगज्जितं सुत्वा केकासद्दं करोन्ता उतुसम्पदासिद्धेन सरेन हंसादिके अभिभवन्ता विय नदन्ति। तेति ते मोरा। सीतवातकीळिताति सीतेन मेघवातेन सञ्जातकीळिता मधुरवस्सितं वस्सन्ता। सुत्तन्ति भत्तसम्मदविनोदनत्थं सयितं, कायकिलमथपटिपस्सम्भनाय वा अनुञ्ञातवेलायं सुपन्तं। झायन्ति समथविपस्सनाझानेहि झायनसीलं भावनानुयुत्तं। निबोधेन्तीति पबोधेन्ति। ‘‘इमेपि नाम निद्दं अनुपगन्त्वा जागरन्ता अत्तना कत्तब्बं करोन्ति, किमङ्गं पनाह’’न्ति एवं सम्पजञ्ञुप्पादनेन सयनतो वुट्ठापेन्तीति अधिप्पायो।
22. Tattha nīlāsugīvāti nīlasugīvā, gāthāsukhatthañhettha dīgho kato, rājivantatāya sundarāya gīvāya samannāgatoti attho. Te yebhuyyena ca nīlavaṇṇatāya nīlā. Sobhanakaṇṭhatāya sugīvā. Sikhinoti matthake jātāya sikhāya sassirikabhāvena sikhino. Morāti mayūrā. Kārambhiyanti kārambarukkhe. Kārambhiyanti vā tassa vanassa nāmaṃ. Tasmā kārambhiyanti kārambhanāmake vaneti attho. Abhinadantīti pāvussakāle meghagajjitaṃ sutvā kekāsaddaṃ karontā utusampadāsiddhena sarena haṃsādike abhibhavantā viya nadanti. Teti te morā. Sītavātakīḷitāti sītena meghavātena sañjātakīḷitā madhuravassitaṃ vassantā. Suttanti bhattasammadavinodanatthaṃ sayitaṃ, kāyakilamathapaṭipassambhanāya vā anuññātavelāyaṃ supantaṃ. Jhāyanti samathavipassanājhānehi jhāyanasīlaṃ bhāvanānuyuttaṃ. Nibodhentīti pabodhenti. ‘‘Imepi nāma niddaṃ anupagantvā jāgarantā attanā kattabbaṃ karonti, kimaṅgaṃ panāha’’nti evaṃ sampajaññuppādanena sayanato vuṭṭhāpentīti adhippāyo.
चित्तकत्थेरगाथावण्णना निट्ठिता।
Cittakattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरगाथापाळि • Theragāthāpāḷi / २. चित्तकत्थेरगाथा • 2. Cittakattheragāthā
