Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౨. చిత్తకత్థేరగాథావణ్ణనా
2. Cittakattheragāthāvaṇṇanā
నీలాసుగీవాతి ఆయస్మతో చిత్తకత్థేరస్స గాథా. కా ఉప్పత్తి? సో కిర పదుముత్తరబుద్ధకాలతో పట్ఠాయ వివట్టూపనిస్సయం కుసలం ఆచినన్తో ఇతో ఏకనవుతే కప్పే మనుస్సయోనియం నిబ్బత్తిత్వా విఞ్ఞుత్తం పత్తో విపస్సిం భగవన్తం పస్సిత్వా పసన్నమానసో పుప్ఫేహి పూజం కత్వా వన్దిత్వా ‘‘సన్తధమ్మేన నామ ఏత్థ భవితబ్బ’’న్తి సత్థరి నిబ్బానే చ అధిముచ్చి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన తతో చుతో తావతింసభవనే నిబ్బత్తో అపరాపరం పుఞ్ఞాని కత్వా దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే రాజగహే విభవసమ్పన్నస్స బ్రాహ్మణస్స పుత్తో హుత్వా నిబ్బత్తి చిత్తకో నామ నామేన. సో భగవతి రాజగహం గన్త్వా వేళువనే విహరన్తే సత్థారం ఉపసఙ్కమిత్వా ధమ్మం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా చరియానుకూలం కమ్మట్ఠానం గహేత్వా అరఞ్ఞాయతనం పవిసిత్వా భావనానుయుత్తో ఝానం నిబ్బత్తేత్వా ఝానపాదకం విపస్సనం వడ్ఢేత్వా నచిరేనేవ అరహత్తం పాపుణి. తేన వుత్తం అపదానే (అప॰ థేర ౨.౫౦.౧-౭) –
Nīlāsugīvāti āyasmato cittakattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira padumuttarabuddhakālato paṭṭhāya vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ ācinanto ito ekanavute kappe manussayoniyaṃ nibbattitvā viññuttaṃ patto vipassiṃ bhagavantaṃ passitvā pasannamānaso pupphehi pūjaṃ katvā vanditvā ‘‘santadhammena nāma ettha bhavitabba’’nti satthari nibbāne ca adhimucci. So tena puññakammena tato cuto tāvatiṃsabhavane nibbatto aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe vibhavasampannassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti cittako nāma nāmena. So bhagavati rājagahaṃ gantvā veḷuvane viharante satthāraṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā cariyānukūlaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā araññāyatanaṃ pavisitvā bhāvanānuyutto jhānaṃ nibbattetvā jhānapādakaṃ vipassanaṃ vaḍḍhetvā nacireneva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.50.1-7) –
‘‘కణికారంవ జోతన్తం, నిసిన్నం పబ్బతన్తరే;
‘‘Kaṇikāraṃva jotantaṃ, nisinnaṃ pabbatantare;
అద్దసం విరజం బుద్ధం, విపస్సిం లోకనాయకం.
Addasaṃ virajaṃ buddhaṃ, vipassiṃ lokanāyakaṃ.
‘‘తీణి కిఙ్కణిపుప్ఫాని, పగ్గయ్హ అభిరోపయిం;
‘‘Tīṇi kiṅkaṇipupphāni, paggayha abhiropayiṃ;
సమ్బుద్ధం అభిపూజేత్వా, గచ్ఛామి దక్ఖిణాముఖో.
Sambuddhaṃ abhipūjetvā, gacchāmi dakkhiṇāmukho.
‘‘తేన కమ్మేన సుకతేన, చేతనాపణిధీహి చ;
‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;
జహిత్వా మానుసం దేహం, తావతింసం అగచ్ఛహం.
Jahitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsaṃ agacchahaṃ.
‘‘ఏకనవుతే ఇతో కప్పే, యం బుద్ధమభిపూజయిం;
‘‘Ekanavute ito kappe, yaṃ buddhamabhipūjayiṃ;
దుగ్గతిం నాభిజానామి, బుద్ధపూజాయిదం ఫలం.
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘కిలేసా ఝాపితా మయ్హం…పే॰… కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
అరహత్తం పన పత్వా సత్థారం వన్దితుం రాజగహం ఉపగతో తత్థ భిక్ఖూహి ‘‘కిం, ఆవుసో, అరఞ్ఞే అప్పమత్తో విహాసీ’’తి పుట్ఠో అత్తనో అప్పమాదవిహారనివేదనేన అఞ్ఞం బ్యాకరోన్తో ‘‘నీలాసుగీవా’’తి గాథం అభాసి.
Arahattaṃ pana patvā satthāraṃ vandituṃ rājagahaṃ upagato tattha bhikkhūhi ‘‘kiṃ, āvuso, araññe appamatto vihāsī’’ti puṭṭho attano appamādavihāranivedanena aññaṃ byākaronto ‘‘nīlāsugīvā’’ti gāthaṃ abhāsi.
౨౨. తత్థ నీలాసుగీవాతి నీలసుగీవా, గాథాసుఖత్థఞ్హేత్థ దీఘో కతో, రాజివన్తతాయ సున్దరాయ గీవాయ సమన్నాగతోతి అత్థో. తే యేభుయ్యేన చ నీలవణ్ణతాయ నీలా. సోభనకణ్ఠతాయ సుగీవా. సిఖినోతి మత్థకే జాతాయ సిఖాయ సస్సిరికభావేన సిఖినో. మోరాతి మయూరా. కారమ్భియన్తి కారమ్బరుక్ఖే. కారమ్భియన్తి వా తస్స వనస్స నామం. తస్మా కారమ్భియన్తి కారమ్భనామకే వనేతి అత్థో. అభినదన్తీతి పావుస్సకాలే మేఘగజ్జితం సుత్వా కేకాసద్దం కరోన్తా ఉతుసమ్పదాసిద్ధేన సరేన హంసాదికే అభిభవన్తా వియ నదన్తి. తేతి తే మోరా. సీతవాతకీళితాతి సీతేన మేఘవాతేన సఞ్జాతకీళితా మధురవస్సితం వస్సన్తా. సుత్తన్తి భత్తసమ్మదవినోదనత్థం సయితం, కాయకిలమథపటిపస్సమ్భనాయ వా అనుఞ్ఞాతవేలాయం సుపన్తం. ఝాయన్తి సమథవిపస్సనాఝానేహి ఝాయనసీలం భావనానుయుత్తం. నిబోధేన్తీతి పబోధేన్తి. ‘‘ఇమేపి నామ నిద్దం అనుపగన్త్వా జాగరన్తా అత్తనా కత్తబ్బం కరోన్తి, కిమఙ్గం పనాహ’’న్తి ఏవం సమ్పజఞ్ఞుప్పాదనేన సయనతో వుట్ఠాపేన్తీతి అధిప్పాయో.
22. Tattha nīlāsugīvāti nīlasugīvā, gāthāsukhatthañhettha dīgho kato, rājivantatāya sundarāya gīvāya samannāgatoti attho. Te yebhuyyena ca nīlavaṇṇatāya nīlā. Sobhanakaṇṭhatāya sugīvā. Sikhinoti matthake jātāya sikhāya sassirikabhāvena sikhino. Morāti mayūrā. Kārambhiyanti kārambarukkhe. Kārambhiyanti vā tassa vanassa nāmaṃ. Tasmā kārambhiyanti kārambhanāmake vaneti attho. Abhinadantīti pāvussakāle meghagajjitaṃ sutvā kekāsaddaṃ karontā utusampadāsiddhena sarena haṃsādike abhibhavantā viya nadanti. Teti te morā. Sītavātakīḷitāti sītena meghavātena sañjātakīḷitā madhuravassitaṃ vassantā. Suttanti bhattasammadavinodanatthaṃ sayitaṃ, kāyakilamathapaṭipassambhanāya vā anuññātavelāyaṃ supantaṃ. Jhāyanti samathavipassanājhānehi jhāyanasīlaṃ bhāvanānuyuttaṃ. Nibodhentīti pabodhenti. ‘‘Imepi nāma niddaṃ anupagantvā jāgarantā attanā kattabbaṃ karonti, kimaṅgaṃ panāha’’nti evaṃ sampajaññuppādanena sayanato vuṭṭhāpentīti adhippāyo.
చిత్తకత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Cittakattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౨. చిత్తకత్థేరగాథా • 2. Cittakattheragāthā