| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ជាតក-អដ្ឋកថា • Jātaka-aṭṭhakathā |
[៤៩៨] ២. ចិត្តសម្ភូតជាតកវណ្ណនា
[498] 2. Cittasambhūtajātakavaṇṇanā
សព្ពំ នរានំ សផលំ សុចិណ្ណន្តិ ឥទំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ អាយស្មតោ មហាកស្សបស្ស បិយសំវាសេ ទ្វេ សទ្ធិវិហារិកេ ភិក្ខូ អារព្ភ កថេសិ។ តេ កិរ អញ្ញមញ្ញំ អប្បដិវិភត្តភោគា បរមវិស្សាសិកា អហេសុំ, បិណ្ឌាយ ចរន្តាបិ ឯកតោវ គច្ឆន្តិ, ឯកតោវ អាគច្ឆន្តិ, វិនា ភវិតុំ ន សក្កោន្តិ។ ធម្មសភាយំ ភិក្ខូ តេសំយេវ វិស្សាសំ វណ្ណយមានា និសីទិំសុ។ សត្ថា អាគន្ត្វា ‘‘កាយ នុត្ថ, ភិក្ខវេ, ឯតរហិ កថាយ សន្និសិន្នា’’តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘ឥមាយ នាមា’’តិ វុត្តេ ‘‘អនច្ឆរិយំ, ភិក្ខវេ, ឥមេសំ ឯកស្មិំ អត្តភាវេ វិស្សាសិកត្តំ, បោរាណកបណ្ឌិតា តីណិ ចត្តារិ ភវន្តរានិ គច្ឆន្តាបិ មិត្តភាវំ ន វិជហិំសុយេវា’’តិ វត្វា អតីតំ អាហរិ។
Sabbaṃ narānaṃ saphalaṃ suciṇṇanti idaṃ satthā jetavane viharanto āyasmato mahākassapassa piyasaṃvāse dve saddhivihārike bhikkhū ārabbha kathesi. Te kira aññamaññaṃ appaṭivibhattabhogā paramavissāsikā ahesuṃ, piṇḍāya carantāpi ekatova gacchanti, ekatova āgacchanti, vinā bhavituṃ na sakkonti. Dhammasabhāyaṃ bhikkhū tesaṃyeva vissāsaṃ vaṇṇayamānā nisīdiṃsu. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘anacchariyaṃ, bhikkhave, imesaṃ ekasmiṃ attabhāve vissāsikattaṃ, porāṇakapaṇḍitā tīṇi cattāri bhavantarāni gacchantāpi mittabhāvaṃ na vijahiṃsuyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
អតីតេ អវន្តិរដ្ឋេ ឧជ្ជេនិយំ អវន្តិមហារាជា នាម រជ្ជំ ការេសិ។ តទា ឧជ្ជេនិយា ពហិ ចណ្ឌាលគាមកោ អហោសិ។ មហាសត្តោ តត្ថ និព្ពត្តិ, អបរោបិ សត្តោ តស្សេវ មាតុច្ឆាបុត្តោ ហុត្វា និព្ពត្តិ។ តេសុ ឯកោ ចិត្តោ នាម អហោសិ, ឯកោ សម្ភូតោ នាម។ តេ ឧភោបិ វយប្បត្តា ចណ្ឌាលវំសធោវនំ នាម សិប្បំ ឧគ្គណ្ហិត្វា ឯកទិវសំ ‘‘ឧជ្ជេនីនគរទ្វារេ សិប្បំ ទស្សេស្សាមា’’តិ ឯកោ ឧត្តរទ្វារេ សិប្បំ ទស្សេសិ, ឯកោ បាចីនទ្វារេ។ តស្មិញ្ច នគរេ ទ្វេ ទិដ្ឋមង្គលិកាយោ អហេសុំ, ឯកា សេដ្ឋិធីតា, ឯកា បុរោហិតធីតា។ តា ពហុខាទនីយភោជនីយមាលាគន្ធាទីនិ គាហាបេត្វា ‘‘ឧយ្យានកីឡំ កីឡិស្សាមា’’តិ ឯកា ឧត្តរទ្វារេន និក្ខមិ, ឯកា បាចីនទ្វារេន។ តា តេ ចណ្ឌាលបុត្តេ សិប្បំ ទស្សេន្តេ ទិស្វា ‘‘កេ ឯតេ’’តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘ចណ្ឌាលបុត្តា’’តិ សុត្វា ‘‘អបស្សិតព្ពយុត្តកំ វត បស្សិម្ហា’’តិ គន្ធោទកេន អក្ខីនិ ធោវិត្វា និវត្តិំសុ។ មហាជនោ ‘‘អរេ ទុដ្ឋចណ្ឌាល, តុម្ហេ និស្សាយ មយំ អមូលកានិ សុរាភត្តាទីនិ ន លភិម្ហា’’តិ តេ ឧភោបិ ភាតិកេ បោថេត្វា អនយព្យសនំ បាបេសិ។
Atīte avantiraṭṭhe ujjeniyaṃ avantimahārājā nāma rajjaṃ kāresi. Tadā ujjeniyā bahi caṇḍālagāmako ahosi. Mahāsatto tattha nibbatti, aparopi satto tasseva mātucchāputto hutvā nibbatti. Tesu eko citto nāma ahosi, eko sambhūto nāma. Te ubhopi vayappattā caṇḍālavaṃsadhovanaṃ nāma sippaṃ uggaṇhitvā ekadivasaṃ ‘‘ujjenīnagaradvāre sippaṃ dassessāmā’’ti eko uttaradvāre sippaṃ dassesi, eko pācīnadvāre. Tasmiñca nagare dve diṭṭhamaṅgalikāyo ahesuṃ, ekā seṭṭhidhītā, ekā purohitadhītā. Tā bahukhādanīyabhojanīyamālāgandhādīni gāhāpetvā ‘‘uyyānakīḷaṃ kīḷissāmā’’ti ekā uttaradvārena nikkhami, ekā pācīnadvārena. Tā te caṇḍālaputte sippaṃ dassente disvā ‘‘ke ete’’ti pucchitvā ‘‘caṇḍālaputtā’’ti sutvā ‘‘apassitabbayuttakaṃ vata passimhā’’ti gandhodakena akkhīni dhovitvā nivattiṃsu. Mahājano ‘‘are duṭṭhacaṇḍāla, tumhe nissāya mayaṃ amūlakāni surābhattādīni na labhimhā’’ti te ubhopi bhātike pothetvā anayabyasanaṃ pāpesi.
តេ បដិលទ្ធសញ្ញា ឧដ្ឋាយ អញ្ញមញ្ញស្ស សន្តិកំ គច្ឆន្តា ឯកស្មិំ ឋានេ សមាគន្ត្វា អញ្ញមញ្ញស្ស តំ ទុក្ខុប្បត្តិំ អារោចេត្វា រោទិត្វា បរិទេវិត្វា ‘‘កិន្តិ ករិស្សាមា’’តិ មន្តេត្វា ‘‘ឥមំ អម្ហាកំ ជាតិំ និស្សាយ ទុក្ខំ ឧប្បន្នំ, ចណ្ឌាលកម្មំ កាតុំ ន សក្ខិស្សាម, ជាតិំ បដិច្ឆាទេត្វា ព្រាហ្មណមាណវវណ្ណេន តក្កសិលំ គន្ត្វា សិប្បំ ឧគ្គណ្ហិស្សាមា’’តិ សន្និដ្ឋានំ កត្វា តត្ថ គន្ត្វា ធម្មន្តេវាសិកា ហុត្វា ទិសាបាមោក្ខាចរិយស្ស សន្តិកេ សិប្បំ បដ្ឋបេសុំ។ ជម្ពុទីបតលេ ‘‘ទ្វេ កិរ ចណ្ឌាលា ជាតិំ បដិច្ឆាទេត្វា សិប្បំ ឧគ្គណ្ហន្តី’’តិ សូយិត្ថ។ តេសុ ចិត្តបណ្ឌិតស្ស សិប្បំ និដ្ឋិតំ, សម្ភូតស្ស ន តាវ និដ្ឋាតិ។
Te paṭiladdhasaññā uṭṭhāya aññamaññassa santikaṃ gacchantā ekasmiṃ ṭhāne samāgantvā aññamaññassa taṃ dukkhuppattiṃ ārocetvā roditvā paridevitvā ‘‘kinti karissāmā’’ti mantetvā ‘‘imaṃ amhākaṃ jātiṃ nissāya dukkhaṃ uppannaṃ, caṇḍālakammaṃ kātuṃ na sakkhissāma, jātiṃ paṭicchādetvā brāhmaṇamāṇavavaṇṇena takkasilaṃ gantvā sippaṃ uggaṇhissāmā’’ti sanniṭṭhānaṃ katvā tattha gantvā dhammantevāsikā hutvā disāpāmokkhācariyassa santike sippaṃ paṭṭhapesuṃ. Jambudīpatale ‘‘dve kira caṇḍālā jātiṃ paṭicchādetvā sippaṃ uggaṇhantī’’ti sūyittha. Tesu cittapaṇḍitassa sippaṃ niṭṭhitaṃ, sambhūtassa na tāva niṭṭhāti.
អថេកទិវសំ ឯកោ គាមវាសី ‘‘ព្រាហ្មណវាចនកំ ករិស្សាមី’’តិ អាចរិយំ និមន្តេសិ។ តមេវ រត្តិំ ទេវោ វស្សិត្វា មគ្គេ កន្ទរាទីនិ បូរេសិ។ អាចរិយោ បាតោវ ចិត្តបណ្ឌិតំ បក្កោសាបេត្វា ‘‘តាត, អហំ គន្តុំ ន សក្ខិស្សាមិ, ត្វំ មាណវេហិ សទ្ធិំ គន្តា មង្គលំ វត្វា តុម្ហេហិ លទ្ធំ ភុញ្ជិត្វា អម្ហេហិ លទ្ធំ អាហរា’’តិ បេសេសិ។ សោ ‘‘សាធូ’’តិ មាណវកេ គហេត្វា គតោ។ យាវ មាណវា ន្ហាយន្តិ ចេវ មុខានិ ច ធោវន្តិ, តាវ មនុស្សា បាយាសំ វឌ្ឍេត្វា និព្ពាតូតិ ឋបេសុំ។ មាណវា តស្មិំ អនិព្ពុតេយេវ អាគន្ត្វា និសីទិំសុ។ មនុស្សា ទក្ខិណោទកំ ទត្វា តេសំ បុរតោ បាតិយោ ឋបេសុំ។ សម្ភូតោ លុទ្ធធាតុកោ វិយ ហុត្វា ‘‘សីតលោ’’តិ សញ្ញាយ បាយាសបិណ្ឌំ ឧក្ខិបិត្វា មុខេ ឋបេសិ, សោ តស្ស អាទិត្តអយោគុឡោ វិយ មុខំ ទហិ។ សោ កម្បមានោ សតិំ អនុបដ្ឋាបេត្វា ចិត្តបណ្ឌិតំ ឱលោកេត្វា ចណ្ឌាលភាសាយ ឯវ ‘‘ខឡុ ខឡូ’’តិ អាហ ។ សោបិ តថេវ សតិំ អនុបដ្ឋាបេត្វា ចណ្ឌាលភាសាយ ឯវ ‘‘និគ្គល និគ្គលា’’តិ អាហ។ មាណវា អញ្ញមញ្ញំ ឱលោកេត្វា ‘‘កិំ ភាសា នាមេសា’’តិ វទិំសុ។ ចិត្តបណ្ឌិតោ មង្គលំ អភាសិ។ មាណវា ពហិ និក្ខមិត្វា វគ្គវគ្គា ហុត្វា តត្ថ តត្ថ និសីទិត្វា ភាសំ សោធេន្តា ‘‘ចណ្ឌាលភាសា’’តិ ញត្វា ‘‘អរេ ទុដ្ឋចណ្ឌាលា, ឯត្តកំ កាលំ ‘ព្រាហ្មណាម្ហា’តិ វត្វា វញ្ចយិត្ថា’’តិ ឧភោបិ តេ បោថយិំសុ។ អថេកោ សប្បុរិសោ ‘‘អបេថា’’តិ វារេត្វា ‘‘អយំ តុម្ហាកំ ជាតិយា ទោសោ, គច្ឆថ កត្ថចិ ទេសេវ បព្ពជិត្វា ជីវថា’’តិ តេ ឧភោ ឧយ្យោជេសិ។ មាណវា តេសំ ចណ្ឌាលភាវំ អាចរិយស្ស អារោចេសុំ។
Athekadivasaṃ eko gāmavāsī ‘‘brāhmaṇavācanakaṃ karissāmī’’ti ācariyaṃ nimantesi. Tameva rattiṃ devo vassitvā magge kandarādīni pūresi. Ācariyo pātova cittapaṇḍitaṃ pakkosāpetvā ‘‘tāta, ahaṃ gantuṃ na sakkhissāmi, tvaṃ māṇavehi saddhiṃ gantā maṅgalaṃ vatvā tumhehi laddhaṃ bhuñjitvā amhehi laddhaṃ āharā’’ti pesesi. So ‘‘sādhū’’ti māṇavake gahetvā gato. Yāva māṇavā nhāyanti ceva mukhāni ca dhovanti, tāva manussā pāyāsaṃ vaḍḍhetvā nibbātūti ṭhapesuṃ. Māṇavā tasmiṃ anibbuteyeva āgantvā nisīdiṃsu. Manussā dakkhiṇodakaṃ datvā tesaṃ purato pātiyo ṭhapesuṃ. Sambhūto luddhadhātuko viya hutvā ‘‘sītalo’’ti saññāya pāyāsapiṇḍaṃ ukkhipitvā mukhe ṭhapesi, so tassa ādittaayoguḷo viya mukhaṃ dahi. So kampamāno satiṃ anupaṭṭhāpetvā cittapaṇḍitaṃ oloketvā caṇḍālabhāsāya eva ‘‘khaḷu khaḷū’’ti āha . Sopi tatheva satiṃ anupaṭṭhāpetvā caṇḍālabhāsāya eva ‘‘niggala niggalā’’ti āha. Māṇavā aññamaññaṃ oloketvā ‘‘kiṃ bhāsā nāmesā’’ti vadiṃsu. Cittapaṇḍito maṅgalaṃ abhāsi. Māṇavā bahi nikkhamitvā vaggavaggā hutvā tattha tattha nisīditvā bhāsaṃ sodhentā ‘‘caṇḍālabhāsā’’ti ñatvā ‘‘are duṭṭhacaṇḍālā, ettakaṃ kālaṃ ‘brāhmaṇāmhā’ti vatvā vañcayitthā’’ti ubhopi te pothayiṃsu. Atheko sappuriso ‘‘apethā’’ti vāretvā ‘‘ayaṃ tumhākaṃ jātiyā doso, gacchatha katthaci deseva pabbajitvā jīvathā’’ti te ubho uyyojesi. Māṇavā tesaṃ caṇḍālabhāvaṃ ācariyassa ārocesuṃ.
តេបិ អរញ្ញំ បវិសិត្វា ឥសិបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា ន ចិរស្សេវ តតោ ចវិត្វា នេរញ្ជរាយ តីរេ មិគិយា កុច្ឆិស្មិំ និព្ពត្តិំសុ។ តេ មាតុកុច្ឆិតោ និក្ខន្តកាលតោ បដ្ឋាយ ឯកតោវ វិចរន្តិ, វិនា ភវិតុំ ន សក្កោន្តិ។ តេ ឯកទិវសំ គោចរំ គហេត្វា ឯកស្មិំ រុក្ខមូលេ សីសេន សីសំ, សិង្គេន សិង្គំ, តុណ្ឌេន តុណ្ឌំ អល្លីយាបេត្វា រោមន្ថយមានេ ឋិតេ ទិស្វា ឯកោ លុទ្ទកោ សត្តិំ ខិបិត្វា ឯកប្បហារេនេវ ជីវិតា វោរោបេសិ។ តតោ ចវិត្វា នម្មទានទីតីរេ ឧក្កុសយោនិយំ និព្ពត្តិំសុ។ តត្រាបិ វុទ្ធិប្បត្តេ គោចរំ គហេត្វា សីសេន សីសំ, តុណ្ឌេន តុណ្ឌំ អល្លីយាបេត្វា ឋិតេ ទិស្វា ឯកោ យដ្ឋិលុទ្ទកោ ឯកប្បហារេនេវ ពន្ធិត្វា វធិ។ តតោ បន ចវិត្វា ចិត្តបណ្ឌិតោ កោសម្ពិយំ បុរោហិតស្ស បុត្តោ ហុត្វា និព្ពត្តិ។ សម្ភូតបណ្ឌិតោ ឧត្តរបញ្ចាលរញ្ញោ បុត្តោ ហុត្វា និព្ពត្តិ។ តេ នាមគ្គហណទិវសតោ បដ្ឋាយ អត្តនោ ជាតិំ អនុស្សរិំសុ។ តេសុ សម្ភូតបណ្ឌិតោ និរន្តរំ សរិតុំ អសក្កោន្តោ ចតុត្ថំ ចណ្ឌាលជាតិមេវ អនុស្សរតិ, ចិត្តបណ្ឌិតោ បដិបាដិយា ចតស្សោបិ ជាតិយោ។ សោ សោឡសវស្សកាលេ និក្ខមិត្វា ហិមវន្តំ បវិសិត្វា ឥសិបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា ឈានាភិញ្ញំ និព្ពត្តេត្វា ឈានសុខេន វីតិនាមេន្តោ វសិ។ សម្ភូតបណ្ឌិតោបិ បិតុ អច្ចយេន ឆត្តំ ឧស្សាបេត្វា ឆត្តមង្គលទិវសេយេវ មហាជនមជ្ឈេ មង្គលគីតំ កត្វា ឧទានវសេន ទ្វេ គាថា អភាសិ។ តំ សុត្វា ‘‘អម្ហាកំ រញ្ញោ មង្គលគីត’’ន្តិ ឱរោធាបិ គន្ធព្ពាបិ តមេវ គីតំ គាយន្តិ។ អនុក្កមេនេវ ‘‘រញ្ញោ បិយគីត’’ន្តិ សព្ពេបិ នគរវាសិនោ មនុស្សា តមេវ គាយន្តិ។
Tepi araññaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā na cirasseva tato cavitvā nerañjarāya tīre migiyā kucchismiṃ nibbattiṃsu. Te mātukucchito nikkhantakālato paṭṭhāya ekatova vicaranti, vinā bhavituṃ na sakkonti. Te ekadivasaṃ gocaraṃ gahetvā ekasmiṃ rukkhamūle sīsena sīsaṃ, siṅgena siṅgaṃ, tuṇḍena tuṇḍaṃ allīyāpetvā romanthayamāne ṭhite disvā eko luddako sattiṃ khipitvā ekappahāreneva jīvitā voropesi. Tato cavitvā nammadānadītīre ukkusayoniyaṃ nibbattiṃsu. Tatrāpi vuddhippatte gocaraṃ gahetvā sīsena sīsaṃ, tuṇḍena tuṇḍaṃ allīyāpetvā ṭhite disvā eko yaṭṭhiluddako ekappahāreneva bandhitvā vadhi. Tato pana cavitvā cittapaṇḍito kosambiyaṃ purohitassa putto hutvā nibbatti. Sambhūtapaṇḍito uttarapañcālarañño putto hutvā nibbatti. Te nāmaggahaṇadivasato paṭṭhāya attano jātiṃ anussariṃsu. Tesu sambhūtapaṇḍito nirantaraṃ sarituṃ asakkonto catutthaṃ caṇḍālajātimeva anussarati, cittapaṇḍito paṭipāṭiyā catassopi jātiyo. So soḷasavassakāle nikkhamitvā himavantaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā jhānābhiññaṃ nibbattetvā jhānasukhena vītināmento vasi. Sambhūtapaṇḍitopi pitu accayena chattaṃ ussāpetvā chattamaṅgaladivaseyeva mahājanamajjhe maṅgalagītaṃ katvā udānavasena dve gāthā abhāsi. Taṃ sutvā ‘‘amhākaṃ rañño maṅgalagīta’’nti orodhāpi gandhabbāpi tameva gītaṃ gāyanti. Anukkameneva ‘‘rañño piyagīta’’nti sabbepi nagaravāsino manussā tameva gāyanti.
ចិត្តបណ្ឌិតោបិ ហិមវន្តបទេសេ វសន្តោយេវ ‘‘កិំ នុ ខោ មម ភាតិកេន សម្ភូតេន ឆត្តំ លទ្ធំ, ឧទាហុ ន វា’’តិ ឧបធារេន្តោ លទ្ធភាវំ ញត្វា ‘‘នវរជ្ជំ តាវ ឥទានិ គន្ត្វាបិ ពោធេតុំ ន សក្ខិស្សាមិ, មហល្លកកាលេ នំ ឧបសង្កមិត្វា ធម្មំ កថេត្វា បព្ពាជេស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា បណ្ណាស វស្សានិ អគន្ត្វា រញ្ញោ បុត្តធីតាហិ វឌ្ឍិតកាលេ ឥទ្ធិយា គន្ត្វា ឧយ្យានេ ឱតរិត្វា មង្គលសិលាបដ្ដេ សុវណ្ណបដិមា វិយ និសីទិ។ តស្មិំ ខណេ ឯកោ ទារកោ តំ គីតំ គាយន្តោ ទារូនិ ឧទ្ធរតិ។ ចិត្តបណ្ឌិតោ តំ បក្កោសិ។ សោ អាគន្ត្វា វន្ទិត្វា អដ្ឋាសិ។ អថ នំ អាហ – ‘‘ត្វំ បាតោវ បដ្ឋាយ ឥមមេវ គីតំ គាយសិ, កិំ អញ្ញំ ន ជានាសី’’តិ។ ‘‘ភន្តេ, អញ្ញានិបិ ពហូនិ ជានាមិ, ឥមានិ បន ទ្វេ រញ្ញោ បិយគីតានិ, តស្មា ឥមានេវ គាយាមី’’តិ។ ‘‘អត្ថិ បន រញ្ញោ គីតស្ស បដិគីតំ គាយន្តោ’’តិ? ‘‘នត្ថិ ភន្តេ’’តិ។ ‘‘សក្ខិស្សសិ បន ត្វំ បដិគីតំ គាយិតុ’’ន្តិ? ‘‘ជានន្តោ សក្ខិស្សាមី’’តិ។ ‘‘តេន ហិ ត្វំ រញ្ញា ទ្វីសុ គីតេសុ គាយិតេសុ ឥទំ តតិយំ កត្វា គាយស្សូ’’តិ គីតំទត្វា ‘‘គន្ត្វា រញ្ញោ សន្តិកេ គាយិស្សសិ, រាជា តេ បសីទិត្វា មហន្តំ ឥស្សរិយំ ទស្សតី’’តិ ឧយ្យោជេសិ។
Cittapaṇḍitopi himavantapadese vasantoyeva ‘‘kiṃ nu kho mama bhātikena sambhūtena chattaṃ laddhaṃ, udāhu na vā’’ti upadhārento laddhabhāvaṃ ñatvā ‘‘navarajjaṃ tāva idāni gantvāpi bodhetuṃ na sakkhissāmi, mahallakakāle naṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ kathetvā pabbājessāmī’’ti cintetvā paṇṇāsa vassāni agantvā rañño puttadhītāhi vaḍḍhitakāle iddhiyā gantvā uyyāne otaritvā maṅgalasilāpaṭṭe suvaṇṇapaṭimā viya nisīdi. Tasmiṃ khaṇe eko dārako taṃ gītaṃ gāyanto dārūni uddharati. Cittapaṇḍito taṃ pakkosi. So āgantvā vanditvā aṭṭhāsi. Atha naṃ āha – ‘‘tvaṃ pātova paṭṭhāya imameva gītaṃ gāyasi, kiṃ aññaṃ na jānāsī’’ti. ‘‘Bhante, aññānipi bahūni jānāmi, imāni pana dve rañño piyagītāni, tasmā imāneva gāyāmī’’ti. ‘‘Atthi pana rañño gītassa paṭigītaṃ gāyanto’’ti? ‘‘Natthi bhante’’ti. ‘‘Sakkhissasi pana tvaṃ paṭigītaṃ gāyitu’’nti? ‘‘Jānanto sakkhissāmī’’ti. ‘‘Tena hi tvaṃ raññā dvīsu gītesu gāyitesu idaṃ tatiyaṃ katvā gāyassū’’ti gītaṃdatvā ‘‘gantvā rañño santike gāyissasi, rājā te pasīditvā mahantaṃ issariyaṃ dassatī’’ti uyyojesi.
សោ សីឃំ មាតុ សន្តិកំ គន្ត្វា អត្តានំ អលង្ការាបេត្វា រាជទ្វារំ គន្ត្វា ‘‘ឯកោ កិរ ទារកោ តុម្ហេហិ សទ្ធិំ បដិគីតំ គាយិស្សតី’’តិ រញ្ញោ អារោចាបេត្វា ‘‘អាគច្ឆតូ’’តិ វុត្តេ គន្ត្វា វន្ទិត្វា ‘‘ត្វំ កិរ, តាត, បដិគីតំ គាយិស្សសី’’តិ បុដ្ឋោ ‘‘អាម, ទេវ, សព្ពំ រាជបរិសំ សន្និបាតេថា’’តិ សន្និបតិតាយ បរិសាយ រាជានំ អាហ ‘‘តុម្ហេ តាវ, ទេវ, តុម្ហាកំ គីតំ គាយថ, អថាហំ បដិគីតំ គាយិស្សាមី’’តិ។ រាជា គាថាទ្វយមាហ –
So sīghaṃ mātu santikaṃ gantvā attānaṃ alaṅkārāpetvā rājadvāraṃ gantvā ‘‘eko kira dārako tumhehi saddhiṃ paṭigītaṃ gāyissatī’’ti rañño ārocāpetvā ‘‘āgacchatū’’ti vutte gantvā vanditvā ‘‘tvaṃ kira, tāta, paṭigītaṃ gāyissasī’’ti puṭṭho ‘‘āma, deva, sabbaṃ rājaparisaṃ sannipātethā’’ti sannipatitāya parisāya rājānaṃ āha ‘‘tumhe tāva, deva, tumhākaṃ gītaṃ gāyatha, athāhaṃ paṭigītaṃ gāyissāmī’’ti. Rājā gāthādvayamāha –
២៤.
24.
‘‘សព្ពំ នរានំ សផលំ សុចិណ្ណំ, ន កម្មុនា កិញ្ចន មោឃមត្ថិ;
‘‘Sabbaṃ narānaṃ saphalaṃ suciṇṇaṃ, na kammunā kiñcana moghamatthi;
បស្សាមិ សម្ភូតំ មហានុភាវំ, សកម្មុនា បុញ្ញផលូបបន្នំ។
Passāmi sambhūtaṃ mahānubhāvaṃ, sakammunā puññaphalūpapannaṃ.
២៥.
25.
‘‘សព្ពំ នរានំ សផលំ សុចិណ្ណំ, ន កម្មុនា កិញ្ចន មោឃមត្ថិ;
‘‘Sabbaṃ narānaṃ saphalaṃ suciṇṇaṃ, na kammunā kiñcana moghamatthi;
កច្ចិន្នុ ចិត្តស្សបិ ឯវមេវំ, ឥទ្ធោ មនោ តស្ស យថាបិ មយ្ហ’’ន្តិ។
Kaccinnu cittassapi evamevaṃ, iddho mano tassa yathāpi mayha’’nti.
តត្ថ ន កម្មុនា កិញ្ចន មោឃមត្ថីតិ សុកតទុក្កដេសុ កម្មេសុ កិញ្ចន ឯកកម្មម្បិ មោឃំ នាម នត្ថិ, និប្ផលំ ន ហោតិ, វិបាកំ ទត្វាវ នស្សតីតិ អបរាបរិយវេទនីយកម្មំ សន្ធាយាហ។ សម្ភូតន្តិ អត្តានំ វទតិ, បស្សាមហំ អាយស្មន្តំ សម្ភូតំ សកេន កម្មេន បុញ្ញផលូបបន្នំ, សកម្មំ និស្សាយ បុញ្ញផលេន ឧបបន្នំ តំ បស្សាមីតិ អត្ថោ។ កច្ចិន្នុ ចិត្តស្សបីតិ មយញ្ហិ ទ្វេបិ ជនា ឯកតោ ហុត្វា ន ចិរំ សីលំ រក្ខិម្ហ, អហំ តាវ តស្ស ផលេន មហន្តំ យសំ បត្តោ, កច្ចិ នុ ខោ មេ ភាតិកស្ស ចិត្តស្សបិ ឯវមេវ មនោ ឥទ្ធោ សមិទ្ធោតិ។
Tattha na kammunā kiñcana moghamatthīti sukatadukkaṭesu kammesu kiñcana ekakammampi moghaṃ nāma natthi, nipphalaṃ na hoti, vipākaṃ datvāva nassatīti aparāpariyavedanīyakammaṃ sandhāyāha. Sambhūtanti attānaṃ vadati, passāmahaṃ āyasmantaṃ sambhūtaṃ sakena kammena puññaphalūpapannaṃ, sakammaṃ nissāya puññaphalena upapannaṃ taṃ passāmīti attho. Kaccinnu cittassapīti mayañhi dvepi janā ekato hutvā na ciraṃ sīlaṃ rakkhimha, ahaṃ tāva tassa phalena mahantaṃ yasaṃ patto, kacci nu kho me bhātikassa cittassapi evameva mano iddho samiddhoti.
តស្ស គីតាវសានេ ទារកោ គាយន្តោ តតិយំ គាថមាហ –
Tassa gītāvasāne dārako gāyanto tatiyaṃ gāthamāha –
២៦.
26.
‘‘សព្ពំ នរានំ សផលំ សុចិណ្ណំ, ន កម្មុនា កិញ្ចន មោឃមត្ថិ;
‘‘Sabbaṃ narānaṃ saphalaṃ suciṇṇaṃ, na kammunā kiñcana moghamatthi;
ចិត្តម្បិ ជានាហិ តថេវ ទេវ, ឥទ្ធោ មនោ តស្ស យថាបិ តុយ្ហ’’ន្តិ។
Cittampi jānāhi tatheva deva, iddho mano tassa yathāpi tuyha’’nti.
តំ សុត្វា រាជា ចតុត្ថំ គាថមាហ –
Taṃ sutvā rājā catutthaṃ gāthamāha –
២៧.
27.
‘‘ភវំ នុ ចិត្តោ សុតមញ្ញតោ តេ, ឧទាហុ តេ កោចិ នំ ឯតទក្ខា;
‘‘Bhavaṃ nu citto sutamaññato te, udāhu te koci naṃ etadakkhā;
គាថា សុគីតា ន មមត្ថិ កង្ខា, ទទាមិ តេ គាមវរំ សតញ្ចា’’តិ។
Gāthā sugītā na mamatthi kaṅkhā, dadāmi te gāmavaraṃ satañcā’’ti.
តត្ថ សុតមញ្ញតោ តេតិ អហំ សម្ភូតស្ស ភាតា ចិត្តោ នាមាតិ វទន្តស្ស ចិត្តស្សេវ នុ តេ សន្តិកា សុតន្តិ អត្ថោ។ កោចិ នន្តិ ឧទាហុ មយា សម្ភូតស្ស រញ្ញោ ភាតា ចិត្តោ ទិដ្ឋោតិ កោចិ តេ ឯតមត្ថំ អាចិក្ខិ។ សុគីតាតិ សព្ពថាបិ អយំ គាថា សុគីតា, នត្ថេត្ថ មម កង្ខា។ គាមវរំ សតញ្ចាតិ គាមវរានំ តេ សតំ ទទាមីតិ វទតិ។
Tattha sutamaññato teti ahaṃ sambhūtassa bhātā citto nāmāti vadantassa cittasseva nu te santikā sutanti attho. Koci nanti udāhu mayā sambhūtassa rañño bhātā citto diṭṭhoti koci te etamatthaṃ ācikkhi. Sugītāti sabbathāpi ayaṃ gāthā sugītā, natthettha mama kaṅkhā. Gāmavaraṃ satañcāti gāmavarānaṃ te sataṃ dadāmīti vadati.
តតោ ទារកោ បញ្ចមំ គាថមាហ –
Tato dārako pañcamaṃ gāthamāha –
២៨.
28.
‘‘ន ចាហំ ចិត្តោ សុតមញ្ញតោ មេ, ឥសី ច មេ ឯតមត្ថំ អសំសិ;
‘‘Na cāhaṃ citto sutamaññato me, isī ca me etamatthaṃ asaṃsi;
គន្ត្វាន រញ្ញោ បដិគាហិ គាថំ, អបិ តេ វរំ អត្តមនោ ទទេយ្យា’’តិ។
Gantvāna rañño paṭigāhi gāthaṃ, api te varaṃ attamano dadeyyā’’ti.
តត្ថ ឯតមត្ថន្តិ តុម្ហាកំ ឧយ្យានេ និសិន្នោ ឯកោ ឥសិ មយ្ហំ ឯតមត្ថំ អាចិក្ខិ។
Tattha etamatthanti tumhākaṃ uyyāne nisinno eko isi mayhaṃ etamatthaṃ ācikkhi.
តំ សុត្វា រាជា ‘‘សោ មម ភាតា ចិត្តោ ភវិស្សតិ, ឥទានេវ នំ គន្ត្វា បស្សិស្សាមី’’តិ បុរិសេ អាណាបេន្តោ គាថាទ្វយមាហ –
Taṃ sutvā rājā ‘‘so mama bhātā citto bhavissati, idāneva naṃ gantvā passissāmī’’ti purise āṇāpento gāthādvayamāha –
២៩.
29.
‘‘យោជេន្តុ វេ រាជរថេ, សុកតេ ចិត្តសិព្ពនេ;
‘‘Yojentu ve rājarathe, sukate cittasibbane;
កច្ឆំ នាគានំ ពន្ធថ, គីវេយ្យំ បដិមុញ្ចថ។
Kacchaṃ nāgānaṃ bandhatha, gīveyyaṃ paṭimuñcatha.
៣០.
30.
‘‘អាហញ្ញន្តុ ភេរិមុទិង្គសង្ខេ, សីឃានិ យានានិ ច យោជយន្តុ;
‘‘Āhaññantu bherimudiṅgasaṅkhe, sīghāni yānāni ca yojayantu;
អជ្ជេវហំ អស្សមំ តំ គមិស្សំ, យត្ថេវ ទក្ខិស្សមិសិំ និសិន្ន’’ន្តិ។
Ajjevahaṃ assamaṃ taṃ gamissaṃ, yattheva dakkhissamisiṃ nisinna’’nti.
តត្ថ អាហញ្ញន្តូតិ អាហនន្តុ។ អស្សមំ តន្តិ តំ អស្សមំ។
Tattha āhaññantūti āhanantu. Assamaṃ tanti taṃ assamaṃ.
សោ ឯវំ វត្វា រថំ អភិរុយ្ហ សីឃំ គន្ត្វា ឧយ្យានទ្វារេ រថំ ឋបេត្វា ចិត្តបណ្ឌិតំ ឧបសង្កមិត្វា វន្ទិត្វា ឯកមន្តំ និសិន្នោ តុដ្ឋមានសោ អដ្ឋមំ គាថមាហ –
So evaṃ vatvā rathaṃ abhiruyha sīghaṃ gantvā uyyānadvāre rathaṃ ṭhapetvā cittapaṇḍitaṃ upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ nisinno tuṭṭhamānaso aṭṭhamaṃ gāthamāha –
៣១.
31.
‘‘សុលទ្ធលាភោ វត មេ អហោសិ, គាថា សុគីតា បរិសាយ មជ្ឈេ;
‘‘Suladdhalābho vata me ahosi, gāthā sugītā parisāya majjhe;
ស្វាហំ ឥសិំ សីលវតូបបន្នំ, ទិស្វា បតីតោ សុមនោហមស្មី’’តិ។
Svāhaṃ isiṃ sīlavatūpapannaṃ, disvā patīto sumanohamasmī’’ti.
តស្សត្ថោ – សុលទ្ធលាភោ វត មយ្ហំ ឆត្តមង្គលទិវសេ បរិសាយ មជ្ឈេ គីតគាថា សុគីតាវ អហោសិ, ស្វាហំ អជ្ជ សីលវតសម្បន្នំ ឥសិំ ទិស្វា បីតិសោមនស្សប្បត្តោ ជាតោតិ។
Tassattho – suladdhalābho vata mayhaṃ chattamaṅgaladivase parisāya majjhe gītagāthā sugītāva ahosi, svāhaṃ ajja sīlavatasampannaṃ isiṃ disvā pītisomanassappatto jātoti.
សោ ចិត្តបណ្ឌិតស្ស ទិដ្ឋកាលតោ បដ្ឋាយ សោមនស្សប្បត្តោ ‘‘ភាតិកស្ស មេ បល្លង្កំ អត្ថរថា’’តិអាទីនិ អាណាបេន្តោ នវមំ គាថមាហ –
So cittapaṇḍitassa diṭṭhakālato paṭṭhāya somanassappatto ‘‘bhātikassa me pallaṅkaṃ attharathā’’tiādīni āṇāpento navamaṃ gāthamāha –
៣២.
32.
‘‘អាសនំ ឧទកំ បជ្ជំ, បដិគ្គណ្ហាតុ នោ ភវំ;
‘‘Āsanaṃ udakaṃ pajjaṃ, paṭiggaṇhātu no bhavaṃ;
អគ្ឃេ ភវន្តំ បុច្ឆាម, អគ្ឃំ កុរុតុ នោ ភវ’’ន្តិ។
Agghe bhavantaṃ pucchāma, agghaṃ kurutu no bhava’’nti.
តត្ថ អគ្ឃេតិ អតិថិនោ ទាតព្ពយុត្តកស្មិំ អគ្ឃេ ភវន្តំ អាបុច្ឆាម។ កុរុតុ នោតិ ឥមំ នោ អគ្ឃំ ភវំ បដិគ្គណ្ហាតុ។
Tattha aggheti atithino dātabbayuttakasmiṃ agghe bhavantaṃ āpucchāma. Kurutu noti imaṃ no agghaṃ bhavaṃ paṭiggaṇhātu.
ឯវំ មធុរបដិសន្ថារំ កត្វា រជ្ជំ មជ្ឈេ ភិន្ទិត្វា ទេន្តោ ឥតរំ គាថមាហ –
Evaṃ madhurapaṭisanthāraṃ katvā rajjaṃ majjhe bhinditvā dento itaraṃ gāthamāha –
៣៣.
33.
‘‘រម្មញ្ច តេ អាវសថំ ករោន្តុ, នារីគណេហិ បរិចារយស្សុ;
‘‘Rammañca te āvasathaṃ karontu, nārīgaṇehi paricārayassu;
ករោហិ ឱកាសមនុគ្គហាយ, ឧភោបិមំ ឥស្សរិយំ ករោមា’’តិ។
Karohi okāsamanuggahāya, ubhopimaṃ issariyaṃ karomā’’ti.
តត្ថ ឥមំ ឥស្សរិយន្តិ កបិលរដ្ឋេ ឧត្តរបញ្ចាលនគរេ រជ្ជំ មជ្ឈេ ភិន្ទិត្វា ទ្វេបិ ជនា ករោម អនុភវាម។
Tattha imaṃ issariyanti kapilaraṭṭhe uttarapañcālanagare rajjaṃ majjhe bhinditvā dvepi janā karoma anubhavāma.
តស្ស តំ វចនំ សុត្វា ចិត្តបណ្ឌិតោ ធម្មំ ទេសេន្តោ ឆ គាថា អភាសិ –
Tassa taṃ vacanaṃ sutvā cittapaṇḍito dhammaṃ desento cha gāthā abhāsi –
៣៤.
34.
‘‘ទិស្វា ផលំ ទុច្ចរិតស្ស រាជ, អត្ថោ សុចិណ្ណស្ស មហាវិបាកំ;
‘‘Disvā phalaṃ duccaritassa rāja, attho suciṇṇassa mahāvipākaṃ;
អត្តានមេវ បដិសំយមិស្សំ, ន បត្ថយេ បុត្ត បសុំ ធនំ វា។
Attānameva paṭisaṃyamissaṃ, na patthaye putta pasuṃ dhanaṃ vā.
៣៥.
35.
‘‘ទសេវិមា វស្សទសា, មច្ចានំ ឥធ ជីវិតំ;
‘‘Dasevimā vassadasā, maccānaṃ idha jīvitaṃ;
អបត្តញ្ញេវ តំ ឱធិំ, នឡោ ឆិន្នោវ សុស្សតិ។
Apattaññeva taṃ odhiṃ, naḷo chinnova sussati.
៣៦.
36.
‘‘តត្ថ កា នន្ទិ កា ខិឌ្ឌា, កា រតី កា ធនេសនា;
‘‘Tattha kā nandi kā khiḍḍā, kā ratī kā dhanesanā;
កិំ មេ បុត្តេហិ ទារេហិ, រាជ មុត្តោស្មិ ពន្ធនា។
Kiṃ me puttehi dārehi, rāja muttosmi bandhanā.
៣៧.
37.
‘‘សោហំ ឯវំ បជានាមិ, មច្ចុ មេ នប្បមជ្ជតិ;
‘‘Sohaṃ evaṃ pajānāmi, maccu me nappamajjati;
អន្តកេនាធិបន្នស្ស, កា រតី កា ធនេសនា។
Antakenādhipannassa, kā ratī kā dhanesanā.
៣៨.
38.
‘‘ជាតិ នរានំ អធមា ជនិន្ទ, ចណ្ឌាលយោនិ ទ្វិបទាកនិដ្ឋា;
‘‘Jāti narānaṃ adhamā janinda, caṇḍālayoni dvipadākaniṭṭhā;
សកេហិ កម្មេហិ សុបាបកេហិ, ចណ្ឌាលគព្ភេ អវសិម្ហ បុព្ពេ។
Sakehi kammehi supāpakehi, caṇḍālagabbhe avasimha pubbe.
៣៩.
39.
‘‘ចណ្ឌាលាហុម្ហ អវន្តីសុ, មិគា នេរញ្ជរំ បតិ;
‘‘Caṇḍālāhumha avantīsu, migā nerañjaraṃ pati;
ឧក្កុសា នម្មទាតីរេ, ត្យជ្ជ ព្រាហ្មណខត្តិយា’’តិ។
Ukkusā nammadātīre, tyajja brāhmaṇakhattiyā’’ti.
តត្ថ ទុច្ចរិតស្សាតិ មហារាជ, ត្វំ សុចរិតស្សេវ ផលំ ជានាសិ, អហំ បន ទុច្ចរិតស្សបិ ផលំ បស្សាមិយេវ។ មយញ្ហិ ឧភោ ទុច្ចរិតស្ស ផលេន ឥតោ ចតុត្ថេ អត្តភាវេ ចណ្ឌាលយោនិយំ និព្ពត្តា។ តត្ថ ន ចិរំ សីលំ រក្ខិត្វា តស្ស ផលេន ត្វំ ខត្តិយកុលេ និព្ពត្តោ, អហំ ព្រាហ្មណកុលេ, ឯវាហំ ទុច្ចរិតស្ស ច ផលំ សុចិណ្ណស្ស ច មហាវិបាកំ ទិស្វា អត្តានមេវ សីលសំយមេន បដិសំយមិស្សំ, បុត្តំ វា បសុំ វា ធនំ វា ន បត្ថេមិ។
Tattha duccaritassāti mahārāja, tvaṃ sucaritasseva phalaṃ jānāsi, ahaṃ pana duccaritassapi phalaṃ passāmiyeva. Mayañhi ubho duccaritassa phalena ito catutthe attabhāve caṇḍālayoniyaṃ nibbattā. Tattha na ciraṃ sīlaṃ rakkhitvā tassa phalena tvaṃ khattiyakule nibbatto, ahaṃ brāhmaṇakule, evāhaṃ duccaritassa ca phalaṃ suciṇṇassa ca mahāvipākaṃ disvā attānameva sīlasaṃyamena paṭisaṃyamissaṃ, puttaṃ vā pasuṃ vā dhanaṃ vā na patthemi.
ទសេវិមា វស្សទសាតិ មហារាជ, មន្ទទសកំ ខិឌ្ឌាទសកំ វណ្ណទសកំ ពលទសកំ បញ្ញាទសកំ ហានិទសកំ បព្ភារទសកំ វង្កទសកំ មោមូហទសកំ សយនទសកន្តិ ឥមេសញ្ហិ ទសន្នំ ទសកានំ វសេន ទសេវ វស្សទសា ឥមេសំ មច្ចានំ ឥធ មនុស្សលោកេ ជីវិតំ។ តយិទំ ន និយមេន សព្ពា ឯវ ឯតា ទសា បាបុណាតិ, អថ ខោ អប្បត្តញ្ញេវ តំ ឱធិំ នឡោ ឆិន្នោវ សុស្សតិ។ យេបិ សកលំ វស្សសតំ ជីវន្តិ, តេសម្បិ មន្ទទសកេ បវត្តា រូបារូបធម្មា វិច្ឆិន្ទិត្វា អាតបេ ខិត្តនឡោ វិយ តត្ថេវ សុស្សន្តិ អន្តរធាយន្តិ, តំ ឱធិំ អតិក្កមិត្វា ខិឌ្ឌាទសកំ ន បាបុណន្តិ, តថា ខិដ្ដាទសកាទីសុ បវត្តា វណ្ណទសកាទីនិ។
Dasevimā vassadasāti mahārāja, mandadasakaṃ khiḍḍādasakaṃ vaṇṇadasakaṃ baladasakaṃ paññādasakaṃ hānidasakaṃ pabbhāradasakaṃ vaṅkadasakaṃ momūhadasakaṃ sayanadasakanti imesañhi dasannaṃ dasakānaṃ vasena daseva vassadasā imesaṃ maccānaṃ idha manussaloke jīvitaṃ. Tayidaṃ na niyamena sabbā eva etā dasā pāpuṇāti, atha kho appattaññeva taṃ odhiṃ naḷo chinnova sussati. Yepi sakalaṃ vassasataṃ jīvanti, tesampi mandadasake pavattā rūpārūpadhammā vicchinditvā ātape khittanaḷo viya tattheva sussanti antaradhāyanti, taṃ odhiṃ atikkamitvā khiḍḍādasakaṃ na pāpuṇanti, tathā khiṭṭādasakādīsu pavattā vaṇṇadasakādīni.
តត្ថាតិ តស្មិំ ឯវំ សុស្សមានេ ជីវិតេ កា បញ្ច កាមគុណេ និស្សាយ អភិនន្ទី, កា កាយកីឡាទិវសេន ខិឌ្ឌា, កា សោមនស្សវសេន រតិ, កា ធនេសនា, កិំ មេ បុត្តេហិ, កិំ ទារេហិ, មុត្តោស្មិ តម្ហា បុត្តទារពន្ធនាតិ អត្ថោ។ អន្តកេនាធិបន្នស្សាតិ ជីវិតន្តករេន មច្ចុនា អភិភូតស្ស។ ទ្វិបទាកនិដ្ឋាតិ ទ្វិបទានំ អន្តរេ លាមកា។ អវសិម្ហាតិ ទ្វេបិ មយំ វសិម្ហ។
Tatthāti tasmiṃ evaṃ sussamāne jīvite kā pañca kāmaguṇe nissāya abhinandī, kā kāyakīḷādivasena khiḍḍā, kā somanassavasena rati, kā dhanesanā, kiṃ me puttehi, kiṃ dārehi, muttosmi tamhā puttadārabandhanāti attho. Antakenādhipannassāti jīvitantakarena maccunā abhibhūtassa. Dvipadākaniṭṭhāti dvipadānaṃ antare lāmakā. Avasimhāti dvepi mayaṃ vasimha.
ចណ្ឌាលាហុម្ហាតិ មហារាជ, ឥតោ បុព្ពេ ចតុត្ថំ ជាតិំ អវន្តិរដ្ឋេ ឧជ្ជេនិនគរេ ចណ្ឌាលា អហុម្ហ, តតោ ចវិត្វា នេរញ្ជរាយ នទិយា តីរេ ឧភោបិ មិគា អហុម្ហ។ តត្ថ ទ្វេបិ អម្ហេ ឯកស្មិំ រុក្ខមូលេ អញ្ញមញ្ញំ និស្សាយ ឋិតេ ឯកោ លុទ្ទកោ ឯកេនេវ សត្តិបហារេន ជីវិតា វោរោបេសិ, តតោ ចវិត្វា នម្មទានទីតីរេ កុររា អហុម្ហ។ តត្រាបិ នោ និស្សាយ ឋិតេ ឯកោ នេសាទោ ឯកប្បហារេនេវ ពន្ធិត្វា ជីវិតក្ខយំ បាបេសិ, តតោ ចវិត្វា តេ មយំ អជ្ជ ព្រាហ្មណខត្តិយា ជាតា។ អហំ កោសម្ពិយំ ព្រាហ្មណកុលេ និព្ពត្តោ, ត្វំ ឥធ រាជា ជាតោតិ។
Caṇḍālāhumhāti mahārāja, ito pubbe catutthaṃ jātiṃ avantiraṭṭhe ujjeninagare caṇḍālā ahumha, tato cavitvā nerañjarāya nadiyā tīre ubhopi migā ahumha. Tattha dvepi amhe ekasmiṃ rukkhamūle aññamaññaṃ nissāya ṭhite eko luddako ekeneva sattipahārena jīvitā voropesi, tato cavitvā nammadānadītīre kurarā ahumha. Tatrāpi no nissāya ṭhite eko nesādo ekappahāreneva bandhitvā jīvitakkhayaṃ pāpesi, tato cavitvā te mayaṃ ajja brāhmaṇakhattiyā jātā. Ahaṃ kosambiyaṃ brāhmaṇakule nibbatto, tvaṃ idha rājā jātoti.
ឯវមស្ស អតីតេ លាមកជាតិយោ បកាសេត្វា ឥទានិ ឥមិស្សាបិ ជាតិយា អាយុសង្ខារបរិត្តតំ ទស្សេត្វា បុញ្ញេសុ ឧស្សាហំ ជនេន្តោ ចតស្សោ គាថា អភាសិ –
Evamassa atīte lāmakajātiyo pakāsetvā idāni imissāpi jātiyā āyusaṅkhāraparittataṃ dassetvā puññesu ussāhaṃ janento catasso gāthā abhāsi –
៤០.
40.
‘‘ឧបនីយតិ ជីវិតមប្បមាយុ, ជរូបនីតស្ស ន សន្តិ តាណា;
‘‘Upanīyati jīvitamappamāyu, jarūpanītassa na santi tāṇā;
ករោហិ បញ្ចាល មមេត វាក្យំ, មាកាសិ កម្មានិ ទុក្ខុទ្រយានិ។
Karohi pañcāla mameta vākyaṃ, mākāsi kammāni dukkhudrayāni.
៤១.
41.
‘‘ឧបនីយតិ ជីវិតមប្បមាយុ, ជរូបនីតស្ស ន សន្តិ តាណា;
‘‘Upanīyati jīvitamappamāyu, jarūpanītassa na santi tāṇā;
ករោហិ បញ្ចាល មមេត វាក្យំ, មាកាសិ កម្មានិ ទុក្ខប្ផលានិ។
Karohi pañcāla mameta vākyaṃ, mākāsi kammāni dukkhapphalāni.
៤២.
42.
‘‘ឧបនីយតិ ជីវិតមប្បមាយុ, ជរូបនីតស្ស ន សន្តិ តាណា;
‘‘Upanīyati jīvitamappamāyu, jarūpanītassa na santi tāṇā;
ករោហិ បញ្ចាល មមេត វាក្យំ, មាកាសិ កម្មានិ រជស្សិរានិ។
Karohi pañcāla mameta vākyaṃ, mākāsi kammāni rajassirāni.
៤៣.
43.
‘‘ឧបនីយតិ ជីវិតមប្បមាយុ, វណ្ណំ ជរា ហន្តិ នរស្ស ជិយ្យតោ;
‘‘Upanīyati jīvitamappamāyu, vaṇṇaṃ jarā hanti narassa jiyyato;
ករោហិ បញ្ចាល មមេត វាក្យំ, មាកាសិ កម្មំ និរយូបបត្តិយា’’តិ។
Karohi pañcāla mameta vākyaṃ, mākāsi kammaṃ nirayūpapattiyā’’ti.
តត្ថ ឧបនីយតីតិ មហារាជ, ឥទំ ជីវិតំ មរណំ ឧបគច្ឆតិ។ ឥទញ្ហិ ឥមេសំ សត្តានំ អប្បមាយុ សរសបរិត្តតាយបិ ឋិតិបរិត្តតាយបិ បរិត្តកំ, សូរិយុគ្គមនេ តិណគ្គេ ឧស្សាវពិន្ទុសទិសំ។ ន សន្តិ តាណាតិ ន ហិ ជរាយ មរណំ ឧបនីតស្ស បុត្តាទយោ តាណា នាម ហោន្តិ។ មមេត វាក្យន្តិ មម ឯតំ វចនំ។ មាកាសីតិ មា រូបាទិកាមគុណហេតុ បមាទំ អាបជ្ជិត្វា និរយាទីសុ ទុក្ខវឌ្ឍនានិ កម្មានិ ករិ។ ទុក្ខប្ផលានីតិ ទុក្ខវិបាកានិ។ រជស្សិរានីតិ កិលេសរជេន ឱកិណ្ណសីសានិ។ វណ្ណន្តិ ជីរមានស្ស នរស្ស សរីរវណ្ណំ ជរា ហន្តិ។ និរយូបបត្តិយាតិ និរស្សាទេ និរយេ ឧប្បជ្ជនត្ថាយ។
Tattha upanīyatīti mahārāja, idaṃ jīvitaṃ maraṇaṃ upagacchati. Idañhi imesaṃ sattānaṃ appamāyu sarasaparittatāyapi ṭhitiparittatāyapi parittakaṃ, sūriyuggamane tiṇagge ussāvabindusadisaṃ. Na santi tāṇāti na hi jarāya maraṇaṃ upanītassa puttādayo tāṇā nāma honti. Mameta vākyanti mama etaṃ vacanaṃ. Mākāsīti mā rūpādikāmaguṇahetu pamādaṃ āpajjitvā nirayādīsu dukkhavaḍḍhanāni kammāni kari. Dukkhapphalānīti dukkhavipākāni. Rajassirānīti kilesarajena okiṇṇasīsāni. Vaṇṇanti jīramānassa narassa sarīravaṇṇaṃ jarā hanti. Nirayūpapattiyāti nirassāde niraye uppajjanatthāya.
ឯវំ មហាសត្តេ កថេន្តេ រាជា តុស្សិត្វា តិស្សោ គាថា អភាសិ –
Evaṃ mahāsatte kathente rājā tussitvā tisso gāthā abhāsi –
៤៤.
44.
‘‘អទ្ធា ហិ សច្ចំ វចនំ តវេតំ, យថា ឥសី ភាសសិ ឯវមេតំ;
‘‘Addhā hi saccaṃ vacanaṃ tavetaṃ, yathā isī bhāsasi evametaṃ;
កាមា ច មេ សន្តិ អនប្បរូបា, តេ ទុច្ចជា មាទិសកេន ភិក្ខុ។
Kāmā ca me santi anapparūpā, te duccajā mādisakena bhikkhu.
៤៥.
45.
‘‘នាគោ យថា បង្កមជ្ឈេ ព្យសន្នោ, បស្សំ ថលំ នាភិសម្ភោតិ គន្តុំ;
‘‘Nāgo yathā paṅkamajjhe byasanno, passaṃ thalaṃ nābhisambhoti gantuṃ;
ឯវម្បហំ កាមបង្កេ ព្យសន្នោ, ន ភិក្ខុនោ មគ្គមនុព្ពជាមិ។
Evampahaṃ kāmapaṅke byasanno, na bhikkhuno maggamanubbajāmi.
៤៦.
46.
‘‘យថាបិ មាតា ច បិតា ច បុត្តំ, អនុសាសរេ កិន្តិ សុខី ភវេយ្យ;
‘‘Yathāpi mātā ca pitā ca puttaṃ, anusāsare kinti sukhī bhaveyya;
ឯវម្បិ មំ ត្វំ អនុសាស ភន្តេ, យថា ចិរំ បេច្ច សុខី ភវេយ្យ’’ន្តិ។
Evampi maṃ tvaṃ anusāsa bhante, yathā ciraṃ pecca sukhī bhaveyya’’nti.
តត្ថ អនប្បរូបាតិ អបរិត្តជាតិកា ពហូ អបរិមិតា។ តេ ទុច្ចជា មាទិសកេនាតិ ភាតិក, ត្វំ កិលេសេ បហាយ ឋិតោ, អហំ បន កាមបង្កេ និមុគ្គោ, តស្មា មាទិសកេន តេ កាមា ទុច្ចជា។ ‘‘នាគោ យថា’’តិ ឥមិនា អត្តនោ កាមបង្កេ និមុគ្គភាវស្ស ឧបមំ ទស្សេតិ។ តត្ថ ព្យសន្នោតិ វិសន្នោ អនុបវិដ្ឋោ អយមេវ វា បាឋោ។ មគ្គន្តិ តុម្ហាកំ ឱវាទានុសាសនីមគ្គំ នានុព្ពជាមិ បព្ពជិតុំ ន សក្កោមិ, ឥធេវ បន មេ ឋិតស្ស ឱវាទំ ទេថាតិ។ អនុសាសរេតិ អនុសាសន្តិ។
Tattha anapparūpāti aparittajātikā bahū aparimitā. Te duccajā mādisakenāti bhātika, tvaṃ kilese pahāya ṭhito, ahaṃ pana kāmapaṅke nimuggo, tasmā mādisakena te kāmā duccajā. ‘‘Nāgo yathā’’ti iminā attano kāmapaṅke nimuggabhāvassa upamaṃ dasseti. Tattha byasannoti visanno anupaviṭṭho ayameva vā pāṭho. Magganti tumhākaṃ ovādānusāsanīmaggaṃ nānubbajāmi pabbajituṃ na sakkomi, idheva pana me ṭhitassa ovādaṃ dethāti. Anusāsareti anusāsanti.
អថ នំ មហាសត្តោ អាហ –
Atha naṃ mahāsatto āha –
៤៧.
47.
‘‘នោ ចេ តុវំ ឧស្សហសេ ជនិន្ទ, កាមេ ឥមេ មានុសកេ បហាតុំ;
‘‘No ce tuvaṃ ussahase janinda, kāme ime mānusake pahātuṃ;
ធម្មិំ ពលិំ បដ្ឋបយស្សុ រាជ, អធម្មការោ តវ មាហុ រដ្ឋេ។
Dhammiṃ baliṃ paṭṭhapayassu rāja, adhammakāro tava māhu raṭṭhe.
៤៨.
48.
‘‘ទូតា វិធាវន្តុ ទិសា ចតស្សោ, និមន្តកា សមណព្រាហ្មណានំ;
‘‘Dūtā vidhāvantu disā catasso, nimantakā samaṇabrāhmaṇānaṃ;
តេ អន្នបានេន ឧបដ្ឋហស្សុ, វត្ថេន សេនាសនបច្ចយេន ច។
Te annapānena upaṭṭhahassu, vatthena senāsanapaccayena ca.
៤៩.
49.
‘‘អន្នេន បានេន បសន្នចិត្តោ, សន្តប្បយ សមណព្រាហ្មណេ ច;
‘‘Annena pānena pasannacitto, santappaya samaṇabrāhmaṇe ca;
ទត្វា ច ភុត្វា ច យថានុភាវំ, អនិន្ទិតោ សគ្គមុបេហិ ឋានំ។
Datvā ca bhutvā ca yathānubhāvaṃ, anindito saggamupehi ṭhānaṃ.
៥០.
50.
‘‘សចេ ច តំ រាជ មទោ សហេយ្យ, នារីគណេហិ បរិចារយន្តំ;
‘‘Sace ca taṃ rāja mado saheyya, nārīgaṇehi paricārayantaṃ;
ឥមមេវ គាថំ មនសី ករោហិ, ភាសេសិ ចេនំ បរិសាយ មជ្ឈេ។
Imameva gāthaṃ manasī karohi, bhāsesi cenaṃ parisāya majjhe.
៥១.
51.
‘‘អព្ភោកាសសយោ ជន្តុ, វជន្ត្យា ខីរបាយិតោ;
‘‘Abbhokāsasayo jantu, vajantyā khīrapāyito;
បរិកិណ្ណោ សុវានេហិ, ស្វាជ្ជ រាជាតិ វុច្ចតី’’តិ។
Parikiṇṇo suvānehi, svājja rājāti vuccatī’’ti.
តត្ថ ឧស្សហសេតិ ឧស្សហសិ។ ធម្មិំ ពលិន្តិ ធម្មេន សមេន អនតិរិត្តំ ពលិំ គណ្ហាតិ អត្ថោ។ អធម្មការោតិ បោរាណករាជូហិ ឋបិតំ វិនិច្ឆយធម្មំ ភិន្ទិត្វា បវត្តា អធម្មកិរិយា។ និមន្តកាតិ ធម្មិកសមណព្រាហ្មណេ និមន្តេត្វា បក្កោសកា។ យថានុភាវន្តិ យថាពលំ យថាសត្តិំ។ ឥមមេវ គាថន្តិ ឥទានិ វត្តព្ពំ សន្ធាយាហ។ តត្រាយំ អធិប្បាយោ – ‘‘មហារាជ, សចេ តំ មទោ អភិភវេយ្យ, សចេ តេ នារីគណបរិវុតស្ស រូបាទយោ វា កាមគុណេ រជ្ជសុខំ វា អារព្ភ មានោ ឧប្បជ្ជេយ្យ, អថេវំ ចិន្តេយ្យាសិ ‘អហំ បុរេ ចណ្ឌាលយោនិយំ និព្ពត្តោ ឆន្នស្ស តិណកុដិមត្តស្សបិ អភាវា អព្ភោកាសសយោ អហោសិំ, តទា ហិ មេ មាតា ចណ្ឌាលី អរញ្ញំ ទារុបណ្ណាទីនំ អត្ថាយ គច្ឆន្តី មំ កុក្កុរគណស្ស មជ្ឈេ អព្ភោកាសេ និបជ្ជាបេត្វា អត្តនោ ខីរំ បាយេត្វា គច្ឆតិ, សោហំ កុក្កុរេហិ បរិវារិតោ តេហិយេវ សទ្ធិំ សុនខិយា ខីរំ បិវិត្វា វឌ្ឍិតោ, ឯវំ នីចជច្ចោ ហុត្វា អជ្ជ រាជា នាម ជាតោ’តិ។ ‘ឥតិ ខោ, ត្វំ មហារាជ, ឥមិនា អត្ថេន អត្តានំ ឱវទន្តោ យោ សោ បុព្ពេ អព្ភោកាសសយោ ជន្តុ អរញ្ញេ វជន្តិយា ចណ្ឌាលិយា ឥតោ ចិតោ ច អនុសញ្ចរន្តិយា សុនខិយា ច ខីរំ បាយិតោ សុនខេហិ បរិកិណ្ណោ វឌ្ឍិតោ, សោ អជ្ជ រាជាតិ វុច្ចតី’តិ ឥមំ គាថំ ភាសេយ្យាសី’’តិ។
Tattha ussahaseti ussahasi. Dhammiṃ balinti dhammena samena anatirittaṃ baliṃ gaṇhāti attho. Adhammakāroti porāṇakarājūhi ṭhapitaṃ vinicchayadhammaṃ bhinditvā pavattā adhammakiriyā. Nimantakāti dhammikasamaṇabrāhmaṇe nimantetvā pakkosakā. Yathānubhāvanti yathābalaṃ yathāsattiṃ. Imameva gāthanti idāni vattabbaṃ sandhāyāha. Tatrāyaṃ adhippāyo – ‘‘mahārāja, sace taṃ mado abhibhaveyya, sace te nārīgaṇaparivutassa rūpādayo vā kāmaguṇe rajjasukhaṃ vā ārabbha māno uppajjeyya, athevaṃ cinteyyāsi ‘ahaṃ pure caṇḍālayoniyaṃ nibbatto channassa tiṇakuṭimattassapi abhāvā abbhokāsasayo ahosiṃ, tadā hi me mātā caṇḍālī araññaṃ dārupaṇṇādīnaṃ atthāya gacchantī maṃ kukkuragaṇassa majjhe abbhokāse nipajjāpetvā attano khīraṃ pāyetvā gacchati, sohaṃ kukkurehi parivārito tehiyeva saddhiṃ sunakhiyā khīraṃ pivitvā vaḍḍhito, evaṃ nīcajacco hutvā ajja rājā nāma jāto’ti. ‘Iti kho, tvaṃ mahārāja, iminā atthena attānaṃ ovadanto yo so pubbe abbhokāsasayo jantu araññe vajantiyā caṇḍāliyā ito cito ca anusañcarantiyā sunakhiyā ca khīraṃ pāyito sunakhehi parikiṇṇo vaḍḍhito, so ajja rājāti vuccatī’ti imaṃ gāthaṃ bhāseyyāsī’’ti.
ឯវំ មហាសត្តោ តស្ស ឱវាទំ ទត្វា ‘‘ទិន្នោ តេ មយា ឱវាទោ, ឥទានិ ត្វំ បព្ពជ វា មា វា, អត្តនាវ អត្តនោ កម្មស្ស វិបាកំ បដិសេវិស្សតី’’តិ វត្វា អាកាសេ ឧប្បតិត្វា តស្ស មត្ថកេ បាទរជំ បាតេន្តោ ហិមវន្តមេវ គតោ។ រាជាបិ តំ ទិស្វា ឧប្បន្នសំវេគោ ជេដ្ឋបុត្តស្ស រជ្ជំ ទត្វា ពលកាយំ និវត្តេត្វា ហិមវន្តាភិមុខោ បាយាសិ។ មហាសត្តោ តស្សាគមនំ ញត្វា ឥសិគណបរិវុតោ អាគន្ត្វា តំ អាទាយ គន្ត្វា បព្ពាជេត្វា កសិណបរិកម្មំ អាចិក្ខិ។ សោ ឈានាភិញ្ញំ និព្ពត្តេសិ។ ឥតិ តេ ឧភោបិ ព្រហ្មលោកូបគា អហេសុំ។
Evaṃ mahāsatto tassa ovādaṃ datvā ‘‘dinno te mayā ovādo, idāni tvaṃ pabbaja vā mā vā, attanāva attano kammassa vipākaṃ paṭisevissatī’’ti vatvā ākāse uppatitvā tassa matthake pādarajaṃ pātento himavantameva gato. Rājāpi taṃ disvā uppannasaṃvego jeṭṭhaputtassa rajjaṃ datvā balakāyaṃ nivattetvā himavantābhimukho pāyāsi. Mahāsatto tassāgamanaṃ ñatvā isigaṇaparivuto āgantvā taṃ ādāya gantvā pabbājetvā kasiṇaparikammaṃ ācikkhi. So jhānābhiññaṃ nibbattesi. Iti te ubhopi brahmalokūpagā ahesuṃ.
សត្ថា ឥមំ ធម្មទេសនំ អាហរិត្វា ‘‘ឯវំ, ភិក្ខវេ, បោរាណកបណ្ឌិតា តីណិ ចត្តារិ ភវន្តរានិ គច្ឆន្តាបិ ទឡ្ហវិស្សាសាវ អហេសុ’’ន្តិ វត្វា ជាតកំ សមោធានេសិ – ‘‘តទា សម្ភូតបណ្ឌិតោ អានន្ទោ អហោសិ, ចិត្តបណ្ឌិតោ បន អហមេវ អហោសិ’’ន្តិ។
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘evaṃ, bhikkhave, porāṇakapaṇḍitā tīṇi cattāri bhavantarāni gacchantāpi daḷhavissāsāva ahesu’’nti vatvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā sambhūtapaṇḍito ānando ahosi, cittapaṇḍito pana ahameva ahosi’’nti.
ចិត្តសម្ភូតជាតកវណ្ណនា ទុតិយា
Cittasambhūtajātakavaṇṇanā dutiyā
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ជាតកបាឡិ • Jātakapāḷi / ៤៩៨. ចិត្តសម្ភូតជាតកំ • 498. Cittasambhūtajātakaṃ
