| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरीगाथा-अट्ठकथा • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
५. चित्ताथेरीगाथावण्णना
5. Cittātherīgāthāvaṇṇanā
किञ्चापि खोम्हि किसिकातिआदिका चित्ताय थेरिया गाथा। अयम्पि पुरिमबुद्धेसु कताधिकारा तत्थ तत्थ भवे विवट्टूपनिस्सयं कुसलं उपचिनन्ती इतो चतुन्नवुतिकप्पे चन्दभागाय नदिया तीरे किन्नरयोनियं निब्बत्ति। सा एकदिवसं एकं पच्चेकबुद्धं रुक्खमूले निसिन्नं दिस्वा पसन्नमानसा नळपुप्फेहि पूजं कत्वा वन्दित्वा अञ्जलिं पग्गहेत्वा पदक्खिणं कत्वा पक्कामि। सा तेन पुञ्ञकम्मेन देवमनुस्सेसु संसरन्ती इमस्मिं बुद्धुप्पादे राजगहे गहपतिमहासालकुले निब्बत्तित्वा विञ्ञुतं पत्वा सत्थु राजगहप्पवेसने पटिलद्धसद्धा पच्छा महापजापतिगोतमिया सन्तिके पब्बजित्वा महल्लिकाकाले गिज्झकूटपब्बतं अभिरुहित्वा समणधम्मं करोन्ती विपस्सनं वड्ढेत्वा सह पटिसम्भिदाहि अरहत्तं पापुणि। तेन वुत्तं अपदाने –
Kiñcāpi khomhi kisikātiādikā cittāya theriyā gāthā. Ayampi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinantī ito catunnavutikappe candabhāgāya nadiyā tīre kinnarayoniyaṃ nibbatti. Sā ekadivasaṃ ekaṃ paccekabuddhaṃ rukkhamūle nisinnaṃ disvā pasannamānasā naḷapupphehi pūjaṃ katvā vanditvā añjaliṃ paggahetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi. Sā tena puññakammena devamanussesu saṃsarantī imasmiṃ buddhuppāde rājagahe gahapatimahāsālakule nibbattitvā viññutaṃ patvā satthu rājagahappavesane paṭiladdhasaddhā pacchā mahāpajāpatigotamiyā santike pabbajitvā mahallikākāle gijjhakūṭapabbataṃ abhiruhitvā samaṇadhammaṃ karontī vipassanaṃ vaḍḍhetvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne –
‘‘चन्दभागानदीतीरे , अहोसिं किन्नरी तदा।
‘‘Candabhāgānadītīre , ahosiṃ kinnarī tadā;
अद्दसं विरजं बुद्धं, सयम्भुं अपराजितं॥
Addasaṃ virajaṃ buddhaṃ, sayambhuṃ aparājitaṃ.
‘‘पसन्नचित्ता सुमना, वेदजाता कतञ्जली।
‘‘Pasannacittā sumanā, vedajātā katañjalī;
नळमालं गहेत्वान, सयम्भुं अभिपूजयिं॥
Naḷamālaṃ gahetvāna, sayambhuṃ abhipūjayiṃ.
‘‘तेन कम्मेन सुकतेन, चेतनापणिधीहि च।
‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;
जहित्वा किन्नरीदेहं, अगच्छिं तिदसं गतिं॥
Jahitvā kinnarīdehaṃ, agacchiṃ tidasaṃ gatiṃ.
‘‘छत्तिंसदेवराजूनं, महेसित्तमकारयिं।
‘‘Chattiṃsadevarājūnaṃ, mahesittamakārayiṃ;
दसन्नं चक्कवत्तीनं, महेसित्तमकारयिं।
Dasannaṃ cakkavattīnaṃ, mahesittamakārayiṃ;
संवेजेत्वान मे चित्तं, पब्बजिं अनगारियं॥
Saṃvejetvāna me cittaṃ, pabbajiṃ anagāriyaṃ.
‘‘किलेसा झापिता मय्हं, भवा सब्बे समूहता।
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ, bhavā sabbe samūhatā;
सब्बासवपरिक्खीणा, नत्थि दानि पुनब्भवो॥
Sabbāsavaparikkhīṇā, natthi dāni punabbhavo.
‘‘चतुन्नवुतितो कप्पे, यं पुप्फमभिपूजयिं।
‘‘Catunnavutito kappe, yaṃ pupphamabhipūjayiṃ;
दुग्गतिं नाभिजानामि, पुप्फपूजायिदं फलं॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, pupphapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘किलेसा झापिता मय्हं…पे॰… कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
सा पन अरहत्तं पत्वा अत्तनो पटिपत्तिं पच्चवेक्खित्वा –
Sā pana arahattaṃ patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā –
२७.
27.
‘‘किञ्चापि खोम्हि किसिका, गिलाना बाळ्हदुब्बला।
‘‘Kiñcāpi khomhi kisikā, gilānā bāḷhadubbalā;
दण्डमोलुब्भ गच्छामि, पब्बतं अभिरूहिय॥
Daṇḍamolubbha gacchāmi, pabbataṃ abhirūhiya.
२८.
28.
‘‘सङ्घाटिं निक्खिपित्वान, पत्तकञ्च निकुज्जिय।
‘‘Saṅghāṭiṃ nikkhipitvāna, pattakañca nikujjiya;
सेले खम्भेसिमत्तानं, तमोखन्धं पदालिया’’ति॥ –
Sele khambhesimattānaṃ, tamokhandhaṃ padāliyā’’ti. –
इमा द्वे गाथा अभासि।
Imā dve gāthā abhāsi.
तत्थ किञ्चापि खोम्हि किसिकाति यदिपि अहं जराजिण्णा अप्पमंसलोहितभावेन किससरीरा अम्हि। गिलाना बाळ्हदुब्बलाति धात्वादिविकारेन गिलाना, तेनेव गेलञ्ञेन अतिविय दुब्बला। दण्डमोलुब्भ गच्छामीति यत्थ कत्थचि गच्छन्ती कत्तरयट्ठिं आलम्बित्वाव गच्छामि। पब्बतं अभिरूहियाति एवं भूतापि विवेककामताय गिज्झकूटपब्बतं अभिरुहित्वा।
Tattha kiñcāpi khomhi kisikāti yadipi ahaṃ jarājiṇṇā appamaṃsalohitabhāvena kisasarīrā amhi. Gilānā bāḷhadubbalāti dhātvādivikārena gilānā, teneva gelaññena ativiya dubbalā. Daṇḍamolubbha gacchāmīti yattha katthaci gacchantī kattarayaṭṭhiṃ ālambitvāva gacchāmi. Pabbataṃ abhirūhiyāti evaṃ bhūtāpi vivekakāmatāya gijjhakūṭapabbataṃ abhiruhitvā.
सङ्घाटिं निक्खिपित्वानाति सन्तरुत्तरा एव हुत्वा यथासंहतं अंसे ठपितं सङ्घाटिं हत्थपासे ठपेत्वा। पत्तकञ्च निकुज्जियाति मय्हं वलञ्जनमत्तिकापत्तं अधोमुखं कत्वा एकमन्ते ठपेत्वा। सेले खम्भेसिमत्तानं, तमोखन्धं पदालियाति पब्बते निसिन्ना इमिना दीघेन अद्धुना अपदालितपुब्बं मोहक्खन्धं पदालेत्वा, तेनेव च मोहक्खन्धपदालनेन अत्तानं अत्तभावं खम्भेसिं, मम सन्तानं आयतिं अनुप्पत्तिधम्मतापादनेन विक्खम्भेसिन्ति अत्थो।
Saṅghāṭiṃnikkhipitvānāti santaruttarā eva hutvā yathāsaṃhataṃ aṃse ṭhapitaṃ saṅghāṭiṃ hatthapāse ṭhapetvā. Pattakañca nikujjiyāti mayhaṃ valañjanamattikāpattaṃ adhomukhaṃ katvā ekamante ṭhapetvā. Sele khambhesimattānaṃ, tamokhandhaṃ padāliyāti pabbate nisinnā iminā dīghena addhunā apadālitapubbaṃ mohakkhandhaṃ padāletvā, teneva ca mohakkhandhapadālanena attānaṃ attabhāvaṃ khambhesiṃ, mama santānaṃ āyatiṃ anuppattidhammatāpādanena vikkhambhesinti attho.
चित्ताथेरीगाथावण्णना निट्ठिता।
Cittātherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरीगाथापाळि • Therīgāthāpāḷi / ५. चित्ताथेरीगाथा • 5. Cittātherīgāthā
