Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಪಞ್ಚಪಕರಣ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
೮. ಚಿತ್ತಯಮಕಂ
8. Cittayamakaṃ
ಉದ್ದೇಸವಾರವಣ್ಣನಾ
Uddesavāravaṇṇanā
೧-೬೨. ಇದಾನಿ ತೇಸಞ್ಞೇವ ಮೂಲಯಮಕೇ ದೇಸಿತಾನಂ ಕುಸಲಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಲಬ್ಭಮಾನವಸೇನ ಏಕದೇಸಮೇವ ಸಙ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಅನುಸಯಯಮಕಾನನ್ತರಂ ದೇಸಿತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಯಮಕಸ್ಸ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಪಾಳಿವವತ್ಥಾನಂ ತಾವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಚಿತ್ತಯಮಕೇ ಮಾತಿಕಾಠಪನಂ, ಠಪಿತಮಾತಿಕಾಯ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನನ್ತಿ ದ್ವೇ ವಾರಾ ಹೋನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಮಾತಿಕಾಠಪನೇ ಪುಗ್ಗಲವಾರೋ, ಧಮ್ಮವಾರೋ, ಪುಗ್ಗಲಧಮ್ಮವಾರೋತಿ ಆದಿತೋವ ತಯೋ ಸುದ್ಧಿಕಮಹಾವಾರಾ ಹೋನ್ತಿ।
1-62. Idāni tesaññeva mūlayamake desitānaṃ kusalādidhammānaṃ labbhamānavasena ekadesameva saṅgaṇhitvā anusayayamakānantaraṃ desitassa cittayamakassa atthavaṇṇanā hoti. Tattha pāḷivavatthānaṃ tāva veditabbaṃ. Imasmiñhi cittayamake mātikāṭhapanaṃ, ṭhapitamātikāya vissajjananti dve vārā honti. Tattha mātikāṭhapane puggalavāro, dhammavāro, puggaladhammavāroti āditova tayo suddhikamahāvārā honti.
ತತ್ಥ ‘‘ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪುಗ್ಗಲವಸೇನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜನನಿರುಜ್ಝನಾದಿಭೇದಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ಗತೋ ಪುಗ್ಗಲವಾರೋ ನಾಮ। ‘‘ಯಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಧಮ್ಮವಸೇನೇವ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜನನಿರುಜ್ಝನಾದಿಭೇದಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ಗತೋ ಧಮ್ಮವಾರೋ ನಾಮ। ‘‘ಯಸ್ಸ ಯಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಉಭಯವಸೇನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜನನಿರುಜ್ಝನಾದಿಭೇದಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ಗತೋ ಪುಗ್ಗಲಧಮ್ಮವಾರೋ ನಾಮ। ತತೋ ‘‘ಯಸ್ಸ ಸರಾಗಂ ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ಸೋಳಸನ್ನಂ ಪದಾನಂ ವಸೇನ ಅಪರೇ ಸರಾಗಾದಿಪದವಿಸೇಸಿತಾ ಸೋಳಸ ಪುಗ್ಗಲವಾರಾ, ಸೋಳಸ ಧಮ್ಮವಾರಾ, ಸೋಳಸ ಪುಗ್ಗಲಧಮ್ಮವಾರಾತಿ ಅಟ್ಠಚತ್ತಾಲೀಸಂ ಮಿಸ್ಸಕವಾರಾ ಹೋನ್ತಿ। ತೇ ಸರಾಗಾದಿಪದಮತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಸಙ್ಖಿತ್ತಾ। ತತೋ ‘‘ಯಸ್ಸ ಕುಸಲಂ ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಛಸಟ್ಠಿದ್ವಿಸತಸಙ್ಖಾನಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಮಾತಿಕಾಪದಾನಂ ವಸೇನ ಅಪರೇ ಕುಸಲಾದಿಪದವಿಸೇಸಿತಾ ಛಸಟ್ಠಿದ್ವಿಸತಪುಗ್ಗಲವಾರಾ, ಛಸಟ್ಠಿದ್ವಿಸತಧಮ್ಮವಾರಾ ಛಸಟ್ಠಿದ್ವಿಸತಪುಗ್ಗಲಧಮ್ಮವಾರಾತಿ ಅಟ್ಠನವುತಿಸತ್ತಸತಾ ಮಿಸ್ಸಕವಾರಾ ಹೋನ್ತಿ। ತೇಪಿ ಕುಸಲಾದಿಪದಮತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಸಙ್ಖಿತ್ತಾಯೇವ। ಯಾನಿಪೇತ್ಥ ಸನಿದಸ್ಸನಾದೀನಿ ಪದಾನಿ ಚಿತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ನ ಯುಜ್ಜನ್ತಿ, ತಾನಿ ಮೋಘಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ಠಪಿತಾನಿ।
Tattha ‘‘yassa cittaṃ uppajjati, na nirujjhatī’’ti evaṃ puggalavasena cittassa uppajjananirujjhanādibhedaṃ dīpento gato puggalavāro nāma. ‘‘Yaṃ cittaṃ uppajjati, na nirujjhatī’’ti evaṃ dhammavaseneva cittassa uppajjananirujjhanādibhedaṃ dīpento gato dhammavāro nāma. ‘‘Yassa yaṃ cittaṃ uppajjati, na nirujjhatī’’ti evaṃ ubhayavasena cittassa uppajjananirujjhanādibhedaṃ dīpento gato puggaladhammavāro nāma. Tato ‘‘yassa sarāgaṃ citta’’nti soḷasannaṃ padānaṃ vasena apare sarāgādipadavisesitā soḷasa puggalavārā, soḷasa dhammavārā, soḷasa puggaladhammavārāti aṭṭhacattālīsaṃ missakavārā honti. Te sarāgādipadamattaṃ dassetvā saṅkhittā. Tato ‘‘yassa kusalaṃ citta’’ntiādinā nayena chasaṭṭhidvisatasaṅkhānaṃ abhidhammamātikāpadānaṃ vasena apare kusalādipadavisesitā chasaṭṭhidvisatapuggalavārā, chasaṭṭhidvisatadhammavārā chasaṭṭhidvisatapuggaladhammavārāti aṭṭhanavutisattasatā missakavārā honti. Tepi kusalādipadamattaṃ dassetvā saṅkhittāyeva. Yānipettha sanidassanādīni padāni cittena saddhiṃ na yujjanti, tāni moghapucchāvasena ṭhapitāni.
ತೇಸು ಪನ ತೀಸು ವಾರೇಸು ಸಬ್ಬಪಠಮೇ ಸುದ್ಧಿಕಪುಗ್ಗಲಮಹಾವಾರೇ ಉಪ್ಪಾದನಿರೋಧಕಾಲಸಮ್ಭೇದವಾರೋ, ಉಪ್ಪಾದುಪ್ಪನ್ನವಾರೋ, ನಿರೋಧುಪ್ಪನ್ನವಾರೋ, ಉಪ್ಪಾದವಾರೋ, ನಿರೋಧವಾರೋ, ಉಪ್ಪಾದನಿರೋಧವಾರೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನನಿರೋಧವಾರೋ, ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನುಪ್ಪನ್ನವಾರೋ, ನಿರುಜ್ಝಮಾನುಪ್ಪನ್ನವಾರೋ, ಉಪ್ಪನ್ನುಪ್ಪಾದವಾರೋ, ಅತೀತಾನಾಗತವಾರೋ, ಉಪ್ಪನ್ನುಪ್ಪಜ್ಜಮಾನವಾರೋ, ನಿರುದ್ಧನಿರುಜ್ಝಮಾನವಾರೋ, ಅತಿಕ್ಕನ್ತಕಾಲವಾರೋತಿ ಚುದ್ದಸ ಅನ್ತರವಾರಾ। ತೇಸು ಉಪ್ಪಾದವಾರೋ, ನಿರೋಧವಾರೋ, ಉಪ್ಪಾದನಿರೋಧವಾರೋತಿ ಇಮೇಸು ತೀಸು ವಾರೇಸು ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮವಸೇನ ಛ ಛ ಕತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾರಸ ಯಮಕಾನಿ। ಉಪ್ಪನ್ನುಪ್ಪಾದವಾರೇ ಅತೀತಾನಾಗತಕಾಲವಸೇನ ಅನುಲೋಮತೋ ದ್ವೇ, ಪಟಿಲೋಮತೋ ದ್ವೇತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಯಮಕಾನಿ। ಸೇಸೇಸು ಆದಿತೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೇಸು ತೀಸು, ಅನನ್ತರೇ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೇಸು ತೀಸು; ಅವಸಾನೇ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೇಸು ಚತೂಸೂತಿ ದಸಸು ವಾರೇಸು ಅನುಲೋಮತೋ ಏಕಂ, ಪಟಿಲೋಮತೋ ಏಕನ್ತಿ ದ್ವೇ ದ್ವೇ ಕತ್ವಾ ವೀಸತಿ ಯಮಕಾನಿ। ಏವಂ ಸಬ್ಬೇಸುಪಿ ಚುದ್ದಸಸು ಅನ್ತರವಾರೇಸು ದ್ವಾಚತ್ತಾಲೀಸ ಯಮಕಾನಿ, ಚತುರಾಸೀತಿ ಪುಚ್ಛಾ ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿಅತ್ಥಸತಂ ಹೋತಿ। ಯಥಾ ಚ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸುದ್ಧಿಕಪುಗ್ಗಲಮಹಾವಾರೇ, ತಥಾ ಸುದ್ಧಿಕಧಮ್ಮವಾರೇಪಿ ಸುದ್ಧಿಕಪುಗ್ಗಲಧಮ್ಮವಾರೇಪೀತಿ ತೀಸು ಮಹಾವಾರೇಸು ಛಬ್ಬೀಸತಿಯಮಕಸತಂ, ತತೋ ದಿಗುಣಾ ಪುಚ್ಛಾ, ತತೋ ದಿಗುಣಾ ಅತ್ಥಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಇದಂ ಪನ ವಾರತ್ತಯಂ ಸರಾಗಾದಿವಸೇನ ಸೋಳಸಗುಣಂ, ಕುಸಲಾದಿವಸೇನ ಛಸಟ್ಠಿದ್ವಿಸತಗುಣಂ ಕತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಚಿತ್ತಯಮಕೇ ಅನೇಕಾನಿ ಯಮಕಸಹಸ್ಸಾನಿ, ತತೋ ದಿಗುಣಾ ಪುಚ್ಛಾ, ತತೋ ದಿಗುಣಾ ಅತ್ಥಾ ಚ ಹೋನ್ತೀತಿ । ಪಾಠೋ ಪನ ಸಂಖಿತ್ತೋತಿ। ಏವಂ ತಾವ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಚಿತ್ತಯಮಕೇ ಪಾಳಿವವತ್ಥಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Tesu pana tīsu vāresu sabbapaṭhame suddhikapuggalamahāvāre uppādanirodhakālasambhedavāro, uppāduppannavāro, nirodhuppannavāro, uppādavāro, nirodhavāro, uppādanirodhavāro uppajjamānanirodhavāro, uppajjamānuppannavāro, nirujjhamānuppannavāro, uppannuppādavāro, atītānāgatavāro, uppannuppajjamānavāro, niruddhanirujjhamānavāro, atikkantakālavāroti cuddasa antaravārā. Tesu uppādavāro, nirodhavāro, uppādanirodhavāroti imesu tīsu vāresu anulomapaṭilomavasena cha cha katvā aṭṭhārasa yamakāni. Uppannuppādavāre atītānāgatakālavasena anulomato dve, paṭilomato dveti cattāri yamakāni. Sesesu ādito niddiṭṭhesu tīsu, anantare niddiṭṭhesu tīsu; avasāne niddiṭṭhesu catūsūti dasasu vāresu anulomato ekaṃ, paṭilomato ekanti dve dve katvā vīsati yamakāni. Evaṃ sabbesupi cuddasasu antaravāresu dvācattālīsa yamakāni, caturāsīti pucchā aṭṭhasaṭṭhiatthasataṃ hoti. Yathā ca ekasmiṃ suddhikapuggalamahāvāre, tathā suddhikadhammavārepi suddhikapuggaladhammavārepīti tīsu mahāvāresu chabbīsatiyamakasataṃ, tato diguṇā pucchā, tato diguṇā atthā ca veditabbā. Idaṃ pana vārattayaṃ sarāgādivasena soḷasaguṇaṃ, kusalādivasena chasaṭṭhidvisataguṇaṃ katvā imasmiṃ cittayamake anekāni yamakasahassāni, tato diguṇā pucchā, tato diguṇā atthā ca hontīti . Pāṭho pana saṃkhittoti. Evaṃ tāva imasmiṃ cittayamake pāḷivavatthānaṃ veditabbaṃ.
ಮಾತಿಕಾಠಪನವಣ್ಣನಾ।
Mātikāṭhapanavaṇṇanā.
ನಿದ್ದೇಸೋ
Niddeso
೧. ಪುಗ್ಗಲವಾರವಣ್ಣನಾ
1. Puggalavāravaṇṇanā
೬೩. ಇದಾನಿ ಠಪಿತಾನುಕ್ಕಮೇನ ಮಾತಿಕಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತುಂ ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣಸಮಙ್ಗಿತಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ನಿರೋಧಕ್ಖಣಂ ಅಪ್ಪತ್ತತಾಯ ನ ನಿರುಜ್ಝತಿ। ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಚಿತ್ತಂ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ನುಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ತೇಸಂ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಯೇಸಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನವಟ್ಟದುಕ್ಖಾನಂ ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ಚುತಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೋ ವತ್ತತಿ, ಏತೇಸಂ ತದೇವ ಚುತಿಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದಪ್ಪತ್ತತಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಾಮ, ಭಙ್ಗಂ ಅಪ್ಪತ್ತತಾಯ ನ ನಿರುಜ್ಝತಿ। ಇದಾನಿ ಪನ ಭಙ್ಗಂ ಪತ್ವಾ ತಂ ತೇಸಂ ಚಿತ್ತಂ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ, ತತೋ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕತ್ತಾ ಅಞ್ಞಂ ನುಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ। ಇತರೇಸನ್ತಿ ಪಚ್ಛಿಮಚಿತ್ತಸಮಙ್ಗಿಂ ಖೀಣಾಸವಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಾನಂ ಸೇಕ್ಖಾಸೇಕ್ಖಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ಚೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ ಚಾತಿ ಯಂ ತಂ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣಪ್ಪತ್ತಂ ತಂ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತೇವ। ಅಞ್ಞಂ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅತ್ತಭಾವೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ ಚೇವ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ಚ। ದುತಿಯಪುಚ್ಛಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇಪಿ ತಥಾರೂಪಸ್ಸೇವ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘ಆಮನ್ತಾ’ತಿ ವುತ್ತಂ। ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ಅರಹತೋ ಪಚ್ಛಿಮಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಸೇಸಾನಂ ಭಿಜ್ಜಮಾನಚಿತ್ತಮ್ಪಿ। ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪನ ಅರಹತೋ ಚಿತ್ತಂ ನ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತೀತಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀತಿ ಪನ ನ ಸಕ್ಕಾ। ಸೇಸಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀತಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ, ನ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತೀತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ। ತಸ್ಮಾ ‘ನೋ’ತಿ ಪಟಿಸೇಧೋ ಕತೋ। ದುತಿಯಪಞ್ಹೇ ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ನ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ, ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀತಿ ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋಯೇವ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ನತ್ಥೀತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಕತೋ।
63. Idāni ṭhapitānukkamena mātikaṃ vissajjetuṃ yassa cittaṃ uppajjati na nirujjhatītiādi āraddhaṃ. Tattha uppajjatīti uppādakkhaṇasamaṅgitāya uppajjati na nirujjhatīti nirodhakkhaṇaṃ appattatāya na nirujjhati. Tassa cittanti tassa puggalassa tato paṭṭhāya cittaṃ nirujjhissati nuppajjissatīti pucchati. Tesaṃ cittanti yesaṃ paricchinnavaṭṭadukkhānaṃ khīṇāsavānaṃ sabbapacchimassa cuticittassa uppādakkhaṇo vattati, etesaṃ tadeva cuticittaṃ uppādappattatāya uppajjati nāma, bhaṅgaṃ appattatāya na nirujjhati. Idāni pana bhaṅgaṃ patvā taṃ tesaṃ cittaṃ nirujjhissati, tato appaṭisandhikattā aññaṃ nuppajjissati. Itaresanti pacchimacittasamaṅgiṃ khīṇāsavaṃ ṭhapetvā avasesānaṃ sekkhāsekkhaputhujjanānaṃ nirujjhissati ceva uppajjissati cāti yaṃ taṃ uppādakkhaṇappattaṃ taṃ nirujjhissateva. Aññaṃ pana tasmiṃ vā aññasmiṃ vā attabhāve uppajjissati ceva nirujjhissati ca. Dutiyapucchāvissajjanepi tathārūpasseva khīṇāsavassa cittaṃ sandhāya ‘āmantā’ti vuttaṃ. Nuppajjati nirujjhatīti bhaṅgakkhaṇe arahato pacchimacittampi sesānaṃ bhijjamānacittampi. Tato paṭṭhāya pana arahato cittaṃ na nirujjhissatīti sakkā vattuṃ uppajjissatīti pana na sakkā. Sesānaṃ uppajjissatīti sakkā vattuṃ, na nirujjhissatīti na sakkā. Tasmā ‘no’ti paṭisedho kato. Dutiyapañhe yassa cittaṃ na nirujjhissati, uppajjissatīti so puggaloyeva natthi, tasmā natthīti paṭikkhepo kato.
೬೫-೮೨. ಉಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಉಪ್ಪಾದಸಮಙ್ಗಿನೋಪೇತಂ ನಾಮಂ। ಉಪ್ಪಾದಂ ಪತ್ವಾ ಅನಿರುದ್ಧಸ್ಸಾಪಿ। ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಾದಸಮಙ್ಗಿತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘ಆಮನ್ತಾ’ತಿ, ಉಪ್ಪಾದಂ ಪತ್ವಾ ಅನಿರುದ್ಧಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ತೇಸಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅನುಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಉಪ್ಪಾದಂ ಅಪ್ಪತ್ತಂ। ತೇಸಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ಥಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ತಾವ ಚಿತ್ತಂ ಖಣಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಮೇವ ಹುತ್ವಾ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣಂ ಅತೀತತ್ತಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ಥ ನಾಮ, ನಿರೋಧಸಮಾಪನ್ನಾನಂ ನಿರೋಧತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಉಪ್ಪನ್ನಪುಬ್ಬತ್ತಾ, ಅಸಞ್ಞಸತ್ತಾನಂ ಸಞ್ಞೀಭವೇ ಉಪ್ಪನ್ನಪುಬ್ಬತ್ತಾ। ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ಥ ಚೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚಾತಿ ಉಪ್ಪಾದಂ ಪತ್ತತ್ತಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ಥ, ಅನತೀತತ್ತಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
65-82. Uppannanti uppādasamaṅginopetaṃ nāmaṃ. Uppādaṃ patvā aniruddhassāpi. Tattha uppādasamaṅgitaṃ sandhāya ‘āmantā’ti, uppādaṃ patvā aniruddhabhāvaṃ sandhāya ‘‘tesaṃ cittaṃ uppanna’’nti vuttaṃ. Anuppannanti uppādaṃ appattaṃ. Tesaṃ cittaṃ uppajjitthāti etthāpi sabbesaṃ tāva cittaṃ khaṇapaccuppannameva hutvā uppādakkhaṇaṃ atītattā uppajjittha nāma, nirodhasamāpannānaṃ nirodhato pubbe uppannapubbattā, asaññasattānaṃ saññībhave uppannapubbattā. Uppajjittha ceva uppajjati cāti uppādaṃ pattattā uppajjittha, anatītattā uppajjati nāmāti attho.
ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಅನಾಗತಞ್ಚಾತಿ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಚ ಚಿತ್ತಂ ಅನಾಗತಞ್ಚ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
Uppādakkhaṇeanāgatañcāti uppādakkhaṇe ca cittaṃ anāgatañca cittanti attho.
೮೩. ಅತಿಕ್ಕನ್ತಕಾಲವಾರೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಖಣನ್ತಿ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣಂ। ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ, ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ಪನ ಖಣತ್ತಾ ಏವಂ ವುತ್ತೋ। ಖಣಂ ವೀತಿಕ್ಕನ್ತಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಕಾಲನ್ತಿ ನ ಚಿರಂ ವೀತಿಕ್ಕನ್ತಂ ತಮೇವ ಪನ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣಂ ವೀತಿಕ್ಕನ್ತಂ ಹುತ್ವಾ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಕಾಲನ್ತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತಿ। ನಿರುಜ್ಝಮಾನಂ ಖಣನ್ತಿ ನಿರೋಧಕ್ಖಣಂ। ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ನಿರೋಧಕ್ಖಣೋ ನಿರುಜ್ಝಮಾನೋ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ, ನಿರುಜ್ಝಮಾನಸ್ಸ ಪನ ಖಣತ್ತಾ ಏವಂ ವುತ್ತೋ। ಖಣಂ ವೀತಿಕ್ಕನ್ತಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಕಾಲನ್ತಿ ಕಿಂ ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಏವಂ ನಿರೋಧಕ್ಖಣಮ್ಪಿ ವೀತಿಕ್ಕನ್ತಂ ಹುತ್ವಾ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಕಾಲಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣಂ ಖಣಂ ವೀತಿಕ್ಕನ್ತಂ ಹುತ್ವಾ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಕಾಲಂ ಹೋತಿ, ನಿರೋಧಕ್ಖಣಂ ಖಣಂ ವೀತಿಕ್ಕನ್ತಂ ಹುತ್ವಾ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಕಾಲಂ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ। ಅತೀತಂ ಪನ ಚಿತ್ತಂ ಉಭೋಪಿ ಖಣೇ ಖಣಂ ವೀತಿಕ್ಕನ್ತಂ ಹುತ್ವಾ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಕಾಲಂ ನಾಮ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣಂ ವೀತಿಕ್ಕನ್ತಂ, ಭಙ್ಗಕ್ಖಣಂ ಅವೀತಿಕ್ಕನ್ತಂ, ಅತೀತಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣಞ್ಚ ವೀತಿಕ್ಕನ್ತಂ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣಞ್ಚ ವೀತಿಕ್ಕನ್ತನ್ತಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಮಾಹ। ದುತಿಯಪಞ್ಹಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಯಸ್ಮಾ ಅತೀತಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಭೋಪಿ ಖಣೇ ವೀತಿಕ್ಕನ್ತಂ ಹುತ್ವಾ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಕಾಲಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅತೀತಂ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪಟಿಲೋಮಪಞ್ಹಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಯಸ್ಮಾ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಚ ಚಿತ್ತಂ ಅನಾಗತಞ್ಚ ಚಿತ್ತಂ ಉಭೋಪಿ ಖಣೇ ಖಣಂ ವೀತಿಕ್ಕನ್ತಂ ಹುತ್ವಾ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಕಾಲಂ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ, ತೇಸಂ ಖಣಾನಂ ಅವೀತಿಕ್ಕನ್ತತ್ತಾ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಚಿತ್ತಂ ಅನಾಗತಂ ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ದುತಿಯವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಪಾಕಟಮೇವ।
83. Atikkantakālavāre uppajjamānaṃ khaṇanti uppādakkhaṇaṃ. Tattha kiñcāpi uppādakkhaṇo uppajjamāno nāma na hoti, uppajjamānassa pana khaṇattā evaṃ vutto. Khaṇaṃ vītikkantaṃ atikkantakālanti na ciraṃ vītikkantaṃ tameva pana uppādakkhaṇaṃ vītikkantaṃ hutvā atikkantakālanti saṅkhaṃ gacchati. Nirujjhamānaṃ khaṇanti nirodhakkhaṇaṃ. Tattha kiñcāpi nirodhakkhaṇo nirujjhamāno nāma na hoti, nirujjhamānassa pana khaṇattā evaṃ vutto. Khaṇaṃ vītikkantaṃ atikkantakālanti kiṃ tassa cittaṃ evaṃ nirodhakkhaṇampi vītikkantaṃ hutvā atikkantakālaṃ nāma hotīti pucchati. Tattha yasmā bhaṅgakkhaṇe cittaṃ uppādakkhaṇaṃ khaṇaṃ vītikkantaṃ hutvā atikkantakālaṃ hoti, nirodhakkhaṇaṃ khaṇaṃ vītikkantaṃ hutvā atikkantakālaṃ nāma na hoti. Atītaṃ pana cittaṃ ubhopi khaṇe khaṇaṃ vītikkantaṃ hutvā atikkantakālaṃ nāma, tasmā ‘‘bhaṅgakkhaṇe cittaṃ uppādakkhaṇaṃ vītikkantaṃ, bhaṅgakkhaṇaṃ avītikkantaṃ, atītaṃ cittaṃ uppādakkhaṇañca vītikkantaṃ bhaṅgakkhaṇañca vītikkantanti vissajjanamāha. Dutiyapañhassa vissajjane yasmā atītaṃ cittaṃ ubhopi khaṇe vītikkantaṃ hutvā atikkantakālaṃ nāma hoti, tasmā atītaṃ cittanti vuttaṃ. Paṭilomapañhassa vissajjane yasmā uppādakkhaṇe ca cittaṃ anāgatañca cittaṃ ubhopi khaṇe khaṇaṃ vītikkantaṃ hutvā atikkantakālaṃ nāma na hoti, tesaṃ khaṇānaṃ avītikkantattā. Tasmā ‘‘uppādakkhaṇe cittaṃ anāgataṃ citta’’nti vuttaṃ. Dutiyavissajjanaṃ pākaṭameva.
೮೪-೧೧೩. ಧಮ್ಮವಾರೇಪಿ ಇಮಿನಾವುಪಾಯೇನ ಸಬ್ಬವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇಸು ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಪುಗ್ಗಲಧಮ್ಮವಾರೋ ಧಮ್ಮವಾರಗತಿಕೋಯೇವ।
84-113. Dhammavārepi imināvupāyena sabbavissajjanesu attho veditabbo. Puggaladhammavāro dhammavāragatikoyeva.
೧೧೪-೧೧೬. ಸಬ್ಬೇಪಿ ಮಿಸ್ಸಕವಾರಾ ಯಸ್ಸ ಸರಾಗಂ ಚಿತ್ತನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಮುಖಮತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಸಙ್ಖಿತ್ತಾ। ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ನೇಸಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತೇಸು ಪನ ‘‘ಯಸ್ಸ ಸರಾಗಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ನಿರುಜ್ಝತಿ; ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ, ನುಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬತಾಯ ಪುಚ್ಛಾವ ಸದಿಸಾ ಹೋತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸರಾಗಂ ಚಿತ್ತಂ ಪಚ್ಛಿಮಚಿತ್ತಂ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಯಸ್ಸ ಸರಾಗಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ನಿರುಜ್ಝತಿ; ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ, ನುಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀತಿ ನೋ’’ತಿ ಏವಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಬ್ಬತ್ತಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಅಸದಿಸಂ ಹೋತಿ। ತಂ ತಂ ತಸ್ಸಾ ತಸ್ಸಾ ಪುಚ್ಛಾಯ ಅನುರೂಪವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ।
114-116. Sabbepi missakavārā yassa sarāgaṃ cittantiādinā nayena mukhamattaṃ dassetvā saṅkhittā. Vitthāro pana nesaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbo. Tesu pana ‘‘yassa sarāgaṃ cittaṃ uppajjati, na nirujjhati; tassa cittaṃ nirujjhissati, nuppajjissatī’’ti evaṃ vitthāretabbatāya pucchāva sadisā hoti. Yasmā pana sarāgaṃ cittaṃ pacchimacittaṃ na hoti, tasmā ‘‘yassa sarāgaṃ cittaṃ uppajjati, na nirujjhati; tassa cittaṃ nirujjhissati, nuppajjissatīti no’’ti evaṃ vissajjitabbattā vissajjanaṃ asadisaṃ hoti. Taṃ taṃ tassā tassā pucchāya anurūpavasena veditabbanti.
ಚಿತ್ತಯಮಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Cittayamakavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ಯಮಕಪಾಳಿ • Yamakapāḷi / ೮. ಚಿತ್ತಯಮಕಂ • 8. Cittayamakaṃ