Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
੮. ਚਿਤ੍ਤਯਮਕਂ
8. Cittayamakaṃ
ਉਦ੍ਦੇਸવਾਰવਣ੍ਣਨਾ
Uddesavāravaṇṇanā
੧-੬੨. ਚਿਤ੍ਤਯਮਕવਣ੍ਣਨਾਯਂ ਆਦਿਤੋવ ਤਯੋ ਸੁਦ੍ਧਿਕਮਹਾવਾਰਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਇਮੇ ਤਯੋ ਮਹਾવਾਰਾ ਸਰਾਗਾਦਿਕੁਸਲਾਦੀਹਿ ਮਿਸ੍ਸਕਾ ਸੁਦ੍ਧਿਕਾ ਚ, ਤੇਸੁ ਆਦਿਤੋ ਸੁਦ੍ਧਿਕਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮਿਸ੍ਸਕੇਸੁ ਚ ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ ਸਰਾਗਾਦਿਮਿਸ੍ਸਕਚਿਤ੍ਤੇ ਤਯੋ ਤਯੋ ਮਹਾવਾਰਾ, ਤੇ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਪਨ વੁਤ੍ਤੇ ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡੇਤ੍વਾ ‘‘ਸੋਲ਼ਸ ਪੁਗ੍ਗਲવਾਰਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਨਿਰਨ੍ਤਰਂ વੁਤ੍ਤੇਤਿ। ‘‘ਯਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਨ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਿਸ੍ਸਤਿ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਉਪ੍ਪਾਦਨਿਰੋਧਾਨਂ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਾਗਤਕਾਲਾਨਞ੍ਚ ਸਂਸਗ੍ਗવਸੇਨ ਏਕੇਕਾਯ ਪੁਚ੍ਛਾਯ ਪવਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਉਪ੍ਪਾਦਨਿਰੋਧਕਾਲਸਮ੍ਭੇਦવਾਰੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਏવਂ ਸੇਸਾਨਮ੍ਪਿ વਾਰਾਨਂ ਤਂਤਂਨਾਮਤਾ ਪਾਲ਼ਿਅਨੁਸਾਰੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
1-62. Cittayamakavaṇṇanāyaṃ āditova tayo suddhikamahāvārā hontīti ime tayo mahāvārā sarāgādikusalādīhi missakā suddhikā ca, tesu ādito suddhikā hontīti attho. Missakesu ca ekekasmiṃ sarāgādimissakacitte tayo tayo mahāvārā, te tattha tattha pana vutte sampiṇḍetvā ‘‘soḷasa puggalavārā’’tiādi vuttaṃ, na nirantaraṃ vutteti. ‘‘Yassa cittaṃ uppajjati na nirujjhati, tassa cittaṃ nirujjhissati nuppajjissatī’’tiādinā uppādanirodhānaṃ paccuppannānāgatakālānañca saṃsaggavasena ekekāya pucchāya pavattattā ‘‘uppādanirodhakālasambhedavāro’’ti vutto. Evaṃ sesānampi vārānaṃ taṃtaṃnāmatā pāḷianusārena veditabbā.
ਉਦ੍ਦੇਸવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Uddesavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
ਨਿਦ੍ਦੇਸવਾਰવਣ੍ਣਨਾ
Niddesavāravaṇṇanā
੬੩. ਤਥਾਰੂਪਸ੍ਸੇવ ਖੀਣਾਸવਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਤਿ ਇਦਂ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣਸਮਙ੍ਗਿਪਚ੍ਛਿਮਚਿਤ੍ਤਸਮਙ੍ਗਿਮ੍ਹਿ ਪੁਗ੍ਗਲੇ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੇ ਤਞ੍ਚ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਮੇવ ਹੋਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਅਰਹਤੋ ਪਚ੍ਛਿਮਚਿਤ੍ਤਮ੍ਪੀਤਿ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ਏવਂਪਕਾਰਂ ਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣਸਮਙ੍ਗਿਮੇવ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ।
63. Tathārūpassevakhīṇāsavassa cittaṃ sandhāyāti idaṃ uppādakkhaṇasamaṅgipacchimacittasamaṅgimhi puggale adhippete tañca cittaṃ adhippetameva hotīti katvā vuttanti daṭṭhabbaṃ. Arahato pacchimacittampīti nuppajjati nirujjhatīti evaṃpakāraṃ bhaṅgakkhaṇasamaṅgimeva sandhāya vuttaṃ.
੬੫-੮੨. ਉਪ੍ਪਾਦવਾਰਸ੍ਸ ਦੁਤਿਯਪੁਚ੍ਛਾવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣੇ, ਨਿਰੋਧਸਮਾਪਨ੍ਨਾਨਂ, ਅਸਞ੍ਞਸਤ੍ਤਾਨਂ ਤੇਸਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍ਥ, ਨੋ ਚ ਤੇਸਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ‘‘ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਤੇਸਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍ਥਾ’’ਤਿ ਏਤਸ੍ਸ ‘‘ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਖਣਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਮੇવ ਹੁਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣਂ ਅਤੀਤਤ੍ਤਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍ਥ ਨਾਮਾ’’ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ ਤੇਸਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍ਥ ਚੇવ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਚਾਤਿ ਏਤਸ੍ਸਪਿ ਉਪ੍ਪਾਦਂ ਪਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍ਥ, ਅਨਤੀਤਤ੍ਤਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਨਾਮਾਤਿ ਦ੍વਯਮੇਤਂ ਏવਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਂ। ਨ ਹਿ ਖਣਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ‘‘ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍ਥਾ’’ਤਿ ਅਤੀਤવੋਹਾਰੋ ਅਤ੍ਥਿ। ਯਦਿ ਸਿਯਾ, ਯਂ વਾ ਪਨ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍ਥ, ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ‘‘ਨੋ’’ਤਿ ਅવਤ੍વਾ વਿਭਜਿਤਬ੍ਬਂ ਸਿਯਾ। ਤਥਾ ‘‘ਯਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍ਥਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਨੋ’’ਤਿ ਅવਤ੍વਾ ‘‘ਆਮਨ੍ਤਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਿਯਾ। ‘‘ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣੇ’’ਤਿ ਪਨ ਭਿਜ੍ਜਮਾਨਚਿਤ੍ਤਸਮਙ੍ਗੀ ਪੁਗ੍ਗਲੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਤਸ੍ਸ ਅਤੀਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍ਥ, ਨ ਚ ਕਿਞ੍ਚਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇਤਿ ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਚਿਤ੍ਤਸਮਙ੍ਗੀ ਪੁਗ੍ਗਲੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਤਸ੍ਸਪਿ ਅਤੀਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍ਥ, ਤਂ ਪਨ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਚਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਹਿ ਸਾਮਞ੍ਞવਚਨਂ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਅਨੇਕਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਯਥਾਗਹਿਤવਿਸੇਸੇ ਤਿਟ੍ਠਤੀਤਿ। ‘‘ਯਸ੍ਸ વਾ ਪਨ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਸ੍ਸਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ? ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣੇ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯਸ੍ਸ વਾ ਪਨ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਏਤੇਨ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨੇਨ ਗਹਿਤਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸੇવ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣੇਤਿ ਏવਂ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਨਿਯਮੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨવਾਰੋ ਨਿਰੁਦ੍ਧਨਿਰੁਜ੍ਝਮਾਨવਾਰੋ ਚ ਪੁਗ੍ਗਲવਾਰਾਦੀਸੁ ਤੀਸੁਪਿ ਨਿਨ੍ਨਾਨਾਕਰਣਾ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ ਚ। ਤਤ੍ਥ ਪੁਗ੍ਗਲવਾਰੇ ਅવਿਸੇਸੇਨ ਯਂ ਕਞ੍ਚਿ ਤਾਦਿਸਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਧਮ੍ਮવਾਰੇ ਚਿਤ੍ਤਮੇવ, ਪੁਗ੍ਗਲਧਮ੍ਮવਾਰੇ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਚਿਤ੍ਤਞ੍ਚਾਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ વਿਸੇਸੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।
65-82. Uppādavārassa dutiyapucchāvissajjane cittassa bhaṅgakkhaṇe, nirodhasamāpannānaṃ, asaññasattānaṃ tesaṃ cittaṃ uppajjittha, no ca tesaṃ cittaṃ uppajjatīti ettha ‘‘cittassa bhaṅgakkhaṇe tesaṃ cittaṃ uppajjitthā’’ti etassa ‘‘sabbesaṃ cittaṃ khaṇapaccuppannameva hutvā uppādakkhaṇaṃ atītattā uppajjittha nāmā’’ti attho vutto. Cittassa uppādakkhaṇe tesaṃ cittaṃ uppajjittha ceva uppajjati cāti etassapi uppādaṃ pattattā uppajjittha, anatītattā uppajjati nāmāti dvayametaṃ evaṃ na sakkā vattuṃ. Na hi khaṇapaccuppanne ‘‘uppajjitthā’’ti atītavohāro atthi. Yadi siyā, yaṃ vā pana cittaṃ uppajjittha, taṃ cittaṃ uppajjatīti ettha ‘‘no’’ti avatvā vibhajitabbaṃ siyā. Tathā ‘‘yaṃ cittaṃ uppajjati, taṃ cittaṃ uppajjitthā’’ti ettha ca ‘‘no’’ti avatvā ‘‘āmantā’’ti vattabbaṃ siyā. ‘‘Cittassa bhaṅgakkhaṇe’’ti pana bhijjamānacittasamaṅgī puggalo vutto, tassa atītaṃ cittaṃ uppajjittha, na ca kiñci cittaṃ uppajjati. Cittassa uppādakkhaṇeti ca uppajjamānacittasamaṅgī puggalo vutto, tassapi atītaṃ cittaṃ uppajjittha, taṃ pana cittaṃ uppajjatīti evamettha attho daṭṭhabbo. Cittanti hi sāmaññavacanaṃ ekasmiṃ anekasmiñca yathāgahitavisese tiṭṭhatīti. ‘‘Yassa vā pana cittaṃ uppajjissati, tassa cittaṃ uppajjatīti? Cittassa bhaṅgakkhaṇe’’ti ettha yassa vā pana cittaṃ uppajjissatīti etena sanniṭṭhānena gahitapuggalasseva cittassa bhaṅgakkhaṇeti evaṃ sabbattha sanniṭṭhānavasena niyamo veditabbo. Uppannuppajjamānavāro niruddhanirujjhamānavāro ca puggalavārādīsu tīsupi ninnānākaraṇā uddiṭṭhā niddiṭṭhā ca. Tattha puggalavāre avisesena yaṃ kañci tādisaṃ puggalaṃ sandhāya ‘‘uppannaṃ uppajjamāna’’ntiādi vuttaṃ, dhammavāre cittameva, puggaladhammavāre puggalaṃ cittañcāti ayamettha viseso daṭṭhabbo.
੮੩. ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਕਾਲવਾਰੇ ਇਮਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲવਾਰਤ੍ਤਾ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਪੁਚ੍ਛਿਤੋਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸੇવ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ। ਯਥਾ ਯਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍ਥਾਤਿ ਏਤੇਨ ਨ ਕੋਚਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਨ ਗਹਿਤੋ, ਏવਂ ਯਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਂ ਖਣਂ ਖਣਂ વੀਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਕਾਲਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨੇਨ ਨ ਕੋਚਿ ਨ ਗਹਿਤੋ। ਨ ਹਿ ਸੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਯਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣਂ ਅਤੀਤਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਤੇ ਚ ਪਨ ਨਿਰੁਜ੍ਝਮਾਨਕ੍ਖਣਾਤੀਤਚਿਤ੍ਤਾ ਨ ਨ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਪਠਮੋ ਪਞ੍ਹੋ ‘‘ਆਮਨ੍ਤਾ’’ਤਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬੋ ਸਿਯਾ, ਤਥਾ ਦੁਤਿਯਤਤਿਯਾ। ਚਤੁਤ੍ਥੋ ਪਨ ‘‘ਪਚ੍ਛਿਮਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਤੇਸਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣਂ ਅવੀਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਂ, ਨੋ ਚ ਤੇਸਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣਂ ਅવੀਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਂ, ਇਤਰੇਸਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣਞ੍ਚ ਅવੀਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣਞ੍ਚ ਅવੀਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬੋ ਭવੇਯ੍ਯ, ਤਥਾ ਅવਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਕਸ੍ਮਾ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਚਿਤ੍ਤਮੇવ વਿਭਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ? ਚਿਤ੍ਤવਸੇਨ ਪੁਗ੍ਗਲવવਤ੍ਥਾਨਤੋ। ਖਣਸ੍ਸ ਹਿ વੀਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਤਾਯ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਕਾਲਤਾવਚਨੇਨ વਤ੍ਤਮਾਨਸ੍ਸ ਚ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਸੇਨ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣਾਤੀਤਚਿਤ੍ਤੋ વੁਤ੍ਤੋ ਅਤੀਤਸ੍ਸ ਚ, ਤਤ੍ਥ ਪੁਰਿਮਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨ ਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣਂ વੀਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਪਚ੍ਛਿਮਸ੍ਸ વੀਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਏવਮਾਦਿਕੋ ਪੁਗ੍ਗਲવਿਭਾਗੋ ਯਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਸੇਨ ਪੁਗ੍ਗਲવવਤ੍ਥਾਨਂ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਤਂਤਂਖਣવੀਤਿਕ੍ਕਮਾવੀਤਿਕ੍ਕਮਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਦਸ੍ਸਿਤੋ ਹੋਤੀਤਿ ਸਬ੍ਬવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇਸੁ ਚਿਤ੍ਤਮੇવ વਿਭਤ੍ਤਂ। ਅਥ વਾ ਨਯਿਧ ਧਮ੍ਮਮਤ੍ਤવਿਸਿਟ੍ਠੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਪੁਚ੍ਛਿਤੋ, ਅਥ ਖੋ ਪੁਗ੍ਗਲવਿਸਿਟ੍ਠਂ ਚਿਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਚਿਤ੍ਤਮੇવ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਯਦਿਪਿ ਪੁਗ੍ਗਲਪ੍ਪਧਾਨਾ ਪੁਚ੍ਛਾ, ਅਥਾਪਿ ਚਿਤ੍ਤਪ੍ਪਧਾਨਾ, ਉਭਯਥਾਪਿ ਦੁਤਿਯਪੁਚ੍ਛਾਯ ‘‘ਆਮਨ੍ਤਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਿਯਾ, ਤਥਾ ਪਨ ਅવਤ੍વਾ ਨਿਰੋਧਕ੍ਖਣવੀਤਿਕ੍ਕਮੇਨ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਕਾਲਤਾ ਨ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣવੀਤਿਕ੍ਕਮੇਨ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਕਾਲਤਾ વਿਯ વਤ੍ਤਮਾਨਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਅਤੀਤਂ ਚਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਯਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਂ ਖਣਂ ਖਣਂ વੀਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਕਾਲਂ ਯਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਸ ਨਯੋ ‘‘ਨ ਨਿਰੁਜ੍ਝਮਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ।
83. Atikkantakālavāre imassa puggalavārattā puggalo pucchitoti puggalasseva vissajjanena bhavitabbaṃ. Yathā yassa cittaṃ uppajjitthāti etena na koci puggalo na gahito, evaṃ yassa cittaṃ uppajjamānaṃ khaṇaṃ khaṇaṃ vītikkantaṃ atikkantakālanti etena sanniṭṭhānena na koci na gahito. Na hi so puggalo atthi, yassa cittaṃ uppādakkhaṇaṃ atītaṃ natthi, te ca pana nirujjhamānakkhaṇātītacittā na na hontīti paṭhamo pañho ‘‘āmantā’’ti vissajjitabbo siyā, tathā dutiyatatiyā. Catuttho pana ‘‘pacchimacittassa bhaṅgakkhaṇe tesaṃ cittaṃ bhaṅgakkhaṇaṃ avītikkantaṃ, no ca tesaṃ cittaṃ uppādakkhaṇaṃ avītikkantaṃ, itaresaṃ cittaṃ bhaṅgakkhaṇañca avītikkantaṃ uppādakkhaṇañca avītikkanta’’nti vissajjitabbo bhaveyya, tathā avissajjetvā kasmā sabbattha cittameva vibhattanti ? Cittavasena puggalavavatthānato. Khaṇassa hi vītikkantatāya atikkantakālatāvacanena vattamānassa ca cittassa vasena puggalo uppādakkhaṇātītacitto vutto atītassa ca, tattha purimassa cittaṃ na bhaṅgakkhaṇaṃ vītikkantaṃ pacchimassa vītikkantanti evamādiko puggalavibhāgo yassa cittassa vasena puggalavavatthānaṃ hoti, tassa cittassa taṃtaṃkhaṇavītikkamāvītikkamadassanavasena dassito hotīti sabbavissajjanesu cittameva vibhattaṃ. Atha vā nayidha dhammamattavisiṭṭho puggalo pucchito, atha kho puggalavisiṭṭhaṃ cittaṃ, tasmā cittameva vissajjitanti veditabbaṃ. Yadipi puggalappadhānā pucchā, athāpi cittappadhānā, ubhayathāpi dutiyapucchāya ‘‘āmantā’’ti vattabbaṃ siyā, tathā pana avatvā nirodhakkhaṇavītikkamena atikkantakālatā na uppādakkhaṇavītikkamena atikkantakālatā viya vattamānassa atthīti dassanatthaṃ ‘‘atītaṃ citta’’nti vuttanti daṭṭhabbaṃ. Yassa cittaṃ na uppajjamānanti ettha uppajjamānaṃ khaṇaṃ khaṇaṃ vītikkantaṃ atikkantakālaṃ yassa cittaṃ na hotīti attho. Esa nayo ‘‘na nirujjhamāna’’nti etthāpi.
੧੧੪-੧੧੬. ਮਿਸ੍ਸਕવਾਰੇਸੁ ਯਸ੍ਸ ਸਰਾਗਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਨ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਿਸ੍ਸਤਿ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਪੁਚ੍ਛਾ, ਨੋਤਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਞ੍ਚ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਦਸ੍ਸਿਤਂ। ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਪਨ ‘‘ਯਸ੍ਸ ਸਰਾਗਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਨ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਸਰਾਗਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਿਸ੍ਸਤਿ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਮਾਤਿਕਾਠਪਨਾਯਂ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇਪਿ ਤਥੇવ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਸਂਸਯਤ੍ਥੇਸੁ ਸਰਾਗਾਦਿਮਿਸ੍ਸਕਚਿਤ੍ਤવਸੇਨੇવ ਪੁਚ੍ਛਾ ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ ‘‘ਸਰਾਗਪਚ੍ਛਿਮਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ ਤੇਸਂ ਸਰਾਗਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਨ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ ਨਿਰੁਜ੍ਝਿਸ੍ਸਤਿ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਿਸ੍ਸਤਿ, ਇਤਰੇਸਂ ਸਰਾਗਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ ਤੇਸਂ ਸਰਾਗਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਨ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ ਨਿਰੁਜ੍ਝਿਸ੍ਸਤਿ ਚੇવ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਸ੍ਸਤਿ ਚਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਸੁਦ੍ਧਿਕવਾਰਸਦਿਸਮੇવ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ ਕਾਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਕਤ੍વਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ।
114-116. Missakavāresu yassa sarāgaṃ cittaṃ uppajjati na nirujjhati, tassa cittaṃ nirujjhissati nuppajjissatīti pucchā, noti vissajjanañca aṭṭhakathāyaṃ dassitaṃ. Pāḷiyaṃ pana ‘‘yassa sarāgaṃ cittaṃ uppajjati na nirujjhati, tassa sarāgaṃ cittaṃ nirujjhissati nuppajjissatī’’ti mātikāṭhapanāyaṃ vuttattā vissajjanepi tatheva sanniṭṭhānasaṃsayatthesu sarāgādimissakacittavaseneva pucchā uddharitvā ‘‘sarāgapacchimacittassa uppādakkhaṇe tesaṃ sarāgaṃ cittaṃ uppajjati na nirujjhati nirujjhissati nuppajjissati, itaresaṃ sarāgacittassa uppādakkhaṇe tesaṃ sarāgaṃ cittaṃ uppajjati na nirujjhati nirujjhissati ceva uppajjissati cā’’ti evamādinā nayena yebhuyyena suddhikavārasadisameva vissajjanaṃ kātabbanti katvā saṃkhittanti viññāyati.
ਨਿਦ੍ਦੇਸવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Niddesavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
ਚਿਤ੍ਤਯਮਕવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Cittayamakavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਯਮਕਪਾਲ਼ਿ • Yamakapāḷi / ੭. ਅਨੁਸਯਯਮਕਂ • 7. Anusayayamakaṃ
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ੮. ਚਿਤ੍ਤਯਮਕਂ • 8. Cittayamakaṃ