| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
११. चीवरसुत्तवण्णना
11. Cīvarasuttavaṇṇanā
१५४. राजगहस्स दक्खिणभागे गिरि दक्खिणागिरि ण-कारे अ-कारस्स दीघं कत्वा, तस्स दक्खिणभागे जनपदोपि ‘‘दक्खिणागिरी’’ति वुच्चति, ‘‘गिरितो दक्खिणभागो’’ति कत्वा। एकदिवसेनाति एकेन दिवसेन उप्पब्बाजेसुं तेसं सद्धापब्बजिताभावतो।
154. Rājagahassa dakkhiṇabhāge giri dakkhiṇāgiri ṇa-kāre a-kārassa dīghaṃ katvā, tassa dakkhiṇabhāge janapadopi ‘‘dakkhiṇāgirī’’ti vuccati, ‘‘girito dakkhiṇabhāgo’’ti katvā. Ekadivasenāti ekena divasena uppabbājesuṃ tesaṃ saddhāpabbajitābhāvato.
यत्थ चत्तारो वा उत्तरि वा भिक्खू अकप्पियनिमन्तनं सादियित्वा पञ्चन्नं भोजनानं अञ्ञतरं भोजनं एकतो पटिग्गण्हित्वा भुञ्जन्ति, एतं गणभोजनं नाम, तं तिण्णं भिक्खूनं भुञ्जितुं वट्टतीति ‘‘तिकभोजनं पञ्ञत्त’’न्ति वचनेन गणभोजनं पटिक्खित्तन्ति वुत्तं होति। तयो अत्थवसे पटिच्च अनुञ्ञातत्तापि ‘‘तिकभोजन’’न्ति वदन्ति।
Yattha cattāro vā uttari vā bhikkhū akappiyanimantanaṃ sādiyitvā pañcannaṃ bhojanānaṃ aññataraṃ bhojanaṃ ekato paṭiggaṇhitvā bhuñjanti, etaṃ gaṇabhojanaṃ nāma, taṃ tiṇṇaṃ bhikkhūnaṃ bhuñjituṃ vaṭṭatīti ‘‘tikabhojanaṃ paññatta’’nti vacanena gaṇabhojanaṃ paṭikkhittanti vuttaṃ hoti. Tayo atthavase paṭicca anuññātattāpi ‘‘tikabhojana’’nti vadanti.
‘‘दुम्मङ्कूनं निग्गहो एव पेसलानं फासुविहारो’’ति इदं एकं अङ्गं। तेनेवाह ‘‘दुम्मङ्कूनं निग्गहेनेवा’’तिआदि। ‘‘यथा देवदत्तो…पे॰… सङ्घं भिन्देय्यु’’न्ति इमिना कारणेन तिकभोजनं पञ्ञत्तं।
‘‘Dummaṅkūnaṃ niggaho eva pesalānaṃ phāsuvihāro’’ti idaṃ ekaṃ aṅgaṃ. Tenevāha ‘‘dummaṅkūnaṃ niggahenevā’’tiādi. ‘‘Yathā devadatto…pe… saṅghaṃ bhindeyyu’’nti iminā kāraṇena tikabhojanaṃ paññattaṃ.
अथ किञ्चरहीति अथ कस्मा त्वं असम्पन्नगणं बन्धित्वा चरसीति अधिप्पायो। असम्पन्नाय परिसाय चारिकाचरणं कुलानुद्दयाय न होति, कुलानं घातितत्ताति अधिप्पायेन थेरो ‘‘सस्सघातं मञ्ञे चरसी’’तिआदिमवोच।
Atha kiñcarahīti atha kasmā tvaṃ asampannagaṇaṃ bandhitvā carasīti adhippāyo. Asampannāya parisāya cārikācaraṇaṃ kulānuddayāya na hoti, kulānaṃ ghātitattāti adhippāyena thero ‘‘sassaghātaṃ maññe carasī’’tiādimavoca.
सोधेन्तो तस्सा अतिविय परिसुद्धभावदस्सनेन। उद्दिसितुं न जानामि तथा चित्तस्सेव अनुप्पन्नपुब्बत्ता। किञ्चनं किलेसवत्थु। सङ्गहेतब्बखेत्तवत्थु पलिबोधो, आलयो अपेक्खा। ओकासाभावतोति बहुकिच्चकरणीयताय कुसलकिरियाय ओकासाभावतो। सन्निपातट्ठानतोति सङ्केतं कत्वा विय किलेसरजानं तत्थ सन्निज्झपवत्तनतो।
Sodhento tassā ativiya parisuddhabhāvadassanena. Uddisituṃ na jānāmi tathā cittasseva anuppannapubbattā. Kiñcanaṃ kilesavatthu. Saṅgahetabbakhettavatthu palibodho, ālayo apekkhā. Okāsābhāvatoti bahukiccakaraṇīyatāya kusalakiriyāya okāsābhāvato. Sannipātaṭṭhānatoti saṅketaṃ katvā viya kilesarajānaṃ tattha sannijjhapavattanato.
सिक्खत्तयब्रह्मचरियन्ति अधिसीलसिक्खादिसिक्खत्तयसङ्गहं ब्रह्मं सेट्ठं चरियं। खण्डादिभावापादनेन अखण्डं कत्वा। लक्खणवचनञ्हेतं। किञ्चि सिक्खेकदेसं असेसेत्वा एकन्तेनेव परिपूरेतब्बताय एकन्तपरिपुण्णं। चित्तुप्पादमत्तम्पि संकिलेसमलं अनुप्पादेत्वा अच्चन्तमेव विसुद्धं कत्वा परिहरितब्बताय एकन्तपरिसुद्धं। ततो एव सङ्खं विय लिखितन्ति सङ्खलिखितं। तेनाह ‘‘लिखितसङ्खसदिस’’न्ति। दाठिकापि तग्गहणेनेव गहेत्वा ‘‘मस्सु’’त्वेव वुत्तं, न एत्थ केवलं मस्सुयेवाति अत्थो। कसायेन रत्तानि कासायानि।
Sikkhattayabrahmacariyanti adhisīlasikkhādisikkhattayasaṅgahaṃ brahmaṃ seṭṭhaṃ cariyaṃ. Khaṇḍādibhāvāpādanena akhaṇḍaṃ katvā. Lakkhaṇavacanañhetaṃ. Kiñci sikkhekadesaṃ asesetvā ekanteneva paripūretabbatāya ekantaparipuṇṇaṃ. Cittuppādamattampi saṃkilesamalaṃ anuppādetvā accantameva visuddhaṃ katvā pariharitabbatāya ekantaparisuddhaṃ. Tato eva saṅkhaṃ viya likhitanti saṅkhalikhitaṃ. Tenāha ‘‘likhitasaṅkhasadisa’’nti. Dāṭhikāpi taggahaṇeneva gahetvā ‘‘massu’’tveva vuttaṃ, na ettha kevalaṃ massuyevāti attho. Kasāyena rattāni kāsāyāni.
वङ्गसाटकोति वङ्गदेसे उप्पन्नसाटको। एसाति महाकस्सपत्थेरो। अभिनीहारतो पट्ठाय पणिधानतो पभुति, अयं इदानि वुच्चमाना। अग्गसावकद्वयं उपादाय ततियत्ता ‘‘ततियसावक’’न्ति वुत्तं। अट्ठसट्ठिभिक्खुसतसहस्सन्ति भिक्खूनं सतसहस्सञ्चेव सट्ठिसहस्सानि च अट्ठ च सहस्सानि।
Vaṅgasāṭakoti vaṅgadese uppannasāṭako. Esāti mahākassapatthero. Abhinīhārato paṭṭhāya paṇidhānato pabhuti, ayaṃ idāni vuccamānā. Aggasāvakadvayaṃ upādāya tatiyattā ‘‘tatiyasāvaka’’nti vuttaṃ. Aṭṭhasaṭṭhibhikkhusatasahassanti bhikkhūnaṃ satasahassañceva saṭṭhisahassāni ca aṭṭha ca sahassāni.
अयञ्च अयञ्च गुणोति सीलतो पट्ठाय याव अग्गफला गुणोति कित्तेन्तो महासमुद्दं पूरयमानो विय कथेसि।
Ayañca ayañca guṇoti sīlato paṭṭhāya yāva aggaphalā guṇoti kittento mahāsamuddaṃ pūrayamāno viya kathesi.
कोलाहलन्ति देवताहि निब्बत्तितो कोलाहलो।
Kolāhalanti devatāhi nibbattito kolāhalo.
खुद्दकादिवसेन पञ्चवण्णा। तरणं वा होतु मरणं वाति महोघं ओगाहन्तो पुरिसो विय मच्छेरसमुद्दं उत्तरन्तो पच्छापि…पे॰… पादमूले ठपेसि भगवतो धम्मदेसनाय मच्छेरपहानस्स कथितत्ता।
Khuddakādivasena pañcavaṇṇā. Taraṇaṃ vā hotu maraṇaṃ vāti mahoghaṃ ogāhanto puriso viya maccherasamuddaṃ uttaranto pacchāpi…pe… pādamūle ṭhapesi bhagavato dhammadesanāya maccherapahānassa kathitattā.
सत्थु गुणा कथिता नाम होन्तीति वुत्तं ‘‘सत्थु गुणे कथेन्तस्सा’’ति। ततो पट्ठायाति तदा सत्थु सम्मुखा धम्मस्सवनतो पट्ठाय।
Satthu guṇā kathitā nāma hontīti vuttaṃ ‘‘satthu guṇe kathentassā’’ti. Tato paṭṭhāyāti tadā satthu sammukhā dhammassavanato paṭṭhāya.
तथागतमञ्चस्साति तथागतस्स परिभोगमञ्चस्स। दानं दत्वा ब्राह्मणस्स पुरोहितट्ठाने ठपेसि। तादिसस्सेव सेट्ठिनो धीता हुत्वा।
Tathāgatamañcassāti tathāgatassa paribhogamañcassa. Dānaṃ datvā brāhmaṇassa purohitaṭṭhāne ṭhapesi. Tādisasseva seṭṭhino dhītā hutvā.
अदिन्नविपाकस्साति पुब्बे कतूपचितस्स सब्बसो न दिन्नविपाकस्स। तस्स कम्मस्साति तस्स पच्चेकबुद्धस्स पत्ते पिण्डपातं छिन्दित्वा कललपूरणकम्मस्स। तस्मिंयेव अत्तभावे सत्तसु ठानेसु दुग्गन्धसरीरताय पटिनिवत्तिता। इट्ठकपन्तीति सुवण्णिट्ठकपन्ति। घटनिट्ठकायाति तस्स पन्तियं पठमं ठपितइट्ठकाय सद्धिं घटेतब्बइट्ठकाय ऊना होति। भद्दके कालेति ईदिसिया इट्ठकाय इच्छितकालेयेव आगतासि। तेन बन्धनेनाति तेन सिलेससम्बन्धेन।
Adinnavipākassāti pubbe katūpacitassa sabbaso na dinnavipākassa. Tassa kammassāti tassa paccekabuddhassa patte piṇḍapātaṃ chinditvā kalalapūraṇakammassa. Tasmiṃyeva attabhāve sattasu ṭhānesu duggandhasarīratāya paṭinivattitā. Iṭṭhakapantīti suvaṇṇiṭṭhakapanti. Ghaṭaniṭṭhakāyāti tassa pantiyaṃ paṭhamaṃ ṭhapitaiṭṭhakāya saddhiṃ ghaṭetabbaiṭṭhakāya ūnā hoti. Bhaddake kāleti īdisiyā iṭṭhakāya icchitakāleyeva āgatāsi. Tena bandhanenāti tena silesasambandhena.
ओलम्बकाति मुत्तामणिमया ओलम्बका। पुञ्ञन्ति नत्थि नो पुञ्ञं तं, यं निमित्तं यं कारणा इतो सुखुमतरस्स पटिलाभो सियाति अत्थो। पुञ्ञनियामेनाति पुञ्ञानुभावसिद्धेन नियामेन। सो च अस्स बाराणसिरज्जं दातुं कतोकासो।
Olambakāti muttāmaṇimayā olambakā. Puññanti natthi no puññaṃ taṃ, yaṃ nimittaṃ yaṃ kāraṇā ito sukhumatarassa paṭilābho siyāti attho. Puññaniyāmenāti puññānubhāvasiddhena niyāmena. So ca assa bārāṇasirajjaṃ dātuṃ katokāso.
फुस्सरथन्ति मङ्गलरथं। उण्हीसं वालबीजनी खग्गो मणिपादुका सेतच्छत्तन्ति पञ्चविधं राजककुधभण्डं । सेतच्छत्तं विसुं गहितं। दिब्बवत्थं सादियितुं पुञ्ञानुभावचोदितो ‘‘ननु ताता थूल’’न्तिआदिमाह।
Phussarathanti maṅgalarathaṃ. Uṇhīsaṃ vālabījanī khaggo maṇipādukā setacchattanti pañcavidhaṃ rājakakudhabhaṇḍaṃ. Setacchattaṃ visuṃ gahitaṃ. Dibbavatthaṃ sādiyituṃ puññānubhāvacodito ‘‘nanu tātā thūla’’ntiādimāha.
पञ्च चङ्कमनसतानीति एत्थ इति-सद्देन आदिअत्थेन अग्गिसालादीनि पब्बजितसारुप्पट्ठानानि सङ्गण्हाति।
Pañca caṅkamanasatānīti ettha iti-saddena ādiatthena aggisālādīni pabbajitasāruppaṭṭhānāni saṅgaṇhāti.
साधुकीळितन्ति अरियानं परिनिब्बुतट्ठाने कातब्बसक्कारं वदति।
Sādhukīḷitanti ariyānaṃ parinibbutaṭṭhāne kātabbasakkāraṃ vadati.
नप्पमज्जि निरोगा अय्याति पुच्छिताकारदस्सनं। परिनिब्बुता देवाति देवी पटिवचनं अदासि। पटियादेत्वाति निय्यातेत्वा। समणकपब्बज्जन्ति समितपापेहि अरियेहि अनुट्ठातब्बपब्बज्जं। सो हि राजा पच्चेकबुद्धानं वेसस्स दिट्ठत्ता ‘‘इदमेव भद्दक’’न्ति तादिसंयेव लिङ्गं गण्हि।
Nappamajji nirogā ayyāti pucchitākāradassanaṃ. Parinibbutā devāti devī paṭivacanaṃ adāsi. Paṭiyādetvāti niyyātetvā. Samaṇakapabbajjanti samitapāpehi ariyehi anuṭṭhātabbapabbajjaṃ. So hi rājā paccekabuddhānaṃ vesassa diṭṭhattā ‘‘idameva bhaddaka’’nti tādisaṃyeva liṅgaṃ gaṇhi.
तत्थेवाति ब्रह्मलोकेयेव। वीसतिमे वस्से सम्पत्तेति आहरित्वा सम्बन्धो। ब्रह्मलोकतो आगन्त्वा निब्बत्तत्ता ब्रह्मचरियाधिकारस्स चिरकालं सङ्गहितत्ता ‘‘एवरूपं कथं मा कथेथा’’तिआदिमाह।
Tatthevāti brahmalokeyeva. Vīsatime vasse sampatteti āharitvā sambandho. Brahmalokato āgantvā nibbattattā brahmacariyādhikārassa cirakālaṃ saṅgahitattā ‘‘evarūpaṃ kathaṃ mā kathethā’’tiādimāha.
वीसति धरणानि ‘‘निक्ख’’न्ति वदन्ति। अलभन्तो न वसामीति सञ्ञापेस्सामीति सम्बन्धो।
Vīsati dharaṇāni ‘‘nikkha’’nti vadanti. Alabhanto na vasāmīti saññāpessāmīti sambandho.
इत्थाकरोति इत्थिरतनस्स उप्पत्तिट्ठानं। अय्यधीताति अम्हाकं अय्यस्स धीता, भद्दकापिलानीति अत्थो। पसादरूपेन निब्बिसिट्ठताय ‘‘महागीव’’न्ति पटिमाय सदिसभावमाह। तेनाह ‘‘अय्यधीताया’’तिआदि।
Itthākaroti itthiratanassa uppattiṭṭhānaṃ. Ayyadhītāti amhākaṃ ayyassa dhītā, bhaddakāpilānīti attho. Pasādarūpena nibbisiṭṭhatāya ‘‘mahāgīva’’nti paṭimāya sadisabhāvamāha. Tenāha ‘‘ayyadhītāyā’’tiādi.
समानपण्णन्ति सदिसपण्णं, कुमारस्स कुमारिया च वुत्तन्तपण्णं। इतो च एत्तो चाति ते पुरिसा समागमट्ठानतो मगधरट्ठे महातित्थगामं मद्दरट्ठे सागलनगरञ्च उद्दिस्स पक्कमन्ता अञ्ञमञ्ञं विस्सज्जेन्ता नाम होन्तीति ‘‘इतो च एत्तो च पेसेसु’’न्ति वुत्ता।
Samānapaṇṇanti sadisapaṇṇaṃ, kumārassa kumāriyā ca vuttantapaṇṇaṃ. Ito ca etto cāti te purisā samāgamaṭṭhānato magadharaṭṭhe mahātitthagāmaṃ maddaraṭṭhe sāgalanagarañca uddissa pakkamantā aññamaññaṃ vissajjentā nāma hontīti ‘‘ito ca etto ca pesesu’’nti vuttā.
पुप्फदामन्ति हत्थिहत्थप्पमाणं पुप्फदामं। तानि पुप्फदामानि। तेति उभो भद्दा चेव पिप्पलिकुमारो च। लोकामिसेनाति गेहस्सितपेमेन, कामस्सादेनाति अत्थो। असंसट्ठाति न संसट्ठा । विचारयिंसु घटे जलन्तेन विय पदीपेन अज्झासयेन समुज्जलन्तेन विमोक्खबीजेन समुस्साहितचित्ता। यन्तबद्धानीति सस्ससम्पादनत्थं तत्थ तत्थ इट्ठकद्वारकवाटयोजनवसेन यन्तबद्धउदकनिक्खमनतुम्बानि। कम्मन्तोति कसिकम्मकरणट्ठानं। दासगामाति दासानं वसनगामा।
Pupphadāmanti hatthihatthappamāṇaṃ pupphadāmaṃ. Tāni pupphadāmāni. Teti ubho bhaddā ceva pippalikumāro ca. Lokāmisenāti gehassitapemena, kāmassādenāti attho. Asaṃsaṭṭhāti na saṃsaṭṭhā . Vicārayiṃsu ghaṭe jalantena viya padīpena ajjhāsayena samujjalantena vimokkhabījena samussāhitacittā. Yantabaddhānīti sassasampādanatthaṃ tattha tattha iṭṭhakadvārakavāṭayojanavasena yantabaddhaudakanikkhamanatumbāni. Kammantoti kasikammakaraṇaṭṭhānaṃ. Dāsagāmāti dāsānaṃ vasanagāmā.
ओसापेत्वाति पक्खिपित्वा। आकप्पकुत्तवसेनाति आकारवसेन किरियावसेन च। अननुच्छविकन्ति पब्बजितवेसस्स अननुरूपं। तस्स मत्थकेति द्वेधापथस्स द्विधाभूतट्ठाने।
Osāpetvāti pakkhipitvā. Ākappakuttavasenāti ākāravasena kiriyāvasena ca. Ananucchavikanti pabbajitavesassa ananurūpaṃ. Tassa matthaketi dvedhāpathassa dvidhābhūtaṭṭhāne.
एतेसं सङ्गहं कातुं वट्टतीति निसीदीति सम्बन्धो। सा पन सत्थु तत्थ निसज्जा एदिसीति दस्सेतुं ‘‘निसीदन्तो पना’’तिआदि वुत्तं। तत्थ या बुद्धानं अपरिमितकालसङ्गहिता अचिन्तेय्यापरिमेय्यपुञ्ञसम्भारूपचयनिब्बत्ता निरूपितसभावबुद्धगुणविज्जोतिता लक्खणानुब्यञ्जनसमुज्जला ब्यामप्पभाकेतुमालालङ्कता सभावसिद्धताय अकित्तिमा रूपकायसिरी, तंयेव महाकस्सपस्स अदिट्ठपुब्बं पसादसंवड्ढनत्थं अनिग्गहेत्वा निसिन्नो भगवा ‘‘बुद्धवेसं गहेत्वा…पे॰… निसीदी’’ति वुत्तो। असीतिहत्थं पदेसं ब्यापेत्वा पवत्तिया ‘‘असीतिहत्था’’ति वुत्ता। सतसाखोति बहुसाखो अनेकसाखो। सुवण्णवण्णो अहोसि निरन्तरं बुद्धरस्मीहि समन्ततो समोकिण्णत्ता। एवं वुत्तप्पकारेन वेदितब्बा।
Etesaṃ saṅgahaṃ kātuṃ vaṭṭatīti nisīdīti sambandho. Sā pana satthu tattha nisajjā edisīti dassetuṃ ‘‘nisīdanto panā’’tiādi vuttaṃ. Tattha yā buddhānaṃ aparimitakālasaṅgahitā acinteyyāparimeyyapuññasambhārūpacayanibbattā nirūpitasabhāvabuddhaguṇavijjotitā lakkhaṇānubyañjanasamujjalā byāmappabhāketumālālaṅkatā sabhāvasiddhatāya akittimā rūpakāyasirī, taṃyeva mahākassapassa adiṭṭhapubbaṃ pasādasaṃvaḍḍhanatthaṃ aniggahetvā nisinno bhagavā ‘‘buddhavesaṃ gahetvā…pe… nisīdī’’ti vutto. Asītihatthaṃ padesaṃ byāpetvā pavattiyā ‘‘asītihatthā’’ti vuttā. Satasākhoti bahusākho anekasākho. Suvaṇṇavaṇṇo ahosi nirantaraṃ buddharasmīhi samantato samokiṇṇattā. Evaṃ vuttappakārena veditabbā.
राजगहं नाळन्दन्ति च सामिअत्थे उपयोगवचनं अन्तरासद्दयोगतोति आह ‘‘राजगहस्स नाळन्दाय चा’’ति। न हि मे इतो अञ्ञेन सत्थारा भवितुं सक्का दिट्ठधम्मिकसम्परायिकपरमत्थेहि सत्तानं यथारहं अनुसासनसमत्थस्स अञ्ञस्स सदेवके अभावतो। न हि मे इतो अञ्ञेन सुगतेन भवितुं सक्का सोभनगमनगुणगणयुत्तस्स अञ्ञस्स अभावतो। न हि मे इतो अञ्ञेन सम्मासम्बुद्धेन भवितुं सक्का सम्मा सब्बधम्मानं सयम्भुञाणेन अभिसम्बुद्धस्स अभावतो। इमिनाति ‘‘सत्था मे, भन्ते’’ति इमिना वचनेन।
Rājagahaṃ nāḷandanti ca sāmiatthe upayogavacanaṃ antarāsaddayogatoti āha ‘‘rājagahassa nāḷandāya cā’’ti. Na hi me ito aññena satthārā bhavituṃ sakkā diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi sattānaṃ yathārahaṃ anusāsanasamatthassa aññassa sadevake abhāvato. Na hi me ito aññena sugatena bhavituṃ sakkā sobhanagamanaguṇagaṇayuttassa aññassa abhāvato. Na hi me ito aññena sammāsambuddhena bhavituṃ sakkā sammā sabbadhammānaṃ sayambhuñāṇena abhisambuddhassa abhāvato. Imināti ‘‘satthā me, bhante’’ti iminā vacanena.
अजानमानोव सब्बञ्ञेय्यन्ति अधिप्पायो। सब्बचेतसाति सब्बअज्झत्तिकङ्गपरिपुण्णचेतसा। समन्नागतन्ति सम्पन्नं सम्मदेव अनु अनु आगतं उपगतं। फलेय्याति विदालेय्य। विलयन्ति विनासं।
Ajānamānova sabbaññeyyanti adhippāyo. Sabbacetasāti sabbaajjhattikaṅgaparipuṇṇacetasā. Samannāgatanti sampannaṃ sammadeva anu anu āgataṃ upagataṃ. Phaleyyāti vidāleyya. Vilayanti vināsaṃ.
एवं सिक्खितब्बन्ति इदानि वुच्चमानाकारेन। हिरोत्तप्पस्स बहलता नाम विपुलताति आह ‘‘महन्त’’न्ति। पठमतरमेवाति पगेव उपसङ्कमनतो। तथा अतिमानपहीनो अस्स, हिरिओत्तप्पं यथा सण्ठाति। कुसलसन्निस्सितन्ति अनवज्जधम्मनिस्सितं। अट्ठिकन्ति तेन धम्मेन अट्ठिकं। आदितो पट्ठाय याव परियोसाना सवनचित्तं ‘‘सब्बचेतो’’ति अधिप्पेतन्ति आह ‘‘चित्तस्स थोकम्पि बहि गन्तुं अदेन्तो’’ति। तेन समोधानं दस्सेति। सब्बेन…पे॰… समन्नाहरित्वा आरम्भतो पभुति याव देसना निप्फन्ना, ताव अन्तरन्तरा पवत्तेन सब्बेन समन्नाहारचित्तेन धम्मंयेव समन्नाहरित्वा। ठपितसोतोति धम्मे निहितसोतो। ओदहित्वाति अपिहितं कत्वा। पठमज्झानवसेनाति इदं असुभेसु तस्सेव इज्झतो, इतरत्थञ्च सुखसम्पयुत्तता वुत्ता।
Evaṃ sikkhitabbanti idāni vuccamānākārena. Hirottappassa bahalatā nāma vipulatāti āha ‘‘mahanta’’nti. Paṭhamataramevāti pageva upasaṅkamanato. Tathā atimānapahīno assa, hiriottappaṃ yathā saṇṭhāti. Kusalasannissitanti anavajjadhammanissitaṃ. Aṭṭhikanti tena dhammena aṭṭhikaṃ. Ādito paṭṭhāya yāva pariyosānā savanacittaṃ ‘‘sabbaceto’’ti adhippetanti āha ‘‘cittassa thokampi bahi gantuṃ adento’’ti. Tena samodhānaṃ dasseti. Sabbena…pe… samannāharitvā ārambhato pabhuti yāva desanā nipphannā, tāva antarantarā pavattena sabbena samannāhāracittena dhammaṃyeva samannāharitvā. Ṭhapitasototi dhamme nihitasoto. Odahitvāti apihitaṃ katvā. Paṭhamajjhānavasenāti idaṃ asubhesu tasseva ijjhato, itaratthañca sukhasampayuttatā vuttā.
संसारसागरे परिब्भमन्तस्स इणट्ठाने तिट्ठन्ति किलेसा आसवसभावापादनतोति आह ‘‘सरणोति सकिलेसो’’ति। चत्तारो हि परिभोगातिआदीसु यं वत्तब्बं, तं विसुद्धिमग्गत्तं संवण्णनासु वुत्तनयेनेव वेदितब्बं। एत्थ च भगवा पठमं ओवादं थेरस्स ब्राह्मणजातिकत्ता जातिमानपहानत्थमभासि, दुतियं बाहुसच्चं निस्साय उप्पज्जनकअहंकारपहानत्थं, ततियं उपधिसम्पत्तिं निस्साय उप्पज्जनकअत्तसिनेहपहानत्थं। अट्ठमे दिवसेति भगवता समागतदिवसतो अट्ठमे दिवसे।
Saṃsārasāgare paribbhamantassa iṇaṭṭhāne tiṭṭhanti kilesā āsavasabhāvāpādanatoti āha ‘‘saraṇoti sakileso’’ti. Cattāro hi paribhogātiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ visuddhimaggattaṃ saṃvaṇṇanāsu vuttanayeneva veditabbaṃ. Ettha ca bhagavā paṭhamaṃ ovādaṃ therassa brāhmaṇajātikattā jātimānapahānatthamabhāsi, dutiyaṃ bāhusaccaṃ nissāya uppajjanakaahaṃkārapahānatthaṃ, tatiyaṃ upadhisampattiṃ nissāya uppajjanakaattasinehapahānatthaṃ. Aṭṭhame divaseti bhagavatā samāgatadivasato aṭṭhame divase.
मग्गतो ओक्कमनं पठमतरं भगवता समागतदिवसेयेव अहोसि। यदि अरहत्ताधिगमो पच्छा, अथ कस्मा पाळियं पगेव सिद्धं विय वुत्तन्ति आह ‘‘देसनावारस्सा’’तिआदि। ‘‘सत्ताहमेव ख्वाहं, आवुसो सरणो, रट्ठपिण्डं भुञ्जि’’न्ति वत्वा अवसरप्पत्तं अरहत्तं पवेदेन्तो ‘‘अट्ठमिया अञ्ञा उदपादी’’ति आह। अयमेत्थ देसनावारस्स आगमो। ततो परं भगवता अत्तनो कतं अनुग्गहं चीवरपरिवत्तनं दस्सेन्तो ‘‘अथ खो, आवुसो’’तिआदिमाह।
Maggato okkamanaṃ paṭhamataraṃ bhagavatā samāgatadivaseyeva ahosi. Yadi arahattādhigamo pacchā, atha kasmā pāḷiyaṃ pageva siddhaṃ viya vuttanti āha ‘‘desanāvārassā’’tiādi. ‘‘Sattāhameva khvāhaṃ, āvuso saraṇo, raṭṭhapiṇḍaṃ bhuñji’’nti vatvā avasarappattaṃ arahattaṃ pavedento ‘‘aṭṭhamiyā aññā udapādī’’ti āha. Ayamettha desanāvārassa āgamo. Tato paraṃ bhagavatā attano kataṃ anuggahaṃ cīvaraparivattanaṃ dassento ‘‘atha kho, āvuso’’tiādimāha.
अन्तन्तेनाति चतुग्गुणं कत्वा पञ्ञत्ताय सङ्घाटिया अन्तन्तेन। जातिपंसुकूलिकेन…पे॰… भवितुं वट्टतीति एतेन पुब्बे जातिआरञ्ञकग्गहणेन च तेरस धुतङ्गा गहिता एवाति दट्ठब्बं। अनुच्छविकं कातुन्ति अनुरूपं पटिपत्तिं पटिपज्जितुं। थेरो पारुपीति सम्बन्धो।
Antantenāti catugguṇaṃ katvā paññattāya saṅghāṭiyā antantena. Jātipaṃsukūlikena…pe… bhavituṃ vaṭṭatīti etena pubbe jātiāraññakaggahaṇena ca terasa dhutaṅgā gahitā evāti daṭṭhabbaṃ. Anucchavikaṃ kātunti anurūpaṃ paṭipattiṃ paṭipajjituṃ. Thero pārupīti sambandho.
भगवतो ओवादं भगवतो वा धम्मकायं निस्साय उरस्स वसेन जातोति ओरसो। भगवतो वा धम्मसरीरस्स मुखतो सत्ततिंसबोधिपक्खियतो जातो। तेनेव धम्मजातधम्मनिम्मितभावोपि संवण्णितोति दट्ठब्बो। ओवादधम्मो एव सत्थारा दातब्बतो थेरेन आदातब्बतो ओवादधम्मदायादो, ओवादधम्मदायज्जोति अत्थो, तं अरहतीति। एस नयो सेसपदेसुपि।
Bhagavato ovādaṃ bhagavato vā dhammakāyaṃ nissāya urassa vasena jātoti oraso. Bhagavato vā dhammasarīrassa mukhato sattatiṃsabodhipakkhiyato jāto. Teneva dhammajātadhammanimmitabhāvopi saṃvaṇṇitoti daṭṭhabbo. Ovādadhammo eva satthārā dātabbato therena ādātabbato ovādadhammadāyādo, ovādadhammadāyajjoti attho, taṃ arahatīti. Esa nayo sesapadesupi.
‘‘पब्बज्जा च परिसोधिता’’ति वत्वा तस्सा सम्मदेव सोधितभावं ब्यतिरेकमुखेन दस्सेतुं, ‘‘आवुसो, यस्सा’’तिआदि वुत्तं। तत्थ एवन्ति यथा अहं लभिं, एवं सो सत्थु सन्तिका लभतीति योजना। सीहनादं नदितुन्ति एत्थापि सीहनादनदना नाम देसनाव, थेरो सत्थारा अत्तनो कतानुग्गहमेव अनन्तरसुत्ते वुत्तनयेन उल्लिङ्गेति, न अञ्ञथा। न हि महाथेरो केवलं अत्तनो गुणानुभावं विभावेति। सेसन्ति यं इध असंवण्णितं। पुरिमनयेनेवाति अनन्तरसुत्ते वुत्तनयेनेव।
‘‘Pabbajjā ca parisodhitā’’ti vatvā tassā sammadeva sodhitabhāvaṃ byatirekamukhena dassetuṃ, ‘‘āvuso, yassā’’tiādi vuttaṃ. Tattha evanti yathā ahaṃ labhiṃ, evaṃ so satthu santikā labhatīti yojanā. Sīhanādaṃ naditunti etthāpi sīhanādanadanā nāma desanāva, thero satthārā attano katānuggahameva anantarasutte vuttanayena ulliṅgeti, na aññathā. Na hi mahāthero kevalaṃ attano guṇānubhāvaṃ vibhāveti. Sesanti yaṃ idha asaṃvaṇṇitaṃ. Purimanayenevāti anantarasutte vuttanayeneva.
चीवरसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Cīvarasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ११. चीवरसुत्तं • 11. Cīvarasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ११. चीवरसुत्तवण्णना • 11. Cīvarasuttavaṇṇanā
