| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / สํยุตฺตนิกาย (ฎีกา) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
๑๑. จีวรสุตฺตวณฺณนา
11. Cīvarasuttavaṇṇanā
๑๕๔. ราชคหสฺส ทกฺขิณภาเค คิริ ทกฺขิณาคิริ ณ-กาเร อ-การสฺส ทีฆํ กตฺวา, ตสฺส ทกฺขิณภาเค ชนปโทปิ ‘‘ทกฺขิณาคิรี’’ติ วุจฺจติ, ‘‘คิริโต ทกฺขิณภาโค’’ติ กตฺวาฯ เอกทิวเสนาติ เอเกน ทิวเสน อุปฺปพฺพาเชสุํ เตสํ สทฺธาปพฺพชิตาภาวโตฯ
154. Rājagahassa dakkhiṇabhāge giri dakkhiṇāgiri ṇa-kāre a-kārassa dīghaṃ katvā, tassa dakkhiṇabhāge janapadopi ‘‘dakkhiṇāgirī’’ti vuccati, ‘‘girito dakkhiṇabhāgo’’ti katvā. Ekadivasenāti ekena divasena uppabbājesuṃ tesaṃ saddhāpabbajitābhāvato.
ยตฺถ จตฺตาโร วา อุตฺตริ วา ภิกฺขู อกปฺปิยนิมนฺตนํ สาทิยิตฺวา ปญฺจนฺนํ โภชนานํ อญฺญตรํ โภชนํ เอกโต ปฎิคฺคณฺหิตฺวา ภุญฺชนฺติ, เอตํ คณโภชนํ นาม, ตํ ติณฺณํ ภิกฺขูนํ ภุญฺชิตุํ วฎฺฎตีติ ‘‘ติกโภชนํ ปญฺญตฺต’’นฺติ วจเนน คณโภชนํ ปฎิกฺขิตฺตนฺติ วุตฺตํ โหติฯ ตโย อตฺถวเส ปฎิจฺจ อนุญฺญาตตฺตาปิ ‘‘ติกโภชน’’นฺติ วทนฺติฯ
Yattha cattāro vā uttari vā bhikkhū akappiyanimantanaṃ sādiyitvā pañcannaṃ bhojanānaṃ aññataraṃ bhojanaṃ ekato paṭiggaṇhitvā bhuñjanti, etaṃ gaṇabhojanaṃ nāma, taṃ tiṇṇaṃ bhikkhūnaṃ bhuñjituṃ vaṭṭatīti ‘‘tikabhojanaṃ paññatta’’nti vacanena gaṇabhojanaṃ paṭikkhittanti vuttaṃ hoti. Tayo atthavase paṭicca anuññātattāpi ‘‘tikabhojana’’nti vadanti.
‘‘ทุมฺมงฺกูนํ นิคฺคโห เอว เปสลานํ ผาสุวิหาโร’’ติ อิทํ เอกํ องฺคํฯ เตเนวาห ‘‘ทุมฺมงฺกูนํ นิคฺคเหเนวา’’ติอาทิฯ ‘‘ยถา เทวทโตฺต…เป.… สงฺฆํ ภิเนฺทยฺยุ’’นฺติ อิมินา การเณน ติกโภชนํ ปญฺญตฺตํฯ
‘‘Dummaṅkūnaṃ niggaho eva pesalānaṃ phāsuvihāro’’ti idaṃ ekaṃ aṅgaṃ. Tenevāha ‘‘dummaṅkūnaṃ niggahenevā’’tiādi. ‘‘Yathā devadatto…pe… saṅghaṃ bhindeyyu’’nti iminā kāraṇena tikabhojanaṃ paññattaṃ.
อถ กิญฺจรหีติ อถ กสฺมา ตฺวํ อสมฺปนฺนคณํ พนฺธิตฺวา จรสีติ อธิปฺปาโยฯ อสมฺปนฺนาย ปริสาย จาริกาจรณํ กุลานุทฺทยาย น โหติ, กุลานํ ฆาติตตฺตาติ อธิปฺปาเยน เถโร ‘‘สสฺสฆาตํ มเญฺญ จรสี’’ติอาทิมโวจฯ
Atha kiñcarahīti atha kasmā tvaṃ asampannagaṇaṃ bandhitvā carasīti adhippāyo. Asampannāya parisāya cārikācaraṇaṃ kulānuddayāya na hoti, kulānaṃ ghātitattāti adhippāyena thero ‘‘sassaghātaṃ maññe carasī’’tiādimavoca.
โสเธโนฺต ตสฺสา อติวิย ปริสุทฺธภาวทสฺสเนนฯ อุทฺทิสิตุํ น ชานามิ ตถา จิตฺตเสฺสว อนุปฺปนฺนปุพฺพตฺตาฯ กิญฺจนํ กิเลสวตฺถุฯ สงฺคเหตพฺพเขตฺตวตฺถุ ปลิโพโธ, อาลโย อเปกฺขาฯ โอกาสาภาวโตติ พหุกิจฺจกรณียตาย กุสลกิริยาย โอกาสาภาวโตฯ สนฺนิปาตฎฺฐานโตติ สเงฺกตํ กตฺวา วิย กิเลสรชานํ ตตฺถ สนฺนิชฺฌปวตฺตนโตฯ
Sodhento tassā ativiya parisuddhabhāvadassanena. Uddisituṃ na jānāmi tathā cittasseva anuppannapubbattā. Kiñcanaṃ kilesavatthu. Saṅgahetabbakhettavatthu palibodho, ālayo apekkhā. Okāsābhāvatoti bahukiccakaraṇīyatāya kusalakiriyāya okāsābhāvato. Sannipātaṭṭhānatoti saṅketaṃ katvā viya kilesarajānaṃ tattha sannijjhapavattanato.
สิกฺขตฺตยพฺรหฺมจริยนฺติ อธิสีลสิกฺขาทิสิกฺขตฺตยสงฺคหํ พฺรหฺมํ เสฎฺฐํ จริยํฯ ขณฺฑาทิภาวาปาทเนน อขณฺฑํ กตฺวาฯ ลกฺขณวจนเญฺหตํฯ กิญฺจิ สิเกฺขกเทสํ อเสเสตฺวา เอกเนฺตเนว ปริปูเรตพฺพตาย เอกนฺตปริปุณฺณํฯ จิตฺตุปฺปาทมตฺตมฺปิ สํกิเลสมลํ อนุปฺปาเทตฺวา อจฺจนฺตเมว วิสุทฺธํ กตฺวา ปริหริตพฺพตาย เอกนฺตปริสุทฺธํฯ ตโต เอว สงฺขํ วิย ลิขิตนฺติ สงฺขลิขิตํฯ เตนาห ‘‘ลิขิตสงฺขสทิส’’นฺติฯ ทาฐิกาปิ ตคฺคหเณเนว คเหตฺวา ‘‘มสฺสุ’’เตฺวว วุตฺตํ, น เอตฺถ เกวลํ มสฺสุเยวาติ อโตฺถฯ กสาเยน รตฺตานิ กาสายานิฯ
Sikkhattayabrahmacariyanti adhisīlasikkhādisikkhattayasaṅgahaṃ brahmaṃ seṭṭhaṃ cariyaṃ. Khaṇḍādibhāvāpādanena akhaṇḍaṃ katvā. Lakkhaṇavacanañhetaṃ. Kiñci sikkhekadesaṃ asesetvā ekanteneva paripūretabbatāya ekantaparipuṇṇaṃ. Cittuppādamattampi saṃkilesamalaṃ anuppādetvā accantameva visuddhaṃ katvā pariharitabbatāya ekantaparisuddhaṃ. Tato eva saṅkhaṃ viya likhitanti saṅkhalikhitaṃ. Tenāha ‘‘likhitasaṅkhasadisa’’nti. Dāṭhikāpi taggahaṇeneva gahetvā ‘‘massu’’tveva vuttaṃ, na ettha kevalaṃ massuyevāti attho. Kasāyena rattāni kāsāyāni.
วงฺคสาฎโกติ วงฺคเทเส อุปฺปนฺนสาฎโกฯ เอสาติ มหากสฺสปเตฺถโรฯ อภินีหารโต ปฎฺฐาย ปณิธานโต ปภุติ, อยํ อิทานิ วุจฺจมานาฯ อคฺคสาวกทฺวยํ อุปาทาย ตติยตฺตา ‘‘ตติยสาวก’’นฺติ วุตฺตํฯ อฎฺฐสฎฺฐิภิกฺขุสตสหสฺสนฺติ ภิกฺขูนํ สตสหสฺสเญฺจว สฎฺฐิสหสฺสานิ จ อฎฺฐ จ สหสฺสานิฯ
Vaṅgasāṭakoti vaṅgadese uppannasāṭako. Esāti mahākassapatthero. Abhinīhārato paṭṭhāya paṇidhānato pabhuti, ayaṃ idāni vuccamānā. Aggasāvakadvayaṃ upādāya tatiyattā ‘‘tatiyasāvaka’’nti vuttaṃ. Aṭṭhasaṭṭhibhikkhusatasahassanti bhikkhūnaṃ satasahassañceva saṭṭhisahassāni ca aṭṭha ca sahassāni.
อยญฺจ อยญฺจ คุโณติ สีลโต ปฎฺฐาย ยาว อคฺคผลา คุโณติ กิเตฺตโนฺต มหาสมุทฺทํ ปูรยมาโน วิย กเถสิฯ
Ayañca ayañca guṇoti sīlato paṭṭhāya yāva aggaphalā guṇoti kittento mahāsamuddaṃ pūrayamāno viya kathesi.
โกลาหลนฺติ เทวตาหิ นิพฺพตฺติโต โกลาหโลฯ
Kolāhalanti devatāhi nibbattito kolāhalo.
ขุทฺทกาทิวเสน ปญฺจวณฺณาฯ ตรณํ วา โหตุ มรณํ วาติ มโหฆํ โอคาหโนฺต ปุริโส วิย มเจฺฉรสมุทฺทํ อุตฺตรโนฺต ปจฺฉาปิ…เป.… ปาทมูเล ฐเปสิ ภควโต ธมฺมเทสนาย มเจฺฉรปหานสฺส กถิตตฺตาฯ
Khuddakādivasena pañcavaṇṇā. Taraṇaṃ vā hotu maraṇaṃ vāti mahoghaṃ ogāhanto puriso viya maccherasamuddaṃ uttaranto pacchāpi…pe… pādamūle ṭhapesi bhagavato dhammadesanāya maccherapahānassa kathitattā.
สตฺถุ คุณา กถิตา นาม โหนฺตีติ วุตฺตํ ‘‘สตฺถุ คุเณ กเถนฺตสฺสา’’ติฯ ตโต ปฎฺฐายาติ ตทา สตฺถุ สมฺมุขา ธมฺมสฺสวนโต ปฎฺฐายฯ
Satthu guṇā kathitā nāma hontīti vuttaṃ ‘‘satthu guṇe kathentassā’’ti. Tato paṭṭhāyāti tadā satthu sammukhā dhammassavanato paṭṭhāya.
ตถาคตมญฺจสฺสาติ ตถาคตสฺส ปริโภคมญฺจสฺสฯ ทานํ ทตฺวา พฺราหฺมณสฺส ปุโรหิตฎฺฐาเน ฐเปสิฯ ตาทิสเสฺสว เสฎฺฐิโน ธีตา หุตฺวาฯ
Tathāgatamañcassāti tathāgatassa paribhogamañcassa. Dānaṃ datvā brāhmaṇassa purohitaṭṭhāne ṭhapesi. Tādisasseva seṭṭhino dhītā hutvā.
อทินฺนวิปากสฺสาติ ปุเพฺพ กตูปจิตสฺส สพฺพโส น ทินฺนวิปากสฺสฯ ตสฺส กมฺมสฺสาติ ตสฺส ปเจฺจกพุทฺธสฺส ปเตฺต ปิณฺฑปาตํ ฉินฺทิตฺวา กลลปูรณกมฺมสฺสฯ ตสฺมิํเยว อตฺตภาเว สตฺตสุ ฐาเนสุ ทุคฺคนฺธสรีรตาย ปฎินิวตฺติตาฯ อิฎฺฐกปนฺตีติ สุวณฺณิฎฺฐกปนฺติฯ ฆฎนิฎฺฐกายาติ ตสฺส ปนฺติยํ ปฐมํ ฐปิตอิฎฺฐกาย สทฺธิํ ฆเฎตพฺพอิฎฺฐกาย อูนา โหติฯ ภทฺทเก กาเลติ อีทิสิยา อิฎฺฐกาย อิจฺฉิตกาเลเยว อาคตาสิฯ เตน พนฺธเนนาติ เตน สิเลสสมฺพเนฺธนฯ
Adinnavipākassāti pubbe katūpacitassa sabbaso na dinnavipākassa. Tassa kammassāti tassa paccekabuddhassa patte piṇḍapātaṃ chinditvā kalalapūraṇakammassa. Tasmiṃyeva attabhāve sattasu ṭhānesu duggandhasarīratāya paṭinivattitā. Iṭṭhakapantīti suvaṇṇiṭṭhakapanti. Ghaṭaniṭṭhakāyāti tassa pantiyaṃ paṭhamaṃ ṭhapitaiṭṭhakāya saddhiṃ ghaṭetabbaiṭṭhakāya ūnā hoti. Bhaddake kāleti īdisiyā iṭṭhakāya icchitakāleyeva āgatāsi. Tena bandhanenāti tena silesasambandhena.
โอลมฺพกาติ มุตฺตามณิมยา โอลมฺพกาฯ ปุญฺญนฺติ นตฺถิ โน ปุญฺญํ ตํ, ยํ นิมิตฺตํ ยํ การณา อิโต สุขุมตรสฺส ปฎิลาโภ สิยาติ อโตฺถฯ ปุญฺญนิยาเมนาติ ปุญฺญานุภาวสิเทฺธน นิยาเมนฯ โส จ อสฺส พาราณสิรชฺชํ ทาตุํ กโตกาโสฯ
Olambakāti muttāmaṇimayā olambakā. Puññanti natthi no puññaṃ taṃ, yaṃ nimittaṃ yaṃ kāraṇā ito sukhumatarassa paṭilābho siyāti attho. Puññaniyāmenāti puññānubhāvasiddhena niyāmena. So ca assa bārāṇasirajjaṃ dātuṃ katokāso.
ผุสฺสรถนฺติ มงฺคลรถํฯ อุณฺหีสํ วาลพีชนี ขโคฺค มณิปาทุกา เสตจฺฉตฺตนฺติ ปญฺจวิธํ ราชกกุธภณฺฑํ ฯ เสตจฺฉตฺตํ วิสุํ คหิตํฯ ทิพฺพวตฺถํ สาทิยิตุํ ปุญฺญานุภาวโจทิโต ‘‘นนุ ตาตา ถูล’’นฺติอาทิมาหฯ
Phussarathanti maṅgalarathaṃ. Uṇhīsaṃ vālabījanī khaggo maṇipādukā setacchattanti pañcavidhaṃ rājakakudhabhaṇḍaṃ. Setacchattaṃ visuṃ gahitaṃ. Dibbavatthaṃ sādiyituṃ puññānubhāvacodito ‘‘nanu tātā thūla’’ntiādimāha.
ปญฺจ จงฺกมนสตานีติ เอตฺถ อิติ-สเทฺทน อาทิอเตฺถน อคฺคิสาลาทีนิ ปพฺพชิตสารุปฺปฎฺฐานานิ สงฺคณฺหาติฯ
Pañca caṅkamanasatānīti ettha iti-saddena ādiatthena aggisālādīni pabbajitasāruppaṭṭhānāni saṅgaṇhāti.
สาธุกีฬิตนฺติ อริยานํ ปรินิพฺพุตฎฺฐาเน กาตพฺพสกฺการํ วทติฯ
Sādhukīḷitanti ariyānaṃ parinibbutaṭṭhāne kātabbasakkāraṃ vadati.
นปฺปมชฺชิ นิโรคา อยฺยาติ ปุจฺฉิตาการทสฺสนํฯ ปรินิพฺพุตา เทวาติ เทวี ปฎิวจนํ อทาสิฯ ปฎิยาเทตฺวาติ นิยฺยาเตตฺวาฯ สมณกปพฺพชฺชนฺติ สมิตปาเปหิ อริเยหิ อนุฎฺฐาตพฺพปพฺพชฺชํฯ โส หิ ราชา ปเจฺจกพุทฺธานํ เวสสฺส ทิฎฺฐตฺตา ‘‘อิทเมว ภทฺทก’’นฺติ ตาทิสํเยว ลิงฺคํ คณฺหิฯ
Nappamajji nirogā ayyāti pucchitākāradassanaṃ. Parinibbutā devāti devī paṭivacanaṃ adāsi. Paṭiyādetvāti niyyātetvā. Samaṇakapabbajjanti samitapāpehi ariyehi anuṭṭhātabbapabbajjaṃ. So hi rājā paccekabuddhānaṃ vesassa diṭṭhattā ‘‘idameva bhaddaka’’nti tādisaṃyeva liṅgaṃ gaṇhi.
ตเตฺถวาติ พฺรหฺมโลเกเยวฯ วีสติเม วเสฺส สมฺปเตฺตติ อาหริตฺวา สมฺพโนฺธฯ พฺรหฺมโลกโต อาคนฺตฺวา นิพฺพตฺตตฺตา พฺรหฺมจริยาธิการสฺส จิรกาลํ สงฺคหิตตฺตา ‘‘เอวรูปํ กถํ มา กเถถา’’ติอาทิมาหฯ
Tatthevāti brahmalokeyeva. Vīsatime vasse sampatteti āharitvā sambandho. Brahmalokato āgantvā nibbattattā brahmacariyādhikārassa cirakālaṃ saṅgahitattā ‘‘evarūpaṃ kathaṃ mā kathethā’’tiādimāha.
วีสติ ธรณานิ ‘‘นิกฺข’’นฺติ วทนฺติฯ อลภโนฺต น วสามีติ สญฺญาเปสฺสามีติ สมฺพโนฺธฯ
Vīsati dharaṇāni ‘‘nikkha’’nti vadanti. Alabhanto na vasāmīti saññāpessāmīti sambandho.
อิตฺถากโรติ อิตฺถิรตนสฺส อุปฺปตฺติฎฺฐานํฯ อยฺยธีตาติ อมฺหากํ อยฺยสฺส ธีตา, ภทฺทกาปิลานีติ อโตฺถฯ ปสาทรูเปน นิพฺพิสิฎฺฐตาย ‘‘มหาคีว’’นฺติ ปฎิมาย สทิสภาวมาหฯ เตนาห ‘‘อยฺยธีตายา’’ติอาทิฯ
Itthākaroti itthiratanassa uppattiṭṭhānaṃ. Ayyadhītāti amhākaṃ ayyassa dhītā, bhaddakāpilānīti attho. Pasādarūpena nibbisiṭṭhatāya ‘‘mahāgīva’’nti paṭimāya sadisabhāvamāha. Tenāha ‘‘ayyadhītāyā’’tiādi.
สมานปณฺณนฺติ สทิสปณฺณํ, กุมารสฺส กุมาริยา จ วุตฺตนฺตปณฺณํฯ อิโต จ เอโตฺต จาติ เต ปุริสา สมาคมฎฺฐานโต มคธรเฎฺฐ มหาติตฺถคามํ มทฺทรเฎฺฐ สาคลนครญฺจ อุทฺทิสฺส ปกฺกมนฺตา อญฺญมญฺญํ วิสฺสเชฺชนฺตา นาม โหนฺตีติ ‘‘อิโต จ เอโตฺต จ เปเสสุ’’นฺติ วุตฺตาฯ
Samānapaṇṇanti sadisapaṇṇaṃ, kumārassa kumāriyā ca vuttantapaṇṇaṃ. Ito ca etto cāti te purisā samāgamaṭṭhānato magadharaṭṭhe mahātitthagāmaṃ maddaraṭṭhe sāgalanagarañca uddissa pakkamantā aññamaññaṃ vissajjentā nāma hontīti ‘‘ito ca etto ca pesesu’’nti vuttā.
ปุปฺผทามนฺติ หตฺถิหตฺถปฺปมาณํ ปุปฺผทามํฯ ตานิ ปุปฺผทามานิฯ เตติ อุโภ ภทฺทา เจว ปิปฺปลิกุมาโร จฯ โลกามิเสนาติ เคหสฺสิตเปเมน, กามสฺสาเทนาติ อโตฺถฯ อสํสฎฺฐาติ น สํสฎฺฐา ฯ วิจารยิํสุ ฆเฎ ชลเนฺตน วิย ปทีเปน อชฺฌาสเยน สมุชฺชลเนฺตน วิโมกฺขพีเชน สมุสฺสาหิตจิตฺตาฯ ยนฺตพทฺธานีติ สสฺสสมฺปาทนตฺถํ ตตฺถ ตตฺถ อิฎฺฐกทฺวารกวาฎโยชนวเสน ยนฺตพทฺธอุทกนิกฺขมนตุมฺพานิฯ กมฺมโนฺตติ กสิกมฺมกรณฎฺฐานํฯ ทาสคามาติ ทาสานํ วสนคามาฯ
Pupphadāmanti hatthihatthappamāṇaṃ pupphadāmaṃ. Tāni pupphadāmāni. Teti ubho bhaddā ceva pippalikumāro ca. Lokāmisenāti gehassitapemena, kāmassādenāti attho. Asaṃsaṭṭhāti na saṃsaṭṭhā . Vicārayiṃsu ghaṭe jalantena viya padīpena ajjhāsayena samujjalantena vimokkhabījena samussāhitacittā. Yantabaddhānīti sassasampādanatthaṃ tattha tattha iṭṭhakadvārakavāṭayojanavasena yantabaddhaudakanikkhamanatumbāni. Kammantoti kasikammakaraṇaṭṭhānaṃ. Dāsagāmāti dāsānaṃ vasanagāmā.
โอสาเปตฺวาติ ปกฺขิปิตฺวาฯ อากปฺปกุตฺตวเสนาติ อาการวเสน กิริยาวเสน จฯ อนนุจฺฉวิกนฺติ ปพฺพชิตเวสสฺส อนนุรูปํฯ ตสฺส มตฺถเกติ เทฺวธาปถสฺส ทฺวิธาภูตฎฺฐาเนฯ
Osāpetvāti pakkhipitvā. Ākappakuttavasenāti ākāravasena kiriyāvasena ca. Ananucchavikanti pabbajitavesassa ananurūpaṃ. Tassa matthaketi dvedhāpathassa dvidhābhūtaṭṭhāne.
เอเตสํ สงฺคหํ กาตุํ วฎฺฎตีติ นิสีทีติ สมฺพโนฺธฯ สา ปน สตฺถุ ตตฺถ นิสชฺชา เอทิสีติ ทเสฺสตุํ ‘‘นิสีทโนฺต ปนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ยา พุทฺธานํ อปริมิตกาลสงฺคหิตา อจิเนฺตยฺยาปริเมยฺยปุญฺญสมฺภารูปจยนิพฺพตฺตา นิรูปิตสภาวพุทฺธคุณวิโชฺชติตา ลกฺขณานุพฺยญฺชนสมุชฺชลา พฺยามปฺปภาเกตุมาลาลงฺกตา สภาวสิทฺธตาย อกิตฺติมา รูปกายสิรี, ตํเยว มหากสฺสปสฺส อทิฎฺฐปุพฺพํ ปสาทสํวฑฺฒนตฺถํ อนิคฺคเหตฺวา นิสิโนฺน ภควา ‘‘พุทฺธเวสํ คเหตฺวา…เป.… นิสีที’’ติ วุโตฺตฯ อสีติหตฺถํ ปเทสํ พฺยาเปตฺวา ปวตฺติยา ‘‘อสีติหตฺถา’’ติ วุตฺตาฯ สตสาโขติ พหุสาโข อเนกสาโขฯ สุวณฺณวโณฺณ อโหสิ นิรนฺตรํ พุทฺธรสฺมีหิ สมนฺตโต สโมกิณฺณตฺตาฯ เอวํ วุตฺตปฺปกาเรน เวทิตพฺพาฯ
Etesaṃ saṅgahaṃ kātuṃ vaṭṭatīti nisīdīti sambandho. Sā pana satthu tattha nisajjā edisīti dassetuṃ ‘‘nisīdanto panā’’tiādi vuttaṃ. Tattha yā buddhānaṃ aparimitakālasaṅgahitā acinteyyāparimeyyapuññasambhārūpacayanibbattā nirūpitasabhāvabuddhaguṇavijjotitā lakkhaṇānubyañjanasamujjalā byāmappabhāketumālālaṅkatā sabhāvasiddhatāya akittimā rūpakāyasirī, taṃyeva mahākassapassa adiṭṭhapubbaṃ pasādasaṃvaḍḍhanatthaṃ aniggahetvā nisinno bhagavā ‘‘buddhavesaṃ gahetvā…pe… nisīdī’’ti vutto. Asītihatthaṃ padesaṃ byāpetvā pavattiyā ‘‘asītihatthā’’ti vuttā. Satasākhoti bahusākho anekasākho. Suvaṇṇavaṇṇo ahosi nirantaraṃ buddharasmīhi samantato samokiṇṇattā. Evaṃ vuttappakārena veditabbā.
ราชคหํ นาฬนฺทนฺติ จ สามิอเตฺถ อุปโยควจนํ อนฺตราสทฺทโยคโตติ อาห ‘‘ราชคหสฺส นาฬนฺทาย จา’’ติฯ น หิ เม อิโต อเญฺญน สตฺถารา ภวิตุํ สกฺกา ทิฎฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกปรมเตฺถหิ สตฺตานํ ยถารหํ อนุสาสนสมตฺถสฺส อญฺญสฺส สเทวเก อภาวโตฯ น หิ เม อิโต อเญฺญน สุคเตน ภวิตุํ สกฺกา โสภนคมนคุณคณยุตฺตสฺส อญฺญสฺส อภาวโตฯ น หิ เม อิโต อเญฺญน สมฺมาสมฺพุเทฺธน ภวิตุํ สกฺกา สมฺมา สพฺพธมฺมานํ สยมฺภุญาเณน อภิสมฺพุทฺธสฺส อภาวโตฯ อิมินาติ ‘‘สตฺถา เม, ภเนฺต’’ติ อิมินา วจเนนฯ
Rājagahaṃ nāḷandanti ca sāmiatthe upayogavacanaṃ antarāsaddayogatoti āha ‘‘rājagahassa nāḷandāya cā’’ti. Na hi me ito aññena satthārā bhavituṃ sakkā diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi sattānaṃ yathārahaṃ anusāsanasamatthassa aññassa sadevake abhāvato. Na hi me ito aññena sugatena bhavituṃ sakkā sobhanagamanaguṇagaṇayuttassa aññassa abhāvato. Na hi me ito aññena sammāsambuddhena bhavituṃ sakkā sammā sabbadhammānaṃ sayambhuñāṇena abhisambuddhassa abhāvato. Imināti ‘‘satthā me, bhante’’ti iminā vacanena.
อชานมาโนว สพฺพเญฺญยฺยนฺติ อธิปฺปาโยฯ สพฺพเจตสาติ สพฺพอชฺฌตฺติกงฺคปริปุณฺณเจตสาฯ สมนฺนาคตนฺติ สมฺปนฺนํ สมฺมเทว อนุ อนุ อาคตํ อุปคตํฯ ผเลยฺยาติ วิทาเลยฺยฯ วิลยนฺติ วินาสํฯ
Ajānamānova sabbaññeyyanti adhippāyo. Sabbacetasāti sabbaajjhattikaṅgaparipuṇṇacetasā. Samannāgatanti sampannaṃ sammadeva anu anu āgataṃ upagataṃ. Phaleyyāti vidāleyya. Vilayanti vināsaṃ.
เอวํ สิกฺขิตพฺพนฺติ อิทานิ วุจฺจมานากาเรนฯ หิโรตฺตปฺปสฺส พหลตา นาม วิปุลตาติ อาห ‘‘มหนฺต’’นฺติฯ ปฐมตรเมวาติ ปเคว อุปสงฺกมนโตฯ ตถา อติมานปหีโน อสฺส, หิริโอตฺตปฺปํ ยถา สณฺฐาติฯ กุสลสนฺนิสฺสิตนฺติ อนวชฺชธมฺมนิสฺสิตํฯ อฎฺฐิกนฺติ เตน ธเมฺมน อฎฺฐิกํฯ อาทิโต ปฎฺฐาย ยาว ปริโยสานา สวนจิตฺตํ ‘‘สพฺพเจโต’’ติ อธิเปฺปตนฺติ อาห ‘‘จิตฺตสฺส โถกมฺปิ พหิ คนฺตุํ อเทโนฺต’’ติฯ เตน สโมธานํ ทเสฺสติฯ สเพฺพน…เป.… สมนฺนาหริตฺวา อารมฺภโต ปภุติ ยาว เทสนา นิปฺผนฺนา, ตาว อนฺตรนฺตรา ปวเตฺตน สเพฺพน สมนฺนาหารจิเตฺตน ธมฺมํเยว สมนฺนาหริตฺวาฯ ฐปิตโสโตติ ธเมฺม นิหิตโสโตฯ โอทหิตฺวาติ อปิหิตํ กตฺวาฯ ปฐมชฺฌานวเสนาติ อิทํ อสุเภสุ ตเสฺสว อิชฺฌโต, อิตรตฺถญฺจ สุขสมฺปยุตฺตตา วุตฺตาฯ
Evaṃ sikkhitabbanti idāni vuccamānākārena. Hirottappassa bahalatā nāma vipulatāti āha ‘‘mahanta’’nti. Paṭhamataramevāti pageva upasaṅkamanato. Tathā atimānapahīno assa, hiriottappaṃ yathā saṇṭhāti. Kusalasannissitanti anavajjadhammanissitaṃ. Aṭṭhikanti tena dhammena aṭṭhikaṃ. Ādito paṭṭhāya yāva pariyosānā savanacittaṃ ‘‘sabbaceto’’ti adhippetanti āha ‘‘cittassa thokampi bahi gantuṃ adento’’ti. Tena samodhānaṃ dasseti. Sabbena…pe… samannāharitvā ārambhato pabhuti yāva desanā nipphannā, tāva antarantarā pavattena sabbena samannāhāracittena dhammaṃyeva samannāharitvā. Ṭhapitasototi dhamme nihitasoto. Odahitvāti apihitaṃ katvā. Paṭhamajjhānavasenāti idaṃ asubhesu tasseva ijjhato, itaratthañca sukhasampayuttatā vuttā.
สํสารสาคเร ปริพฺภมนฺตสฺส อิณฎฺฐาเน ติฎฺฐนฺติ กิเลสา อาสวสภาวาปาทนโตติ อาห ‘‘สรโณติ สกิเลโส’’ติฯ จตฺตาโร หิ ปริโภคาติอาทีสุ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ วิสุทฺธิมคฺคตฺตํ สํวณฺณนาสุ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ เอตฺถ จ ภควา ปฐมํ โอวาทํ เถรสฺส พฺราหฺมณชาติกตฺตา ชาติมานปหานตฺถมภาสิ, ทุติยํ พาหุสจฺจํ นิสฺสาย อุปฺปชฺชนกอหํการปหานตฺถํ, ตติยํ อุปธิสมฺปตฺติํ นิสฺสาย อุปฺปชฺชนกอตฺตสิเนหปหานตฺถํฯ อฎฺฐเม ทิวเสติ ภควตา สมาคตทิวสโต อฎฺฐเม ทิวเสฯ
Saṃsārasāgare paribbhamantassa iṇaṭṭhāne tiṭṭhanti kilesā āsavasabhāvāpādanatoti āha ‘‘saraṇoti sakileso’’ti. Cattāro hi paribhogātiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ visuddhimaggattaṃ saṃvaṇṇanāsu vuttanayeneva veditabbaṃ. Ettha ca bhagavā paṭhamaṃ ovādaṃ therassa brāhmaṇajātikattā jātimānapahānatthamabhāsi, dutiyaṃ bāhusaccaṃ nissāya uppajjanakaahaṃkārapahānatthaṃ, tatiyaṃ upadhisampattiṃ nissāya uppajjanakaattasinehapahānatthaṃ. Aṭṭhame divaseti bhagavatā samāgatadivasato aṭṭhame divase.
มคฺคโต โอกฺกมนํ ปฐมตรํ ภควตา สมาคตทิวเสเยว อโหสิฯ ยทิ อรหตฺตาธิคโม ปจฺฉา, อถ กสฺมา ปาฬิยํ ปเคว สิทฺธํ วิย วุตฺตนฺติ อาห ‘‘เทสนาวารสฺสา’’ติอาทิฯ ‘‘สตฺตาหเมว ขฺวาหํ, อาวุโส สรโณ, รฎฺฐปิณฺฑํ ภุญฺชิ’’นฺติ วตฺวา อวสรปฺปตฺตํ อรหตฺตํ ปเวเทโนฺต ‘‘อฎฺฐมิยา อญฺญา อุทปาที’’ติ อาหฯ อยเมตฺถ เทสนาวารสฺส อาคโมฯ ตโต ปรํ ภควตา อตฺตโน กตํ อนุคฺคหํ จีวรปริวตฺตนํ ทเสฺสโนฺต ‘‘อถ โข, อาวุโส’’ติอาทิมาหฯ
Maggato okkamanaṃ paṭhamataraṃ bhagavatā samāgatadivaseyeva ahosi. Yadi arahattādhigamo pacchā, atha kasmā pāḷiyaṃ pageva siddhaṃ viya vuttanti āha ‘‘desanāvārassā’’tiādi. ‘‘Sattāhameva khvāhaṃ, āvuso saraṇo, raṭṭhapiṇḍaṃ bhuñji’’nti vatvā avasarappattaṃ arahattaṃ pavedento ‘‘aṭṭhamiyā aññā udapādī’’ti āha. Ayamettha desanāvārassa āgamo. Tato paraṃ bhagavatā attano kataṃ anuggahaṃ cīvaraparivattanaṃ dassento ‘‘atha kho, āvuso’’tiādimāha.
อนฺตเนฺตนาติ จตุคฺคุณํ กตฺวา ปญฺญตฺตาย สงฺฆาฎิยา อนฺตเนฺตนฯ ชาติปํสุกูลิเกน…เป.… ภวิตุํ วฎฺฎตีติ เอเตน ปุเพฺพ ชาติอารญฺญกคฺคหเณน จ เตรส ธุตงฺคา คหิตา เอวาติ ทฎฺฐพฺพํฯ อนุจฺฉวิกํ กาตุนฺติ อนุรูปํ ปฎิปตฺติํ ปฎิปชฺชิตุํฯ เถโร ปารุปีติ สมฺพโนฺธฯ
Antantenāti catugguṇaṃ katvā paññattāya saṅghāṭiyā antantena. Jātipaṃsukūlikena…pe… bhavituṃ vaṭṭatīti etena pubbe jātiāraññakaggahaṇena ca terasa dhutaṅgā gahitā evāti daṭṭhabbaṃ. Anucchavikaṃ kātunti anurūpaṃ paṭipattiṃ paṭipajjituṃ. Thero pārupīti sambandho.
ภควโต โอวาทํ ภควโต วา ธมฺมกายํ นิสฺสาย อุรสฺส วเสน ชาโตติ โอรโสฯ ภควโต วา ธมฺมสรีรสฺส มุขโต สตฺตติํสโพธิปกฺขิยโต ชาโตฯ เตเนว ธมฺมชาตธมฺมนิมฺมิตภาโวปิ สํวณฺณิโตติ ทฎฺฐโพฺพฯ โอวาทธโมฺม เอว สตฺถารา ทาตพฺพโต เถเรน อาทาตพฺพโต โอวาทธมฺมทายาโท, โอวาทธมฺมทายโชฺชติ อโตฺถ, ตํ อรหตีติฯ เอส นโย เสสปเทสุปิฯ
Bhagavato ovādaṃ bhagavato vā dhammakāyaṃ nissāya urassa vasena jātoti oraso. Bhagavato vā dhammasarīrassa mukhato sattatiṃsabodhipakkhiyato jāto. Teneva dhammajātadhammanimmitabhāvopi saṃvaṇṇitoti daṭṭhabbo. Ovādadhammo eva satthārā dātabbato therena ādātabbato ovādadhammadāyādo, ovādadhammadāyajjoti attho, taṃ arahatīti. Esa nayo sesapadesupi.
‘‘ปพฺพชฺชา จ ปริโสธิตา’’ติ วตฺวา ตสฺสา สมฺมเทว โสธิตภาวํ พฺยติเรกมุเขน ทเสฺสตุํ, ‘‘อาวุโส, ยสฺสา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ เอวนฺติ ยถา อหํ ลภิํ, เอวํ โส สตฺถุ สนฺติกา ลภตีติ โยชนาฯ สีหนาทํ นทิตุนฺติ เอตฺถาปิ สีหนาทนทนา นาม เทสนาว, เถโร สตฺถารา อตฺตโน กตานุคฺคหเมว อนนฺตรสุเตฺต วุตฺตนเยน อุลฺลิเงฺคติ, น อญฺญถาฯ น หิ มหาเถโร เกวลํ อตฺตโน คุณานุภาวํ วิภาเวติฯ เสสนฺติ ยํ อิธ อสํวณฺณิตํฯ ปุริมนเยเนวาติ อนนฺตรสุเตฺต วุตฺตนเยเนวฯ
‘‘Pabbajjā ca parisodhitā’’ti vatvā tassā sammadeva sodhitabhāvaṃ byatirekamukhena dassetuṃ, ‘‘āvuso, yassā’’tiādi vuttaṃ. Tattha evanti yathā ahaṃ labhiṃ, evaṃ so satthu santikā labhatīti yojanā. Sīhanādaṃ naditunti etthāpi sīhanādanadanā nāma desanāva, thero satthārā attano katānuggahameva anantarasutte vuttanayena ulliṅgeti, na aññathā. Na hi mahāthero kevalaṃ attano guṇānubhāvaṃ vibhāveti. Sesanti yaṃ idha asaṃvaṇṇitaṃ. Purimanayenevāti anantarasutte vuttanayeneva.
จีวรสุตฺตวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Cīvarasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / สํยุตฺตนิกาย • Saṃyuttanikāya / ๑๑. จีวรสุตฺตํ • 11. Cīvarasuttaṃ
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / สํยุตฺตนิกาย (อฎฺฐกถา) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ๑๑. จีวรสุตฺตวณฺณนา • 11. Cīvarasuttavaṇṇanā
