| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
दुतियगाथासङ्गणिकं
Dutiyagāthāsaṅgaṇikaṃ
चोदनादिपुच्छाविस्सज्जनावण्णना
Codanādipucchāvissajjanāvaṇṇanā
३५९. दुतियगाथासङ्गणियं चोदना नाम किं दस्सेत्वा चोदनाति आह ‘‘वत्थुञ्च आपत्तिञ्च दस्सेत्वा चोदना’’ति। दोसं सरापेतीति दोससारणा। सङ्घसन्निपातोति सङ्घस्स सन्निपतनं। इमिना सङ्घोति एत्थ उत्तरपदलोपं दस्सेति। मतिकम्मन्ति एत्थ मतिसद्दो इच्छत्थोति आह ‘‘वुच्चति मन्तग्गहण’’न्ति। तन्ति मतिकम्मं।
359. Dutiyagāthāsaṅgaṇiyaṃ codanā nāma kiṃ dassetvā codanāti āha ‘‘vatthuñca āpattiñca dassetvā codanā’’ti. Dosaṃ sarāpetīti dosasāraṇā. Saṅghasannipātoti saṅghassa sannipatanaṃ. Iminā saṅghoti ettha uttarapadalopaṃ dasseti. Matikammanti ettha matisaddo icchatthoti āha ‘‘vuccati mantaggahaṇa’’nti. Tanti matikammaṃ.
‘‘तेन चुदितकपुग्गलेना’’ति पदं ‘‘सारणत्थाया’’ति पदे कारितकम्मं। तस्स पुग्गलस्साति तस्स चुदितकस्स पुग्गलस्स, इमिना ‘‘निग्गहत्थाया’’ति पदस्स कम्मं दस्सेति। तत्थाति तस्मिं अधिकरणविनिच्छयट्ठाने। परिग्गहणत्थायाति परि वीमंसित्वा गहणत्थाय। धम्मा-धम्मन्ति भूताभूतं। ‘‘विनिच्छयसन्निट्ठापनत्थ’’न्ति इमिना पाळियं पाठसेसं दस्सेति।
‘‘Tena cuditakapuggalenā’’ti padaṃ ‘‘sāraṇatthāyā’’ti pade kāritakammaṃ. Tassa puggalassāti tassa cuditakassa puggalassa, iminā ‘‘niggahatthāyā’’ti padassa kammaṃ dasseti. Tatthāti tasmiṃ adhikaraṇavinicchayaṭṭhāne. Pariggahaṇatthāyāti pari vīmaṃsitvā gahaṇatthāya. Dhammā-dhammanti bhūtābhūtaṃ. ‘‘Vinicchayasanniṭṭhāpanattha’’nti iminā pāḷiyaṃ pāṭhasesaṃ dasseti.
मा खो पटिघन्ति एत्थ पटिघसद्दो कोपपरियायोति आह ‘‘कोपं मा जनयी’’ति। ‘‘चुदितके वा चोदके वा’’ति इमिना ‘‘सङ्घे’’ति आधारं पटिक्खिपति। सचे अनुविज्जको तुवन्ति एत्थ अनुविज्जकसद्दो विनयधरपरियायोति आह ‘‘विनयधरो’’ति। विनयधरो हि यस्मा चोदकचुदितकानं वचनं अनुमिनित्वा वत्थुआपत्तादिवसेन विदति, तस्मा अनुविज्जकोति वुच्चति।
Mā kho paṭighanti ettha paṭighasaddo kopapariyāyoti āha ‘‘kopaṃ mā janayī’’ti. ‘‘Cuditake vā codake vā’’ti iminā ‘‘saṅghe’’ti ādhāraṃ paṭikkhipati. Sace anuvijjako tuvanti ettha anuvijjakasaddo vinayadharapariyāyoti āha ‘‘vinayadharo’’ti. Vinayadharo hi yasmā codakacuditakānaṃ vacanaṃ anuminitvā vatthuāpattādivasena vidati, tasmā anuvijjakoti vuccati.
विरुद्धं गाहं संवत्तेतीति विग्गाहिकं। ‘‘न त्व’’न्तिआदिना णिकपच्चयस्स सरूपं दस्सेति। यायाति कथाय। सुत्तादीनं सरूपं दस्सेन्तो आह ‘‘सुत्तं नामा’’तिआदि।
Viruddhaṃ gāhaṃ saṃvattetīti viggāhikaṃ. ‘‘Na tva’’ntiādinā ṇikapaccayassa sarūpaṃ dasseti. Yāyāti kathāya. Suttādīnaṃ sarūpaṃ dassento āha ‘‘suttaṃ nāmā’’tiādi.
अनुयुञ्जनवत्तन्ति अनुयुञ्जनस्स, अनुयुञ्जने वा वत्तं। कुसलेन बुद्धिमताति एत्थ कुसलसद्दो छेकपरियायो, बुद्धिमन्तुसद्दो पण्डितपरियायोति आह ‘‘छेकेन पण्डितेना’’ति। ‘‘ञाणपारमिप्पत्तेना’’ति इमिना बुद्धिमताति एत्थ न केवलं ञाणसामञ्ञं, अथ खो सब्बञ्ञुतञ्ञाणन्ति दस्सेति। अयन्ति एसो यथावुत्तो अत्थो। अयं पनाति एसो वक्खमानो पन। एत्थाति इमासु गाथासु। सचे त्वं अनुविज्जको होसीति योजना। यं पन अनुयोगवत्तं कतं सुपञ्ञत्तं सब्बसिक्खापदानं अनुलोमन्ति योजना। तन्ति अनुयोगवत्तं। इतीति अयं साधिप्पायसङ्खेपवण्णना। अत्तनोति अनुविज्जकस्स। सम्परायेति परलोके। योति अनुविज्जको। तन्ति अनुयोगवत्तं । गतिन्ति सुगतिं। हितन्ति चोदकचुदितकानं हितं। गवेसन्तोति ञाणेन एसन्तो। इमिना हितं एसन्तोति हितेसीति वचनत्थं दस्सेति। मेत्तञ्चाति अप्पनापत्तं मेत्तञ्च। मेत्तापुब्बभागञ्चाति अप्पनामेत्ताय पुब्बभागे पवत्तं परिकम्मउपचारमेत्तञ्च। तव भारे सङ्घेन कते एवाति योजना।
Anuyuñjanavattanti anuyuñjanassa, anuyuñjane vā vattaṃ. Kusalena buddhimatāti ettha kusalasaddo chekapariyāyo, buddhimantusaddo paṇḍitapariyāyoti āha ‘‘chekena paṇḍitenā’’ti. ‘‘Ñāṇapāramippattenā’’ti iminā buddhimatāti ettha na kevalaṃ ñāṇasāmaññaṃ, atha kho sabbaññutaññāṇanti dasseti. Ayanti eso yathāvutto attho. Ayaṃ panāti eso vakkhamāno pana. Etthāti imāsu gāthāsu. Sace tvaṃ anuvijjako hosīti yojanā. Yaṃ pana anuyogavattaṃ kataṃ supaññattaṃ sabbasikkhāpadānaṃ anulomanti yojanā. Tanti anuyogavattaṃ. Itīti ayaṃ sādhippāyasaṅkhepavaṇṇanā. Attanoti anuvijjakassa. Samparāyeti paraloke. Yoti anuvijjako. Tanti anuyogavattaṃ . Gatinti sugatiṃ. Hitanti codakacuditakānaṃ hitaṃ. Gavesantoti ñāṇena esanto. Iminā hitaṃ esantoti hitesīti vacanatthaṃ dasseti. Mettañcāti appanāpattaṃ mettañca. Mettāpubbabhāgañcāti appanāmettāya pubbabhāge pavattaṃ parikammaupacāramettañca. Tava bhāre saṅghena kate evāti yojanā.
योति अनुविज्जको। एतेसन्ति चोदकचुदितकानं। ‘‘भासित’’न्ति इमिना वोहारसद्दो भासितपरियायोति दस्सेति। तन्ति सहसा वोहारं।
Yoti anuvijjako. Etesanti codakacuditakānaṃ. ‘‘Bhāsita’’nti iminā vohārasaddo bhāsitapariyāyoti dasseti. Tanti sahasā vohāraṃ.
अनुसन्धितन्ति एत्थ विनिच्छयानुसन्धिं पटिक्खिपन्तो आह ‘‘कथानुसन्धि वुच्चती’’ति। कथाय अनुरूपं सन्दहनं कथानुसन्धि। पटिञ्ञानुसन्धितेनाति एत्थ पटिञ्ञासद्दअनुसन्धिसद्दानं तुल्याधिकरणतो अञ्ञं भिन्नाधिकरणं दस्सेन्तो आह ‘‘अथवा’’तिआदि। लज्जिं पुग्गलन्ति सम्बन्धो। तत्थाति गाथायं। वत्तानुसन्धिनाति आचारसङ्खातेन वत्तेन अनुसन्धिना अस्स अलज्जीस्स वत्तेन सद्धिं या पटिञ्ञा सन्धियतीति योजना।
Anusandhitanti ettha vinicchayānusandhiṃ paṭikkhipanto āha ‘‘kathānusandhi vuccatī’’ti. Kathāya anurūpaṃ sandahanaṃ kathānusandhi. Paṭiññānusandhitenāti ettha paṭiññāsaddaanusandhisaddānaṃ tulyādhikaraṇato aññaṃ bhinnādhikaraṇaṃ dassento āha ‘‘athavā’’tiādi. Lajjiṃ puggalanti sambandho. Tatthāti gāthāyaṃ. Vattānusandhināti ācārasaṅkhātena vattena anusandhinā assa alajjīssa vattena saddhiṃ yā paṭiññā sandhiyatīti yojanā.
जानन्तो आपज्जतीति जानन्तो हुत्वा आपज्जति। इमिना सञ्चिच्चाति पदस्स सञ्चेतेत्वाति अत्थं दस्सेति। वीतिक्कमचेतनाय सद्धिं चेतेत्वाति अत्थो। ‘‘न देसेति न वुट्ठाती’’ति इमिना परिगूहतीति एत्थ परिगूहनं नाम अत्थतो न देसनं न वुट्ठानन्ति दस्सेति।
Jānanto āpajjatīti jānanto hutvā āpajjati. Iminā sañciccāti padassa sañcetetvāti atthaṃ dasseti. Vītikkamacetanāya saddhiṃ cetetvāti attho. ‘‘Na deseti na vuṭṭhātī’’ti iminā parigūhatīti ettha parigūhanaṃ nāma atthato na desanaṃ na vuṭṭhānanti dasseti.
यन्ति ‘‘सञ्चिच्च आपत्तिं आपज्जती’’ति वचनं। तुम्हेहीति परिहारकारकेहि। सच्चन्ति तथं अवितथं। अहम्पीति चोदकोपि। पिसद्देन परिहारकं सम्पिण्डेति। नन्ति ‘‘सञ्चिच्चा’’तिआदिवचनं। तन्ति तुवं, त्वं वा।
Yanti ‘‘sañcicca āpattiṃ āpajjatī’’ti vacanaṃ. Tumhehīti parihārakārakehi. Saccanti tathaṃ avitathaṃ. Ahampīti codakopi. Pisaddena parihārakaṃ sampiṇḍeti. Nanti ‘‘sañciccā’’tiādivacanaṃ. Tanti tuvaṃ, tvaṃ vā.
पुब्बापरन्ति एत्थ पुब्बे कथेतब्बं पुब्बं, अपरम्हि कथेतब्बं अपरं, पुब्बञ्च अपरञ्च पुब्बापरन्ति दस्सेन्तो आह ‘‘पुरे’’तिआदि। ‘‘तस्मिं पुब्बापरे’’ति इमिना पाळियं पुब्बपरस्साति एत्थ भुम्मत्थे सामिवचनन्ति दस्सेति।
Pubbāparanti ettha pubbe kathetabbaṃ pubbaṃ, aparamhi kathetabbaṃ aparaṃ, pubbañca aparañca pubbāparanti dassento āha ‘‘pure’’tiādi. ‘‘Tasmiṃ pubbāpare’’ti iminā pāḷiyaṃ pubbaparassāti ettha bhummatthe sāmivacananti dasseti.
द्वीहीति पाराजिकसङ्घादिसेसवसेन द्वीहि। पञ्चहीति थुल्लच्चयादिवसेन पञ्चहि। मिच्छादिट्ठियाति ‘‘नत्थि दिन्न’’न्तिआदिना (ध॰ स॰ १२२१) दसवत्थुकाय मिच्छादिट्ठिया। अन्तग्गाहिकदिट्ठियाति ‘‘सस्सतो लोको’’तिआदिना (दी॰ नि॰ १.३१; म॰ नि॰ १.२६९) दसवत्थुकाय अन्तग्गाहिकदिट्ठिया। सब्बत्थाति सब्बेसु दुतियगाथासङ्गणिकेसु।
Dvīhīti pārājikasaṅghādisesavasena dvīhi. Pañcahīti thullaccayādivasena pañcahi. Micchādiṭṭhiyāti ‘‘natthi dinna’’ntiādinā (dha. sa. 1221) dasavatthukāya micchādiṭṭhiyā. Antaggāhikadiṭṭhiyāti ‘‘sassato loko’’tiādinā (dī. ni. 1.31; ma. ni. 1.269) dasavatthukāya antaggāhikadiṭṭhiyā. Sabbatthāti sabbesu dutiyagāthāsaṅgaṇikesu.
इति दुतियगाथासङ्गणिकवण्णनाय योजना समत्ता।
Iti dutiyagāthāsaṅgaṇikavaṇṇanāya yojanā samattā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / परिवारपाळि • Parivārapāḷi / १. चोदनादिपुच्छाविस्सज्जना • 1. Codanādipucchāvissajjanā
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / परिवार-अट्ठकथा • Parivāra-aṭṭhakathā / चोदनादिपुच्छाविस्सज्जनावण्णना • Codanādipucchāvissajjanāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / दुतियगाथासङ्गणिकवण्णना • Dutiyagāthāsaṅgaṇikavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / चोदनादिपुच्छाविस्सज्जनावण्णना • Codanādipucchāvissajjanāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / चोदनादिपुच्छाविस्सज्जनावण्णना • Codanādipucchāvissajjanāvaṇṇanā
