Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / വിനയാലങ്കാര-ടീകാ • Vinayālaṅkāra-ṭīkā

    ൩൧. ചോദനാദിവിനിച്ഛയകഥാ

    31. Codanādivinicchayakathā

    ൨൩൦. ഏവം ഗരുഭണ്ഡവിനിച്ഛയം കഥേത്വാ ഇദാനി ചോദനാദിവിനിച്ഛയം കഥേതും ‘‘ചോദനാദിവിനിച്ഛയോതി ഏത്ഥ പനാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ ചോദീയതേ ചോദനാ, ദോസാരോപനന്തി അത്ഥോ. ആദി-സദ്ദേന സാരണാദയോ സങ്ഗണ്ഹാതി. വുത്തഞ്ഹേതം കമ്മക്ഖന്ധകേ (ചൂളവ॰ ൪, ൫) ‘‘ചോദേത്വാ കതം ഹോതി, സാരേത്വാ കതം ഹോതി, ആപത്തിം രോപേത്വാ കതം ഹോതീ’’തി. ‘‘ചോദേതും പന കോ ലഭതി, കോ ന ലഭതീ’’തി ഇദം അനുദ്ധംസനാധിപ്പായം വിനാപി ചോദനാലക്ഖണം ദസ്സേതും വുത്തം. സീലസമ്പന്നോതി ഇദം ദുസ്സീലസ്സ വചനം അപ്പമാണന്തി അധിപ്പായേന വുത്തം. ഭിക്ഖുനീനം പന ഭിക്ഖും ചോദേതും അനിസ്സരത്താ ‘ഭിക്ഖുനിമേവാ’തി വുത്തം. സതിപി ഭിക്ഖുനീനം ഭിക്ഖൂസു അനിസ്സരഭാവേ താഹി കതചോദനാപി ചോദനാരഹത്താ ചോദനായേവാതി അധിപ്പായേന ‘‘പഞ്ചപി സഹധമ്മികാ ലഭന്തീ’’തി വുത്തം. ഭിക്ഖുസ്സ സുത്വാ ചോദേതീതിആദിനാ ചോദകോ യേസം സുത്വാ ചോദേതി, തേസമ്പി വചനം പമാണമേവാതി സമ്പടിച്ഛിതത്താ തേസം ചോദനാപി രുഹതേവാതി ദസ്സേതും ‘‘ഥേരോ സുത്തം നിദസ്സേസീ’’തി സാരത്ഥദീപനിയം (സാരത്ഥ॰ ടീ॰ ൨.൩൮൫-൩൮൬) വുത്തം. വിമതിവിനോദനിയം (വി॰ വി॰ ടീ॰ ൧.൩൮൬) പന ‘‘അമൂലകചോദനാപസങ്ഗേന സമൂലകചോദനാലക്ഖണാദിം ദസ്സേതും ‘ചോദേതും പന കോ ലഭതി, കോ ന ലഭതീ’തിആദി ആരദ്ധം. ‘ഭിക്ഖുസ്സ സുത്വാ ചോദേതീ’തിആദിസുത്തം യസ്മാ യേ ചോദകസ്സ അഞ്ഞേസം വിപത്തിം പകാസേന്തി, തേപി തസ്മിം ഖണേ ചോദകഭാവേ ഠത്വാവ പകാസേന്തി, തേസഞ്ച വചനം ഗഹേത്വാ ഇതരോപി യസ്മാ ചോദേതുഞ്ച അസമ്പടിച്ഛന്തം തേഹി തിത്ഥിയസാവകപരിയോസാനേഹി പഠമചോദകേഹി സമ്പടിച്ഛാപേതുഞ്ച ലഭതി, തസ്മാ ഇധ സാധകഭാവേന ഉദ്ധടന്തി വേദിതബ്ബ’’ന്തി വുത്തം.

    230. Evaṃ garubhaṇḍavinicchayaṃ kathetvā idāni codanādivinicchayaṃ kathetuṃ ‘‘codanādivinicchayoti ettha panā’’tiādimāha. Tattha codīyate codanā, dosāropananti attho. Ādi-saddena sāraṇādayo saṅgaṇhāti. Vuttañhetaṃ kammakkhandhake (cūḷava. 4, 5) ‘‘codetvā kataṃ hoti, sāretvā kataṃ hoti, āpattiṃ ropetvā kataṃ hotī’’ti. ‘‘Codetuṃ pana ko labhati, ko na labhatī’’ti idaṃ anuddhaṃsanādhippāyaṃ vināpi codanālakkhaṇaṃ dassetuṃ vuttaṃ. Sīlasampannoti idaṃ dussīlassa vacanaṃ appamāṇanti adhippāyena vuttaṃ. Bhikkhunīnaṃ pana bhikkhuṃ codetuṃ anissarattā ‘bhikkhunimevā’ti vuttaṃ. Satipi bhikkhunīnaṃ bhikkhūsu anissarabhāve tāhi katacodanāpi codanārahattā codanāyevāti adhippāyena ‘‘pañcapi sahadhammikā labhantī’’ti vuttaṃ. Bhikkhussa sutvā codetītiādinā codako yesaṃ sutvā codeti, tesampi vacanaṃ pamāṇamevāti sampaṭicchitattā tesaṃ codanāpi ruhatevāti dassetuṃ ‘‘thero suttaṃ nidassesī’’ti sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. 2.385-386) vuttaṃ. Vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. 1.386) pana ‘‘amūlakacodanāpasaṅgena samūlakacodanālakkhaṇādiṃ dassetuṃ ‘codetuṃ pana kolabhati, ko na labhatī’tiādi āraddhaṃ. ‘Bhikkhussa sutvā codetī’tiādisuttaṃ yasmā ye codakassa aññesaṃ vipattiṃ pakāsenti, tepi tasmiṃ khaṇe codakabhāve ṭhatvāva pakāsenti, tesañca vacanaṃ gahetvā itaropi yasmā codetuñca asampaṭicchantaṃ tehi titthiyasāvakapariyosānehi paṭhamacodakehi sampaṭicchāpetuñca labhati, tasmā idha sādhakabhāvena uddhaṭanti veditabba’’nti vuttaṃ.

    ഗരുകാനം ദ്വിന്നന്തി പാരാജികസങ്ഘാദിസേസാനം. അവസേസാനന്തി ഥുല്ലച്ചയാദീനം പഞ്ചന്നം ആപത്തീനം. മിച്ഛാദിട്ഠി നാമ ‘‘നത്ഥി ദിന്ന’’ന്തിആദിനയപ്പവത്താ ദസവത്ഥുകാ ദിട്ഠി. ‘‘അന്തവാ ലോകോ അനന്തവാ ലോകോ’’തിആദികാ അന്തം ഗണ്ഹാപകദിട്ഠി അന്തഗ്ഗാഹികാ നാമ. ആജീവഹേതു പഞ്ഞത്താനം ഛന്നന്തി ആജീവഹേതുപി ആപജ്ജിതബ്ബാനം ഉത്തരിമനുസ്സധമ്മേ പാരാജികം, സഞ്ചരിത്തേ സങ്ഘാദിസേസോ, ‘‘യോ തേ വിഹാരേ വസതി, സോ അരഹാ’’തി പരിയായേന ഥുല്ലച്ചയം, ഭിക്ഖുസ്സ പണീതഭോജനവിഞ്ഞത്തിയാ പാചിത്തിയം, ഭിക്ഖുനിയാ പണീതഭോജനവിഞ്ഞത്തിയാ പാടിദേസനീയം, സൂപോദനവിഞ്ഞത്തിയാ ദുക്കടന്തി ഇമേസം പരിവാരേ (പരി॰ ൨൮൭) വുത്താനം ഛന്നം. ന ഹേതാ ആപത്തിയോ ആജീവഹേതു ഏവ പഞ്ഞത്താ സഞ്ചരിത്താദീനം അഞ്ഞഥാപി ആപജ്ജിതബ്ബതോ. ആജീവഹേതുപി ഏതാസം ആപജ്ജനം സന്ധായ ഏവം വുത്തം, ആജീവഹേതുപി പഞ്ഞത്താനന്തി അത്ഥോ. ദിട്ഠിവിപത്തിആജീവവിപത്തീഹി ചോദേന്തോപി തമ്മൂലികായ ആപത്തിയാ ഏവ ചോദേതി.

    Garukānaṃ dvinnanti pārājikasaṅghādisesānaṃ. Avasesānanti thullaccayādīnaṃ pañcannaṃ āpattīnaṃ. Micchādiṭṭhi nāma ‘‘natthi dinna’’ntiādinayappavattā dasavatthukā diṭṭhi. ‘‘Antavā loko anantavā loko’’tiādikā antaṃ gaṇhāpakadiṭṭhi antaggāhikā nāma. Ājīvahetu paññattānaṃ channanti ājīvahetupi āpajjitabbānaṃ uttarimanussadhamme pārājikaṃ, sañcaritte saṅghādiseso, ‘‘yo te vihāre vasati, so arahā’’ti pariyāyena thullaccayaṃ, bhikkhussa paṇītabhojanaviññattiyā pācittiyaṃ, bhikkhuniyā paṇītabhojanaviññattiyā pāṭidesanīyaṃ, sūpodanaviññattiyā dukkaṭanti imesaṃ parivāre (pari. 287) vuttānaṃ channaṃ. Na hetā āpattiyo ājīvahetu eva paññattā sañcarittādīnaṃ aññathāpi āpajjitabbato. Ājīvahetupi etāsaṃ āpajjanaṃ sandhāya evaṃ vuttaṃ, ājīvahetupi paññattānanti attho. Diṭṭhivipattiājīvavipattīhi codentopi tammūlikāya āpattiyā eva codeti.

    ‘‘കസ്മാ മം ന വന്ദസീ’’തി പുച്ഛിതേ ‘‘അസ്സമണോസി, അസക്യപുത്തിയോസീ’’തി അവന്ദനകാരണസ്സ വുത്തത്താ അന്തിമവത്ഥും അജ്ഝാപന്നോ ന വന്ദിതബ്ബോതി വദന്തി. ചോദേതുകാമതായ ഏവ അവന്ദിത്വാ അത്തനാ വത്തബ്ബസ്സ വുത്തമത്ഥം ഠപേത്വാ അവന്ദിയഭാവേ തം കാരണം ന ഹോതീതി ചൂളഗണ്ഠിപദേ മജ്ഝിമഗണ്ഠിപദേ ച വുത്തം. അന്തിമവത്ഥുഅജ്ഝാപന്നസ്സ അവന്ദിയേസു അവുത്തത്താ തേന സദ്ധിം സയന്തസ്സ സഹസേയ്യാപത്തിയാ അഭാവതോ, തസ്സ ച പടിഗ്ഗഹണസ്സ രുഹനതോ തദേവ യുത്തതരന്തി വിഞ്ഞായതി. കിഞ്ചാപി യാവ സോ ഭിക്ഖുഭാവം പടിജാനാതി, താവ വന്ദിതബ്ബോ, യദാ പന ‘‘അസ്സമണോമ്ഹീ’’തി പടിജാനാതി, തദാ ന വന്ദിതബ്ബോതി അയമേത്ഥ വിസേസോ വേദിതബ്ബോ. അന്തിമവത്ഥും അജ്ഝാപന്നസ്സ ഹി ഭിക്ഖുഭാവം പടിജാനന്തസ്സേവ ഭിക്ഖുഭാവോ, ന തതോ പരം. ഭിക്ഖുഭാവം അപ്പടിജാനന്തോ ഹി അനുപസമ്പന്നപക്ഖം ഭജതി. യസ്മാ ആമിസം ദേന്തോ അത്തനോ ഇച്ഛിതട്ഠാനേയേവ ദേതി, തസ്മാ പടിപാടിയാ നിസിന്നാനം യാഗുഭത്താദീനി ദേന്തേന ഏകസ്സ ചോദേതുകാമതായ അദിന്നേപി ചോദനാ നാമ ന ഹോതീതി ആഹ ‘‘ന താവ താ ചോദനാ ഹോതീ’’തി.

    ‘‘Kasmā maṃ na vandasī’’ti pucchite ‘‘assamaṇosi, asakyaputtiyosī’’ti avandanakāraṇassa vuttattā antimavatthuṃ ajjhāpanno na vanditabboti vadanti. Codetukāmatāya eva avanditvā attanā vattabbassa vuttamatthaṃ ṭhapetvā avandiyabhāve taṃ kāraṇaṃ na hotīti cūḷagaṇṭhipade majjhimagaṇṭhipade ca vuttaṃ. Antimavatthuajjhāpannassa avandiyesu avuttattā tena saddhiṃ sayantassa sahaseyyāpattiyā abhāvato, tassa ca paṭiggahaṇassa ruhanato tadeva yuttataranti viññāyati. Kiñcāpi yāva so bhikkhubhāvaṃ paṭijānāti, tāva vanditabbo, yadā pana ‘‘assamaṇomhī’’ti paṭijānāti, tadā na vanditabboti ayamettha viseso veditabbo. Antimavatthuṃ ajjhāpannassa hi bhikkhubhāvaṃ paṭijānantasseva bhikkhubhāvo, na tato paraṃ. Bhikkhubhāvaṃ appaṭijānanto hi anupasampannapakkhaṃ bhajati. Yasmā āmisaṃ dento attano icchitaṭṭhāneyeva deti, tasmā paṭipāṭiyā nisinnānaṃ yāgubhattādīni dentena ekassa codetukāmatāya adinnepi codanā nāma na hotīti āha ‘‘na tāva tā codanā hotī’’ti.

    ൨൩൧. ചോദേതബ്ബോതി ചുദിതോ, ചുദിതോ ഏവ ചുദിതകോ, അപരാധവന്തോ പുഗ്ഗലോ. ചോദേതീതി ചോദകോ, അപരാധപകാസകോ. ചുദിതകോ ച ചോദകോ ച ചുദിതകചോദകാ. ഉബ്ബാഹികായാതി ഉബ്ബഹന്തി വിയോജേന്തി ഏതായ അലജ്ജീനം തജ്ജനിം വാ കലഹം വാതി ഉബ്ബാഹികാ, സങ്ഘസമ്മുതി, തായ. വിനിച്ഛിനനം നാമ തായ സമ്മതഭിക്ഖൂഹി വിനിച്ഛിനനമേവ. അലജ്ജുസ്സന്നായ ഹി പരിസായ സമഥക്ഖന്ധകേ ആഗതേഹി ദസഹങ്ഗേഹി സമന്നാഗതാ ദ്വേ തയോ ഭിക്ഖൂ തത്ഥേവ വുത്തായ ഞത്തിദുതിയകമ്മവാചായ സമ്മന്നിതബ്ബാ. വുത്തഞ്ഹേതം സമഥക്ഖന്ധകേ (ചൂളവ॰ ൨൩൧-൨൩൨) –

    231. Codetabboti cudito, cudito eva cuditako, aparādhavanto puggalo. Codetīti codako, aparādhapakāsako. Cuditako ca codako ca cuditakacodakā. Ubbāhikāyāti ubbahanti viyojenti etāya alajjīnaṃ tajjaniṃ vā kalahaṃ vāti ubbāhikā, saṅghasammuti, tāya. Vinicchinanaṃ nāma tāya sammatabhikkhūhi vinicchinanameva. Alajjussannāya hi parisāya samathakkhandhake āgatehi dasahaṅgehi samannāgatā dve tayo bhikkhū tattheva vuttāya ñattidutiyakammavācāya sammannitabbā. Vuttañhetaṃ samathakkhandhake (cūḷava. 231-232) –

    ‘‘തേഹി ചേ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖൂഹി തസ്മിം അധികരണേ വിനിച്ഛിയമാനേ അനന്താനി ചേവ ഭസ്സാനി ജായന്തി, ന ചേകസ്സ ഭാസിതസ്സ അത്ഥോ വിഞ്ഞായതി . അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, ഏവരൂപം അധികരണം ഉബ്ബാഹികായ വൂപസമേതും. ദസഹങ്ഗേഹി സമന്നാഗതോ ഭിക്ഖു ഉബ്ബാഹികായ സമ്മന്നിതബ്ബോ, സീലവാ ഹോതി, പാതിമോക്ഖസംവരസംവുതോ വിഹരതി ആചാരഗോചരസമ്പന്നോ അണുമത്തേസു വജ്ജേസു ഭയദസ്സാവീ സമാദായ സിക്ഖതി സിക്ഖാപദേസു , ബഹുസ്സുതോ ഹോതി സുതധരോ സുതസന്നിചയോ, യേ തേ ധമ്മാ ആദികല്യാണാ മജ്ഝേകല്യാണാ പരിയോസാനകല്യാണാ സാത്ഥം സബ്യഞ്ജനം കേവലപരിപുണ്ണം പരിസുദ്ധം ബ്രഹ്മചരിയം അഭിവദന്തി, തഥാരൂപസ്സ ധമ്മാ ബഹുസ്സുതാ ഹോന്തി ധാതാ വചസാ പരിചിതാ മനസാനുപേക്ഖിതാ ദിട്ഠിയാ സുപ്പടിവിദ്ധാ, ഉഭയാനി ഖോ പനസ്സ പാതിമോക്ഖാനി വിത്ഥാരേന സ്വാഗതാനി ഹോന്തി സുവിഭത്താനി സുപ്പവത്തീനി സുവിനിച്ഛിതാനി സുത്തസോ അനുബ്യഞ്ജനസോ, വിനയേ ഖോ പന ഛേകോ ഹോതി അസംഹീരോ, പടിബലോ ഹോതി ഉഭോ അത്ഥപച്ചത്ഥികേ അസ്സാസേതും സഞ്ഞാപേതും നിജ്ഝാപേതും പേക്ഖേതും പസ്സിതും പസാദേതും, അധികരണസമുപ്പാദവൂപസമകുസലോ ഹോതി, അധികരണം ജാനാതി, അധികരണസമുദയം ജാനാതി, അധികരണനിരോധം ജാനാതി, അധികരണനിരോധഗാമിനിപടിപദം ജാനാതി. അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, ഇമേഹി ദസഹങ്ഗേഹി സമന്നാഗതം ഭിക്ഖും ഉബ്ബാഹികായ സമ്മന്നിതും.

    ‘‘Tehi ce, bhikkhave, bhikkhūhi tasmiṃ adhikaraṇe vinicchiyamāne anantāni ceva bhassāni jāyanti, na cekassa bhāsitassa attho viññāyati . Anujānāmi, bhikkhave, evarūpaṃ adhikaraṇaṃ ubbāhikāya vūpasametuṃ. Dasahaṅgehi samannāgato bhikkhu ubbāhikāya sammannitabbo, sīlavā hoti, pātimokkhasaṃvarasaṃvuto viharati ācāragocarasampanno aṇumattesu vajjesu bhayadassāvī samādāya sikkhati sikkhāpadesu , bahussuto hoti sutadharo sutasannicayo, ye te dhammā ādikalyāṇā majjhekalyāṇā pariyosānakalyāṇā sātthaṃ sabyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ abhivadanti, tathārūpassa dhammā bahussutā honti dhātā vacasā paricitā manasānupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā, ubhayāni kho panassa pātimokkhāni vitthārena svāgatāni honti suvibhattāni suppavattīni suvinicchitāni suttaso anubyañjanaso, vinaye kho pana cheko hoti asaṃhīro, paṭibalo hoti ubho atthapaccatthike assāsetuṃ saññāpetuṃ nijjhāpetuṃ pekkhetuṃ passituṃ pasādetuṃ, adhikaraṇasamuppādavūpasamakusalo hoti, adhikaraṇaṃ jānāti, adhikaraṇasamudayaṃ jānāti, adhikaraṇanirodhaṃ jānāti, adhikaraṇanirodhagāminipaṭipadaṃ jānāti. Anujānāmi, bhikkhave, imehi dasahaṅgehi samannāgataṃ bhikkhuṃ ubbāhikāya sammannituṃ.

    ‘‘ഏവഞ്ച പന, ഭിക്ഖവേ, സമ്മന്നിതബ്ബോ. പഠമം ഭിക്ഖു യാചിതബ്ബോ, യാചിത്വാ ബ്യത്തേന ഭിക്ഖുനാ പടിബലേന സങ്ഘോ ഞാപേതബ്ബോ –

    ‘‘Evañca pana, bhikkhave, sammannitabbo. Paṭhamaṃ bhikkhu yācitabbo, yācitvā byattena bhikkhunā paṭibalena saṅgho ñāpetabbo –

    ‘‘സുണാതു മേ, ഭന്തേ, സങ്ഘോ, അമ്ഹാകം ഇമസ്മിം അധികരണേ വിനിച്ഛിയമാനേ അനന്താനി ചേവ ഭസ്സാനി ജായന്തി, ന ചേകസ്സ ഭാസിതസ്സ അത്ഥോ വിഞ്ഞായതി. യദി സങ്ഘസ്സ പത്തകല്ലം, സങ്ഘോ ഇത്ഥന്നാമഞ്ച ഇത്ഥന്നാമഞ്ച ഭിക്ഖും സമ്മന്നേയ്യ ഉബ്ബാഹികായ ഇമം അധികരണം വൂപസമേതും, ഏസാ ഞത്തി.

    ‘‘Suṇātu me, bhante, saṅgho, amhākaṃ imasmiṃ adhikaraṇe vinicchiyamāne anantāni ceva bhassāni jāyanti, na cekassa bhāsitassa attho viññāyati. Yadi saṅghassa pattakallaṃ, saṅgho itthannāmañca itthannāmañca bhikkhuṃ sammanneyya ubbāhikāya imaṃ adhikaraṇaṃ vūpasametuṃ, esā ñatti.

    ‘‘സുണാതു മേ, ഭന്തേ, സങ്ഘോ, അമ്ഹാകം ഇമസ്മിം അധികരണേ വിനിച്ഛിയമാനേ അനന്താനി ചേവ ഭസ്സാനി ജായന്തി, ന ചേകസ്സ ഭാസിതസ്സ അത്ഥോ വിഞ്ഞായതി. സങ്ഘോ ഇത്ഥന്നാമഞ്ച ഇത്ഥന്നാമഞ്ച ഭിക്ഖും സമ്മന്നതി ഉബ്ബാഹികായ ഇമം അധികരണം വൂപസമേതും. യസ്സായസ്മതോ ഖമതി ഇത്ഥന്നാമസ്സ ച ഇത്ഥന്നാമസ്സ ച ഭിക്ഖുനോ സമ്മുതി ഉബ്ബാഹികായ ഇമം അധികരണം വൂപസമേതും, സോ തുണ്ഹസ്സ. യസ്സ നക്ഖമതി, സോ ഭാസേയ്യ.

    ‘‘Suṇātu me, bhante, saṅgho, amhākaṃ imasmiṃ adhikaraṇe vinicchiyamāne anantāni ceva bhassāni jāyanti, na cekassa bhāsitassa attho viññāyati. Saṅgho itthannāmañca itthannāmañca bhikkhuṃ sammannati ubbāhikāya imaṃ adhikaraṇaṃ vūpasametuṃ. Yassāyasmato khamati itthannāmassa ca itthannāmassa ca bhikkhuno sammuti ubbāhikāya imaṃ adhikaraṇaṃ vūpasametuṃ, so tuṇhassa. Yassa nakkhamati, so bhāseyya.

    ‘‘സമ്മതോ സങ്ഘേന ഇത്ഥന്നാമോ ച ഇത്ഥന്നാമോ ച ഭിക്ഖു ഉബ്ബാഹികായ ഇമം അധികരണം വൂപസമേതും, ഖമതി സങ്ഘസ്സ, തസ്മാ തുണ്ഹീ, ഏവമേതം ധാരയാമീ’’തി.

    ‘‘Sammato saṅghena itthannāmo ca itthannāmo ca bhikkhu ubbāhikāya imaṃ adhikaraṇaṃ vūpasametuṃ, khamati saṅghassa, tasmā tuṇhī, evametaṃ dhārayāmī’’ti.

    തേഹി ച സമ്മതേഹി വിസും വാ നിസീദിത്വാ തസ്സാ ഏവ വാ പരിസായ ‘‘അഞ്ഞേഹി ന കിഞ്ചി കഥേതബ്ബ’’ന്തി സാവേത്വാ തം അധികരണം വിനിച്ഛിതബ്ബം. തുമ്ഹാകന്തി ചുദിതകചോദകേ സന്ധായ വുത്തം.

    Tehi ca sammatehi visuṃ vā nisīditvā tassā eva vā parisāya ‘‘aññehi na kiñci kathetabba’’nti sāvetvā taṃ adhikaraṇaṃ vinicchitabbaṃ. Tumhākanti cuditakacodake sandhāya vuttaṃ.

    ‘‘കിമ്ഹീതി കിസ്മിം വത്ഥുസ്മിം. കിമ്ഹി നമ്പി ന ജാനാസീതി കിമ്ഹി നന്തി വചനമ്പി ന ജാനാസി. നാസ്സ അനുയോഗോ ദാതബ്ബോതി നാസ്സ പുച്ഛാ പടിപുച്ഛാ ദാതബ്ബാ’’തി സാരത്ഥദീപനിയം (സാരത്ഥ॰ ടീ॰ ൨.൩൮൫-൩൮൬) വുത്തം, വിമതിവിനോദനിയം (വി॰ വി॰ ടീ॰ ൧.൩൮൬) പന – കിമ്ഹീതി കിസ്മിം വത്ഥുസ്മിം, കതരവിപത്തിയന്തി അത്ഥോ. കിമ്ഹി നം നാമാതി ഇദം ‘‘കതരായ വിപത്തിയാ ഏതം ചോദേസീ’’തി യായ കായചി വിഞ്ഞായമാനായ ഭാസായ വുത്തേപി ചോദകസ്സ വിനയേ അപകതഞ്ഞുതായ ‘‘സീലാചാരദിട്ഠിആജീവവിപത്തീസു കതരായാതി മം പുച്ഛതീ’’തി വിഞ്ഞാതും അസക്കോന്തസ്സ പുച്ഛാ, ന പന ‘‘കിമ്ഹീ’’തിആദിപദത്ഥമത്തം അജാനന്തസ്സ. ന ഹി അനുവിജ്ജകോ ചോദകം ബാലം അപരിചിതഭാസായ ‘‘കിമ്ഹി ന’’ന്തി പുച്ഛതി. കിമ്ഹി നമ്പി ന ജാനാസീതി ഇദമ്പി വചനമത്തം സന്ധായ വുത്തം ന ഹോതി. ‘‘കതരവിപത്തിയാ’’തി വുത്തേ ‘‘അസുകായ വിപത്തിയാ’’തി വത്തുമ്പി ‘‘ന ജാനാസീ’’തി വചനസ്സ അധിപ്പായമേവ സന്ധായ വുത്തന്തി ഗഹേതബ്ബം. തേനേവ വക്ഖതി ‘‘നാസ്സ അനുയോഗോ ദാതബ്ബോ’’തി.

    ‘‘Kimhīti kismiṃ vatthusmiṃ. Kimhi nampi na jānāsīti kimhi nanti vacanampi na jānāsi. Nāssa anuyogo dātabboti nāssa pucchā paṭipucchā dātabbā’’ti sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. 2.385-386) vuttaṃ, vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. 1.386) pana – kimhīti kismiṃ vatthusmiṃ, kataravipattiyanti attho. Kimhi naṃ nāmāti idaṃ ‘‘katarāya vipattiyā etaṃ codesī’’ti yāya kāyaci viññāyamānāya bhāsāya vuttepi codakassa vinaye apakataññutāya ‘‘sīlācāradiṭṭhiājīvavipattīsu katarāyāti maṃ pucchatī’’ti viññātuṃ asakkontassa pucchā, na pana ‘‘kimhī’’tiādipadatthamattaṃ ajānantassa. Na hi anuvijjako codakaṃ bālaṃ aparicitabhāsāya ‘‘kimhi na’’nti pucchati. Kimhi nampi na jānāsīti idampi vacanamattaṃ sandhāya vuttaṃ na hoti. ‘‘Kataravipattiyā’’ti vutte ‘‘asukāya vipattiyā’’ti vattumpi ‘‘na jānāsī’’ti vacanassa adhippāyameva sandhāya vuttanti gahetabbaṃ. Teneva vakkhati ‘‘nāssa anuyogo dātabbo’’ti.

    ‘‘തസ്സ നയോ ദാതബ്ബോ’’തി തസ്സാതി ബാലസ്സ ലജ്ജിസ്സ. ‘‘തസ്സ നയോ ദാതബ്ബോ’’തി വത്വാ ച ‘‘കിമ്ഹി നം ചോദേസീതി സീലവിപത്തിയാ’’തിആദി അധിപ്പായപ്പകാസനമേവ നയദാനം വുത്തം, ന പന കിമ്ഹി-നം-പദാനംപരിയായമത്തദസ്സനം. ന ഹി ബാലോ ‘‘കതരവിപത്തിയം നം ചോദേസീ’’തി ഇമസ്സ വചനസ്സ അത്ഥേ ഞാതേപി വിപത്തിപ്പഭേദം, അത്തനാ ചോദിയമാനം വിപത്തിസരൂപഞ്ച ജാനിതും സക്കോതി, തസ്മാ തേനേവ അജാനനേന അലജ്ജീ അപസാദേതബ്ബോ. കിമ്ഹി നന്തി ഇദമ്പി ഉപലക്ഖണമത്തം. അഞ്ഞേന വാ യേന കേനചി ആകാരേന അവിഞ്ഞുതം പകാസേത്വാ വിസ്സജ്ജേതബ്ബോവ. ‘‘ദുമ്മങ്കൂനം പുഗ്ഗലാനം നിഗ്ഗഹായാ’’തിആദിവചനതോ ‘‘അലജ്ജീനിഗ്ഗഹത്ഥായ…പേ॰… പഞ്ഞത്ത’’ന്തി വുത്തം. ഏഹിതീതി ഏതി, ഹി-കാരോ ഏത്ഥ ആഗമോ ദട്ഠബ്ബോ, ആഗമിസ്സതീതി അത്ഥോ. ദിട്ഠസന്താനേനാതി ദിട്ഠനിയാമേന. അലജ്ജിസ്സ പടിഞ്ഞായ ഏവ കാതബ്ബന്തി വചനപടിവചനക്കമേനേവ ദോസേ ആവിഭൂതേപി അലജ്ജിസ്സ ‘‘അസുദ്ധോ അഹ’’ന്തി ദോസസമ്പടിച്ഛനപടിഞ്ഞായ ഏവ ആപത്തിയാ കാതബ്ബന്തി അത്ഥോ. കേചി പന ‘‘അലജ്ജിസ്സ ഏതം നത്ഥീതി സുദ്ധപടിഞ്ഞായ ഏവ അനാപത്തിയാ കാതബ്ബന്തി അയമേത്ഥ അത്ഥോ സങ്ഗഹിതോ’’തി വദന്തി, തം ന യുത്തം അനുവിജ്ജകസ്സേവ നിരത്ഥകത്താപത്തിതോ, ചോദകേനേവ അലജ്ജിപടിഞ്ഞായ ഠാതബ്ബതോ. ദോസോപഗമപടിഞ്ഞാ ഏവ ഹി ഇധ പടിഞ്ഞാതി അധിപ്പേതാ, തേനേവ വക്ഖതി ‘‘ഏതമ്പി നത്ഥി, ഏതമ്പി നത്ഥീതി പടിഞ്ഞം ന ദേതീ’’തിആദി.

    ‘‘Tassa nayo dātabbo’’ti tassāti bālassa lajjissa. ‘‘Tassa nayo dātabbo’’ti vatvā ca ‘‘kimhi naṃ codesīti sīlavipattiyā’’tiādi adhippāyappakāsanameva nayadānaṃ vuttaṃ, na pana kimhi-naṃ-padānaṃpariyāyamattadassanaṃ. Na hi bālo ‘‘kataravipattiyaṃ naṃ codesī’’ti imassa vacanassa atthe ñātepi vipattippabhedaṃ, attanā codiyamānaṃ vipattisarūpañca jānituṃ sakkoti, tasmā teneva ajānanena alajjī apasādetabbo. Kimhi nanti idampi upalakkhaṇamattaṃ. Aññena vā yena kenaci ākārena aviññutaṃ pakāsetvā vissajjetabbova. ‘‘Dummaṅkūnaṃ puggalānaṃ niggahāyā’’tiādivacanato ‘‘alajjīniggahatthāya…pe… paññatta’’nti vuttaṃ. Ehitīti eti, hi-kāro ettha āgamo daṭṭhabbo, āgamissatīti attho. Diṭṭhasantānenāti diṭṭhaniyāmena. Alajjissa paṭiññāya eva kātabbanti vacanapaṭivacanakkameneva dose āvibhūtepi alajjissa ‘‘asuddho aha’’nti dosasampaṭicchanapaṭiññāya eva āpattiyā kātabbanti attho. Keci pana ‘‘alajjissa etaṃ natthīti suddhapaṭiññāya eva anāpattiyā kātabbanti ayamettha attho saṅgahito’’ti vadanti, taṃ na yuttaṃ anuvijjakasseva niratthakattāpattito, codakeneva alajjipaṭiññāya ṭhātabbato. Dosopagamapaṭiññā eva hi idha paṭiññāti adhippetā, teneva vakkhati ‘‘etampi natthi, etampi natthīti paṭiññaṃ na detī’’tiādi.

    തദത്ഥദീപനത്ഥന്തി അലജ്ജിസ്സ ദോസേ ആവിഭൂതേപി തസ്സ ദോസോപഗമപടിഞ്ഞായ ഏവ കാതബ്ബതാദീപനത്ഥം. വിവാദവത്ഥുസങ്ഖാതേ അത്ഥേ പച്ചത്ഥികാ അത്ഥപച്ചത്ഥികാ. സഞ്ഞം ദത്വാതി തേസം കഥാപച്ഛേദത്ഥം അഭിമുഖകരണത്ഥഞ്ച സദ്ദം കത്വാ. വിനിച്ഛിനിതും അനനുച്ഛവികോതി അസുദ്ധോതി സഞ്ഞായ ചോദകപക്ഖേ പവിട്ഠത്താ അനുവിജ്ജകഭാവതോ ബഹിഭൂതത്താ അനുവിജ്ജിതും അസക്കുണേയ്യത്തം സന്ധായ വുത്തം. സന്ദേഹേ ഏവ ഹി സതി അനുവിജ്ജിതും സക്കാ, അസുദ്ധലദ്ധിയാ പന സതി ചുദിതകേന വുത്തം സബ്ബം അസച്ചതോപി പടിഭാതി, കഥം തത്ഥ അനുവിജ്ജനാ സിയാതി.

    Tadatthadīpanatthanti alajjissa dose āvibhūtepi tassa dosopagamapaṭiññāya eva kātabbatādīpanatthaṃ. Vivādavatthusaṅkhāte atthe paccatthikā atthapaccatthikā. Saññaṃ datvāti tesaṃ kathāpacchedatthaṃ abhimukhakaraṇatthañca saddaṃ katvā. Vinicchinituṃ ananucchavikoti asuddhoti saññāya codakapakkhe paviṭṭhattā anuvijjakabhāvato bahibhūtattā anuvijjituṃ asakkuṇeyyattaṃ sandhāya vuttaṃ. Sandehe eva hi sati anuvijjituṃ sakkā, asuddhaladdhiyā pana sati cuditakena vuttaṃ sabbaṃ asaccatopi paṭibhāti, kathaṃ tattha anuvijjanā siyāti.

    തഥാ നാസിതകോവ ഭവിസ്സതീതി ഇമിനാ വിനിച്ഛയമ്പി അദത്വാ സങ്ഘതോ വിയോജനം നാമ ലിങ്ഗനാസനാ വിയ അയമ്പി ഏകോ നാസനപ്പകാരോതി ദസ്സേതി. ഏകസമ്ഭോഗപരിഭോഗാതി ഇദം അത്തനോ സന്തികാ തേസം വിമോചനത്ഥം വുത്തം, ന പന തേസം അഞ്ഞമഞ്ഞസമ്ഭോഗേ യോജനത്ഥം.

    Tathā nāsitakova bhavissatīti iminā vinicchayampi adatvā saṅghato viyojanaṃ nāma liṅganāsanā viya ayampi eko nāsanappakāroti dasseti. Ekasambhogaparibhogāti idaṃ attano santikā tesaṃ vimocanatthaṃ vuttaṃ, na pana tesaṃ aññamaññasambhoge yojanatthaṃ.

    വിരദ്ധം ഹോതീതി സഞ്ചിച്ച ആപത്തിം ആപന്നോ ഹോതി. ആദിതോ പട്ഠായ അലജ്ജീ നാമ നത്ഥീതി ഇദം ‘‘പക്ഖാനം അനുരക്ഖണത്ഥായ പടിഞ്ഞം ന ദേതീ’’തി ഇമസ്സ അലജ്ജീലക്ഖണസമ്ഭവസ്സ കരണവചനം. പടിച്ഛാദിതകാലതോ പട്ഠായ അലജ്ജീ നാമ ഏവ, പുരിമോ ലജ്ജിഭാവോ ന രക്ഖതീതി അത്ഥോ. പടിഞ്ഞം ന ദേതീതി ‘‘സചേ മയാ കതദോസം വക്ഖാമി, മയ്ഹം അനുവത്തകാ ഭിജ്ജിസ്സന്തീ’’തി പടിഞ്ഞം ന ദേതി. ഠാനേ ന തിട്ഠതീതി ലജ്ജിട്ഠാനേ ന തിട്ഠതി, കായവാചാസു വീതിക്കമോ ഹോതി ഏവാതി അധിപ്പായോ. തേനാഹ ‘‘വിനിച്ഛയോ ന ദാതബ്ബോ’’തി, പുബ്ബേ പക്ഖികാനം പടിഞ്ഞായ വൂപസമിതസ്സപി അധികരണസ്സ ദുവൂപസന്തതായ അയമ്പി തഥാ നാസിതകോവ ഭവിസ്സതീതി അധിപ്പായോ.

    Viraddhaṃ hotīti sañcicca āpattiṃ āpanno hoti. Ādito paṭṭhāya alajjī nāma natthīti idaṃ ‘‘pakkhānaṃ anurakkhaṇatthāya paṭiññaṃ na detī’’ti imassa alajjīlakkhaṇasambhavassa karaṇavacanaṃ. Paṭicchāditakālato paṭṭhāya alajjī nāma eva, purimo lajjibhāvo na rakkhatīti attho. Paṭiññaṃ na detīti ‘‘sace mayā katadosaṃ vakkhāmi, mayhaṃ anuvattakā bhijjissantī’’ti paṭiññaṃ na deti. Ṭhāne na tiṭṭhatīti lajjiṭṭhāne na tiṭṭhati, kāyavācāsu vītikkamo hoti evāti adhippāyo. Tenāha ‘‘vinicchayo na dātabbo’’ti, pubbe pakkhikānaṃ paṭiññāya vūpasamitassapi adhikaraṇassa duvūpasantatāya ayampi tathā nāsitakova bhavissatīti adhippāyo.

    ൨൩൨. അദിന്നാദാനവത്ഥും വിനിച്ഛിനന്തേന പഞ്ചവീസതി അവഹാരാ സാധുകം സല്ലക്ഖേതബ്ബാതി ഏത്ഥ പഞ്ചവീസതി അവഹാരാ നാമ പഞ്ച പഞ്ചകാനി, തത്ഥ പഞ്ച പഞ്ചകാനി നാമ നാനാഭണ്ഡപഞ്ചകം ഏകഭണ്ഡപഞ്ചകം സാഹത്ഥികപഞ്ചകം പുബ്ബപയോഗപഞ്ചകം ഥേയ്യാവഹാരപഞ്ചകന്തി. തഥാ ഹി വുത്തം കങ്ഖാവിതരണിയം (കങ്ഖാ॰ അട്ഠ॰ ദുതിയപാരാജികവണ്ണനാ) ‘‘തേ പന അവഹാരാ പഞ്ച പഞ്ചകാനി സമോധാനേത്വാ സാധുകം സല്ലക്ഖേതബ്ബാ’’തിആദി. തത്ഥ നാനാഭണ്ഡപഞ്ചകഏകഭണ്ഡപഞ്ചകാനി പദഭാജനേ (പാരാ॰ ൯൨) വുത്താനം ‘‘ആദിയേയ്യ, ഹരേയ്യ, അവഹരേയ്യ, ഇരിയാപഥം വികോപേയ്യ, ഠാനാ ചാവേയ്യാ’’തി ഇമേസം പദാനം വസേന ലബ്ഭന്തി. തഥാ ഹി വുത്തം പോരാണേഹി –

    232.Adinnādānavatthuṃ vinicchinantena pañcavīsati avahārā sādhukaṃ sallakkhetabbāti ettha pañcavīsati avahārā nāma pañca pañcakāni, tattha pañca pañcakāni nāma nānābhaṇḍapañcakaṃ ekabhaṇḍapañcakaṃ sāhatthikapañcakaṃ pubbapayogapañcakaṃ theyyāvahārapañcakanti. Tathā hi vuttaṃ kaṅkhāvitaraṇiyaṃ (kaṅkhā. aṭṭha. dutiyapārājikavaṇṇanā) ‘‘te pana avahārā pañca pañcakāni samodhānetvā sādhukaṃ sallakkhetabbā’’tiādi. Tattha nānābhaṇḍapañcakaekabhaṇḍapañcakāni padabhājane (pārā. 92) vuttānaṃ ‘‘ādiyeyya, hareyya, avahareyya, iriyāpathaṃ vikopeyya, ṭhānā cāveyyā’’ti imesaṃ padānaṃ vasena labbhanti. Tathā hi vuttaṃ porāṇehi –

    ‘‘ആദിയന്തോ ഹരന്തോവ;

    ‘‘Ādiyanto harantova;

    ഹരന്തോ ഇരിയാപഥം;

    Haranto iriyāpathaṃ;

    വികോപേന്തോ തഥാ ഠാനാ;

    Vikopento tathā ṭhānā;

    ചാവേന്തോപി പരാജികോ’’തി.

    Cāventopi parājiko’’ti.

    തത്ഥ നാനാഭണ്ഡപഞ്ചകം സവിഞ്ഞാണകഅവിഞ്ഞാണകവസേന ദട്ഠബ്ബം, ഇതരം സവിഞ്ഞാണകവസേനേവ. കഥം? ആദിയേയ്യാതി ആരാമം അഭിയുഞ്ജതി, ആപത്തി ദുക്കടസ്സ. സാമികസ്സ വിമതിം ഉപ്പാദേതി, ആപത്തി ഥുല്ലച്ചയസ്സ. സാമികോ ‘‘ന മയ്ഹം ഭവിസ്സതീ’’തി ധുരം നിക്ഖിപതി, ആപത്തി പാരാജികസ്സ. ഹരേയ്യാതി അഞ്ഞസ്സ ഭണ്ഡം ഹരന്തോ സീസേ ഭാരം ഥേയ്യചിത്തോ ആമസതി, ദുക്കടം. ഫന്ദാപേതി, ഥുല്ലച്ചയം. ഖന്ധം ഓരോപേതി, പാരാജികം. അവഹരേയ്യാതി ഉപനിക്ഖിത്തം ഭണ്ഡം ‘‘ദേഹി മേ ഭണ്ഡ’’ന്തി വുച്ചമാനോ ‘‘നാഹം ഗണ്ഹാമീ’’തി ഭണതി, ദുക്കടം. സാമികസ്സ വിമതിം ഉപ്പാദേതി, ഥുല്ലച്ചയം. സാമികോ ‘‘ന മയ്ഹം ഭവിസ്സതീ’’തി ധുരം നിക്ഖിപതി, പാരാജികം. ഇരിയാപഥം വികോപേയ്യാതി ‘‘സഹഭണ്ഡഹാരകം നേസ്സാമീ’’തി പഠമം പാദം അതിക്കാമേതി, ഥുല്ലച്ചയം. ദുതിയം പാദം അതിക്കാമേതി, പാരാജികം. ഠാനാ ചാവേയ്യാതി ഥലട്ഠം ഭണ്ഡം ഥേയ്യചിത്തോ ആമസതി, ദുക്കടം. ഫന്ദാപേതി, ഥുല്ലച്ചയം. ഠാനാ ചാവേതി, പാരാജികം. ഏവം താവ നാനാഭണ്ഡപഞ്ചകം വേദിതബ്ബം. സസ്സാമികസ്സ പന ദാസസ്സ വാ തിരച്ഛാനഗതസ്സ വാ യഥാവുത്തേന അഭിയോഗാദിനാ നയേന ആദിയനഹരണ അവഹരണ ഇരിയാപഥവികോപന ഠാനാചാവനവസേന ഏകഭണ്ഡപഞ്ചകം വേദിതബ്ബം. തേനാഹു പോരാണാ –

    Tattha nānābhaṇḍapañcakaṃ saviññāṇakaaviññāṇakavasena daṭṭhabbaṃ, itaraṃ saviññāṇakavaseneva. Kathaṃ? Ādiyeyyāti ārāmaṃ abhiyuñjati, āpatti dukkaṭassa. Sāmikassa vimatiṃ uppādeti, āpatti thullaccayassa. Sāmiko ‘‘na mayhaṃ bhavissatī’’ti dhuraṃ nikkhipati, āpatti pārājikassa. Hareyyāti aññassa bhaṇḍaṃ haranto sīse bhāraṃ theyyacitto āmasati, dukkaṭaṃ. Phandāpeti, thullaccayaṃ. Khandhaṃ oropeti, pārājikaṃ. Avahareyyāti upanikkhittaṃ bhaṇḍaṃ ‘‘dehi me bhaṇḍa’’nti vuccamāno ‘‘nāhaṃ gaṇhāmī’’ti bhaṇati, dukkaṭaṃ. Sāmikassa vimatiṃ uppādeti, thullaccayaṃ. Sāmiko ‘‘na mayhaṃ bhavissatī’’ti dhuraṃ nikkhipati, pārājikaṃ. Iriyāpathaṃ vikopeyyāti ‘‘sahabhaṇḍahārakaṃ nessāmī’’ti paṭhamaṃ pādaṃ atikkāmeti, thullaccayaṃ. Dutiyaṃ pādaṃ atikkāmeti, pārājikaṃ. Ṭhānā cāveyyāti thalaṭṭhaṃ bhaṇḍaṃ theyyacitto āmasati, dukkaṭaṃ. Phandāpeti, thullaccayaṃ. Ṭhānā cāveti, pārājikaṃ. Evaṃ tāva nānābhaṇḍapañcakaṃ veditabbaṃ. Sassāmikassa pana dāsassa vā tiracchānagatassa vā yathāvuttena abhiyogādinā nayena ādiyanaharaṇa avaharaṇa iriyāpathavikopana ṭhānācāvanavasena ekabhaṇḍapañcakaṃ veditabbaṃ. Tenāhu porāṇā –

    ‘‘തത്ഥ നാനേകഭണ്ഡാനം, പഞ്ചകാനം വസാ പന;

    ‘‘Tattha nānekabhaṇḍānaṃ, pañcakānaṃ vasā pana;

    ആദിയനാദിപഞ്ചകാ, ദുവിധാതി ഉദീരിതാ’’തി.

    Ādiyanādipañcakā, duvidhāti udīritā’’ti.

    കതമം സാഹത്ഥികപഞ്ചകം? സാഹത്ഥികോ ആണത്തികോ നിസ്സഗ്ഗിയോ അത്ഥസാധകോ ധുരനിക്ഖേപോതി. തഥാ ഹി വുത്തം –

    Katamaṃ sāhatthikapañcakaṃ? Sāhatthiko āṇattiko nissaggiyo atthasādhako dhuranikkhepoti. Tathā hi vuttaṃ –

    ‘‘സാഹത്ഥാണത്തികോ ചേവ, നിസ്സഗ്ഗിയോത്ഥസാധകോ;

    ‘‘Sāhatthāṇattiko ceva, nissaggiyotthasādhako;

    ധുരനിക്ഖേപകോ ചാതി, ഇദം സാഹത്ഥപഞ്ചക’’ന്തി.

    Dhuranikkhepako cāti, idaṃ sāhatthapañcaka’’nti.

    തത്ഥ സാഹത്ഥികോ നാമ പരസ്സ ഭണ്ഡം സഹത്ഥാ അവഹരതി. ആണത്തികോ നാമ ‘‘അസുകസ്സ ഭണ്ഡം അവഹരാ’’തി അഞ്ഞം ആണാപേതി. നിസ്സഗ്ഗിയോ നാമ സുങ്കഘാതപരികപ്പിതോകാസാനം അന്തോ ഠത്വാ ബഹി പാതനം. അത്ഥസാധകോ നാമ ‘‘അസുകസ്സ ഭണ്ഡം യദാ സക്കോസി, തദാ തം അവഹരാ’’തി ആണാപേതി. തത്ഥ സചേ പരോ അനന്തരായികോ ഹുത്വാ തം അവഹരതി, ആണാപകസ്സ ആണത്തിക്ഖണേയേവ പാരാജികം. പരസ്സ വാ പന തേലകുമ്ഭിയാ പാദഗ്ഘനകം തേലം അവസ്സം പിവനകാനി ഉപാഹനാദീനി പക്ഖിപതി , ഹത്ഥതോ മുത്തമത്തേയേവ പാരാജികം. ധുരനിക്ഖേപോ പന ആരാമാഭിയോഗഉപനിക്ഖിത്തഭണ്ഡവസേന വേദിതബ്ബോ. താവകാലികഭണ്ഡദേയ്യാനി അദേന്തസ്സപി ഏസേവ നയോതി ഇദം സാഹത്ഥികപഞ്ചകം.

    Tattha sāhatthiko nāma parassa bhaṇḍaṃ sahatthā avaharati. Āṇattiko nāma ‘‘asukassa bhaṇḍaṃ avaharā’’ti aññaṃ āṇāpeti. Nissaggiyo nāma suṅkaghātaparikappitokāsānaṃ anto ṭhatvā bahi pātanaṃ. Atthasādhako nāma ‘‘asukassa bhaṇḍaṃ yadā sakkosi, tadā taṃ avaharā’’ti āṇāpeti. Tattha sace paro anantarāyiko hutvā taṃ avaharati, āṇāpakassa āṇattikkhaṇeyeva pārājikaṃ. Parassa vā pana telakumbhiyā pādagghanakaṃ telaṃ avassaṃ pivanakāni upāhanādīni pakkhipati , hatthato muttamatteyeva pārājikaṃ. Dhuranikkhepo pana ārāmābhiyogaupanikkhittabhaṇḍavasena veditabbo. Tāvakālikabhaṇḍadeyyāni adentassapi eseva nayoti idaṃ sāhatthikapañcakaṃ.

    കതമം പുബ്ബപയോഗപഞ്ചകം? പുബ്ബപയോഗോ സഹപയോഗോ സംവിദാവഹാരോ സങ്കേതകമ്മം നിമിത്തകമ്മന്തി. തേന വുത്തം –

    Katamaṃ pubbapayogapañcakaṃ? Pubbapayogo sahapayogo saṃvidāvahāro saṅketakammaṃ nimittakammanti. Tena vuttaṃ –

    ‘‘പുബ്ബസഹപയോഗോ ച, സംവിദാഹരണം തഥാ;

    ‘‘Pubbasahapayogo ca, saṃvidāharaṇaṃ tathā;

    സങ്കേതകമ്മം നിമിത്തം, ഇദം സാഹത്ഥപഞ്ചക’’ന്തി.

    Saṅketakammaṃ nimittaṃ, idaṃ sāhatthapañcaka’’nti.

    തത്ഥ ആണത്തിവസേന പുബ്ബപയോഗോ വേദിതബ്ബോ. ഠാനാചാവനവസേന, ഖിലാദീനി സങ്കാമേത്വാ ഖേത്താദിഗ്ഗഹണവസേന ച സഹപയോഗോ വേദിതബ്ബോ. സംവിദാവഹാരോ നാമ ‘‘അസുകം നാമ ഭണ്ഡം അവഹരിസ്സാമാ’’തി സംവിദഹിത്വാ സമ്മന്തയിത്വാ അവഹരണം. ഏവം സംവിദഹിത്വാ ഗതേസു ഹി ഏകേനപി തസ്മിം ഭണ്ഡേ ഠാനാ ചാവിതേ സബ്ബേസം അവഹാരോ ഹോതി. സങ്കേതകമ്മം നാമ സഞ്ജാനനകമ്മം. സചേ ഹി പുരേഭത്താദീസു യം കിഞ്ചി കാലം പരിച്ഛിന്ദിത്വാ ‘‘അസുകസ്മിം കാലേ ഇത്ഥന്നാമം ഭണ്ഡം അവഹരാ’’തി വുത്തോ സങ്കേതതോ അപച്ഛാ അപുരേ തം അവഹരതി, സങ്കേതകാരകസ്സ സങ്കേതകരണക്ഖണേയേവ അവഹാരോ. നിമിത്തകമ്മം നാമ സഞ്ഞുപ്പാദനത്ഥം അക്ഖിനിഖണനാദിനിമിത്തകരണം . സചേ ഹി ഏവം കതനിമിത്തതോ അപച്ഛാ അപുരേ ‘‘യം അവഹരാ’’തി വുത്തോ, തം അവഹരതി, നിമിത്തകാരകസ്സ നിമിത്തക്ഖണേയേവ അവഹാരോതി ഇദം പുബ്ബപയോഗപഞ്ചകം.

    Tattha āṇattivasena pubbapayogo veditabbo. Ṭhānācāvanavasena, khilādīni saṅkāmetvā khettādiggahaṇavasena ca sahapayogo veditabbo. Saṃvidāvahāro nāma ‘‘asukaṃ nāma bhaṇḍaṃ avaharissāmā’’ti saṃvidahitvā sammantayitvā avaharaṇaṃ. Evaṃ saṃvidahitvā gatesu hi ekenapi tasmiṃ bhaṇḍe ṭhānā cāvite sabbesaṃ avahāro hoti. Saṅketakammaṃ nāma sañjānanakammaṃ. Sace hi purebhattādīsu yaṃ kiñci kālaṃ paricchinditvā ‘‘asukasmiṃ kāle itthannāmaṃ bhaṇḍaṃ avaharā’’ti vutto saṅketato apacchā apure taṃ avaharati, saṅketakārakassa saṅketakaraṇakkhaṇeyeva avahāro. Nimittakammaṃ nāma saññuppādanatthaṃ akkhinikhaṇanādinimittakaraṇaṃ . Sace hi evaṃ katanimittato apacchā apure ‘‘yaṃ avaharā’’ti vutto, taṃ avaharati, nimittakārakassa nimittakkhaṇeyeva avahāroti idaṃ pubbapayogapañcakaṃ.

    കതമം ഥേയ്യാവഹാരപഞ്ചകം? ഥേയ്യാവഹാരോ പസയ്ഹാവഹാരോ പരികപ്പാവഹാരോ പടിച്ഛന്നാവഹാരോ കുസാവഹാരോതി. തേന വുത്തം –

    Katamaṃ theyyāvahārapañcakaṃ? Theyyāvahāro pasayhāvahāro parikappāvahāro paṭicchannāvahāro kusāvahāroti. Tena vuttaṃ –

    ‘‘ഥേയ്യാ പസയ്ഹാ പരികപ്പാ, പടിച്ഛന്നാ കുസാ തഥാ;

    ‘‘Theyyā pasayhā parikappā, paṭicchannā kusā tathā;

    അവഹാരാ ഇമേ പഞ്ച, ഥേയ്യാവഹാരപഞ്ചക’’ന്തി.

    Avahārā ime pañca, theyyāvahārapañcaka’’nti.

    തത്ഥ യോ സന്ധിച്ഛേദാദീനി കത്വാ അദിസ്സമാനോ അവഹരതി, കൂടതുലാകൂടമാനകൂടകഹാപണാദീഹി വാ വഞ്ചേത്വാ ഗണ്ഹാതി, തസ്സേവം ഗണ്ഹതോ അവഹാരോ ഥേയ്യാവഹാരോതി വേദിതബ്ബോ. യോ പന പസയ്ഹ ബലക്കാരേന പരേസം സന്തകം ഗണ്ഹാതി ഗാമഘാതകാദയോ വിയ, അത്തനോ പത്തബലിതോ വാ വുത്തനയേനേവ അധികം ഗണ്ഹാതി രാജഭടാദയോ വിയ, തസ്സേവം ഗണ്ഹതോ അവഹാരോ പസയ്ഹാവഹാരോതി വേദിതബ്ബോ. പരികപ്പേത്വാ ഗഹണം പന പരികപ്പാവഹാരോ നാമ.

    Tattha yo sandhicchedādīni katvā adissamāno avaharati, kūṭatulākūṭamānakūṭakahāpaṇādīhi vā vañcetvā gaṇhāti, tassevaṃ gaṇhato avahāro theyyāvahāroti veditabbo. Yo pana pasayha balakkārena paresaṃ santakaṃ gaṇhāti gāmaghātakādayo viya, attano pattabalito vā vuttanayeneva adhikaṃ gaṇhāti rājabhaṭādayo viya, tassevaṃ gaṇhato avahāro pasayhāvahāroti veditabbo. Parikappetvā gahaṇaṃ pana parikappāvahāro nāma.

    സോ ഭണ്ഡോകാസസ്സ വസേന ദുവിധോ. തത്രായം ഭണ്ഡപരികപ്പോ – സാടകത്ഥികോ അന്തോഗബ്ഭം പവിസിത്വാ ‘‘സചേ സാടകോ ഭവിസ്സതി, ഗണ്ഹിസ്സാമി. സചേ സുത്തം, ന ഗണ്ഹിസ്സാമീ’’തി പരികപ്പേത്വാ അന്ധകാരേ പസിബ്ബകം ഗണ്ഹാതി. തത്ര ചേ സാടകോ ഹോതി, ഉദ്ധാരേയേവ പാരാജികം. സുത്തഞ്ചേ ഹോതി, രക്ഖതി. ബഹി നീഹരിത്വാ മുഞ്ചിത്വാ ‘‘സുത്ത’’ന്തി ഞത്വാ പുന ആഹരിത്വാ ഠപേതി, രക്ഖതിയേവ. ‘‘സുത്ത’’ന്തി ഞത്വാപി യം ലദ്ധം, തം ഗഹേതബ്ബന്തി ഗച്ഛതി, പദവാരേന കാരേതബ്ബോ. ഭൂമിയം ഠപേത്വാ ഗണ്ഹാതി, ഉദ്ധാരേ പാരാജികം. ‘‘ചോരോ ചോരോ’’തി അനുബന്ധോ ഛഡ്ഡേത്വാ പലായതി, രക്ഖതി. സാമികാ ദിസ്വാ ഗണ്ഹന്തി, രക്ഖതിയേവ. അഞ്ഞോ ചേ ഗണ്ഹാതി, ഭണ്ഡദേയ്യം. സാമികേസു നിവത്തന്തേസു സയം ദിസ്വാ പംസുകൂലസഞ്ഞായ ‘‘പഗേവേതം മയാ ഗഹിതം, മമ ദാനി സന്തക’’ന്തി ഗണ്ഹന്തസ്സപി ഭണ്ഡദേയ്യമേവ. തത്ഥ യ്വായം ‘‘സചേ സാടകോ ഭവിസ്സതി, ഗണ്ഹിസ്സാമീ’’തിആദിനാ നയേന പവത്തോ പരികപ്പോ, അയം ഭണ്ഡപരികപ്പോ നാമ. ഓകാസപരികപ്പോ പന ഏവം വേദിതബ്ബോ – ഏകച്ചോ പന പരപരിവേണാദീനി പവിട്ഠോ കിഞ്ചി ലോഭനേയ്യഭണ്ഡം ദിസ്വാ ഗബ്ഭദ്വാരപമുഖഹേട്ഠാ പാസാദദ്വാരകോട്ഠകരുക്ഖമൂലാദിവസേന പരിച്ഛേദം കത്വാ ‘‘സചേ മം ഏത്ഥന്തരേ പസ്സിസ്സന്തി, ദട്ഠുകാമതായ ഗഹേത്വാ വിചരന്തോ വിയ ദസ്സാമി. നോ ചേ പസ്സിസ്സന്തി , ഹരിസ്സാമീ’’തി പരികപ്പേതി, തസ്സ തം ആദായ പരികപ്പിതപരിച്ഛേദം അതിക്കന്തമത്തേ അവഹാരോ ഹോതി. ഇതി യ്വായം വുത്തനയേനേവ പവത്തോ പരികപ്പോ, അയം ഓകാസപരികപ്പോ നാമ. ഏവമിമേസം ദ്വിന്നം പരികപ്പാനം വസേന പരികപ്പേത്വാ ഗണ്ഹതോ അവഹാരോ പരികപ്പാവഹാരോതി വേദിതബ്ബോ.

    So bhaṇḍokāsassa vasena duvidho. Tatrāyaṃ bhaṇḍaparikappo – sāṭakatthiko antogabbhaṃ pavisitvā ‘‘sace sāṭako bhavissati, gaṇhissāmi. Sace suttaṃ, na gaṇhissāmī’’ti parikappetvā andhakāre pasibbakaṃ gaṇhāti. Tatra ce sāṭako hoti, uddhāreyeva pārājikaṃ. Suttañce hoti, rakkhati. Bahi nīharitvā muñcitvā ‘‘sutta’’nti ñatvā puna āharitvā ṭhapeti, rakkhatiyeva. ‘‘Sutta’’nti ñatvāpi yaṃ laddhaṃ, taṃ gahetabbanti gacchati, padavārena kāretabbo. Bhūmiyaṃ ṭhapetvā gaṇhāti, uddhāre pārājikaṃ. ‘‘Coro coro’’ti anubandho chaḍḍetvā palāyati, rakkhati. Sāmikā disvā gaṇhanti, rakkhatiyeva. Añño ce gaṇhāti, bhaṇḍadeyyaṃ. Sāmikesu nivattantesu sayaṃ disvā paṃsukūlasaññāya ‘‘pagevetaṃ mayā gahitaṃ, mama dāni santaka’’nti gaṇhantassapi bhaṇḍadeyyameva. Tattha yvāyaṃ ‘‘sace sāṭako bhavissati, gaṇhissāmī’’tiādinā nayena pavatto parikappo, ayaṃ bhaṇḍaparikappo nāma. Okāsaparikappo pana evaṃ veditabbo – ekacco pana parapariveṇādīni paviṭṭho kiñci lobhaneyyabhaṇḍaṃ disvā gabbhadvārapamukhaheṭṭhā pāsādadvārakoṭṭhakarukkhamūlādivasena paricchedaṃ katvā ‘‘sace maṃ etthantare passissanti, daṭṭhukāmatāya gahetvā vicaranto viya dassāmi. No ce passissanti , harissāmī’’ti parikappeti, tassa taṃ ādāya parikappitaparicchedaṃ atikkantamatte avahāro hoti. Iti yvāyaṃ vuttanayeneva pavatto parikappo, ayaṃ okāsaparikappo nāma. Evamimesaṃ dvinnaṃ parikappānaṃ vasena parikappetvā gaṇhato avahāro parikappāvahāroti veditabbo.

    പടിച്ഛാദേത്വാ പന അവഹരണം പടിച്ഛന്നാവഹാരോ. സോ ഏവം വേദിതബ്ബോ – യോ ഭിക്ഖു ഉയ്യാനാദീസു പരേസം ഓമുഞ്ചിത്വാ ഠപിതം അങ്ഗുലിമുദ്ദികാദിം ദിസ്വാ ‘‘പച്ഛാ ഗണ്ഹിസ്സാമീ’’തി പംസുനാ വാ പണ്ണേന വാ പടിച്ഛാദേതി, തസ്സ ഏത്താവതാ ഉദ്ധാരോ നത്ഥീതി ന താവ അവഹാരോ ഹോതി. യദാ പന സാമികാ വിചിനന്താ അപസ്സിത്വാ ‘‘സ്വേ ജാനിസ്സാമാ’’തി സാലയാവ ഗതാ ഹോന്തി, അഥസ്സ തം ഉദ്ധരതോ ഉദ്ധാരേ അവഹാരോ. ‘‘പടിച്ഛന്നകാലേയേവ ഏതം മമ സന്തക’’ന്തി സകസഞ്ഞായ വാ ‘‘ഗതാദാനി തേ, ഛഡ്ഡിതഭണ്ഡം ഇദ’’ന്തി പംസുകൂലസഞ്ഞായ വാ ഗണ്ഹന്തസ്സ പന ഭണ്ഡദേയ്യം. തേസു ദുതിയതതിയദിവസേ ആഗന്ത്വാ വിചിനിത്വാ അദിസ്വാ ധുരനിക്ഖേപം കത്വാ ഗതേസുപി ഗഹിതം ഭണ്ഡദേയ്യമേവ. പച്ഛാ ഞത്വാ ചോദിയമാനസ്സ അദദതോ സാമികാനം ധുരനിക്ഖേപേ അവഹാരോ ഹോതി. കസ്മാ? യസ്മാ തസ്സ പയോഗേന തേഹി ന ദിട്ഠം. യോ പന തഥാരൂപം ഭണ്ഡം യഥാഠാനേ ഠിതംയേവ അപ്പടിച്ഛാദേത്വാ ഥേയ്യചിത്തോ പാദേന അക്കമിത്വാ കദ്ദമേ വാ വാലികായ വാ പവേസേതി, തസ്സ പവേസിതമത്തേയേവ അവഹാരോ.

    Paṭicchādetvā pana avaharaṇaṃ paṭicchannāvahāro. So evaṃ veditabbo – yo bhikkhu uyyānādīsu paresaṃ omuñcitvā ṭhapitaṃ aṅgulimuddikādiṃ disvā ‘‘pacchā gaṇhissāmī’’ti paṃsunā vā paṇṇena vā paṭicchādeti, tassa ettāvatā uddhāro natthīti na tāva avahāro hoti. Yadā pana sāmikā vicinantā apassitvā ‘‘sve jānissāmā’’ti sālayāva gatā honti, athassa taṃ uddharato uddhāre avahāro. ‘‘Paṭicchannakāleyeva etaṃ mama santaka’’nti sakasaññāya vā ‘‘gatādāni te, chaḍḍitabhaṇḍaṃ ida’’nti paṃsukūlasaññāya vā gaṇhantassa pana bhaṇḍadeyyaṃ. Tesu dutiyatatiyadivase āgantvā vicinitvā adisvā dhuranikkhepaṃ katvā gatesupi gahitaṃ bhaṇḍadeyyameva. Pacchā ñatvā codiyamānassa adadato sāmikānaṃ dhuranikkhepe avahāro hoti. Kasmā? Yasmā tassa payogena tehi na diṭṭhaṃ. Yo pana tathārūpaṃ bhaṇḍaṃ yathāṭhāne ṭhitaṃyeva appaṭicchādetvā theyyacitto pādena akkamitvā kaddame vā vālikāya vā paveseti, tassa pavesitamatteyeva avahāro.

    കുസം സങ്കാമേത്വാ പന അവഹരണം കുസാവഹാരോ നാമ. സോപി ഏവം വേദിതബ്ബോ – യോ ഭിക്ഖു വിലീവമയം വാ താലപണ്ണമയം വാ കതസഞ്ഞാണം യം കിഞ്ചി കുസം പാതേത്വാ ചീവരേ ഭാജിയമാനേ അത്തനോ കോട്ഠാസസ്സ സമീപേ ഠിതം സമഗ്ഘതരം വാ മഹഗ്ഘതരം വാ സമസമം വാ അഗ്ഘേന പരസ്സ കോട്ഠാസം ഹരിതുകാമോ അത്തനോ കോട്ഠാസേ പതിതം കുസം പരസ്സ കോട്ഠാസേ പാതേതുകാമതായ ഉദ്ധരതി, രക്ഖതി താവ. പരസ്സ കോട്ഠാസേ പാതിതേ രക്ഖതേവ. യദാ പന തസ്മിം പതിതേ പരസ്സ കോട്ഠാസതോ പരസ്സ കുസം ഉദ്ധരതി, ഉദ്ധടമത്തേ അവഹാരോ. സചേ പഠമതരം പരസ്സ കോട്ഠാസതോ കുസം ഉദ്ധരതി, അത്തനോ കോട്ഠാസേ പാതേതുകാമതായ ഉദ്ധാരേ രക്ഖതി, പാതനേപി രക്ഖതി. അത്തനോ കോട്ഠാസതോ പന അത്തനോ കുസം ഉദ്ധരതോ ഉദ്ധാരേയേവ രക്ഖതി, തം ഉദ്ധരിത്വാ പരകോട്ഠാസേ പാതേന്തസ്സ ഹത്ഥതോ മുത്തമത്തേ അവഹാരോ ഹോതി, അയം കുസാവഹാരോ. അയമേത്ഥ സങ്ഖേപോ, വിത്ഥാരോ പന സമന്തപാസാദികതോ (പാരാ॰ അട്ഠ॰ ൧.൯൨) ഗഹേതബ്ബോ.

    Kusaṃ saṅkāmetvā pana avaharaṇaṃ kusāvahāro nāma. Sopi evaṃ veditabbo – yo bhikkhu vilīvamayaṃ vā tālapaṇṇamayaṃ vā katasaññāṇaṃ yaṃ kiñci kusaṃ pātetvā cīvare bhājiyamāne attano koṭṭhāsassa samīpe ṭhitaṃ samagghataraṃ vā mahagghataraṃ vā samasamaṃ vā agghena parassa koṭṭhāsaṃ haritukāmo attano koṭṭhāse patitaṃ kusaṃ parassa koṭṭhāse pātetukāmatāya uddharati, rakkhati tāva. Parassa koṭṭhāse pātite rakkhateva. Yadā pana tasmiṃ patite parassa koṭṭhāsato parassa kusaṃ uddharati, uddhaṭamatte avahāro. Sace paṭhamataraṃ parassa koṭṭhāsato kusaṃ uddharati, attano koṭṭhāse pātetukāmatāya uddhāre rakkhati, pātanepi rakkhati. Attano koṭṭhāsato pana attano kusaṃ uddharato uddhāreyeva rakkhati, taṃ uddharitvā parakoṭṭhāse pātentassa hatthato muttamatte avahāro hoti, ayaṃ kusāvahāro. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana samantapāsādikato (pārā. aṭṭha. 1.92) gahetabbo.

    തുലയിത്വാതി ഉപപരിക്ഖിത്വാ.

    Tulayitvāti upaparikkhitvā.

    സാമീചീതി വത്തം, ആപത്തി പന നത്ഥീതി അധിപ്പായോ.

    Sāmīcīti vattaṃ, āpatti pana natthīti adhippāyo.

    മഹാജനസമ്മദ്ദോതി മഹാജനസങ്ഖോഭോ. ഭട്ഠേ ജനകായേതി അപഗതേ ജനകായേ. ‘‘ഇദഞ്ച കാസാവം അത്തനോ സന്തകം കത്വാ ഏതസ്സേവ ഭിക്ഖുനോ ദേഹീ’’തി കിം കാരണാ ഏവമാഹ? ചീവരസ്സാമികേന ധുരനിക്ഖേപോ കതോ, തസ്മാ തസ്സ അദിന്നം ഗഹേതും ന വട്ടതി. അവഹാരകോപി വിപ്പടിസാരസ്സ ഉപ്പന്നകാലതോ പട്ഠായ ചീവരസ്സാമികം പരിയേസന്തോ വിചരതി ‘‘ദസ്സാമീ’’തി, ചീവരസ്സാമികേന ച ‘‘മമേത’’ന്തി വുത്തേ ഏതേനപി അവഹാരകേന ആലയോ പരിച്ചത്തോ, തസ്മാ ഏവമാഹ. യദി ഏവം ചീവരസ്സാമികോയേവ ‘‘അത്തനോ സന്തകം ഗണ്ഹാഹീ’’തി കസ്മാ ന വുത്തോതി? ഉഭിന്നം കുക്കുച്ചവിനോദനത്ഥം. കഥം? അവഹാരകസ്സ ‘‘മയാ സഹത്ഥേന ന ദിന്നം, ഭണ്ഡദേയ്യമേത’’ന്തി കുക്കുച്ചം ഉപ്പജ്ജേയ്യ , ഇതരസ്സ ‘‘മയാ പഠമം ധുരനിക്ഖേപം കത്വാ പച്ഛാ അദിന്നം ഗഹിത’’ന്തി കുക്കുച്ചം ഉപ്പജ്ജേയ്യാതി.

    Mahājanasammaddoti mahājanasaṅkhobho. Bhaṭṭhe janakāyeti apagate janakāye. ‘‘Idañca kāsāvaṃ attano santakaṃ katvā etasseva bhikkhuno dehī’’ti kiṃ kāraṇā evamāha? Cīvarassāmikena dhuranikkhepo kato, tasmā tassa adinnaṃ gahetuṃ na vaṭṭati. Avahārakopi vippaṭisārassa uppannakālato paṭṭhāya cīvarassāmikaṃ pariyesanto vicarati ‘‘dassāmī’’ti, cīvarassāmikena ca ‘‘mameta’’nti vutte etenapi avahārakena ālayo pariccatto, tasmā evamāha. Yadi evaṃ cīvarassāmikoyeva ‘‘attano santakaṃ gaṇhāhī’’ti kasmā na vuttoti? Ubhinnaṃ kukkuccavinodanatthaṃ. Kathaṃ? Avahārakassa ‘‘mayā sahatthena na dinnaṃ, bhaṇḍadeyyameta’’nti kukkuccaṃ uppajjeyya , itarassa ‘‘mayā paṭhamaṃ dhuranikkhepaṃ katvā pacchā adinnaṃ gahita’’nti kukkuccaṃ uppajjeyyāti.

    സമഗ്ഘന്തി അപ്പഗ്ഘം.

    Samagghanti appagghaṃ.

    ദാരുഅത്ഥം ഫരതീതി ദാരൂഹി കത്തബ്ബകിച്ചം സാധേതി. മയി സന്തേതിആദി സബ്ബം രഞ്ഞാ പസാദേന വുത്തം, ഥേരേന പന ‘‘അനനുച്ഛവികം കത’’ന്തി ന മഞ്ഞിതബ്ബം.

    Dāruatthaṃ pharatīti dārūhi kattabbakiccaṃ sādheti. Mayi santetiādi sabbaṃ raññā pasādena vuttaṃ, therena pana ‘‘ananucchavikaṃ kata’’nti na maññitabbaṃ.

    ഏകദിവസം ദന്തകട്ഠച്ഛേദനാദിനാ യാ അയം അഗ്ഘഹാനി വുത്താ, സാ ഭണ്ഡസ്സാമിനാ കിണിത്വാ ഗഹിതമേവ സന്ധായ വുത്താ. സബ്ബം പനേതം അട്ഠകഥാചരിയപ്പമാണേന ഗഹേതബ്ബം. പാസാണഞ്ച സക്ഖരഞ്ച പാസാണസക്ഖരം.

    Ekadivasaṃ dantakaṭṭhacchedanādinā yā ayaṃ agghahāni vuttā, sā bhaṇḍassāminā kiṇitvā gahitameva sandhāya vuttā. Sabbaṃ panetaṃ aṭṭhakathācariyappamāṇena gahetabbaṃ. Pāsāṇañca sakkharañca pāsāṇasakkharaṃ.

    ‘‘ധാരേയ്യ അത്ഥം വിചക്ഖണോ’’തി ഇമസ്സേവ വിവരണം ‘‘ആപത്തിം വാ അനാപത്തിം വാ’’തിആദി. ‘‘സിക്ഖാപദം സമം തേനാ’’തി ഇതോ പുബ്ബേ ഏകാ ഗാഥാ –

    ‘‘Dhāreyya atthaṃ vicakkhaṇo’’ti imasseva vivaraṇaṃ ‘‘āpattiṃ vā anāpattiṃ vā’’tiādi. ‘‘Sikkhāpadaṃ samaṃ tenā’’ti ito pubbe ekā gāthā –

    ‘‘ദുതിയം അദുതിയേന, യം ജിനേന പകാസിതം;

    ‘‘Dutiyaṃ adutiyena, yaṃ jinena pakāsitaṃ;

    പരാജിതകിലേസേന, പാരാജികപദം ഇധാ’’തി.

    Parājitakilesena, pārājikapadaṃ idhā’’ti.

    തായ സദ്ധിം ഘടേത്വാ അദുതിയേന പരാജിതകിലേസേന ജിനേന ദുതിയം യം ഇദം പാരാജികപദം പകാസിതം, ഇധ തേന സമം അനേകനയവോകിണ്ണം ഗമ്ഭീരത്ഥവിനിച്ഛയം അഞ്ഞം കിഞ്ചി സിക്ഖാപദം ന വിജ്ജതീതി യോജനാ. തത്ഥ പരാജിതകിലേസേനാതി സന്താനേ പുന അനുപ്പത്തിധമ്മതാപാദനേ ചതൂഹി മഗ്ഗഞാണേഹി സഹ വാസനായ സമുച്ഛിന്നസബ്ബകിലേസേന. വിമതിവിനോദനിയം (വി॰ വി॰ ടീ॰ ൧.൧൫൯) പന ‘‘പരാജിതകിലേസേനാതി വിജിതകിലേസേന, നികിലേസേനാതി അത്ഥോ’’തി വുത്തം. ഇധാതി ഇമസ്മിം സാസനേ.

    Tāya saddhiṃ ghaṭetvā adutiyena parājitakilesena jinena dutiyaṃ yaṃ idaṃ pārājikapadaṃ pakāsitaṃ, idha tena samaṃ anekanayavokiṇṇaṃ gambhīratthavinicchayaṃ aññaṃ kiñci sikkhāpadaṃ na vijjatīti yojanā. Tattha parājitakilesenāti santāne puna anuppattidhammatāpādane catūhi maggañāṇehi saha vāsanāya samucchinnasabbakilesena. Vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. 1.159) pana ‘‘parājitakilesenāti vijitakilesena, nikilesenāti attho’’ti vuttaṃ. Idhāti imasmiṃ sāsane.

    തേനാതി തേന ദുതിയപാരാജികസിക്ഖാപദേന. അത്ഥോ നാമ പാളിഅത്ഥോ. വിനിച്ഛയോ നാമ പാളിമുത്തവിനിച്ഛയോ. അത്ഥോ ച വിനിച്ഛയോ ച അത്ഥവിനിച്ഛയാ, തേ ഗമ്ഭീരാ യസ്മിന്തി ഗമ്ഭീരത്ഥവിനിച്ഛയം . വത്ഥുമ്ഹി ഓതിണ്ണേതി ചോദനാവസേന വാ അത്തനാവ അത്തനോ വീതിക്കമാരോചനവസേന വാ സങ്ഘമജ്ഝേ അദിന്നാദാനവത്ഥുസ്മിം ഓതിണ്ണേ. ഏത്ഥാതി ഓതിണ്ണേ വത്ഥുസ്മിം. വിനിച്ഛയോതി ആപത്താനാപത്തിനിയമനം. അവത്വാവാതി ‘‘ത്വം പാരാജികം ആപന്നോ’’തി അവത്വാവ. കപ്പിയേപി ച വത്ഥുസ്മിന്തി അത്തനാ ഗഹേതും കപ്പിയേ മാതുപിതുആദിസന്തകേപി വത്ഥുസ്മിം. ലഹുവത്തിനോതി ഥേയ്യചിത്തുപ്പാദേന ലഹുപരിവത്തിനോ. ആസീവിസന്തി സീഘമേവ സകലസരീരേ ഫരണസമത്ഥവിസം.

    Tenāti tena dutiyapārājikasikkhāpadena. Attho nāma pāḷiattho. Vinicchayo nāma pāḷimuttavinicchayo. Attho ca vinicchayo ca atthavinicchayā, te gambhīrā yasminti gambhīratthavinicchayaṃ. Vatthumhi otiṇṇeti codanāvasena vā attanāva attano vītikkamārocanavasena vā saṅghamajjhe adinnādānavatthusmiṃ otiṇṇe. Etthāti otiṇṇe vatthusmiṃ. Vinicchayoti āpattānāpattiniyamanaṃ. Avatvāvāti ‘‘tvaṃ pārājikaṃ āpanno’’ti avatvāva. Kappiyepi ca vatthusminti attanā gahetuṃ kappiye mātupituādisantakepi vatthusmiṃ. Lahuvattinoti theyyacittuppādena lahuparivattino. Āsīvisanti sīghameva sakalasarīre pharaṇasamatthavisaṃ.

    ൨൩൩. പകതിമനുസ്സേഹി ഉത്തരിതരാനം ബുദ്ധാദിഉത്തമപുരിസാനം അധിഗമധമ്മോതി ഉത്തരിമനുസ്സധമ്മോ, തസ്സ പരേസം ആരോചനം ഉത്തരിമനുസ്സധമ്മാരോചനം. തം വിനിച്ഛിനന്തേന ഛ ഠാനാനി സോധേതബ്ബാനീതി യോജനാ. തത്ഥ കിം തേ അധിഗതന്തി അധിഗമപുച്ഛാ. കിന്തി തേ അധിഗതന്തി ഉപായപുച്ഛാ. കദാ തേ അധിഗതന്തി കാലപുച്ഛാ. കത്ഥ തേ അധിഗതന്തി ഓകാസപുച്ഛാ. കതമേ തേ കിലേസാ പഹീനാതി പഹീനകിലേസപുച്ഛാ. കതമേസം ത്വം ധമ്മാനം ലാഭീതി പടിലദ്ധധമ്മപുച്ഛാ. ഇദാനി തമേവ ഛട്ഠാനവിസോധനം വിത്ഥാരേതുമാഹ ‘‘സചേ ഹീ’’തിആദി. തത്ഥ ഏത്താവതാതി ഏത്തകേന ബ്യാകരണവചനമത്തേന ന സക്കാരോ കാതബ്ബോ. ബ്യാകരണഞ്ഹി ഏകസ്സ അയാഥാവതോപി ഹോതീതി. ഇമേസു ഛസു ഠാനേസു സോധനത്ഥം ഏവം വത്തബ്ബോതി യഥാ നാമ ജാതരൂപപതിരൂപകമ്പി ജാതരൂപം വിയ ഖായതീതി ജാതരൂപം നിഘംസനതാപനഛേദനേഹി സോധേതബ്ബം, ഏവമേവ ഇദാനേവ വുത്തേസു ഛസു ഠാനേസു പക്ഖിപിത്വാ സോധനത്ഥം വത്തബ്ബോ. വിമോക്ഖാദീസൂതി ആദി-സദ്ദേന സമാപത്തിഞാണദസ്സനമഗ്ഗഭാവനാഫലസച്ഛികിരിയാദിം സങ്ഗണ്ഹാതി. പാകടോ ഹോതി അധിഗതവിസേസസ്സ സതിസമ്മോസാഭാവതോ. സേസപുച്ഛാസുപി ‘‘പാകടോ ഹോതീ’’തി പദേ ഏസേവ നയോ.

    233. Pakatimanussehi uttaritarānaṃ buddhādiuttamapurisānaṃ adhigamadhammoti uttarimanussadhammo, tassa paresaṃ ārocanaṃ uttarimanussadhammārocanaṃ. Taṃ vinicchinantena cha ṭhānāni sodhetabbānīti yojanā. Tattha kiṃ te adhigatanti adhigamapucchā. Kinti te adhigatanti upāyapucchā. Kadā te adhigatanti kālapucchā. Kattha te adhigatanti okāsapucchā. Katame te kilesā pahīnāti pahīnakilesapucchā. Katamesaṃ tvaṃ dhammānaṃ lābhīti paṭiladdhadhammapucchā. Idāni tameva chaṭṭhānavisodhanaṃ vitthāretumāha ‘‘sace hī’’tiādi. Tattha ettāvatāti ettakena byākaraṇavacanamattena na sakkāro kātabbo. Byākaraṇañhi ekassa ayāthāvatopi hotīti. Imesu chasu ṭhānesu sodhanatthaṃ evaṃ vattabboti yathā nāma jātarūpapatirūpakampi jātarūpaṃ viya khāyatīti jātarūpaṃ nighaṃsanatāpanachedanehi sodhetabbaṃ, evameva idāneva vuttesu chasu ṭhānesu pakkhipitvā sodhanatthaṃ vattabbo. Vimokkhādīsūti ādi-saddena samāpattiñāṇadassanamaggabhāvanāphalasacchikiriyādiṃ saṅgaṇhāti. Pākaṭo hoti adhigatavisesassa satisammosābhāvato. Sesapucchāsupi ‘‘pākaṭo hotī’’ti pade eseva nayo.

    സബ്ബേസഞ്ഹി അത്തനാ അധിഗതമഗ്ഗേന പഹീനാ കിലേസാ പാകടാ ഹോന്തീതി ഇദം യേഭുയ്യവസേന വുത്തം. കസ്സചി ഹി അത്തനാ അധിഗതമഗ്ഗവജ്ഝകിലേസേസു സന്ദേഹോ ഉപ്പജ്ജതിയേവ മഹാനാമസ്സ സക്കസ്സ വിയ. സോ ഹി സകദാഗാമീ സമാനോപി ‘‘തസ്സ മയ്ഹം, ഭന്തേ, ഏവം ഹോതി – കോ സു നാമ മേ ധമ്മോ അജ്ഝത്തം അപ്പഹീനോ, യേന മേ ഏകദാ ലോഭധമ്മാപി ചിത്തം പരിയാദായ തിട്ഠന്തി, ദോസധമ്മാപി ചിത്തം പരിയാദായ തിട്ഠന്തി, മോഹധമ്മാപി ചിത്തം പരിയാദായ തിട്ഠന്തീ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൧൭൫) ഭഗവന്തം പുച്ഛി. അയം കിര രാജാ സകദാഗാമിമഗ്ഗേന ലോഭദോസമോഹാ നിരവസേസാ പഹീയന്തീതി സഞ്ഞീ അഹോസീതി.

    Sabbesañhiattanā adhigatamaggena pahīnā kilesā pākaṭā hontīti idaṃ yebhuyyavasena vuttaṃ. Kassaci hi attanā adhigatamaggavajjhakilesesu sandeho uppajjatiyeva mahānāmassa sakkassa viya. So hi sakadāgāmī samānopi ‘‘tassa mayhaṃ, bhante, evaṃ hoti – ko su nāma me dhammo ajjhattaṃ appahīno, yena me ekadā lobhadhammāpi cittaṃ pariyādāya tiṭṭhanti, dosadhammāpi cittaṃ pariyādāya tiṭṭhanti, mohadhammāpi cittaṃ pariyādāya tiṭṭhantī’’ti (ma. ni. 1.175) bhagavantaṃ pucchi. Ayaṃ kira rājā sakadāgāmimaggena lobhadosamohā niravasesā pahīyantīti saññī ahosīti.

    യായ പടിപദായ യസ്സ അരിയമഗ്ഗോ ആഗച്ഛതി, സാ പുബ്ബഭാഗപടിപത്തി ആഗമനപടിപദാ. സോധേതബ്ബാതി സുദ്ധാ, ഉദാഹു ന സുദ്ധാതി വിചാരണവസേന സോധേതബ്ബാ. ‘‘ന സുജ്ഝതീതി തത്ഥ തത്ഥ പമാദപടിപത്തിസമ്ഭവതോ. അപനേതബ്ബോതി അത്തനോ പടിഞ്ഞായ അപനേതബ്ബോ’’തി സാരത്ഥദീപനിയം (സാരത്ഥ॰ ടീ॰ ൨.൧൯൭-൧൯൮). വിമതിവിനോദനിയം (വി॰ വി॰ ടീ॰ ൧.൧൯൭) പന ‘‘ന സുജ്ഝതീതി പുച്ഛിയമാനോ പടിപത്തിക്കമം ഉല്ലങ്ഘിത്വാ കഥേസി. അപനേതബ്ബോതി തയാ വുത്തക്കമേനായം ധമ്മോ ന സക്കാ അധിഗന്തുന്തി അധിഗതമാനതോ അപനേതബ്ബോ’’തി വുത്തം. ‘‘സുജ്ഝതീ’’തി വത്വാ സുജ്ഝനാകാരം ദസ്സേതും ‘‘ദീഘരത്ത’’ന്തിആദി വുത്തം. പഞ്ഞായതീതി ഏത്ഥാപി ‘‘യദീ’’തി പദം ആനേത്വാ യദി സോ ഭിക്ഖു തായ പടിപദായ പഞ്ഞായതീതി സമ്ബന്ധോ. ചതൂസു പച്ചയേസു അലഗ്ഗത്താ ‘‘ആകാസേ പാണിസമേന ചേതസാ’’തി വുത്തം. വുത്തസദിസം ബ്യാകരണം ഹോതീതി യോജനാ. തത്ഥ വുത്തസദിസന്തി തസ്സ ഭിക്ഖുനോ ബ്യാകരണം ഇമസ്മിം സുത്തേ വുത്തേന സദിസം, സമന്തി അത്ഥോ. ഖീണാസവസ്സ പടിപത്തിസദിസാ പടിപത്തി ഹോതീതി ദീഘരത്തം സുവിക്ഖമ്ഭിതകിലേസത്താ, ഇദഞ്ച അരഹത്തം പടിജാനന്തസ്സ വസേന വുത്തം. തേനാഹ ‘‘ഖീണാസവസ്സ നാമാ’’തിആദി. ഖീണാസവസ്സ നാമ…പേ॰… ന ഹോതീതി പഹീനവിപല്ലാസത്താ, ജീവിതനികന്തിയാ ച അഭാവതോ ന ഹോതി, പുഥുജ്ജനസ്സ പന അപ്പഹീനവിപല്ലാസത്താ ജീവിതനികന്തിസബ്ഭാവതോ ച അപ്പമത്തകേനപി ഹോതി, ഏവം സുവിക്ഖമ്ഭിതകിലേസസ്സ വത്തനസേക്ഖധമ്മപടിജാനനം ഇമിനാ ഭയുപ്പാദനേന, അമ്ബിലാദിദസ്സനേ ഖേളുപ്പാദാദിനാ ച ന സക്കാ വീമംസിതും, തസ്മാ തസ്സ വചനേനേവ തം സദ്ധാതബ്ബം.

    Yāya paṭipadāya yassa ariyamaggo āgacchati, sā pubbabhāgapaṭipatti āgamanapaṭipadā. Sodhetabbāti suddhā, udāhu na suddhāti vicāraṇavasena sodhetabbā. ‘‘Na sujjhatīti tattha tattha pamādapaṭipattisambhavato. Apanetabboti attano paṭiññāya apanetabbo’’ti sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. 2.197-198). Vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. 1.197) pana ‘‘na sujjhatīti pucchiyamāno paṭipattikkamaṃ ullaṅghitvā kathesi. Apanetabboti tayā vuttakkamenāyaṃ dhammo na sakkā adhigantunti adhigatamānato apanetabbo’’ti vuttaṃ. ‘‘Sujjhatī’’ti vatvā sujjhanākāraṃ dassetuṃ ‘‘dīgharatta’’ntiādi vuttaṃ. Paññāyatīti etthāpi ‘‘yadī’’ti padaṃ ānetvā yadi so bhikkhu tāya paṭipadāya paññāyatīti sambandho. Catūsu paccayesu alaggattā ‘‘ākāse pāṇisamena cetasā’’ti vuttaṃ. Vuttasadisaṃ byākaraṇaṃ hotīti yojanā. Tattha vuttasadisanti tassa bhikkhuno byākaraṇaṃ imasmiṃ sutte vuttena sadisaṃ, samanti attho. Khīṇāsavassa paṭipattisadisā paṭipatti hotīti dīgharattaṃ suvikkhambhitakilesattā, idañca arahattaṃ paṭijānantassa vasena vuttaṃ. Tenāha ‘‘khīṇāsavassa nāmā’’tiādi. Khīṇāsavassa nāma…pe… na hotīti pahīnavipallāsattā, jīvitanikantiyā ca abhāvato na hoti, puthujjanassa pana appahīnavipallāsattā jīvitanikantisabbhāvato ca appamattakenapi hoti, evaṃ suvikkhambhitakilesassa vattanasekkhadhammapaṭijānanaṃ iminā bhayuppādanena, ambilādidassane kheḷuppādādinā ca na sakkā vīmaṃsituṃ, tasmā tassa vacaneneva taṃ saddhātabbaṃ.

    അയം ഭിക്ഖു സമ്പന്നവേയ്യാകരണോതി ഇദം ന കേവലം അഭായനകമേവ സന്ധായ വുത്തം ഏകച്ചസ്സ സൂരജാതികസ്സ പുഥുജ്ജനസ്സപി അഭായനതോ, രജ്ജനീയാരമ്മണാനം ബദരസാളവാദിഅഅബലമദ്ദനാദീനം ഉപയോജനേപി ഖേളുപ്പാദാദിതണ്ഹുപ്പത്തിരഹിതം സബ്ബഥാ സുവിസോധിതമേവ സന്ധായ വുത്തന്തി വേദിതബ്ബം.

    Ayaṃ bhikkhu sampannaveyyākaraṇoti idaṃ na kevalaṃ abhāyanakameva sandhāya vuttaṃ ekaccassa sūrajātikassa puthujjanassapi abhāyanato, rajjanīyārammaṇānaṃ badarasāḷavādiaabalamaddanādīnaṃ upayojanepi kheḷuppādāditaṇhuppattirahitaṃ sabbathā suvisodhitameva sandhāya vuttanti veditabbaṃ.

    ൨൩൪. ‘‘നീഹരിത്വാതി സാസനതോ നീഹരിത്വാ’’തി സാരത്ഥദീപനിയം (സാരത്ഥ॰ ടീ॰ ൨.൪൫) വുത്തം, വിമതിവിനോദനിയം (വി॰ വി॰ ടീ॰ ൧.൪൫) പന ‘‘നീഹരിത്വാതി പാളിതോ ഉദ്ധരിത്വാ’’തി. തഥാ ഹി ‘‘പഞ്ചഹുപാലി, അങ്ഗേഹി സമന്നാഗതേന ഭിക്ഖുനാ നാനുയുഞ്ജിതബ്ബം. കതമേഹി പഞ്ചഹി? സുത്തം ന ജാനാതി, സുത്താനുലോമം ന ജാനാതീ’’തിആദിപാളിതോ (പരി॰ ൪൪൨) സുത്തം സുത്താനുലോമഞ്ച നീഹരിംസു, ‘‘അനാപത്തി ഏവം അമ്ഹാകം ആചരിയാനം ഉഗ്ഗഹോ പരിപുച്ഛാതി ഭണതീ’’തി ഏവമാദിതോ ആചരിയവാദം, ‘‘ആയസ്മാ ഉപാലി ഏവമാഹ ‘അനാപത്തി ആവുസോ സുപിനന്തേനാ’’തി (പാരാ॰ ൭൮) ഏവമാദിതോ അത്തനോമതിം നീഹരിംസു. സാ ച ഥേരസ്സ അത്തനോമതി സുത്തേന സങ്ഗഹിതത്താ സുത്തം ജാതം, ഏവമഞ്ഞാപി സുത്താദീഹി സങ്ഗഹിതാവ ഗഹേതബ്ബാ, നേതരാതി വേദിതബ്ബം. അഥ വാ നീഹരിത്വാതി വിഭജിത്വാ, സാട്ഠകഥം സകലം വിനയപിടകം സുത്താദീസു ചതൂസു പദേസേസു പക്ഖിപിത്വാ ചതുധാ വിഭജിത്വാ വിനയം പകാസേസും തബ്ബിനിമുത്തസ്സ അഭാവാതി അധിപ്പായോ. വജിരബുദ്ധിടീകായമ്പി (വജിര॰ ടീ॰ പാരാജിക ൪൫) ‘‘നീഹരിത്വാതി ഏത്ഥ സാസനതോ നീഹരിത്വാതി അത്ഥോ…പേ॰… തായ ഹി അത്തനോമതിയാ ഥേരോ ഏതദഗ്ഗട്ഠപനം ലഭതി. അപിച വുത്തഞ്ഹേതം ഭഗവതാ ‘അനുപസമ്പന്നേന പഞ്ഞത്തേന വാ അപഞ്ഞത്തേന വാ വുച്ചമാനോ…പേ॰… അനാദരിയം കരോതി, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’തി. തത്ഥ ഹി പഞ്ഞത്തം നാമ സുത്തം, സേസത്തയം അപഞ്ഞത്തം നാമ. തേനായം ‘ചതുബ്ബിധഞ്ഹി വിനയം, മഹാഥേരാ’തി ഗാഥാ സുവുത്താ’’തി വുത്തം.

    234.‘‘Nīharitvāti sāsanato nīharitvā’’ti sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. 2.45) vuttaṃ, vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. 1.45) pana ‘‘nīharitvāti pāḷito uddharitvā’’ti. Tathā hi ‘‘pañcahupāli, aṅgehi samannāgatena bhikkhunā nānuyuñjitabbaṃ. Katamehi pañcahi? Suttaṃ na jānāti, suttānulomaṃ na jānātī’’tiādipāḷito (pari. 442) suttaṃ suttānulomañca nīhariṃsu, ‘‘anāpatti evaṃ amhākaṃ ācariyānaṃ uggaho paripucchāti bhaṇatī’’ti evamādito ācariyavādaṃ, ‘‘āyasmā upāli evamāha ‘anāpatti āvuso supinantenā’’ti (pārā. 78) evamādito attanomatiṃ nīhariṃsu. Sā ca therassa attanomati suttena saṅgahitattā suttaṃ jātaṃ, evamaññāpi suttādīhi saṅgahitāva gahetabbā, netarāti veditabbaṃ. Atha vā nīharitvāti vibhajitvā, sāṭṭhakathaṃ sakalaṃ vinayapiṭakaṃ suttādīsu catūsu padesesu pakkhipitvā catudhā vibhajitvā vinayaṃ pakāsesuṃ tabbinimuttassa abhāvāti adhippāyo. Vajirabuddhiṭīkāyampi (vajira. ṭī. pārājika 45) ‘‘nīharitvāti ettha sāsanato nīharitvāti attho…pe… tāya hi attanomatiyā thero etadaggaṭṭhapanaṃ labhati. Apica vuttañhetaṃ bhagavatā ‘anupasampannena paññattena vā apaññattena vā vuccamāno…pe… anādariyaṃ karoti, āpatti dukkaṭassā’ti. Tattha hi paññattaṃ nāma suttaṃ, sesattayaṃ apaññattaṃ nāma. Tenāyaṃ ‘catubbidhañhi vinayaṃ, mahātherā’ti gāthā suvuttā’’ti vuttaṃ.

    വുത്തന്തി മിലിന്ദപഞ്ഹേ നാഗസേനത്ഥേരേന വുത്തം. പജ്ജതേ അനേന അത്ഥോതി പദം, ഭഗവതാ കണ്ഠാദിവണ്ണുപ്പത്തിട്ഠാനം ആഹച്ച വിസേസേത്വാ ഭാസിതം പദം ആഹച്ചപദം, ഭഗവതോയേവ വചനം. തേനാഹ ‘‘ആഹച്ചപദന്തി സുത്തം അധിപ്പേത’’ന്തി സാരത്ഥദീപനിയം (സാരത്ഥ॰ ടീ॰ ൨.൪൫) വുത്തം. വിമതിവിനോദനിയം (വി॰ വി॰ ടീ॰ ൧.൪൫) പന ‘‘കണ്ഠാദിവണ്ണുപ്പത്തിട്ഠാനകരണാദീഹി നീഹരിത്വാ അത്തനോ വചീവിഞ്ഞത്തിയാവ ഭാസിതം വചനം ആഹച്ചപദ’’ന്തി വുത്തം. വജിരബുദ്ധിടീകായം (വജിര॰ ടീ॰ പാരാജിക ൪൫) പന ‘‘അട്ഠ വണ്ണട്ഠാനാനി ആഹച്ച വുത്തേന പദനികായേനാതി അത്ഥോ, ഉദാഹടേന കണ്ഠോക്കന്തേന പദസമൂഹേനാതി അധിപ്പായോ’’തി വുത്തം. ‘‘ഇദം കപ്പതി, ഇദം ന കപ്പതീ’’തി ഏവം അവിസേസേത്വാ ‘‘യം ഭിക്ഖവേ മയാ ‘ഇദം ന കപ്പതീ’തി അപ്പടിക്ഖിത്തം , തഞ്ചേ അകപ്പിയം അനുലോമേതി, കപ്പിയം പടിബാഹതി, തം വോ ന കപ്പതീ’’തിആദിനാ (മഹാവ॰ ൩൦൫) വുത്തസാമഞ്ഞലക്ഖണം ഇധ രസോതി അധിപ്പേതന്തി ആഹ ‘‘രസോതി സുത്താനുലോമ’’ന്തി. രസോതി സാരോ ‘‘പത്തരസോ’’തിആദീസു (ധ॰ സ॰ ൬൨൮-൬൩൦) വിയ, പടിക്ഖിത്താനുഞ്ഞാതസുത്തസാരോതി അത്ഥോ. രസോതി വാ ലക്ഖണം പടിവത്ഥുകം അനുദ്ധരിത്വാ ലക്ഖണാനുലോമേന വുത്തത്താ. രസേനാതി തസ്സ ആഹച്ചഭാസിതസ്സ രസേന, തതോ ഉദ്ധടേന വിനിച്ഛയേനാതി അത്ഥോ. സുത്തഛായാ വിയ ഹി സുത്താനുലോമന്തി. ധമ്മസങ്ഗാഹകപഭുതിആചരിയപരമ്പരതോ ആനീതാ അട്ഠകഥാതന്തി ഇധ ‘‘ആചരിയവംസോ’’തി അധിപ്പേതാതി ആഹ ‘‘ആചരിയവംസോതി ആചരിയവാദോ’’തി, ആചരിയവാദോ ‘‘ആചരിയവംസോ’’തി വുത്തോ പാളിയം വുത്താനം ആചരിയാനം പരമ്പരായ ആഭതോവ പമാണന്തി ദസ്സനത്ഥം. അധിപ്പായോതി കാരണോപപത്തിസിദ്ധോ ഉഹാപോഹനയപവത്തോ പച്ചക്ഖാദിപമാണപതിരൂപകോ. അധിപ്പായോതി ഏത്ഥ ‘‘അത്തനോമതീ’’തി കേചി അത്ഥം വദന്തി.

    Vuttanti milindapañhe nāgasenattherena vuttaṃ. Pajjate anena atthoti padaṃ, bhagavatā kaṇṭhādivaṇṇuppattiṭṭhānaṃ āhacca visesetvā bhāsitaṃ padaṃ āhaccapadaṃ, bhagavatoyeva vacanaṃ. Tenāha ‘‘āhaccapadanti suttaṃ adhippeta’’nti sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. 2.45) vuttaṃ. Vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. 1.45) pana ‘‘kaṇṭhādivaṇṇuppattiṭṭhānakaraṇādīhi nīharitvā attano vacīviññattiyāva bhāsitaṃ vacanaṃ āhaccapada’’nti vuttaṃ. Vajirabuddhiṭīkāyaṃ (vajira. ṭī. pārājika 45) pana ‘‘aṭṭha vaṇṇaṭṭhānāni āhacca vuttena padanikāyenāti attho, udāhaṭena kaṇṭhokkantena padasamūhenāti adhippāyo’’ti vuttaṃ. ‘‘Idaṃ kappati, idaṃ na kappatī’’ti evaṃ avisesetvā ‘‘yaṃ bhikkhave mayā ‘idaṃ na kappatī’ti appaṭikkhittaṃ , tañce akappiyaṃ anulometi, kappiyaṃ paṭibāhati, taṃ vo na kappatī’’tiādinā (mahāva. 305) vuttasāmaññalakkhaṇaṃ idha rasoti adhippetanti āha ‘‘rasoti suttānuloma’’nti. Rasoti sāro ‘‘pattaraso’’tiādīsu (dha. sa. 628-630) viya, paṭikkhittānuññātasuttasāroti attho. Rasoti vā lakkhaṇaṃ paṭivatthukaṃ anuddharitvā lakkhaṇānulomena vuttattā. Rasenāti tassa āhaccabhāsitassa rasena, tato uddhaṭena vinicchayenāti attho. Suttachāyā viya hi suttānulomanti. Dhammasaṅgāhakapabhutiācariyaparamparato ānītā aṭṭhakathātanti idha ‘‘ācariyavaṃso’’ti adhippetāti āha ‘‘ācariyavaṃsoti ācariyavādo’’ti, ācariyavādo ‘‘ācariyavaṃso’’ti vutto pāḷiyaṃ vuttānaṃ ācariyānaṃ paramparāya ābhatova pamāṇanti dassanatthaṃ. Adhippāyoti kāraṇopapattisiddho uhāpohanayapavatto paccakkhādipamāṇapatirūpako. Adhippāyoti ettha ‘‘attanomatī’’ti keci atthaṃ vadanti.

    വിനയപിടകേ പാളീതി ഇധ അധികാരവസേന വുത്തം, സേസപിടകേസുപി സുത്താദിചതുനയാ യഥാനുരൂപം ലബ്ഭന്തേവ.

    Vinayapiṭake pāḷīti idha adhikāravasena vuttaṃ, sesapiṭakesupi suttādicatunayā yathānurūpaṃ labbhanteva.

    ‘‘മഹാപദേസാതി മഹാഓകാസാ. മഹന്താനി വിനയസ്സ പതിട്ഠാപനട്ഠാനാനി, യേസു പതിട്ഠാപിതോ വിനയോ വിനിച്ഛിനീയതി അസന്ദേഹതോ, മഹന്താനി വാ കാരണാനി മഹാപദേസാ, മഹന്താനി വിനയവിനിച്ഛയകാരണാനീതി വുത്തം ഹോതി. അത്ഥതോ പന ‘യം ഭിക്ഖവേ’തിആദിനാ വുത്താസാധിപ്പായാ പാളിയേവ മഹാപദേസാതി വദന്തി. തേനേവാഹ ‘യേ ഭഗവതാ ഏവം വുത്താ’തിആദി. ഇമേ ച മഹാപദേസാ ഖന്ധകേ ആഗതാ, തസ്മാ തേസം വിനിച്ഛയകഥാ തത്ഥേവ ആവി ഭവിസ്സതീതി ഇധ ന വുച്ചതീ’’തി സാരത്ഥദീപനിയം (സാരത്ഥ॰ ടീ॰ ൨.൪൫) വുത്തം. വിമതിവിനോദനിയം (വി॰ വി॰ ടീ॰ ൧.൪൫) പന ‘‘മഹാപദേസാതി മഹാഓകാസാ മഹാവിസയാ, തേ അത്ഥതോ ‘യം ഭിക്ഖവേതിആദിപാളിവസേന അകപ്പിയാനുലോമതോ കപ്പിയാനുലോമതോ ച പുഗ്ഗലേഹി നയതോ തഥാ തഥാ ഗയ്ഹമാനാ അത്ഥനയാ ഏവ. തേ ഹി ഭഗവതാ സരൂപതോ അവുത്തേസുപി പടിക്ഖിത്താനുലോമേസു അനുഞ്ഞാതാനുലോമേസു ച സേസേസു കിച്ചേസു നിവത്തിപവത്തിഹേതുതായ മഹാഗോചരാതി ‘മഹാപദേസാ’തി വുത്താ, ന പന ‘യം ഭിക്ഖവേ മയാ ഇദം ന കപ്പതീ’തിആദിനാ വുത്താ സാധിപ്പായാ പാളിയേവ തസ്സാ സുത്തേ പവിട്ഠത്താ. ‘സുത്താനുലോമമ്പി സുത്തേ ഓതാരേതബ്ബം…പേ॰… സുത്തമേവ ബലവതര’ന്തി (പാരാ॰ അട്ഠ॰ ൧.൪൫) ഹി വുത്തം. ന ഹേസാ സാധിപ്പായാ പാളി സുത്തേ ഓതാരേതബ്ബാ, ന ഗഹേതബ്ബാ വാ ഹോതി. യേനായം സുത്താനുലോമം സിയാ, തസ്മാ ഇമം പാളിഅധിപ്പായം നിസ്സായ പുഗ്ഗലേഹി ഗഹിതാ യഥാവുത്തഅത്ഥാവ സുത്താനുലോമം, തംപകാസകത്താ പന അയം പാളിപി സുത്താനുലോമന്തി ഗഹേതബ്ബം. തേനാഹ ‘യേ ഭഗവതാ ഏവം വുത്താ’തിആദി. ‘യം ഭിക്ഖവേ’തിആദിപാളിനയേന ഹി പുഗ്ഗലേഹി ഗഹിതബ്ബാ യേ അകപ്പിയാനുലോമാദയോ അത്ഥാ വുത്താ, തേ മഹാപദേസാതി അത്ഥോ’’തി വുത്തം.

    ‘‘Mahāpadesāti mahāokāsā. Mahantāni vinayassa patiṭṭhāpanaṭṭhānāni, yesu patiṭṭhāpito vinayo vinicchinīyati asandehato, mahantāni vā kāraṇāni mahāpadesā, mahantāni vinayavinicchayakāraṇānīti vuttaṃ hoti. Atthato pana ‘yaṃ bhikkhave’tiādinā vuttāsādhippāyā pāḷiyeva mahāpadesāti vadanti. Tenevāha ‘ye bhagavatā evaṃ vuttā’tiādi. Ime ca mahāpadesā khandhake āgatā, tasmā tesaṃ vinicchayakathā tattheva āvi bhavissatīti idha na vuccatī’’ti sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. 2.45) vuttaṃ. Vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. 1.45) pana ‘‘mahāpadesāti mahāokāsā mahāvisayā, te atthato ‘yaṃ bhikkhavetiādipāḷivasena akappiyānulomato kappiyānulomato ca puggalehi nayato tathā tathā gayhamānā atthanayā eva. Te hi bhagavatā sarūpato avuttesupi paṭikkhittānulomesu anuññātānulomesu ca sesesu kiccesu nivattipavattihetutāya mahāgocarāti ‘mahāpadesā’ti vuttā, na pana ‘yaṃ bhikkhave mayā idaṃ na kappatī’tiādinā vuttā sādhippāyā pāḷiyeva tassā sutte paviṭṭhattā. ‘Suttānulomampi sutte otāretabbaṃ…pe… suttameva balavatara’nti (pārā. aṭṭha. 1.45) hi vuttaṃ. Na hesā sādhippāyā pāḷi sutte otāretabbā, na gahetabbā vā hoti. Yenāyaṃ suttānulomaṃ siyā, tasmā imaṃ pāḷiadhippāyaṃ nissāya puggalehi gahitā yathāvuttaatthāva suttānulomaṃ, taṃpakāsakattā pana ayaṃ pāḷipi suttānulomanti gahetabbaṃ. Tenāha ‘ye bhagavatā evaṃ vuttā’tiādi. ‘Yaṃ bhikkhave’tiādipāḷinayena hi puggalehi gahitabbā ye akappiyānulomādayo atthā vuttā, te mahāpadesāti attho’’ti vuttaṃ.

    വജിരബുദ്ധിടീകായമ്പി (വജിര॰ ടീ॰ പാരാജിക ൪൫) ‘‘പരിവാരട്ഠകഥായം ഇധ ച കിഞ്ചാപി ‘സുത്താനുലോമം നാമ ചത്താരോ മഹാപദേസാ’തി വുത്തം, അഥ ഖോ മഹാപദേസനയസിദ്ധം പടിക്ഖിത്താപടിക്ഖിത്തം അനുഞ്ഞാതാനനുഞ്ഞാതം കപ്പിയാകപ്പിയന്തി അത്ഥതോ വുത്തം ഹോതി. തത്ഥ യസ്മാ ‘ഠാനം ഓകാസോ പദേസോതി കാരണവേവചനാനി ‘അട്ഠാനമേതം, ആനന്ദ, അനവകാസോ’തിആദി സാസനതോ, ‘നിഗ്ഗഹട്ഠാന’ന്തി ച ‘അസന്ദിട്ഠിട്ഠാന’ന്തി ച ‘അസന്ദിട്ഠി ച പന പദേസോ’തി ച ലോകതോ, തസ്മാ മഹാപദേസാതി മഹാകാരണാനീതി അത്ഥോ. കാരണം നാമ ഞാപകോ ഹേതു ഇധാധിപ്പേതം, മഹന്തഭാവോ പന തേസം മഹാവിസയത്താ മഹാഭൂതാനം വിയ. തേ ദുവിധാ വിനയമഹാപദേസാ സുത്തന്തികമഹാപദേസാ ചാതി. തത്ഥ വിനയമഹാപദേസാ വിനയേ യോഗം ഗച്ഛന്തി, ഇതരേ ഉഭയത്ഥാപി, തേനേവ പരിവാരേ (പരി॰ ൪൪൨) അനുയോഗവത്തേ ‘ധമ്മം ന ജാനാതി, ധമ്മാനുലോമം ന ജാനാതീ’തി’’ വുത്തം. തത്ഥ ധമ്മന്തി ഠപേത്വാ വിനയപിടകം അവസേസം പിടകദ്വയം, ധമ്മാനുലോമന്തി സുത്തന്തികേ ചത്താരോ മഹാപദേസേതിആദി.

    Vajirabuddhiṭīkāyampi (vajira. ṭī. pārājika 45) ‘‘parivāraṭṭhakathāyaṃ idha ca kiñcāpi ‘suttānulomaṃ nāma cattāro mahāpadesā’ti vuttaṃ, atha kho mahāpadesanayasiddhaṃ paṭikkhittāpaṭikkhittaṃ anuññātānanuññātaṃ kappiyākappiyanti atthato vuttaṃ hoti. Tattha yasmā ‘ṭhānaṃ okāso padesoti kāraṇavevacanāni ‘aṭṭhānametaṃ, ānanda, anavakāso’tiādi sāsanato, ‘niggahaṭṭhāna’nti ca ‘asandiṭṭhiṭṭhāna’nti ca ‘asandiṭṭhi ca pana padeso’ti ca lokato, tasmā mahāpadesāti mahākāraṇānīti attho. Kāraṇaṃ nāma ñāpako hetu idhādhippetaṃ, mahantabhāvo pana tesaṃ mahāvisayattā mahābhūtānaṃ viya. Te duvidhā vinayamahāpadesā suttantikamahāpadesā cāti. Tattha vinayamahāpadesā vinaye yogaṃ gacchanti, itare ubhayatthāpi, teneva parivāre (pari. 442) anuyogavatte ‘dhammaṃ na jānāti, dhammānulomaṃ na jānātī’ti’’ vuttaṃ. Tattha dhammanti ṭhapetvā vinayapiṭakaṃ avasesaṃ piṭakadvayaṃ, dhammānulomanti suttantike cattāro mahāpadesetiādi.

    യദി സാപി തത്ഥ തത്ഥ ഭഗവതാ പവത്തിതാ പകിണ്ണകദേസനാവ അട്ഠകഥാ, സാ പന ധമ്മസങ്ഗാഹകേഹി പഠമം തീണി പിടകാനി സങ്ഗായിത്വാ തസ്സ അത്ഥവണ്ണനാനുരൂപേനേവ വാചനാമഗ്ഗം ആരോപിതത്താ ‘‘ആചരിയവാദോ’’തി വുച്ചതി ‘‘ആചരിയാ വദന്തി സംവണ്ണേന്തി പാളിം ഏതേനാ’’തി കത്വാ. തേനാഹ ‘‘ആചരിയവാദോ നാമ…പേ॰… അട്ഠകഥാതന്തീ’’തി. തിസ്സോ ഹി സങ്ഗീതിയോ ആരുള്ഹോയേവ ബുദ്ധവചനസ്സ അത്ഥസംവണ്ണനാഭൂതോ കഥാമഗ്ഗോ മഹാമഹിന്ദത്ഥേരേന തമ്ബപണ്ണിദീപം ആഭതോ, പച്ഛാ തമ്ബപണ്ണിയേഹി മഹാഥേരേഹി സീഹളഭാസായ ഠപിതോ നികായന്തരലദ്ധിസങ്കരപരിഹരണത്ഥം. ഭഗവതോ പകിണ്ണകദേസനാഭൂതാ ച സുത്താനുലോമഭൂതാ ച അട്ഠകഥാ യസ്മാ ധമ്മസങ്ഗാഹകത്ഥേരേഹി പാളിവണ്ണനാക്കമേന സങ്ഗഹേത്വാ വുത്താ, തസ്മാ ആചരിയവാദോതി വുത്താ. ഏതേന ച അട്ഠകഥാ സുത്തസുത്താനുലോമേസു അത്ഥതോ സങ്ഗയ്ഹതീതി വേദിതബ്ബം. യഥാ ച ഏസാ, ഏവം അത്തനോമതിപി പമാണഭൂതാ. ന ഹി ഭഗവതോ വചനം വചനാനുലോമഞ്ച അനിസ്സായ അഗ്ഗസാവകാദയോപി അത്തനോ ഞാണബലേന സുത്താഭിധമ്മവിനയേസു കിഞ്ചി സമ്മുതിപരമത്ഥഭൂതം അത്ഥം വത്തും സക്കോന്തി, തസ്മാ സബ്ബമ്പി വചനം സുത്തേ സുത്താനുലോമേ ച സങ്ഗയ്ഹതി. വിസും പന അട്ഠകഥാദീനം സങ്ഗഹിതത്താ തദവസേസം സുത്തസുത്താനുലോമതോ ഗഹേത്വാ ചതുധാ വിനയോ നിദ്ദിട്ഠോ.

    Yadi sāpi tattha tattha bhagavatā pavattitā pakiṇṇakadesanāva aṭṭhakathā, sā pana dhammasaṅgāhakehi paṭhamaṃ tīṇi piṭakāni saṅgāyitvā tassa atthavaṇṇanānurūpeneva vācanāmaggaṃ āropitattā ‘‘ācariyavādo’’ti vuccati ‘‘ācariyā vadanti saṃvaṇṇenti pāḷiṃ etenā’’ti katvā. Tenāha ‘‘ācariyavādo nāma…pe… aṭṭhakathātantī’’ti. Tisso hi saṅgītiyo āruḷhoyeva buddhavacanassa atthasaṃvaṇṇanābhūto kathāmaggo mahāmahindattherena tambapaṇṇidīpaṃ ābhato, pacchā tambapaṇṇiyehi mahātherehi sīhaḷabhāsāya ṭhapito nikāyantaraladdhisaṅkarapariharaṇatthaṃ. Bhagavato pakiṇṇakadesanābhūtā ca suttānulomabhūtā ca aṭṭhakathā yasmā dhammasaṅgāhakattherehi pāḷivaṇṇanākkamena saṅgahetvā vuttā, tasmā ācariyavādoti vuttā. Etena ca aṭṭhakathā suttasuttānulomesu atthato saṅgayhatīti veditabbaṃ. Yathā ca esā, evaṃ attanomatipi pamāṇabhūtā. Na hi bhagavato vacanaṃ vacanānulomañca anissāya aggasāvakādayopi attano ñāṇabalena suttābhidhammavinayesu kiñci sammutiparamatthabhūtaṃ atthaṃ vattuṃ sakkonti, tasmā sabbampi vacanaṃ sutte suttānulome ca saṅgayhati. Visuṃ pana aṭṭhakathādīnaṃ saṅgahitattā tadavasesaṃ suttasuttānulomato gahetvā catudhā vinayo niddiṭṭho.

    കിഞ്ചാപി അത്തനോമതി സുത്താദീഹി സംസന്ദിത്വാവ പരികപ്പീയതി, തഥാപി സാ ന സുത്താദീസു വിസേസതോ നിദ്ദിട്ഠാതി ആഹ ‘‘സുത്തസുത്താനുലോമആചരിയവാദേ മുഞ്ചിത്വാ’’തി. അനുബുദ്ധിയാതി സുത്താദീനിയേവ അനുഗതബുദ്ധിയാ. നയഗ്ഗാഹേനാതി സുത്താദിതോ ലബ്ഭമാനനയഗ്ഗഹണേന. അത്തനോമതിം സാമഞ്ഞതോ പഠമം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി തമേവ വിസേസേത്വാ ദസ്സേന്തോ ‘‘അപിചാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ ‘‘സുത്തന്താഭിധമ്മവിനയട്ഠകഥാസൂ’’തി വചനതോ പിടകത്തയസ്സപി സാധാരണാ ഏസാ കഥാതി വേദിതബ്ബാ. ഥേരവാദോതി മഹാസുമത്ഥേരാദീനം ഗാഹോ. ഇദാനി തത്ഥ പടിപജ്ജിതബ്ബാകാരം ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘തം പനാ’’തിആദി. തത്ഥ അത്ഥേനാതി അത്തനാ നയതോ ഗഹിതേന അത്ഥേന. പാളിന്തി അത്തനോ ഗാഹസ്സ നിസ്സയഭൂതം സാട്ഠകഥം പാളിം. പാളിയാതി തപ്പടിക്ഖേപത്ഥം പരേനാഭതായ സാട്ഠകഥായ പാളിയാ, അത്തനാ ഗഹിതം അത്ഥം നിസ്സായ, പാളിഞ്ച സംസന്ദിത്വാതി അത്ഥോ. ആചരിയവാദേതി അത്തനാ പരേന ച സമുദ്ധടഅട്ഠകഥായ. ഓതാരേതബ്ബാതി ഞാണേന അനുപ്പവേസേതബ്ബാ. ഓതരതി ചേവ സമേതി ചാതി അത്തനാ ഉദ്ധടേഹി സംസന്ദനവസേന ഓതരതി, പരേന ഉദ്ധടേന സമേതി. സബ്ബദുബ്ബലാതി അസബ്ബഞ്ഞുപുഗ്ഗലസ്സ ദോസവാസനായ യാഥാവതോ അത്ഥസമ്പടിപത്തിഅഭാവതോ വുത്തം.

    Kiñcāpi attanomati suttādīhi saṃsanditvāva parikappīyati, tathāpi sā na suttādīsu visesato niddiṭṭhāti āha ‘‘suttasuttānulomaācariyavāde muñcitvā’’ti. Anubuddhiyāti suttādīniyeva anugatabuddhiyā. Nayaggāhenāti suttādito labbhamānanayaggahaṇena. Attanomatiṃ sāmaññato paṭhamaṃ dassetvā idāni tameva visesetvā dassento ‘‘apicā’’tiādimāha. Tattha ‘‘suttantābhidhammavinayaṭṭhakathāsū’’ti vacanato piṭakattayassapi sādhāraṇā esā kathāti veditabbā. Theravādoti mahāsumattherādīnaṃ gāho. Idāni tattha paṭipajjitabbākāraṃ dassento āha ‘‘taṃ panā’’tiādi. Tattha atthenāti attanā nayato gahitena atthena. Pāḷinti attano gāhassa nissayabhūtaṃ sāṭṭhakathaṃ pāḷiṃ. Pāḷiyāti tappaṭikkhepatthaṃ parenābhatāya sāṭṭhakathāya pāḷiyā, attanā gahitaṃ atthaṃ nissāya, pāḷiñca saṃsanditvāti attho. Ācariyavādeti attanā parena ca samuddhaṭaaṭṭhakathāya. Otāretabbāti ñāṇena anuppavesetabbā. Otarati ceva sameti cāti attanā uddhaṭehi saṃsandanavasena otarati, parena uddhaṭena sameti. Sabbadubbalāti asabbaññupuggalassa dosavāsanāya yāthāvato atthasampaṭipattiabhāvato vuttaṃ.

    പമാദപാഠവസേന ആചരിയവാദസ്സ സുത്താനുലോമേന അസംസന്ദനാപി സിയാതി ആഹ ‘‘ഇതരോ ന ഗഹേതബ്ബോ’’തി. സമേന്തമേവ ഗഹേതബ്ബന്തി യേ സുത്തേന സംസന്ദന്തി, ഏവരൂപാവ അത്ഥാ മഹാപദേസതോ ഉദ്ധരിതബ്ബാതി ദസ്സേതി തഥാ തഥാ ഉദ്ധടഅത്ഥാനംയേവ സുത്താനുലോമത്താ. തേനാഹ ‘‘സുത്താനുലോമതോ ഹി സുത്തമേവ ബലവതര’’ന്തി. അഥ വാ സുത്താനുലോമസ്സ സുത്തേകദേസത്തേപി സുത്തേ വിയ ‘‘ഇദം കപ്പതി, ഇദം ന കപ്പതീ’’തി പരിച്ഛിന്ദിത്വാ ആഹച്ചഭാസിതം കിഞ്ചി നത്ഥീതി ആഹ ‘‘സുത്താ…പേ॰… ബലവതര’’ന്തി. അപ്പടിവത്തിയന്തി അപ്പടിബാഹിയം. കാരകസങ്ഘസദിസന്തി പമാണത്താ സങ്ഗീതികാരകസങ്ഘസദിസം. ‘‘ബുദ്ധാനം ഠിതകാലസദിസ’’ന്തി ഇമിനാ ബുദ്ധാനംയേവ കഥിതധമ്മഭാവം ദസ്സേതി, ധരമാനബുദ്ധസദിസന്തി വുത്തം ഹോതി. സുത്തേ ഹി പടിബാഹിതേ ബുദ്ധോവ പടിബാഹിതോ ഹോതി. ‘‘സകവാദീ സുത്തം ഗഹേത്വാ കഥേതീതി സകവാദീ അത്തനോ സുത്തം ഗഹേത്വാ വോഹരതി. പരവാദീ സുത്താനുലോമന്തി അഞ്ഞനികായവാദീ അത്തനോ നികായേ സുത്താനുലോമം ഗഹേത്വാ കഥേതീ’’തി സാരത്ഥദീപനിയം (സാരത്ഥ॰ ടീ॰ ൨.൪൫) വുത്തം.

    Pamādapāṭhavasena ācariyavādassa suttānulomena asaṃsandanāpi siyāti āha ‘‘itaro na gahetabbo’’ti. Samentameva gahetabbanti ye suttena saṃsandanti, evarūpāva atthā mahāpadesato uddharitabbāti dasseti tathā tathā uddhaṭaatthānaṃyeva suttānulomattā. Tenāha ‘‘suttānulomato hi suttameva balavatara’’nti. Atha vā suttānulomassa suttekadesattepi sutte viya ‘‘idaṃ kappati, idaṃ na kappatī’’ti paricchinditvā āhaccabhāsitaṃ kiñci natthīti āha ‘‘suttā…pe… balavatara’’nti. Appaṭivattiyanti appaṭibāhiyaṃ. Kārakasaṅghasadisanti pamāṇattā saṅgītikārakasaṅghasadisaṃ. ‘‘Buddhānaṃ ṭhitakālasadisa’’nti iminā buddhānaṃyeva kathitadhammabhāvaṃ dasseti, dharamānabuddhasadisanti vuttaṃ hoti. Sutte hi paṭibāhite buddhova paṭibāhito hoti. ‘‘Sakavādī suttaṃ gahetvā kathetīti sakavādī attano suttaṃ gahetvā voharati. Paravādī suttānulomanti aññanikāyavādī attano nikāye suttānulomaṃ gahetvā kathetī’’ti sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. 2.45) vuttaṃ.

    വിമതിവിനോദനിയം (വി॰ വി॰ ടീ॰ ൧.൪൫) പന ‘‘സകവാദീ സുത്തം ഗഹേത്വാ കഥേതീതിആദീസു യോ യഥാഭൂതമത്ഥം ഗഹേത്വാ കഥനസീലോ, സോ സകവാദീ. സുത്തന്തി സങ്ഗീതിത്തയാരുള്ഹം പാളിവചനം. പരവാദീതി മഹാവിഹാരവാസീ വാ ഹോതു അഞ്ഞനികായവാസീ വാ, യോ വിപരീതതോ അത്ഥം ഗഹേത്വാ കഥനസീലോ, സോവ ഇധ ‘പരവാദീ’തി വുത്തോ. സുത്താനുലോമന്തി സങ്ഗീതിത്തയാരുള്ഹം വാ അനാരുള്ഹം വാ യം കിഞ്ചി വിപല്ലാസതോ വാ വഞ്ചനായ വാ ‘സങ്ഗീതിത്തയാഗതമിദ’ന്തി ദസ്സിയമാനം സുത്താനുലോമം. കേചി ‘അഞ്ഞനികായേ സുത്താനുലോമ’ന്തി വദന്തി, തം ന യുത്തം സകവാദീപരവാദീനം ഉഭിന്നമ്പി സങ്ഗീതിത്തയാരുള്ഹസുത്താദീനമേവ ഗഹേതബ്ബതോ. തഥാ ഹി വക്ഖതി ‘തിസ്സോ സങ്ഗീതിയോ ആരുള്ഹം പാളിആഗതം പഞ്ഞായതി, ഗഹേതബ്ബ’ന്തിആദി (പാരാ॰ അട്ഠ॰ ൧.൪൫). ന ഹി സകവാദീ അഞ്ഞനികായസുത്താദിം പമാണതോ ഗണ്ഹാതി. യേന തേസു സുത്താദീസു ദസ്സിതേസു തത്ഥ ഠാതബ്ബം ഭവേയ്യ, വക്ഖതി ച ‘പരോ തസ്സ അകപ്പിയഭാവസാധകം സുത്തതോ ബഹും കാരണഞ്ച വിനിച്ഛയഞ്ച ദസ്സേതി…പേ॰… സാധൂതി സമ്പടിച്ഛിത്വാ അകപ്പിയേയേവ ഠാതബ്ബ’ന്തി (പാരാ॰ അട്ഠ॰ ൧.൪൫), തസ്മാ പരവാദിനാപി സങ്ഗീതിത്തയേ അനാരുള്ഹമ്പി അനാരുള്ഹമിച്ചേവ ദസ്സീയതി, കേവലം തസ്സ തസ്സ സുത്താദിനോ സങ്ഗീതിത്തയേ അനാഗതസ്സ കൂടതാ, ആഗതസ്സ ച ബ്യഞ്ജനച്ഛായായ അഞ്ഞഥാ അധിപ്പായയോജനാ ച വിസേസാ, തത്ഥ ച യം കൂടം, തം അപനീയതി. യം അഞ്ഞഥാ യോജിതം, തം തസ്സ വിപരീതതാദസ്സനത്ഥം തദഞ്ഞേന സുത്താദിനാ സംസന്ദനാ കരീയതി. യോ പന പരവാദിനാ ഗഹിതോ അധിപ്പായോ സുത്തന്താദിനാ സംസന്ദതി, സോ സകവാദിനാപി അത്തനോ ഗാഹം വിസ്സജ്ജേത്വാ ഗഹേതബ്ബോതി ഉഭിന്നമ്പി സങ്ഗീതിത്തയാഗതമേവ സുത്തം പമാണന്തി വേദിതബ്ബം. തേനേവ കഥാവത്ഥുപകരണേ ‘സകവാദേ പഞ്ച സുത്തസതാനി പരവാദേ പഞ്ചാ’തി, സുത്തസഹസ്സമ്പി അധിപ്പായഗ്ഗഹണനാനത്തേന സങ്ഗീതിത്തയാഗതമേവ ഗഹിതം, ന നികായന്തരേ’’തി വുത്തം.

    Vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. 1.45) pana ‘‘sakavādī suttaṃ gahetvā kathetītiādīsu yo yathābhūtamatthaṃ gahetvā kathanasīlo, so sakavādī. Suttanti saṅgītittayāruḷhaṃ pāḷivacanaṃ. Paravādīti mahāvihāravāsī vā hotu aññanikāyavāsī vā, yo viparītato atthaṃ gahetvā kathanasīlo, sova idha ‘paravādī’ti vutto. Suttānulomanti saṅgītittayāruḷhaṃ vā anāruḷhaṃ vā yaṃ kiñci vipallāsato vā vañcanāya vā ‘saṅgītittayāgatamida’nti dassiyamānaṃ suttānulomaṃ. Keci ‘aññanikāye suttānuloma’nti vadanti, taṃ na yuttaṃ sakavādīparavādīnaṃ ubhinnampi saṅgītittayāruḷhasuttādīnameva gahetabbato. Tathā hi vakkhati ‘tisso saṅgītiyo āruḷhaṃ pāḷiāgataṃ paññāyati, gahetabba’ntiādi (pārā. aṭṭha. 1.45). Na hi sakavādī aññanikāyasuttādiṃ pamāṇato gaṇhāti. Yena tesu suttādīsu dassitesu tattha ṭhātabbaṃ bhaveyya, vakkhati ca ‘paro tassa akappiyabhāvasādhakaṃ suttato bahuṃ kāraṇañca vinicchayañca dasseti…pe… sādhūti sampaṭicchitvā akappiyeyeva ṭhātabba’nti (pārā. aṭṭha. 1.45), tasmā paravādināpi saṅgītittaye anāruḷhampi anāruḷhamicceva dassīyati, kevalaṃ tassa tassa suttādino saṅgītittaye anāgatassa kūṭatā, āgatassa ca byañjanacchāyāya aññathā adhippāyayojanā ca visesā, tattha ca yaṃ kūṭaṃ, taṃ apanīyati. Yaṃ aññathā yojitaṃ, taṃ tassa viparītatādassanatthaṃ tadaññena suttādinā saṃsandanā karīyati. Yo pana paravādinā gahito adhippāyo suttantādinā saṃsandati, so sakavādināpi attano gāhaṃ vissajjetvā gahetabboti ubhinnampi saṅgītittayāgatameva suttaṃ pamāṇanti veditabbaṃ. Teneva kathāvatthupakaraṇe ‘sakavāde pañca suttasatāni paravāde pañcā’ti, suttasahassampi adhippāyaggahaṇanānattena saṅgītittayāgatameva gahitaṃ, na nikāyantare’’ti vuttaṃ.

    വജിരബുദ്ധിടീകായം (വജിര॰ ടീ॰ പാരാജിക ൪൫) പന ‘‘പരവാദീതി അമ്ഹാകം സമയവിജാനനകോ അഞ്ഞനികായികോതി വുത്തം. പരവാദീ സുത്താനുലോമന്തി കഥം? ‘അഞ്ഞത്ര ഉദകദന്തപോനാ’തി സുത്തം സകവാദിസ്സ, തദനുലോമതോ നാളികേരഫലസ്സ ഉദകമ്പി ഉദകമേവ ഹോതീതി പരവാദീ ച.

    Vajirabuddhiṭīkāyaṃ (vajira. ṭī. pārājika 45) pana ‘‘paravādīti amhākaṃ samayavijānanako aññanikāyikoti vuttaṃ. Paravādī suttānulomanti kathaṃ? ‘Aññatra udakadantaponā’ti suttaṃ sakavādissa, tadanulomato nāḷikeraphalassa udakampi udakameva hotīti paravādī ca.

    ‘നാളികേരസ്സ യം തോയം, പുരാണം പിത്തവഡ്ഢനം;

    ‘Nāḷikerassa yaṃ toyaṃ, purāṇaṃ pittavaḍḍhanaṃ;

    തമേവ തരുണം തോയം, പിത്തഘം ബലവഡ്ഢന’ന്തി. –

    Tameva taruṇaṃ toyaṃ, pittaghaṃ balavaḍḍhana’nti. –

    ഏവം പരവാദിനാ വുത്തേ സകവാദീ ധഞ്ഞഫലസ്സ ഗതികത്താ, ആഹാരത്ഥസ്സ ച ഫരണതോ ‘യാവകാലികമേവ ത’ന്തി വദന്തോ പടിക്ഖിപതീ’’തി. ഖേപം വാ ഗരഹം വാ അകത്വാതി ‘‘കിം ഇമിനാ’’തി ഖേപം പടിക്ഖേപം ഛഡ്ഡനം വാ ‘‘കിമേസ ബാലോ വദതി, കിമേസ ബാലോ ജാനാതീ’’തി ഗരഹം നിന്ദം വാ അകത്വാ. സുത്താനുലോമന്തി അത്തനാ അവുത്തം അഞ്ഞനികായേ സുത്താനുലോമം. ‘‘സുത്തേ ഓതാരേതബ്ബന്തി സകവാദിനാ സുത്തേ ഓതാരേതബ്ബ’’ന്തി സാരത്ഥദീപനിയം (സാരത്ഥ॰ ടീ॰ ൨.൪൫). വിമതിവിനോദനിയം (വി॰ വി॰ ടീ॰ ൧.൪൫) പന ‘‘സുത്തേ ഓതാരേതബ്ബന്തി യസ്സ സുത്തസ്സ അനുലോമനതോ ഇദം സുത്താനുലോമം അകാസി, തസ്മിം, തദനുരൂപേ വാ അഞ്ഞതരസ്മിം സുത്തേ അത്തനാ ഗഹിതം സുത്താനുലോമം അത്ഥതോ സംസന്ദനവസേന ഓതാരേതബ്ബം. ‘ഇമിനാ ച ഇമിനാ ച കാരണേന ഇമസ്മിം സുത്തേ സംസന്ദതീ’തി സംസന്ദേത്വാ ദസ്സേതബ്ബന്തി അത്ഥോ’’തി വുത്തം. സുത്തസ്മിംയേവ ഠാതബ്ബന്തി അത്തനോ സുത്തേയേവ ഠാതബ്ബം. അയന്തി സകവാദീ. പരോതി പരവാദീ. ആചരിയവാദോ സുത്തേ ഓതാരേതബ്ബോതി യസ്സ സുത്തസ്സ സംവണ്ണനാവസേന അയം ആചരിയവാദോ പവത്തോ, തസ്മിം, താദിസേ ച അഞ്ഞസ്മിം സുത്തേ പുബ്ബാപരഅത്ഥസംസന്ദനവസേന ഓതാരേതബ്ബം. ഗാരയ്ഹാചരിയവാദോതി പമാദലിഖിതോ, ഭിന്നലദ്ധികേഹി ച ഠപിതോ, ഏസ നയോ സബ്ബത്ഥ.

    Evaṃ paravādinā vutte sakavādī dhaññaphalassa gatikattā, āhāratthassa ca pharaṇato ‘yāvakālikameva ta’nti vadanto paṭikkhipatī’’ti. Khepaṃ vā garahaṃ vā akatvāti ‘‘kiṃ iminā’’ti khepaṃ paṭikkhepaṃ chaḍḍanaṃ vā ‘‘kimesa bālo vadati, kimesa bālo jānātī’’ti garahaṃ nindaṃ vā akatvā. Suttānulomanti attanā avuttaṃ aññanikāye suttānulomaṃ. ‘‘Sutte otāretabbanti sakavādinā sutte otāretabba’’nti sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. 2.45). Vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. 1.45) pana ‘‘sutte otāretabbanti yassa suttassa anulomanato idaṃ suttānulomaṃ akāsi, tasmiṃ, tadanurūpe vā aññatarasmiṃ sutte attanā gahitaṃ suttānulomaṃ atthato saṃsandanavasena otāretabbaṃ. ‘Iminā ca iminā ca kāraṇena imasmiṃ sutte saṃsandatī’ti saṃsandetvā dassetabbanti attho’’ti vuttaṃ. Suttasmiṃyeva ṭhātabbanti attano sutteyeva ṭhātabbaṃ. Ayanti sakavādī. Paroti paravādī. Ācariyavādo sutte otāretabboti yassa suttassa saṃvaṇṇanāvasena ayaṃ ācariyavādo pavatto, tasmiṃ, tādise ca aññasmiṃ sutte pubbāparaatthasaṃsandanavasena otāretabbaṃ. Gārayhācariyavādoti pamādalikhito, bhinnaladdhikehi ca ṭhapito, esa nayo sabbattha.

    വജിരബുദ്ധിടീകായം (വജിര॰ ടീ॰ പാരാജിക ൪൫) പന – പരോ ആചരിയവാദന്തി ‘‘സുങ്കം പരിഹരതീതി ഏത്ഥ ഉപചാരം ഓക്കമിത്വാ കിഞ്ചാപി പരിഹരതി, അവഹാരോ ഏവാ’’തി അട്ഠകഥാവചനതോ ‘‘തഥാ കരോന്തോ പാരാജികമാപജ്ജതീ’’തി പരവാദിനാ വുത്തേ സകവാദീ ‘‘സുങ്കം പരിഹരതി, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി സുത്തം തത്ഥേവ ആഗതമഹാഅട്ഠകഥാവചനേന സദ്ധിം ദസ്സേത്വാ പടിസേധേതി. തഥാ കരോന്തസ്സ ദുക്കടമേവാതി. പരോ അത്തനോമതിന്തി ഏത്ഥ ‘‘പുരേഭത്തം പരസന്തകം അവഹരാതി പുരേഭത്തമേവ ഹരിസ്സാമീതി വായമന്തസ്സ പച്ഛാഭത്തം ഹോതി, പുരേഭത്തപയോഗോവ സോ, തസ്മാ മൂലട്ഠോ ന മുച്ചതീതി തുമ്ഹാകം ഥേരവാദത്താ മൂലട്ഠസ്സ പാരാജികമേവാ’’തി പരവാദിനാ വുത്തേ സകവാദീ ‘‘തം സങ്കേതം പുരേ വാ പച്ഛാ വാ തം ഭണ്ഡം അവഹരതി, മൂലട്ഠസ്സ അനാപത്തീ’’തി സുത്തം ദസ്സേത്വാ പടിക്ഖിപതി.

    Vajirabuddhiṭīkāyaṃ (vajira. ṭī. pārājika 45) pana – paro ācariyavādanti ‘‘suṅkaṃ pariharatīti ettha upacāraṃ okkamitvā kiñcāpi pariharati, avahāro evā’’ti aṭṭhakathāvacanato ‘‘tathā karonto pārājikamāpajjatī’’ti paravādinā vutte sakavādī ‘‘suṅkaṃ pariharati, āpatti dukkaṭassā’’ti suttaṃ tattheva āgatamahāaṭṭhakathāvacanena saddhiṃ dassetvā paṭisedheti. Tathā karontassa dukkaṭamevāti. Paro attanomatinti ettha ‘‘purebhattaṃ parasantakaṃ avaharāti purebhattameva harissāmīti vāyamantassa pacchābhattaṃ hoti, purebhattapayogova so, tasmā mūlaṭṭho na muccatīti tumhākaṃ theravādattā mūlaṭṭhassa pārājikamevā’’ti paravādinā vutte sakavādī ‘‘taṃ saṅketaṃ pure vā pacchā vā taṃ bhaṇḍaṃ avaharati, mūlaṭṭhassa anāpattī’’ti suttaṃ dassetvā paṭikkhipati.

    പരോ സുത്തന്തി ‘‘അനിയതഹേതുധമ്മോ സമ്മത്തനിയതഹേതുധമ്മസ്സ ആരമ്മണപച്ചയേന പച്ചയോ’’തി സുത്തം പട്ഠാനേ ലിഖിതം ദസ്സേത്വാ ‘‘അരിയമഗ്ഗസ്സ ന നിബ്ബാനമേവാരമ്മണ’’ന്തി പരവാദിനാ വുത്തേ സകവാദീ ആരമ്മണത്തികാദിസുത്താനുലോമേന ഓതരതീതി പടിക്ഖിപതി. സുത്താനുലോമേ ഓതരന്തംയേവ ഹി സുത്തം നാമ, നേതരം. തേന വുത്തം ‘‘പാളിആഗതം പഞ്ഞായതീ’’തി ഏത്തകേനപി സിദ്ധേ ‘‘തിസ്സോ സങ്ഗീതിയോ ആരുള്ഹം പാളിആഗതം പഞ്ഞായതീ’’തിആദി. താദിസഞ്ഹി പമാദലേഖന്തി ആചരിയോ. ‘‘അപ്പമാദോ അമതപദം, പമാദോ മച്ചുനോ പദ’’ന്തി (ധ॰ പ॰ ൨൧) വചനതോ ദിന്നഭോജനേ ഭുഞ്ജിത്വാ പരിസ്സയാനി പരിവജ്ജിത്വാ സതിം പച്ചുപട്ഠപേത്വാ വിഹരന്തോ നിച്ചോ ഹോതീതി. ഏവരൂപസ്സ അത്ഥസ്സ ആരുള്ഹമ്പി സുത്തം ന ഗഹേതബ്ബം. തേന വുത്തം ‘‘നോ ചേ തഥാ പഞ്ഞായതീ’’തി സിദ്ധേപി ‘‘നോ ചേ തഥാ പഞ്ഞായതി, ന ഓതരതി ന സമേതീതി. ബാഹിരകസുത്തം വാ’’തി വുത്തത്താ അത്തനോ സുത്തമ്പി അത്ഥേന അസമേന്തം ന ഗഹേതബ്ബം. പരോ ആചരിയവാദന്തിആദീസു ദ്വീസു നയേസു പമാദലേഖവസേന തത്ഥ തത്ഥ ആഗതട്ഠകഥാവചനം ഥേരവാദേഹി സദ്ധിം യോജേത്വാ വേദിതബ്ബം.

    Paro suttanti ‘‘aniyatahetudhammo sammattaniyatahetudhammassa ārammaṇapaccayena paccayo’’ti suttaṃ paṭṭhāne likhitaṃ dassetvā ‘‘ariyamaggassa na nibbānamevārammaṇa’’nti paravādinā vutte sakavādī ārammaṇattikādisuttānulomena otaratīti paṭikkhipati. Suttānulome otarantaṃyeva hi suttaṃ nāma, netaraṃ. Tena vuttaṃ ‘‘pāḷiāgataṃ paññāyatī’’ti ettakenapi siddhe ‘‘tisso saṅgītiyo āruḷhaṃ pāḷiāgataṃ paññāyatī’’tiādi. Tādisañhi pamādalekhanti ācariyo. ‘‘Appamādo amatapadaṃ, pamādo maccuno pada’’nti (dha. pa. 21) vacanato dinnabhojane bhuñjitvā parissayāni parivajjitvā satiṃ paccupaṭṭhapetvā viharanto nicco hotīti. Evarūpassa atthassa āruḷhampi suttaṃ na gahetabbaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘no ce tathā paññāyatī’’ti siddhepi ‘‘no ce tathā paññāyati, na otarati na sametīti. Bāhirakasuttaṃ vā’’ti vuttattā attano suttampi atthena asamentaṃ na gahetabbaṃ. Paro ācariyavādantiādīsu dvīsu nayesu pamādalekhavasena tattha tattha āgataṭṭhakathāvacanaṃ theravādehi saddhiṃ yojetvā veditabbaṃ.

    അഥായം ആചരിയവാദം ഗഹേത്വാ കഥേതി, പരോ സുത്തന്തി പരവാദിനാ ‘‘മൂലബീജം നാമ ഹലിദ്ദി സിങ്ഗിവേരം വചാ…പേ॰… ബീജേ ബീജസഞ്ഞീ ഛിന്ദതി വാ ഛേദാപേതി വാ ഭിന്ദതി വാ…പേ॰… ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൯൧) തുമ്ഹാകം പാഠത്താ ‘‘ഹലിദ്ദിഗണ്ഠിം ഛിന്ദന്തസ്സ പാചിത്തിയ’’ന്തി വുത്തേ സകവാദീ ‘‘യാനി വാ പനഞ്ഞാനി അത്ഥി മൂലേ ജായന്തി, മൂലേ സഞ്ജായന്തീ’’തിആദിം ദസ്സേത്വാ തസ്സ അട്ഠകഥാസങ്ഖാതേന ആചരിയവാദേന പടിക്ഖിപതി. ന ഹി ഗണ്ഠിമ്ഹി ഗണ്ഠി ജായതീതി. പരോ സുത്താനുലോമന്തി പരവാദിനാ ‘‘അനാപത്തി ഏവം അമ്ഹാകം ആചരിയാനം ഉഗ്ഗഹോ’’തി വചനസ്സാനുലോമതോ ‘‘അമ്ഹാകം പോരാണഭിക്ഖൂ ഏകപാസാദേ ഗബ്ഭം ഥകേത്വാ അനുപസമ്പന്നേന സയിതും വട്ടതീതി തഥാ കത്വാ ആഗതാ, തസ്മാ അമ്ഹാകം വട്ടതീതി തുമ്ഹേസു ഏവ ഏകച്ചേസു വദന്തേസു ‘‘തുമ്ഹാകം ന കിഞ്ചി വത്തും സക്കാ’’തി വുത്തേ സകവാദീ ‘‘സുത്തം സുത്താനുലോമഞ്ച ഉഗ്ഗഹിതകാനംയേവ ആചരിയാനം ഉഗ്ഗഹോ പമാണ’’ന്തിആദിഅട്ഠകഥാവചനം ദസ്സേത്വാ പടിസേധേതി. പരോ അത്തനോമതിന്തി ‘‘ദ്വാരം വിവരിത്വാ അനാപുച്ഛാ സയിതേസു കേ മുച്ചന്തീ’’തി ഏത്ഥ പന ദ്വേപി ജനാ മുച്ചന്തി – യോ ച യക്ഖഗഹിതകോ, യോ ച ബന്ധിത്വാ നിപജ്ജാപിതോതി തുമ്ഹാകം ഥേരവാദത്താ അഞ്ഞേ സബ്ബേപി യഥാ തഥാ വാ നിപന്നാദയോപി മുച്ചന്തീതി പടിസേധേതി.

    Athāyaṃ ācariyavādaṃ gahetvā katheti, paro suttanti paravādinā ‘‘mūlabījaṃ nāma haliddi siṅgiveraṃ vacā…pe… bīje bījasaññī chindati vā chedāpeti vā bhindati vā…pe… āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 91) tumhākaṃ pāṭhattā ‘‘haliddigaṇṭhiṃ chindantassa pācittiya’’nti vutte sakavādī ‘‘yāni vā panaññāni atthi mūle jāyanti, mūle sañjāyantī’’tiādiṃ dassetvā tassa aṭṭhakathāsaṅkhātena ācariyavādena paṭikkhipati. Na hi gaṇṭhimhi gaṇṭhi jāyatīti. Paro suttānulomanti paravādinā ‘‘anāpatti evaṃ amhākaṃ ācariyānaṃ uggaho’’ti vacanassānulomato ‘‘amhākaṃ porāṇabhikkhū ekapāsāde gabbhaṃ thaketvā anupasampannena sayituṃ vaṭṭatīti tathā katvā āgatā, tasmā amhākaṃ vaṭṭatīti tumhesu eva ekaccesu vadantesu ‘‘tumhākaṃ na kiñci vattuṃ sakkā’’ti vutte sakavādī ‘‘suttaṃ suttānulomañca uggahitakānaṃyeva ācariyānaṃ uggaho pamāṇa’’ntiādiaṭṭhakathāvacanaṃ dassetvā paṭisedheti. Paro attanomatinti ‘‘dvāraṃ vivaritvā anāpucchā sayitesu ke muccantī’’ti ettha pana dvepi janā muccanti – yo ca yakkhagahitako, yo ca bandhitvā nipajjāpitoti tumhākaṃ theravādattā aññe sabbepi yathā tathā vā nipannādayopi muccantīti paṭisedheti.

    അഥ പനായം അത്തനോമതിം ഗഹേത്വാ കഥേതി, പരോ സുത്തന്തി ‘‘ആപത്തിം ആപജ്ജന്തീ’’തി പരവാദിനാ വുത്തേ സകവാദീ ‘‘ദിവാ കിലന്തരൂപോ മഞ്ചേ നിസിന്നോ പാദേ ഭൂമിതോ അമോചേത്വാവ നിദ്ദാവസേന നിപജ്ജതി, തസ്സ അനാപത്തീ’’തിആദിഅട്ഠകഥാവചനം ദസ്സേത്വാ ഏകഭങ്ഗേന നിപന്നാദയോപി മുച്ചന്തീതി പടിസേധേതി.

    Atha panāyaṃ attanomatiṃ gahetvā katheti, paro suttanti ‘‘āpattiṃ āpajjantī’’ti paravādinā vutte sakavādī ‘‘divā kilantarūpo mañce nisinno pāde bhūmito amocetvāva niddāvasena nipajjati, tassa anāpattī’’tiādiaṭṭhakathāvacanaṃ dassetvā ekabhaṅgena nipannādayopi muccantīti paṭisedheti.

    അഥായം അത്തനോമതിം ഗഹേത്വാ കഥേതി, പരോ സുത്താനുലോമന്തി ‘‘ദോമനസ്സമ്പാഹം ദേവാനമിന്ദ ദുവിധേന വദാമി സേവിതബ്ബമ്പി അസേവിതബ്ബമ്പീതിആദിവചനേഹി (ദീ॰ നി॰ ൨.൩൬൦) സംസന്ദനതോ സദാരപോസേ ദോസോ തുമ്ഹാകം നത്ഥി, തേന വുത്തം ‘പുത്തദാരസ്സ സങ്ഗഹോ’’തി (ഖു॰ പാ॰ ൫.൬; സു॰ നി॰ ൨൬൫) പരവാദിനാ വുത്തേ ‘‘കിഞ്ചാപി സകവാദീ ബഹുസ്സുതോ ന ഹോതി, അഥ ഖോ രാഗസഹിതേനേവ അകുസലേന ഭവിതബ്ബ’’ന്തി പടിക്ഖിപതി. സേസേസുപി ഇമിനാ നയേന അഞ്ഞഥാപി അനുരൂപതോ യോജേതബ്ബം, ഇദം സബ്ബം ഉപതിസ്സത്ഥേരാദയോ ആഹു. ധമ്മസിരിത്ഥേരോ പന ‘‘ഏത്ഥ പരോതി വുത്തോ അഞ്ഞനികായികോ, സോ പന അത്തനോ സുത്താദീനിയേവ ആഹരതി, താനി സകവാദീ അത്തനോ സുത്താദിമ്ഹി ഓതാരേത്വാ സചേ സമേതി, ഗണ്ഹാതി. നോ ചേ, പടിക്ഖിപതീ’’തി വദതീതി ആഗതം.

    Athāyaṃ attanomatiṃ gahetvā katheti, paro suttānulomanti ‘‘domanassampāhaṃ devānaminda duvidhena vadāmi sevitabbampi asevitabbampītiādivacanehi (dī. ni. 2.360) saṃsandanato sadārapose doso tumhākaṃ natthi, tena vuttaṃ ‘puttadārassa saṅgaho’’ti (khu. pā. 5.6; su. ni. 265) paravādinā vutte ‘‘kiñcāpi sakavādī bahussuto na hoti, atha kho rāgasahiteneva akusalena bhavitabba’’nti paṭikkhipati. Sesesupi iminā nayena aññathāpi anurūpato yojetabbaṃ, idaṃ sabbaṃ upatissattherādayo āhu. Dhammasiritthero pana ‘‘ettha paroti vutto aññanikāyiko, so pana attano suttādīniyeva āharati, tāni sakavādī attano suttādimhi otāretvā sace sameti, gaṇhāti. No ce, paṭikkhipatī’’ti vadatīti āgataṃ.

    നനു ച ‘‘സുത്താനുലോമതോ സുത്തമേവ ബലവതര’’ന്തി ഹേട്ഠാ വുത്തം, ഇധ പന ‘‘സുത്തം സുത്താനുലോമേ ഓതാരേതബ്ബ’’ന്തിആദി കസ്മാ വുത്തന്തി? നായം വിരോധോ, ‘‘സുത്താനുലോമതോ സുത്തമേവ ബലവതര’’ന്തി ഇദഞ്ഹി സകമതേയേവ സുത്തം സന്ധായ വുത്തം. തത്ഥ ഹി സകമതിപരിയാപന്നമേവ സുത്താദിം സന്ധായ ‘‘അത്തനോമതി സബ്ബദുബ്ബലാ, അത്തനോമതിതോ ആചരിയവാദോ ബലവതരോ, ആചരിയവാദതോ സുത്താനുലോമം ബലവതരം, സുത്താനുലോമതോ സുത്തമേവ ബലവതര’’ന്തി ച വുത്തം. ഇധ പന പരവാദിനാ ആനീതം അഞ്ഞനികായേ സുത്തം സന്ധായ ‘‘സുത്താനുലോമേ സുത്തം ഓതാരേതബ്ബ’’ന്തിആദി വുത്തം, തസ്മാ പരവാദിനാ ആനീതം സുത്താദി അത്തനോ സുത്താനുലോമആചരിയവാദഅത്തനോമതീസു ഓതാരേത്വാ സമേന്തംയേവ ഗഹേതബ്ബം, ഇതരം ന ഗഹേതബ്ബന്തി അയം നയോ ഇധ വുച്ചതീതി ന കോചി പുബ്ബാപരവിരോധോതി അയം സാരത്ഥദീപനിയാഗതോ (സാരത്ഥ॰ ടീ॰ ൨.൪൫) നയോ. വിമതിവിനോദനിയം (വി॰ വി॰ ടീ॰ ൧.൪൫) പന ‘‘യം കിഞ്ചി കൂടസുത്തം ബാഹിരകസുത്താദിവചനം ന ഗഹേതബ്ബന്തി ദസ്സേതും സുത്തം സുത്താനുലോമേ ഓതാരേതബ്ബന്തിആദി വുത്ത’’ന്തി വുത്തം.

    Nanu ca ‘‘suttānulomato suttameva balavatara’’nti heṭṭhā vuttaṃ, idha pana ‘‘suttaṃ suttānulome otāretabba’’ntiādi kasmā vuttanti? Nāyaṃ virodho, ‘‘suttānulomato suttameva balavatara’’nti idañhi sakamateyeva suttaṃ sandhāya vuttaṃ. Tattha hi sakamatipariyāpannameva suttādiṃ sandhāya ‘‘attanomati sabbadubbalā, attanomatito ācariyavādo balavataro, ācariyavādato suttānulomaṃ balavataraṃ, suttānulomato suttameva balavatara’’nti ca vuttaṃ. Idha pana paravādinā ānītaṃ aññanikāye suttaṃ sandhāya ‘‘suttānulome suttaṃ otāretabba’’ntiādi vuttaṃ, tasmā paravādinā ānītaṃ suttādi attano suttānulomaācariyavādaattanomatīsu otāretvā samentaṃyeva gahetabbaṃ, itaraṃ na gahetabbanti ayaṃ nayo idha vuccatīti na koci pubbāparavirodhoti ayaṃ sāratthadīpaniyāgato (sārattha. ṭī. 2.45) nayo. Vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. 1.45) pana ‘‘yaṃ kiñci kūṭasuttaṃ bāhirakasuttādivacanaṃ na gahetabbanti dassetuṃ suttaṃ suttānulome otāretabbantiādi vutta’’nti vuttaṃ.

    ബാഹിരകസുത്തന്തി തിസ്സോ സങ്ഗീതിയോ അനാരുള്ഹഗുള്ഹവേസ്സന്തരാദീനി ച മഹാസങ്ഘികനികായവാസീനം സുത്താനി. വേദല്ലാദീനന്തി ആദി-സദ്ദേന ഗുള്ഹഉമ്മഗ്ഗാദിഗ്ഗഹണം വേദിതബ്ബം . ഇതരം ഗാരയ്ഹസുത്തം ന ഗഹേതബ്ബം. ‘‘അത്തനോമതിയമേവ ഠാതബ്ബ’’ന്തി ഇമിനാ അഞ്ഞനികായതോ ആനീതസുത്തതോപി സകനികായേ അത്തനോമതിയേവ ബലവതരാതി ദസ്സേതി. ‘‘സകവാദീ സുത്തം ഗഹേത്വാ കഥേതി, പരവാദീ സുത്തമേവാ’’തി ഏവമാദിനാ സമാനജാതികാനം വസേന വാരോ ന വുത്തോ. സുത്തസ്സ സുത്തേയേവ ഓതാരണം ഭിന്നം വിയ ഹുത്വാ ന പഞ്ഞായതി, വുത്തനയേനേവ ച സക്കാ യോജേതുന്തി.

    Bāhirakasuttanti tisso saṅgītiyo anāruḷhaguḷhavessantarādīni ca mahāsaṅghikanikāyavāsīnaṃ suttāni. Vedallādīnanti ādi-saddena guḷhaummaggādiggahaṇaṃ veditabbaṃ . Itaraṃ gārayhasuttaṃ na gahetabbaṃ. ‘‘Attanomatiyameva ṭhātabba’’nti iminā aññanikāyato ānītasuttatopi sakanikāye attanomatiyeva balavatarāti dasseti. ‘‘Sakavādī suttaṃ gahetvā katheti, paravādī suttamevā’’ti evamādinā samānajātikānaṃ vasena vāro na vutto. Suttassa sutteyeva otāraṇaṃ bhinnaṃ viya hutvā na paññāyati, vuttanayeneva ca sakkā yojetunti.

    ഇദാനി സകവാദീപരവാദീനം കപ്പിയാകപ്പിയാദിഭാവം സന്ധായ വിവാദേ ഉപ്പന്നേ തത്ഥ പടിപജ്ജിതബ്ബവിധിം ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘അഥ പനായം കപ്പിയന്തി ഗഹേത്വാ കഥേതീ’’തിആദി. അഥ വാ ഏവം സുത്തസുത്താനുലോമാദിമുഖേന സാമഞ്ഞതോ വിവാദം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി വിസേസതോ വിവാദവത്ഥും തബ്ബിനിച്ഛയമുഖേന സുത്താദിഞ്ച ദസ്സേതും ‘‘അഥ പനായം കപ്പിയ’’ന്തിആദി വുത്തം. തത്ഥ സുത്തേ ച സുത്താനുലോമേ ച ഓതാരേതബ്ബന്തി സകവാദിനാ അത്തനോയേവ സുത്തേ ച സുത്താനുലോമേ ച ഓതാരേതബ്ബം. പരോ കാരണം ന വിന്ദതീതി പരവാദീ കാരണം ന ലഭതി. സുത്തതോ ബഹും കാരണഞ്ച വിനിച്ഛയഞ്ച ദസ്സേതീതി പരവാദീ അത്തനോ സുത്തതോ ബഹും കാരണഞ്ച വിനിച്ഛയഞ്ച ആഹരിത്വാ ദസ്സേതി, ‘‘സാധൂതി സമ്പടിച്ഛിത്വാ അകപ്പിയേയേവ ഠാതബ്ബ’’ന്തി ഇമിനാ അത്തനോ നികായേ സുത്താദീനി അലഭന്തേന സകവാദിനാ പരവാദീവചനേയേവ ഠാതബ്ബന്തി വദതി. സുത്തേ ച സുത്താനുലോമേ ചാതി ഏത്ഥ -കാരോ വികപ്പനത്ഥോ, തേന ആചരിയവാദാദീനമ്പി സങ്ഗഹോ. തേനാഹ ‘‘കാരണഞ്ച വിനിച്ഛയഞ്ച ദസ്സേതീ’’തി. തത്ഥ കാരണന്തി സുത്താദിനയം നിസ്സായ അത്തനോമതിയാ ഉദ്ധടം ഹേതും. വിനിച്ഛയന്തി അട്ഠകഥാവിനിച്ഛയം.

    Idāni sakavādīparavādīnaṃ kappiyākappiyādibhāvaṃ sandhāya vivāde uppanne tattha paṭipajjitabbavidhiṃ dassento āha ‘‘atha panāyaṃ kappiyanti gahetvā kathetī’’tiādi. Atha vā evaṃ suttasuttānulomādimukhena sāmaññato vivādaṃ dassetvā idāni visesato vivādavatthuṃ tabbinicchayamukhena suttādiñca dassetuṃ ‘‘atha panāyaṃ kappiya’’ntiādi vuttaṃ. Tattha sutte ca suttānulome ca otāretabbanti sakavādinā attanoyeva sutte ca suttānulome ca otāretabbaṃ. Paro kāraṇaṃ na vindatīti paravādī kāraṇaṃ na labhati. Suttato bahuṃ kāraṇañca vinicchayañca dassetīti paravādī attano suttato bahuṃ kāraṇañca vinicchayañca āharitvā dasseti, ‘‘sādhūti sampaṭicchitvā akappiyeyeva ṭhātabba’’nti iminā attano nikāye suttādīni alabhantena sakavādinā paravādīvacaneyeva ṭhātabbanti vadati. Sutte ca suttānulome cāti ettha ca-kāro vikappanattho, tena ācariyavādādīnampi saṅgaho. Tenāha ‘‘kāraṇañca vinicchayañca dassetī’’ti. Tattha kāraṇanti suttādinayaṃ nissāya attanomatiyā uddhaṭaṃ hetuṃ. Vinicchayanti aṭṭhakathāvinicchayaṃ.

    ദ്വിന്നമ്പി കാരണച്ഛായാ ദിസ്സതീതി സകവാദീപരവാദീനം ഉഭിന്നമ്പി കപ്പിയാകപ്പിയഭാവസാധകം കാരണപതിരൂപകച്ഛായാ ദിസ്സതി. തത്ഥ കാരണച്ഛായാതി സുത്താദീസു ‘‘കപ്പിയ’’ന്തി ഗാഹസ്സ, ‘‘അകപ്പിയ’’ന്തി ഗാഹസ്സ ച നിമിത്തഭൂതേന കിച്ഛേന പടിപാദനീയം അവിഭൂതകാരണം കാരണച്ഛായാ, കാരണപതിരൂപകന്തി അത്ഥോ. യദി ദ്വിന്നമ്പി കാരണച്ഛായാ ദിസ്സതി, കസ്മാ അകപ്പിയേയേവ ഠാതബ്ബന്തി ആഹ ‘‘വിനയഞ്ഹി പത്വാ’’തിആദി. ‘‘വിനയം പത്വാ’’തി വുത്തമേവത്ഥം പാകടതരം കത്വാ ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘കപ്പിയാകപ്പിയവിചാരണം ആഗമ്മാ’’തി. രുന്ധിതബ്ബന്തിആദീസു ദുബ്ബിഞ്ഞേയ്യവിനിച്ഛയേ കപ്പിയാകപ്പിയഭാവേ സതി ‘‘കപ്പിയ’’ന്തി ഗഹണം രുന്ധിതബ്ബം, ‘‘അകപ്പിയ’’ന്തി ഗഹണം ഗാള്ഹം കാതബ്ബം, അപരാപരപ്പവത്തം കപ്പിയഗ്ഗഹണം സോതം പച്ഛിന്ദിതബ്ബം, ഗരുകഭാവസങ്ഖതേ അകപ്പിയേയേവ ഠാതബ്ബന്തി അത്ഥോ. അഥ വാ രുന്ധിതബ്ബന്തി കപ്പിയസഞ്ഞായ വീതിക്കമകാരണം രുന്ധിതബ്ബം, തംനിവാരണചിത്തം ദള്ഹതരം കാതബ്ബം. സോതം പച്ഛിന്ദിതബ്ബന്തി തത്ഥ വീതിക്കമപ്പവത്തി പച്ഛിന്ദിതബ്ബാ. ഗരുകഭാവേതി അകപ്പിയഭാവേതി അത്ഥോ.

    Dvinnampi kāraṇacchāyā dissatīti sakavādīparavādīnaṃ ubhinnampi kappiyākappiyabhāvasādhakaṃ kāraṇapatirūpakacchāyā dissati. Tattha kāraṇacchāyāti suttādīsu ‘‘kappiya’’nti gāhassa, ‘‘akappiya’’nti gāhassa ca nimittabhūtena kicchena paṭipādanīyaṃ avibhūtakāraṇaṃ kāraṇacchāyā, kāraṇapatirūpakanti attho. Yadi dvinnampi kāraṇacchāyā dissati, kasmā akappiyeyeva ṭhātabbanti āha ‘‘vinayañhi patvā’’tiādi. ‘‘Vinayaṃ patvā’’ti vuttamevatthaṃ pākaṭataraṃ katvā dassento āha ‘‘kappiyākappiyavicāraṇaṃ āgammā’’ti. Rundhitabbantiādīsu dubbiññeyyavinicchaye kappiyākappiyabhāve sati ‘‘kappiya’’nti gahaṇaṃ rundhitabbaṃ, ‘‘akappiya’’nti gahaṇaṃ gāḷhaṃ kātabbaṃ, aparāparappavattaṃ kappiyaggahaṇaṃ sotaṃ pacchinditabbaṃ, garukabhāvasaṅkhate akappiyeyeva ṭhātabbanti attho. Atha vā rundhitabbanti kappiyasaññāya vītikkamakāraṇaṃ rundhitabbaṃ, taṃnivāraṇacittaṃ daḷhataraṃ kātabbaṃ. Sotaṃ pacchinditabbanti tattha vītikkamappavatti pacchinditabbā. Garukabhāveti akappiyabhāveti attho.

    ബഹൂഹി സുത്തവിനിച്ഛയകാരണേഹീതി ബഹൂഹി സുത്തേഹി ചേവ തതോ ആനീതവിനിച്ഛയകാരണേഹി ച. അഥ വാ സുത്തേന അട്ഠകഥാവിനിച്ഛയേന ച ലദ്ധകാരണേഹി. അത്തനോ ഗഹണം ന വിസ്സജ്ജേതബ്ബന്തി സകവാദിനാ അത്തനോ ‘‘അകപ്പിയ’’ന്തി ഗഹണം ന വിസ്സജ്ജേതബ്ബന്തി അത്ഥോ.

    Bahūhi suttavinicchayakāraṇehīti bahūhi suttehi ceva tato ānītavinicchayakāraṇehi ca. Atha vā suttena aṭṭhakathāvinicchayena ca laddhakāraṇehi. Attano gahaṇaṃ na vissajjetabbanti sakavādinā attano ‘‘akappiya’’nti gahaṇaṃ na vissajjetabbanti attho.

    ഇദാനി വുത്തമേവത്ഥം നിഗമേന്തോ ‘‘ഏവ’’ന്തിആദിമാഹ. തത്ഥ യോതി സകവാദീപരവാദീസു യോ കോചി. കേചി പന ‘‘സകവാദീസുയേവ യോ കോചി ഇധാധിപ്പേതോ’’തി വദന്തി, ഏവം സന്തേ ‘‘അഥ പനായം കപ്പിയന്തി ഗഹേത്വാ കഥേതീ’’തിആദീസു സബ്ബത്ഥ ഉഭോപി സകവാദിനോയേവ സിയും ഹേട്ഠാ വുത്തസ്സേവ നിഗമനവസേന ‘‘ഏവ’’ന്തിആദിനാ വുത്തത്താ, തസ്മാ തം ന ഗഹേതബ്ബം. അതിരേകകാരണം ലഭതീതി ഏത്ഥ സുത്താദീസു പുരിമം പുരിമം അതിരേകകാരണം നാമ, യോ വാ സുത്താദീസു ചതൂസു ബഹുതരം കാരണം ലഭതി, സോ അതിരേകകാരണം ലഭതി നാമ.

    Idāni vuttamevatthaṃ nigamento ‘‘eva’’ntiādimāha. Tattha yoti sakavādīparavādīsu yo koci. Keci pana ‘‘sakavādīsuyeva yo koci idhādhippeto’’ti vadanti, evaṃ sante ‘‘atha panāyaṃ kappiyanti gahetvā kathetī’’tiādīsu sabbattha ubhopi sakavādinoyeva siyuṃ heṭṭhā vuttasseva nigamanavasena ‘‘eva’’ntiādinā vuttattā, tasmā taṃ na gahetabbaṃ. Atirekakāraṇaṃ labhatīti ettha suttādīsu purimaṃ purimaṃ atirekakāraṇaṃ nāma, yo vā suttādīsu catūsu bahutaraṃ kāraṇaṃ labhati, so atirekakāraṇaṃ labhati nāma.

    സുട്ഠു പവത്തി ഏതസ്സാതി, സുട്ഠു പവത്തതി സീലേനാതി വാ സുപ്പവത്തി. തേനാഹ ‘‘സുപ്പവത്തീതി സുട്ഠു പവത്ത’’ന്തി. വാചായ ഉഗ്ഗതം വാചുഗ്ഗതം, വചസാ സുഗ്ഗഹിതന്തി വുത്തം ഹോതി. അഥ വാ വാചുഗ്ഗതന്തി വാചായ ഉഗ്ഗതം, തത്ഥ നിരന്തരം ഠിതന്തി അത്ഥോ. സുത്തതോതി ഇമസ്സ വിവരണം ‘‘പാളിതോ’’തി. ഏത്ഥ ച ‘‘സുത്തം നാമ സകലം വിനയപിടക’’ന്തി വുത്തത്താ പുന സുത്തതോതി തദത്ഥപടിപാദകം സുത്താഭിധമ്മപാളിവചനം അധിപ്പേതം. അനുബ്യഞ്ജനസോതി ഇമസ്സ വിവരണം ‘‘പരിപുച്ഛതോ ച അട്ഠകഥാതോ ചാ’’തി. പാളിം അനുഗന്ത്വാ അത്ഥസ്സ ബ്യഞ്ജനതോ പകാസനതോ ‘‘അനുബ്യഞ്ജന’’ന്തി ഹി പരിപുച്ഛാ അട്ഠകഥാ ച വുച്ചതി. ഏത്ഥ ച അട്ഠകഥായ വിസും ഗഹിതത്താ ‘‘പരിപുച്ഛാ’’തി ഥേരവാദോ വുത്തോ. അഥ വാ പരിപുച്ഛാതി ആചരിയസ്സ സന്തികാ പാളിയാ അത്ഥസവനം. അട്ഠകഥാതി പാളിമുത്തകവിനിച്ഛയോ. തദുഭയമ്പി പാളിം അനുഗന്ത്വാ അത്ഥസ്സ ബ്യഞ്ജനതോ ‘‘അനുബ്യഞ്ജന’’ന്തി വുത്തം.

    Suṭṭhu pavatti etassāti, suṭṭhu pavattati sīlenāti vā suppavatti. Tenāha ‘‘suppavattīti suṭṭhu pavatta’’nti. Vācāya uggataṃ vācuggataṃ, vacasā suggahitanti vuttaṃ hoti. Atha vā vācuggatanti vācāya uggataṃ, tattha nirantaraṃ ṭhitanti attho. Suttatoti imassa vivaraṇaṃ ‘‘pāḷito’’ti. Ettha ca ‘‘suttaṃ nāma sakalaṃ vinayapiṭaka’’nti vuttattā puna suttatoti tadatthapaṭipādakaṃ suttābhidhammapāḷivacanaṃ adhippetaṃ. Anubyañjanasoti imassa vivaraṇaṃ ‘‘paripucchato ca aṭṭhakathāto cā’’ti. Pāḷiṃ anugantvā atthassa byañjanato pakāsanato ‘‘anubyañjana’’nti hi paripucchā aṭṭhakathā ca vuccati. Ettha ca aṭṭhakathāya visuṃ gahitattā ‘‘paripucchā’’ti theravādo vutto. Atha vā paripucchāti ācariyassa santikā pāḷiyā atthasavanaṃ. Aṭṭhakathāti pāḷimuttakavinicchayo. Tadubhayampi pāḷiṃ anugantvā atthassa byañjanato ‘‘anubyañjana’’nti vuttaṃ.

    വിനയേതി വിനയാചാരേ. തേനേവ വക്ഖതി ‘‘വിനയം അജഹന്തോ അവോക്കമന്തോ’’തിആദി. തത്ഥ പതിട്ഠാനം നാമ സഞ്ചിച്ച ആപത്തിയാ അനാപജ്ജനാദിനാ ഹോതീതി ആഹ ‘‘ലജ്ജിഭാവേന പതിട്ഠിതോ’’തി, തേന ലജ്ജീ ഹോതീതി വുത്തം ഹോതി. വിനയധരസ്സ ലക്ഖണേ വത്തബ്ബേ കിം ഇമിനാ ലജ്ജിഭാവേനാതി ആഹ ‘‘അലജ്ജീ ഹീ’’തിആദി. തത്ഥ ബഹുസ്സുതോപീതി ഇമിനാ പഠമലക്ഖണസമന്നാഗമം ദസ്സേതി. ലാഭഗരുകതായാതി ഇമിനാ വിനയേ ഠിതതായ അഭാവേ പഠമലക്ഖണയോഗാ കിച്ചകരോ ന ഹോതി, അഥ ഖോ അകിച്ചകരോ അനത്ഥകരോ ഏവാതി ദസ്സേതി. സങ്ഘഭേദസ്സ പുബ്ബഭാഗേ പവത്തകലഹസ്സേതം അധിവചനം സങ്ഘരാജീതി. കുക്കുച്ചകോതി അണുമത്തേസുപി വജ്ജേസു ഭയദസ്സനവസേന കുക്കുച്ചം ഉപ്പാദേന്തോ. തന്തിം അവിസംവാദേത്വാതി പാളിം അഞ്ഞഥാ അകത്വാ. അവോക്കമന്തോതി അനതിക്കമന്തോ.

    Vinayeti vinayācāre. Teneva vakkhati ‘‘vinayaṃ ajahanto avokkamanto’’tiādi. Tattha patiṭṭhānaṃ nāma sañcicca āpattiyā anāpajjanādinā hotīti āha ‘‘lajjibhāvena patiṭṭhito’’ti, tena lajjī hotīti vuttaṃ hoti. Vinayadharassa lakkhaṇe vattabbe kiṃ iminā lajjibhāvenāti āha ‘‘alajjī hī’’tiādi. Tattha bahussutopīti iminā paṭhamalakkhaṇasamannāgamaṃ dasseti. Lābhagarukatāyāti iminā vinaye ṭhitatāya abhāve paṭhamalakkhaṇayogā kiccakaro na hoti, atha kho akiccakaro anatthakaro evāti dasseti. Saṅghabhedassa pubbabhāge pavattakalahassetaṃ adhivacanaṃ saṅgharājīti. Kukkuccakoti aṇumattesupi vajjesu bhayadassanavasena kukkuccaṃ uppādento. Tantiṃ avisaṃvādetvāti pāḷiṃ aññathā akatvā. Avokkamantoti anatikkamanto.

    വിത്ഥുനതീതി അത്ഥം അദിസ്വാ നിത്ഥുനതി, വിത്ഥമ്ഭതി വാ. വിപ്ഫന്ദതീതി കമ്പതി. സന്തിട്ഠിതും ന സക്കോതീതി ഏകസ്മിംയേവ അത്ഥേ പതിട്ഠാതും ന സക്കോതി. തേനാഹ ‘‘യം യം പരേന വുച്ചതി, തം തം അനുജാനാതീ’’തി. സകവാദം ഛഡ്ഡേത്വാ പരവാദം ഗണ്ഹാതീതി ‘‘ഉച്ഛുമ്ഹി കസടം യാവജീവികം, രസോ സത്താഹകാലികോ, തദുഭയവിനിമുത്തോ ച ഉച്ഛു നാമ വിസും നത്ഥി, തസ്മാ ഉച്ഛുപി വികാലേ വട്ടതീ’’തി പരവാദിനാ വുത്തേ തമ്പി ഗണ്ഹാതി. ഏകേകലോമന്തി പലിതം സന്ധായ വുത്തം. യമ്ഹീതി യസ്മിം പുഗ്ഗലേ. പരിക്ഖയം പരിയാദാനന്തി അത്ഥതോ ഏകം.

    Vitthunatīti atthaṃ adisvā nitthunati, vitthambhati vā. Vipphandatīti kampati. Santiṭṭhituṃ na sakkotīti ekasmiṃyeva atthe patiṭṭhātuṃ na sakkoti. Tenāha ‘‘yaṃ yaṃ parena vuccati, taṃ taṃ anujānātī’’ti. Sakavādaṃ chaḍḍetvā paravādaṃ gaṇhātīti ‘‘ucchumhi kasaṭaṃ yāvajīvikaṃ, raso sattāhakāliko, tadubhayavinimutto ca ucchu nāma visuṃ natthi, tasmā ucchupi vikāle vaṭṭatī’’ti paravādinā vutte tampi gaṇhāti. Ekekalomanti palitaṃ sandhāya vuttaṃ. Yamhīti yasmiṃ puggale. Parikkhayaṃ pariyādānanti atthato ekaṃ.

    ആചരിയപരമ്പരാതി ആചരിയാനം വിനിച്ഛയപരമ്പരാ. തേനേവ വക്ഖതി ‘‘അത്തനോമതിം പഹായ…പേ॰… യഥാ ആചരിയോ ച ആചരിയാചരിയോ ച പാളിഞ്ച പരിപുച്ഛഞ്ച വദന്തി, തഥാ ഞാതും വട്ടതീ’’തി. ന ഹി ആചരിയാനം നാമമത്തതോ പരമ്പരജാനനേ പയോജനം അത്ഥി. പുബ്ബാപരാനുസന്ധിതോതി പുബ്ബവചനസ്സ അപരവചനേന സഹ അത്ഥസമ്ബന്ധജാനനതോ. അത്ഥതോതി സദ്ദത്ഥപിണ്ഡത്ഥഅധിപ്പേതത്ഥാദിതോ. കാരണതോതി തദത്ഥുപപത്തിതോ. ആചരിയപരമ്പരന്തി ഇമസ്സേവ വേവചനം ‘‘ഥേരവാദങ്ഗ’’ന്തി, ഥേരപടിപാടിന്തി അത്ഥോ. ദ്വേ തയോ പരിവട്ടാതി ദ്വേ തയോ പരമ്പരാ.

    Ācariyaparamparāti ācariyānaṃ vinicchayaparamparā. Teneva vakkhati ‘‘attanomatiṃ pahāya…pe… yathā ācariyo ca ācariyācariyo ca pāḷiñca paripucchañca vadanti, tathā ñātuṃ vaṭṭatī’’ti. Na hi ācariyānaṃ nāmamattato paramparajānane payojanaṃ atthi. Pubbāparānusandhitoti pubbavacanassa aparavacanena saha atthasambandhajānanato. Atthatoti saddatthapiṇḍatthaadhippetatthādito. Kāraṇatoti tadatthupapattito. Ācariyaparamparanti imasseva vevacanaṃ ‘‘theravādaṅga’’nti, therapaṭipāṭinti attho. Dve tayo parivaṭṭāti dve tayo paramparā.

    ഇമേഹി ച പന തീഹി ലക്ഖണേഹീതി ഏത്ഥ പഠമേന ലക്ഖണേന വിനയസ്സ സുട്ഠു ഉഗ്ഗഹിതഭാവോ വുത്തോ, ദുതിയേന തത്ഥ ലജ്ജിഭാവേന ചേവ അചലതായ ച സുപ്പതിട്ഠിതതാ, തതിയേന പാളിഅട്ഠകഥാസു സരൂപേന അനാഗതാനമ്പി തദനുലോമതോ ആചരിയേഹി ദിന്നനയതോ വിനിച്ഛിനിതും സമത്ഥതാ. ഓതിണ്ണേ വത്ഥുസ്മിന്തി ചോദനാവസേന വീതിക്കമവത്ഥുസ്മിം സങ്ഘമജ്ഝേ ഓതിണ്ണേ. ചോദകേന ച ചുദിതകേന ച വുത്തേ വത്തബ്ബേതി ഏവം ഓതിണ്ണവത്ഥും നിസ്സായ ചോദകേന ‘‘ദിട്ഠം സുത’’ന്തിആദിനാ, ചുദിതകേന ‘‘അത്ഥീ’’തിആദിനാ ച യം വത്തബ്ബം, തസ്മിം വത്തബ്ബേ വുത്തേതി അത്ഥോ. വത്ഥു ഓലോകേതബ്ബന്തി തസ്സ തസ്സ സിക്ഖാപദസ്സ വത്ഥു ഓലോകേതബ്ബം. ‘‘തിണേന വാ പണ്ണേന വാ…പേ॰… യോ ആഗച്ഛേയ്യ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി ഹിദം നിസ്സഗ്ഗിയേ അഞ്ഞാതകവിഞ്ഞത്തിസിക്ഖാപദസ്സ (പാരാ॰ ൫൧൭) വത്ഥുസ്മിം പഞ്ഞത്തം.

    Imehi ca pana tīhi lakkhaṇehīti ettha paṭhamena lakkhaṇena vinayassa suṭṭhu uggahitabhāvo vutto, dutiyena tattha lajjibhāvena ceva acalatāya ca suppatiṭṭhitatā, tatiyena pāḷiaṭṭhakathāsu sarūpena anāgatānampi tadanulomato ācariyehi dinnanayato vinicchinituṃ samatthatā. Otiṇṇe vatthusminti codanāvasena vītikkamavatthusmiṃ saṅghamajjhe otiṇṇe. Codakena ca cuditakena ca vutte vattabbeti evaṃ otiṇṇavatthuṃ nissāya codakena ‘‘diṭṭhaṃ suta’’ntiādinā, cuditakena ‘‘atthī’’tiādinā ca yaṃ vattabbaṃ, tasmiṃ vattabbe vutteti attho. Vatthu oloketabbanti tassa tassa sikkhāpadassa vatthu oloketabbaṃ. ‘‘Tiṇena vā paṇṇena vā…pe… yo āgaccheyya, āpatti dukkaṭassā’’ti hidaṃ nissaggiye aññātakaviññattisikkhāpadassa (pārā. 517) vatthusmiṃ paññattaṃ.

    ഥുല്ലച്ചയദുബ്ഭാസിതാപത്തീനം മാതികായ അനാഗതത്താ ‘‘പഞ്ചന്നം ആപത്തീനം അഞ്ഞതര’’ന്തി വുത്തം. തികദുക്കടന്തി ‘‘അനുപസമ്പന്നേ ഉപസമ്പന്നസഞ്ഞീ ഉജ്ഝായതി ഖീയതി, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തിആദിനാ (പാചി॰ ൧൦൬) ആഗതം തികദുക്കടം. അഞ്ഞതരം വാ ആപത്തിന്തി ‘‘കാലേ വികാലസഞ്ഞീ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സ, കാലേ വേമതികോ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തിആദികം (പാചി॰ ൨൫൦) ദുകദുക്കടം സന്ധായ വുത്തം.

    Thullaccayadubbhāsitāpattīnaṃ mātikāya anāgatattā ‘‘pañcannaṃ āpattīnaṃ aññatara’’nti vuttaṃ. Tikadukkaṭanti ‘‘anupasampanne upasampannasaññī ujjhāyati khīyati, āpatti dukkaṭassā’’tiādinā (pāci. 106) āgataṃ tikadukkaṭaṃ. Aññataraṃ vā āpattinti ‘‘kāle vikālasaññī, āpatti dukkaṭassa, kāle vematiko, āpatti dukkaṭassā’’tiādikaṃ (pāci. 250) dukadukkaṭaṃ sandhāya vuttaṃ.

    അന്തരാപത്തിന്തി ഏത്ഥ തസ്മിം തസ്മിം സിക്ഖാപദേ ആഗതവത്ഥുവീതിക്കമം വിനാ അഞ്ഞസ്മിം വത്ഥുവീതിക്കമേ നിദാനതോ പഭുതി വിനീതവത്ഥുപരിയോസാനാ അന്തരന്തരാ വുത്താ ആപത്തി. ഇധ പന ‘‘വത്ഥും ഓലോകേതീ’’തി വിസും ഗഹിതത്താ തദവസേസാ അന്തരാപത്തീതി ഗഹിതാ. പടിലാതം ഉക്ഖിപതീതി ഇദമ്പി വിസിബ്ബനസിക്ഖാപദേ (പാചി॰ ൩൫൦) ആഗതം, തത്ഥ ഡയ്ഹമാനം അലാതം അഗ്ഗികപാലാദിതോ ബഹി പതിതം അവിജ്ഝാതമേവ പടിഉക്ഖിപതി, പുന യഥാഠാനേ ഠപേതീതി അത്ഥോ. വിജ്ഝാതം പന പടിക്ഖിപന്തസ്സ പാചിത്തിയമേവ.

    Antarāpattinti ettha tasmiṃ tasmiṃ sikkhāpade āgatavatthuvītikkamaṃ vinā aññasmiṃ vatthuvītikkame nidānato pabhuti vinītavatthupariyosānā antarantarā vuttā āpatti. Idha pana ‘‘vatthuṃ oloketī’’ti visuṃ gahitattā tadavasesā antarāpattīti gahitā. Paṭilātaṃ ukkhipatīti idampi visibbanasikkhāpade (pāci. 350) āgataṃ, tattha ḍayhamānaṃ alātaṃ aggikapālādito bahi patitaṃ avijjhātameva paṭiukkhipati, puna yathāṭhāne ṭhapetīti attho. Vijjhātaṃ pana paṭikkhipantassa pācittiyameva.

    അനാപത്തിന്തി ഏത്ഥ അന്തരന്തരാ വുത്താ അനാപത്തിപി അത്ഥി, ‘‘അനാപത്തി, ഭിക്ഖവേ, ഇദ്ധിമസ്സ ഇദ്ധിവിസയേ’’തിആദി വിയ സാപി സങ്ഗയ്ഹതി. സിക്ഖാപദന്തരേസൂതി വിനീതവത്ഥും അന്തോകത്വാ ഏകേകസ്മിം സിക്ഖാപദന്തരേ.

    Anāpattinti ettha antarantarā vuttā anāpattipi atthi, ‘‘anāpatti, bhikkhave, iddhimassa iddhivisaye’’tiādi viya sāpi saṅgayhati. Sikkhāpadantaresūti vinītavatthuṃ antokatvā ekekasmiṃ sikkhāpadantare.

    പാരാജികാപത്തീതി ന വത്തബ്ബന്തി ഇദം ആപന്നപുഗ്ഗലേന ലജ്ജിധമ്മേ ഠത്വാ യഥാഭൂതം ആവികരണേപി ദുബ്ബിനിച്ഛയം അദിന്നാദാനാദിം സന്ധായ വുത്തം. യം പന മേഥുനാദീസു വിജാനനം, തം വത്തബ്ബമേവ. തേനാഹ ‘‘മേഥുനധമ്മവീതിക്കമോ ഹീ’’തിആദി. യോ പന അലജ്ജിതായ പടിഞ്ഞം അദത്വാ വിക്ഖേപം കരോതി, തസ്സ ആപത്തി ന സക്കാ ഓളാരികാപി വിനിച്ഛിനിതും. യാവ സോ യഥാഭൂതം നാവികരോതി, സങ്ഘസ്സ ച ആപത്തിസന്ദേഹോ ന വിഗച്ഛതി, താവ നാസിതകോവ ഭവിസ്സതി. സുഖുമാതി അത്തനോപി ദുവിഞ്ഞേയ്യസഭാവസ്സ ലഹുപരിവത്തിനോ ചിത്തസ്സ സീഘപരിവത്തിതായ വുത്തം. സുഖുമാതി വാ ചിത്തപരിവത്തിയാ സുഖുമതായ സുഖുമാ. തേനാഹ ‘‘ചിത്തലഹുകാ’’തി, ചിത്തം വിയ ലഹുകാതി അത്ഥോ. അഥ വാ ചിത്തം ലഹു സീഘപരിവത്തി ഏതേസന്തി ചിത്തലഹുകാ. തേതി തേ വീതിക്കമേ. തംവത്ഥുകന്തി തേ അദിന്നാദാനമനഉസ്സവിഗ്ഗഹവീതിക്കമാ വത്ഥു അധിട്ഠാനം കാരണമേതസ്സാതി തംവത്ഥുകം.

    Pārājikāpattīti na vattabbanti idaṃ āpannapuggalena lajjidhamme ṭhatvā yathābhūtaṃ āvikaraṇepi dubbinicchayaṃ adinnādānādiṃ sandhāya vuttaṃ. Yaṃ pana methunādīsu vijānanaṃ, taṃ vattabbameva. Tenāha ‘‘methunadhammavītikkamo hī’’tiādi. Yo pana alajjitāya paṭiññaṃ adatvā vikkhepaṃ karoti, tassa āpatti na sakkā oḷārikāpi vinicchinituṃ. Yāva so yathābhūtaṃ nāvikaroti, saṅghassa ca āpattisandeho na vigacchati, tāva nāsitakova bhavissati. Sukhumāti attanopi duviññeyyasabhāvassa lahuparivattino cittassa sīghaparivattitāya vuttaṃ. Sukhumāti vā cittaparivattiyā sukhumatāya sukhumā. Tenāha ‘‘cittalahukā’’ti, cittaṃ viya lahukāti attho. Atha vā cittaṃ lahu sīghaparivatti etesanti cittalahukā. Teti te vītikkame. Taṃvatthukanti te adinnādānamanaussaviggahavītikkamā vatthu adhiṭṭhānaṃ kāraṇametassāti taṃvatthukaṃ.

    യം ആചരിയോ ഭണതി, തം കരോഹീതിആദി സബ്ബം ലജ്ജീപേസലം കുക്കുച്ചകമേവ സന്ധായ വുത്തം. യോ യാഥാവതോ പകാസേത്വാ സുദ്ധിമേവ ഗവേസതി, തേനപി. പാരാജികോസീതി ന വത്തബ്ബോതി അനാപത്തികോടിയാപി സങ്കിയമാനത്താ വുത്തം. തേനേവ ‘‘പാരാജികച്ഛായാ’’തി വുത്തം. ‘‘സീലാനി സോധേത്വാതി യംവത്ഥുകം കുക്കുച്ചം ഉപ്പന്നം, തം അമനസികരിത്വാ അവസേസസീലാനി സോധേത്വാ’’തി സാരത്ഥദീപനിയം (സാരത്ഥ॰ ടീ॰ ൨.൪൫) വുത്തം, വിമതിവിനോദനിയം (വി॰ വി॰ ടീ॰ ൧.൪൫) പന ‘‘സീലാനി സോധേത്വാതി യസ്മിം വീതിക്കമേ പാരാജികാസങ്കാ വത്തതി, തത്ഥ പാരാജികാഭാവപക്ഖം ഗഹേത്വാ ദേസനാവുട്ഠാനഗാമിനീനം ആപത്തീനം സോധനവസേന സീലാനി സോധേത്വാ’’തി. പാകടഭാവതോ സുഖവലഞ്ജതായ ച ‘‘ദ്വത്തിംസാകാരം താവ മനസി കരോഹീ’’തി വുത്തം, ഉപലക്ഖണവസേന വാ. അഞ്ഞസ്മിം കമ്മട്ഠാനേ കതപരിചയേന തമേവ മനസി കാതബ്ബം. യം കിഞ്ചി വാ അഭിരുചിതം മനസി കാതും വട്ടതേവ. കമ്മട്ഠാനം ഘടയതീതി അന്തരന്തരാ ഖണ്ഡം അദസ്സേത്വാ ചിത്തേന സദ്ധിം ആരമ്മണഭാവേന ചിരകാലം ഘടയതി. സങ്ഖാരാ പാകടാ ഹുത്വാ ഉപട്ഠഹന്തീതി വിപസ്സനാകമ്മട്ഠാനികോ ചേ, തസ്സ സങ്ഖാരാ പാകടാ ഹുത്വാ ഉപട്ഠഹന്തി.

    Yaṃ ācariyo bhaṇati, taṃ karohītiādi sabbaṃ lajjīpesalaṃ kukkuccakameva sandhāya vuttaṃ. Yo yāthāvato pakāsetvā suddhimeva gavesati, tenapi. Pārājikosīti na vattabboti anāpattikoṭiyāpi saṅkiyamānattā vuttaṃ. Teneva ‘‘pārājikacchāyā’’ti vuttaṃ. ‘‘Sīlāni sodhetvāti yaṃvatthukaṃ kukkuccaṃ uppannaṃ, taṃ amanasikaritvā avasesasīlāni sodhetvā’’ti sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. 2.45) vuttaṃ, vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. 1.45) pana ‘‘sīlāni sodhetvāti yasmiṃ vītikkame pārājikāsaṅkā vattati, tattha pārājikābhāvapakkhaṃ gahetvā desanāvuṭṭhānagāminīnaṃ āpattīnaṃ sodhanavasena sīlāni sodhetvā’’ti. Pākaṭabhāvato sukhavalañjatāya ca ‘‘dvattiṃsākāraṃ tāva manasi karohī’’ti vuttaṃ, upalakkhaṇavasena vā. Aññasmiṃ kammaṭṭhāne kataparicayena tameva manasi kātabbaṃ. Yaṃ kiñci vā abhirucitaṃ manasi kātuṃ vaṭṭateva. Kammaṭṭhānaṃ ghaṭayatīti antarantarā khaṇḍaṃ adassetvā cittena saddhiṃ ārammaṇabhāvena cirakālaṃ ghaṭayati. Saṅkhārā pākaṭā hutvā upaṭṭhahantīti vipassanākammaṭṭhāniko ce, tassa saṅkhārā pākaṭā hutvā upaṭṭhahanti.

    സചേ കതപാരാജികവീതിക്കമോ ഭവേയ്യ, തസ്സ സതിപി അസരിതുകാമതായ വിപ്പടിസാരവത്ഥുവസേന പുനപ്പുനം തം ഉപട്ഠഹതീതി ചിത്തേകഗ്ഗതം ന വിന്ദതി. തേന വുത്തം ‘‘കമ്മട്ഠാനം ന ഘടയതീ’’തിആദി. കമ്മട്ഠാനം ന ഘടയതീതി ചിത്തക്ഖോഭാദിബഹുലസ്സ സുദ്ധസീലസ്സപി ചിത്തം ന സമാധിയതി, തം ഇധ പാരാജികമൂലന്തി ന ഗഹേതബ്ബം. കതപാപമൂലകേന വിപ്പടിസാരേനേവേത്ഥ ചിത്തസ്സ അസമാധിയനം സന്ധായ ‘‘കമ്മട്ഠാനം ന ഘടയതീ’’തിആദി വുത്തം. തേനാഹ ‘‘വിപ്പടിസാരഗ്ഗിനാ’’തിആദി. അത്തനാതി ചിത്തേന കരണഭൂതേന പുഗ്ഗലോ കത്താ ജാനാതി, പച്ചത്തേ വാ കരണവചനം, അത്താ സയം ജാനാതീതി അത്ഥോ. അഞ്ഞാ ച ദേവതാ ജാനന്തീതി ആരക്ഖദേവതാഹി അഞ്ഞാ പരചിത്തവിദുനിയോ ദേവതാ ജാനന്തി.

    Sace katapārājikavītikkamo bhaveyya, tassa satipi asaritukāmatāya vippaṭisāravatthuvasena punappunaṃ taṃ upaṭṭhahatīti cittekaggataṃ na vindati. Tena vuttaṃ ‘‘kammaṭṭhānaṃ na ghaṭayatī’’tiādi. Kammaṭṭhānaṃ na ghaṭayatīti cittakkhobhādibahulassa suddhasīlassapi cittaṃ na samādhiyati, taṃ idha pārājikamūlanti na gahetabbaṃ. Katapāpamūlakena vippaṭisārenevettha cittassa asamādhiyanaṃ sandhāya ‘‘kammaṭṭhānaṃ na ghaṭayatī’’tiādi vuttaṃ. Tenāha ‘‘vippaṭisāragginā’’tiādi. Attanāti cittena karaṇabhūtena puggalo kattā jānāti, paccatte vā karaṇavacanaṃ, attā sayaṃ jānātīti attho. Aññā ca devatā jānantīti ārakkhadevatāhi aññā paracittaviduniyo devatā jānanti.

    ഇമസ്മിം ഠാനേ പണ്ഡിതേഹി വിചാരേതബ്ബം കാരണം അത്ഥി. കഥം? ഇദാനി ഏകച്ചേ വിനയധരാ പഠമപാരാജികവിസയേ വത്ഥുമ്ഹി ഓതിണ്ണേ ഇത്ഥിയാ വാ പുരിസേന വാ ഗഹട്ഠേന വാ പബ്ബജിതേന വാ ചോദിയമാനേ ചുദിതകം ഭിക്ഖും പുച്ഛിത്വാ പടിഞ്ഞായ അദീയമാനായ തം ഭിക്ഖും സുസാനേ ഏകകമേവ സയാപേന്തി, ഏവം സയാപിയമാനോ സോ ഭിക്ഖു സചേ ഭയസന്താസവിരഹിതോ സബ്ബരത്തിം തസ്മിം സുസാനേ സയിതും വാ നിസീദിതും വാ സക്കോതി, തം ‘‘പരിസുദ്ധോ ഏസോ’’തി വിനിച്ഛിനന്തി. സചേ പന ഭയസന്താസപ്പത്തോ സബ്ബരത്തിം സയിതും വാ നിസീദിതും വാ ന സക്കോതി, തം ‘‘അസുദ്ധോ’’തി വിനിച്ഛിനന്തി, തം അയുത്തം വിയ ദിസ്സതി. കസ്മാതി ചേ? അട്ഠകഥായ വിരുദ്ധോതി, അട്ഠകഥായം ദുതിയതതിയപാരാജികവിസയേ ഏവ തഥാരൂപോ വിചാരോ വുത്തോ, ന പഠമചതഉത്ഥപാരാജികവിസയേ. വുത്തഞ്ഹി തത്ഥ ‘‘മേഥുനധമ്മവീതിക്കമോ ഹി ഉത്തരിമനുസ്സധമ്മവീതിക്കമോ ച ഓളാരികോ, അദിന്നാദാനമനുസ്സവിഗ്ഗഹവീതിക്കമാ പന സുഖുമാ ചിത്തലഹുകാ, തേ സുഖുമേനേവ ആപജ്ജതി, സുഖുമേന രക്ഖതി, തസ്മാ വിസേസേന തംവത്ഥുകം കുക്കുച്ചം പുച്ഛിയമാനോ’’തി. ടീകായഞ്ച (സാരത്ഥ॰ ടീ॰ ൨.൪൫) വുത്തം ‘‘തംവത്ഥുകന്തി തേ അദിന്നാദാനമനുസ്സവിഗ്ഗഹവീതിക്കമാ വത്ഥു അധിട്ഠാനം കാരണമേതസ്സാതി തംവത്ഥുക’’ന്തി, ഇദമ്പി ഏകം കാരണം.

    Imasmiṃ ṭhāne paṇḍitehi vicāretabbaṃ kāraṇaṃ atthi. Kathaṃ? Idāni ekacce vinayadharā paṭhamapārājikavisaye vatthumhi otiṇṇe itthiyā vā purisena vā gahaṭṭhena vā pabbajitena vā codiyamāne cuditakaṃ bhikkhuṃ pucchitvā paṭiññāya adīyamānāya taṃ bhikkhuṃ susāne ekakameva sayāpenti, evaṃ sayāpiyamāno so bhikkhu sace bhayasantāsavirahito sabbarattiṃ tasmiṃ susāne sayituṃ vā nisīdituṃ vā sakkoti, taṃ ‘‘parisuddho eso’’ti vinicchinanti. Sace pana bhayasantāsappatto sabbarattiṃ sayituṃ vā nisīdituṃ vā na sakkoti, taṃ ‘‘asuddho’’ti vinicchinanti, taṃ ayuttaṃ viya dissati. Kasmāti ce? Aṭṭhakathāya viruddhoti, aṭṭhakathāyaṃ dutiyatatiyapārājikavisaye eva tathārūpo vicāro vutto, na paṭhamacatautthapārājikavisaye. Vuttañhi tattha ‘‘methunadhammavītikkamo hi uttarimanussadhammavītikkamo ca oḷāriko, adinnādānamanussaviggahavītikkamā pana sukhumā cittalahukā, te sukhumeneva āpajjati, sukhumena rakkhati, tasmā visesena taṃvatthukaṃ kukkuccaṃ pucchiyamāno’’ti. Ṭīkāyañca (sārattha. ṭī. 2.45) vuttaṃ ‘‘taṃvatthukanti te adinnādānamanussaviggahavītikkamā vatthu adhiṭṭhānaṃ kāraṇametassāti taṃvatthuka’’nti, idampi ekaṃ kāraṇaṃ.

    തത്ഥാപി അഞ്ഞേ പണ്ഡിതേപി വിനിച്ഛിനാപേത്വാ തേസമ്പി പാരാജികച്ഛായാദിസ്സനേയേവ തഥാ വിനിച്ഛയോ കാതബ്ബോ, ന സുദ്ധഭാവദിസ്സനേ. വുത്തഞ്ഹി അട്ഠകഥായം ‘‘ആപത്തീതി അവത്വാ ‘സചസ്സ ആചരിയോ ധരതി…പേ॰… അഥ ദഹരസ്സപി പാരാജികച്ഛായാവ ഉപട്ഠാതി, തേനപി ‘പാരാജികോസീ’തി ന വത്തബ്ബോ. ദുല്ലഭോ ഹി ബുദ്ധുപ്പാദോ, തതോ ദുല്ലഭതരാ പബ്ബജ്ജാ ച ഉപസമ്പദാ ച, ഏവം പന വത്തബ്ബ’’ന്തി, ഇദമേകം. നിസീദാപിയമാനോപി വിവിത്തോകാസേയേവ നിസീദാപേതബ്ബോ, ന സുസാനേ. വുത്തഞ്ഹി തത്ഥ ‘‘വിവിത്തം ഓകാസം സമ്മജ്ജിത്വാ ദിവാവിഹാരം നിസീദിത്വാ’’തിആദി, ഇദമേകം. വിവിത്തോകാസേ നിസീദാപിയമാനോപി ദിവായേവ നിസീദാപേതബ്ബോ, ന രത്തിം. തഥാ ഹി വുത്തം ‘‘ദിവസം അതിക്കന്തമ്പി ന ജാനാതി, സോ ദിവസാതിക്കമേ ഉപട്ഠാനം ആഗതോ ഏവം വത്തബ്ബോ’’തി, ഇദമേകം.

    Tatthāpi aññe paṇḍitepi vinicchināpetvā tesampi pārājikacchāyādissaneyeva tathā vinicchayo kātabbo, na suddhabhāvadissane. Vuttañhi aṭṭhakathāyaṃ ‘‘āpattīti avatvā ‘sacassa ācariyo dharati…pe… atha daharassapi pārājikacchāyāva upaṭṭhāti, tenapi ‘pārājikosī’ti na vattabbo. Dullabho hi buddhuppādo, tato dullabhatarā pabbajjā ca upasampadā ca, evaṃ pana vattabba’’nti, idamekaṃ. Nisīdāpiyamānopi vivittokāseyeva nisīdāpetabbo, na susāne. Vuttañhi tattha ‘‘vivittaṃ okāsaṃ sammajjitvā divāvihāraṃ nisīditvā’’tiādi, idamekaṃ. Vivittokāse nisīdāpiyamānopi divāyeva nisīdāpetabbo, na rattiṃ. Tathā hi vuttaṃ ‘‘divasaṃ atikkantampi na jānāti, so divasātikkame upaṭṭhānaṃ āgato evaṃ vattabbo’’ti, idamekaṃ.

    ഈദിസം വിധാനം സയം ആരോചിതേ ഏവ വിധാതബ്ബം, ന പരേഹി ചോദിയമാനേ. തഥാ ഹി വുത്തം ‘‘ഏവം കതവീതിക്കമേന ഭിക്ഖുനാ സയമേവ ആഗന്ത്വാ ആരോചിതേ പടിപജ്ജിതബ്ബ’’ന്തി. അഥ കസ്മാ ഇദാനി ഏവം കരോന്തീതി? ഗിഹീനം അസക്ഖികഅട്ടകരണേ ഉദകേ നിമുജ്ജാപനം വിയ മഞ്ഞമാനാ ഏവം കരോന്തി. തമ്പി മായാകുസലാ മനുസ്സാ വിവിധേഹി ഉപായേഹി വിതഥം കരോന്തി, തസ്മാ സച്ചമ്പി ഹോതി, അസച്ചമ്പി ഹോതി. തേനേവ ച കാരണേന മഹോസധപണ്ഡിതാദയോ ബോധിസത്താ അസക്ഖികമ്പി അട്ടം ഉദകനിമുജ്ജാപനാദിനാ ന വിനിച്ഛിനന്തി, ഉഭിന്നം വചനം പരിസം ഗാഹാപേത്വാ തേസം വചനഞ്ച കിരിയഞ്ച പരിഗ്ഗഹേത്വാ സച്ചഞ്ച വിതഥഞ്ച ഞത്വാവ വിനിച്ഛിനന്തി. സാസനേ പന ഭിക്ഖൂ സൂരജാതികാപി സന്തി, ഭീരുകജാതികാപി സന്തി. സുസാനഞ്ച നാമ പകതിമനുസ്സാനമ്പി ഭയസന്താസകരം ഹോതി, രത്തികാലേ പന അതിവിയ ഭയാനകം ഹുത്വാ ഉപട്ഠാതി , ഏവംഭൂതേ സുസാനേ രത്തിയം ഏകോ അസഹായോ ഹുത്വാ നിപജ്ജാപിയമാനോ ഭീരുകജാതികോ ഭിക്ഖു പരിസുദ്ധസീലോപി സമാനോ കിം ന ഭായേയ്യ, കഥം സബ്ബരത്തിം സയിതും വാ നിസീദിതും വാ സക്കുണേയ്യ, തഥാരൂപം ഭിക്ഖും ‘‘അപരിസുദ്ധോ’’തി വദന്തോ കഥം കിച്ചകരോ ഭവിസ്സതി.

    Īdisaṃ vidhānaṃ sayaṃ ārocite eva vidhātabbaṃ, na parehi codiyamāne. Tathā hi vuttaṃ ‘‘evaṃ katavītikkamena bhikkhunā sayameva āgantvā ārocite paṭipajjitabba’’nti. Atha kasmā idāni evaṃ karontīti? Gihīnaṃ asakkhikaaṭṭakaraṇe udake nimujjāpanaṃ viya maññamānā evaṃ karonti. Tampi māyākusalā manussā vividhehi upāyehi vitathaṃ karonti, tasmā saccampi hoti, asaccampi hoti. Teneva ca kāraṇena mahosadhapaṇḍitādayo bodhisattā asakkhikampi aṭṭaṃ udakanimujjāpanādinā na vinicchinanti, ubhinnaṃ vacanaṃ parisaṃ gāhāpetvā tesaṃ vacanañca kiriyañca pariggahetvā saccañca vitathañca ñatvāva vinicchinanti. Sāsane pana bhikkhū sūrajātikāpi santi, bhīrukajātikāpi santi. Susānañca nāma pakatimanussānampi bhayasantāsakaraṃ hoti, rattikāle pana ativiya bhayānakaṃ hutvā upaṭṭhāti , evaṃbhūte susāne rattiyaṃ eko asahāyo hutvā nipajjāpiyamāno bhīrukajātiko bhikkhu parisuddhasīlopi samāno kiṃ na bhāyeyya, kathaṃ sabbarattiṃ sayituṃ vā nisīdituṃ vā sakkuṇeyya, tathārūpaṃ bhikkhuṃ ‘‘aparisuddho’’ti vadanto kathaṃ kiccakaro bhavissati.

    അലജ്ജീ പന സൂരജാതികോ അത്തനോ വജ്ജം പടിച്ഛാദേതുകാമോ ഭായന്തോപി അഭായന്തോ വിയ ഹുത്വാ ‘‘സചേ വികാരം ദസ്സേസ്സാമി, അനത്ഥം മേ കരിസ്സന്തീ’’തി അനത്ഥഭയേന അധിവാസേത്വാ സയിതും വാ നിസീദിതും വാ സക്കുണേയ്യ, ഏവരൂപം പുഗ്ഗലം ‘‘പരിസുദ്ധോ’’തി വദന്തോ കഥം സുവിനിച്ഛിതോ ഭവിസ്സതീതി. ഇദമ്പി ഏകം കാരണം.

    Alajjī pana sūrajātiko attano vajjaṃ paṭicchādetukāmo bhāyantopi abhāyanto viya hutvā ‘‘sace vikāraṃ dassessāmi, anatthaṃ me karissantī’’ti anatthabhayena adhivāsetvā sayituṃ vā nisīdituṃ vā sakkuṇeyya, evarūpaṃ puggalaṃ ‘‘parisuddho’’ti vadanto kathaṃ suvinicchito bhavissatīti. Idampi ekaṃ kāraṇaṃ.

    അഥാപി വദേയ്യും – യഥാ ഉദകേ നിമുജ്ജാപിതമനുസ്സാനം അസച്ചവാദീനം ദേവതാനുഭാവേന കുമ്ഭീലാദയോ ആഗന്ത്വാ ഗണ്ഹന്താ വിയ ഉപട്ഠഹന്തി, തസ്മാ അസച്ചവാദിനോ സീഘം പ്ലവന്തി, സച്ചവാദീനം പന ന ഉപട്ഠഹന്തി, തസ്മാ തേ സുഖേന നിസീദിതും സക്കോന്തി, ഏവം തേസമ്പി ഭിക്ഖൂനം അപരിസുദ്ധസീലാനം ദേവതാനുഭാവേന സീഹബ്യഗ്ഘാദയോ ആഗതാ വിയ പഞ്ഞായന്തി, തസ്മാ തേ സബ്ബരത്തിം സയിതും വാ നിസീദിതും വാ ന സക്കോന്തി. പരിസുദ്ധസീലാനം പന തഥാ ന പഞ്ഞായന്തി, തസ്മാ തേ സബ്ബരത്തിം ദേവതാഹി രക്ഖിതാ ഹുത്വാ ഭയസന്താസരഹിതാ സുസാനേ സയിതും വാ നിസീദിതും വാ സക്കോന്തി, ഏവം ദേവതാ സക്ഖിം കത്വാ വിനിച്ഛിതത്താ സുവിനിച്ഛിതമേവ ഹോതീതി, തമ്പി തഥാ ന സക്കാ വത്തും. കസ്മാ? അട്ഠകഥാടീകാദീസു തഥാ അവുത്തത്താ. അട്ഠകഥായഞ്ഹി ‘‘വിവിത്തം ഓകാസം സമ്മജ്ജിത്വാ ദിവാവിഹാരം നിസീദിത്വാ സീലാനി സോധേത്വാ ‘ദ്വത്തിംസാകാരം താവ മനസികരോഹീ’തി വത്തബ്ബോ. സചേ തസ്സ അരോഗം സീലം കമ്മട്ഠാനം ഘടയതി, സങ്ഖാരാ പാകടാ ഹുത്വാ ഉപട്ഠഹന്തി, ഉപചാരപ്പനാപ്പത്തം വിയ ചിത്തം ഏകഗ്ഗം ഹോതി, ദിവസം അതിക്കന്തമ്പി ന ജാനാതി…പേ॰… യസ്സ പന സീലം ഭിന്നം ഹോതി, തസ്സ കമ്മട്ഠാനം ന ഘടയതി, പതോദാഭിതുന്നം വിയ ചിത്തം കമ്പതി, വിപ്പടിസാരഗ്ഗിനാ ഡയ്ഹതി, തത്തപാസാണേ നിസിന്നോ വിയ തങ്ഖണഞ്ഞേവ വുട്ഠാതീ’’തി ഏത്തകമേവ വുത്തം.

    Athāpi vadeyyuṃ – yathā udake nimujjāpitamanussānaṃ asaccavādīnaṃ devatānubhāvena kumbhīlādayo āgantvā gaṇhantā viya upaṭṭhahanti, tasmā asaccavādino sīghaṃ plavanti, saccavādīnaṃ pana na upaṭṭhahanti, tasmā te sukhena nisīdituṃ sakkonti, evaṃ tesampi bhikkhūnaṃ aparisuddhasīlānaṃ devatānubhāvena sīhabyagghādayo āgatā viya paññāyanti, tasmā te sabbarattiṃ sayituṃ vā nisīdituṃ vā na sakkonti. Parisuddhasīlānaṃ pana tathā na paññāyanti, tasmā te sabbarattiṃ devatāhi rakkhitā hutvā bhayasantāsarahitā susāne sayituṃ vā nisīdituṃ vā sakkonti, evaṃ devatā sakkhiṃ katvā vinicchitattā suvinicchitameva hotīti, tampi tathā na sakkā vattuṃ. Kasmā? Aṭṭhakathāṭīkādīsu tathā avuttattā. Aṭṭhakathāyañhi ‘‘vivittaṃ okāsaṃ sammajjitvā divāvihāraṃ nisīditvā sīlāni sodhetvā ‘dvattiṃsākāraṃ tāva manasikarohī’ti vattabbo. Sace tassa arogaṃ sīlaṃ kammaṭṭhānaṃ ghaṭayati, saṅkhārā pākaṭā hutvā upaṭṭhahanti, upacārappanāppattaṃ viya cittaṃ ekaggaṃ hoti, divasaṃ atikkantampi na jānāti…pe… yassa pana sīlaṃ bhinnaṃ hoti, tassa kammaṭṭhānaṃ na ghaṭayati, patodābhitunnaṃ viya cittaṃ kampati, vippaṭisāragginā ḍayhati, tattapāsāṇe nisinno viya taṅkhaṇaññeva vuṭṭhātī’’ti ettakameva vuttaṃ.

    ടീകായമ്പി (സാരത്ഥ॰ ടീ॰ ൨.൪൫) ‘‘കമ്മട്ഠാനം ഘടയതീതി അന്തരന്തരാ ഖണ്ഡം അദസ്സേത്വാ ചിത്തേന സദ്ധിം ആരമ്മണഭാവേന ചിരകാലം ഘടയതി. സങ്ഖാരാ പാകടാ ഉപട്ഠഹന്തീതി വിപസ്സനാകമ്മട്ഠാനികോ ചേ, തസ്സ സങ്ഖാരാ പാകടാ ഹുത്വാ ഉപട്ഠഹന്തി. സചേ കതപാരാജികവീതിക്കമോ ഭവേയ്യ, തസ്സ സതിപി അസരിതുകാമതായ വിപ്പടിസാരവത്ഥുവസേന പുനപ്പുനം തം ഉപട്ഠഹതീതി ചിത്തേകഗ്ഗതം ന വിന്ദതീ’’തി ഏത്തകമേവ വുത്തം.

    Ṭīkāyampi (sārattha. ṭī. 2.45) ‘‘kammaṭṭhānaṃ ghaṭayatīti antarantarā khaṇḍaṃ adassetvā cittena saddhiṃ ārammaṇabhāvena cirakālaṃ ghaṭayati. Saṅkhārā pākaṭā upaṭṭhahantīti vipassanākammaṭṭhāniko ce, tassa saṅkhārā pākaṭā hutvā upaṭṭhahanti. Sace katapārājikavītikkamo bhaveyya, tassa satipi asaritukāmatāya vippaṭisāravatthuvasena punappunaṃ taṃ upaṭṭhahatīti cittekaggataṃ na vindatī’’ti ettakameva vuttaṃ.

    വിമതിവിനോദനിയമ്പി (വി॰ വി॰ ടീ॰ ൧.൪൫) ‘‘കമ്മട്ഠാനം ഘടയതീതി വിപ്പടിസാരമൂലകേന വിക്ഖേപേന അന്തരന്തരാ ഖണ്ഡം അദസ്സേത്വാ പബന്ധവസേന ചിത്തേന സങ്ഘടയതി. സങ്ഖാരാതി വിപസ്സനാകമ്മട്ഠാനവസേന വുത്തം. സാപത്തികസ്സ ഹി പഗുണമ്പി കമ്മട്ഠാനം ന സുട്ഠു ഉപട്ഠാതി. പഗേവ പാരാജികസ്സ. തസ്സ ഹി വിപ്പടിസാരനിന്നതായ ചിത്തം ഏകഗ്ഗം ന ഹോതി. ഏകസ്സ പന വിതക്കവിക്ഖേപാദിബഹുലസ്സ സുദ്ധസീലസ്സപി ചിത്തം ന സമാധിയതി, തം ഇധ പാരാജികമൂലന്തി ന ഗഹേതബ്ബം. കതപാപമൂലകേന വിപ്പടിസാരേനേവേത്ഥ ചിത്തസ്സ അസമാധിയനം സന്ധായ ‘കമ്മട്ഠാനം ന ഘടയതീ’തിആദി വുത്ത’’ന്തി ഏത്തകമേവ വുത്തം, ന വുത്തം ‘‘ദേവതാനുഭാവേനാ’’തിആദി, തസ്മാ യദി ബുദ്ധസാസനേ സഗാരവോ സിക്ഖാകാമോ ഭിക്ഖു ദുതിയതതിയപാരാജികവിസയേ അത്തനോ കഞ്ചി വീതിക്കമം ദിസ്വാ ‘‘പാരാജികം ആപന്നോ നു ഖോ അഹം, ന നു ഖോ’’തി സംസയപക്ഖന്ദോ വിനയധരം ഉപസങ്കമിത്വാ തം വീതിക്കമം യഥാഭൂതം ആചിക്ഖിത്വാ പുച്ഛേയ്യ, തതോ വിനയധരേന അട്ഠകഥായം വുത്തനയേനേവ ‘‘സബ്ബം പുബ്ബവിധാനം കത്വാ വിവിത്തം ഓകാസം സമ്മജ്ജിത്വാ ദിവാവിഹാരം നിസീദിത്വാ സീലാനി സോധേത്വാ ദ്വത്തിംസാകാരേ താവ മനസികരോഹീ’’തി ഏത്തകമേവ വത്തബ്ബോ , ന വത്തബ്ബോ ‘‘സുസാനേ സേയ്യം കപ്പേഹീ’’തിആദി. ആഗതകാലേപി അട്ഠകഥായം ആഗതനയേനേവ പുച്ഛിത്വാ അട്ഠകഥായം ആഗതനയേനേവസ്സ സുദ്ധാസുദ്ധഭാവോ വത്തബ്ബോതി ദട്ഠബ്ബം.

    Vimativinodaniyampi (vi. vi. ṭī. 1.45) ‘‘kammaṭṭhānaṃ ghaṭayatīti vippaṭisāramūlakena vikkhepena antarantarā khaṇḍaṃ adassetvā pabandhavasena cittena saṅghaṭayati. Saṅkhārāti vipassanākammaṭṭhānavasena vuttaṃ. Sāpattikassa hi paguṇampi kammaṭṭhānaṃ na suṭṭhu upaṭṭhāti. Pageva pārājikassa. Tassa hi vippaṭisāraninnatāya cittaṃ ekaggaṃ na hoti. Ekassa pana vitakkavikkhepādibahulassa suddhasīlassapi cittaṃ na samādhiyati, taṃ idha pārājikamūlanti na gahetabbaṃ. Katapāpamūlakena vippaṭisārenevettha cittassa asamādhiyanaṃ sandhāya ‘kammaṭṭhānaṃ na ghaṭayatī’tiādi vutta’’nti ettakameva vuttaṃ, na vuttaṃ ‘‘devatānubhāvenā’’tiādi, tasmā yadi buddhasāsane sagāravo sikkhākāmo bhikkhu dutiyatatiyapārājikavisaye attano kañci vītikkamaṃ disvā ‘‘pārājikaṃ āpanno nu kho ahaṃ, na nu kho’’ti saṃsayapakkhando vinayadharaṃ upasaṅkamitvā taṃ vītikkamaṃ yathābhūtaṃ ācikkhitvā puccheyya, tato vinayadharena aṭṭhakathāyaṃ vuttanayeneva ‘‘sabbaṃ pubbavidhānaṃ katvā vivittaṃ okāsaṃ sammajjitvā divāvihāraṃ nisīditvā sīlāni sodhetvā dvattiṃsākāre tāva manasikarohī’’ti ettakameva vattabbo , na vattabbo ‘‘susāne seyyaṃ kappehī’’tiādi. Āgatakālepi aṭṭhakathāyaṃ āgatanayeneva pucchitvā aṭṭhakathāyaṃ āgatanayenevassa suddhāsuddhabhāvo vattabboti daṭṭhabbaṃ.

    ഏവം ഹോതു, ഏവം സന്തേ ഇദാനി പഠമപാരാജികവിസയേ ചോദേന്താനം കഥം വിനിച്ഛയോ കാതബ്ബോതി? ചോദകേന വത്ഥുസ്മിം ആരോചിതേ ചുദിതകോ പുച്ഛിതബ്ബോ ‘‘സന്തമേതം, നോ’’തി ഏവം വത്ഥും ഉപപരിക്ഖിത്വാ ഭൂതേന വത്ഥുനാ ചോദേത്വാ സാരേത്വാ ഞത്തിസമ്പദായ അനുസ്സാവനസമ്പദായ തം അധികരണം വൂപസമേതബ്ബം. ഏവമ്പി അലജ്ജീ നാമ ‘‘ഏതമ്പി നത്ഥി, ഏതമ്പി നത്ഥീ’’തി വദേയ്യ, പടിഞ്ഞം ന ദദേയ്യ, അഥ കിം കാതബ്ബന്തി? ഏവമ്പി അലജ്ജിസ്സ പടിഞ്ഞായ ഏവ ആപത്തിയാ കാരേതബ്ബം യഥാ തം തിപിടകചൂളാഭയത്ഥേരേനാതി. വുത്തഞ്ഹേതം അട്ഠകഥായം (പാരാ॰ അട്ഠ॰ ൨.൩൮൫-൩൮൬) ‘‘ഏവം ലജ്ജിനാ ചോദിയമാനോ അലജ്ജീ ബഹൂസുപി വത്ഥൂസു ഉപ്പന്നേസു പടിഞ്ഞം ന ദേതി, സോ ‘നേവ സുദ്ധോ’തി വത്തബ്ബോ, ന ‘അസുദ്ധോ’തി, ജീവമതകോ നാമ ആമകപൂതികോ നാമ ചേസ. സചേ പനസ്സ അഞ്ഞമ്പി താദിസം വത്ഥു ഉപ്പജ്ജതി, ന വിനിച്ഛിതബ്ബം, തഥാ നാസിതകോവ ഭവിസ്സതീ’’തിആദി.

    Evaṃ hotu, evaṃ sante idāni paṭhamapārājikavisaye codentānaṃ kathaṃ vinicchayo kātabboti? Codakena vatthusmiṃ ārocite cuditako pucchitabbo ‘‘santametaṃ, no’’ti evaṃ vatthuṃ upaparikkhitvā bhūtena vatthunā codetvā sāretvā ñattisampadāya anussāvanasampadāya taṃ adhikaraṇaṃ vūpasametabbaṃ. Evampi alajjī nāma ‘‘etampi natthi, etampi natthī’’ti vadeyya, paṭiññaṃ na dadeyya, atha kiṃ kātabbanti? Evampi alajjissa paṭiññāya eva āpattiyā kāretabbaṃ yathā taṃ tipiṭakacūḷābhayattherenāti. Vuttañhetaṃ aṭṭhakathāyaṃ (pārā. aṭṭha. 2.385-386) ‘‘evaṃ lajjinā codiyamāno alajjī bahūsupi vatthūsu uppannesu paṭiññaṃ na deti, so ‘neva suddho’ti vattabbo, na ‘asuddho’ti, jīvamatako nāma āmakapūtiko nāma cesa. Sace panassa aññampi tādisaṃ vatthu uppajjati, na vinicchitabbaṃ, tathā nāsitakova bhavissatī’’tiādi.

    ൨൩൫. ഏവം വിനയധരലക്ഖണഞ്ച ഛട്ഠാനഓലോകനഞ്ച വിദിത്വാ ഇദാനി…പേ॰… വിനിച്ഛയോ വേദിതബ്ബോതി യോജനാ. കിമത്ഥന്തി ആഹ ‘‘യാ സാ…പേ॰… ജാനനത്ഥ’’ന്തി. യാ സാ പുബ്ബേ വുത്തപ്പഭേദാ ചോദനാ അത്ഥി, തസ്സായേവ സമ്പത്തിവിപത്തിജാനനത്ഥം ആദിമജ്ഝപഅയോസാനാദീനം വസേന വിനിച്ഛയോ വേദിതബ്ബോ, ന അവുത്തചോദനാപഭേദജാനനത്ഥന്തി അത്ഥോ. സേയ്യഥിദന്തി പുച്ഛനത്ഥേ നിപാതോ, സോ വിനിച്ഛയോ കതമോതി അത്ഥോ.

    235. Evaṃ vinayadharalakkhaṇañca chaṭṭhānaolokanañca viditvā idāni…pe… vinicchayo veditabboti yojanā. Kimatthanti āha ‘‘yā sā…pe… jānanattha’’nti. Yā sā pubbe vuttappabhedā codanā atthi, tassāyeva sampattivipattijānanatthaṃ ādimajjhapaayosānādīnaṃ vasena vinicchayo veditabbo, na avuttacodanāpabhedajānanatthanti attho. Seyyathidanti pucchanatthe nipāto, so vinicchayo katamoti attho.

    ചോദനായ കതി മൂലാനി, കതി വത്ഥൂനി, കതി ഭൂമിയോതി ഏത്ഥ ‘‘കതിഹാകാരേഹീ’’തിപി വത്തബ്ബം. വുത്തഞ്ഹേതം പരിവാരേ (പരി॰ ൩൬൨) ചോദനാകണ്ഡേ ‘‘ചോദനായ കതി മൂലാനി, കതി വത്ഥൂനി, കതി ഭൂമിയോ, കതിഹാകാരേഹി ചോദേതീ’’തി. മേത്തചിത്തോ വക്ഖാമി, നോ ദോസന്തരോതി ഏതസ്സപി പരതോ ‘‘ചോദനായ ഇമാ പഞ്ച ഭൂമിയോ. കതമേഹി ദ്വീഹാകാരേഹി ചോദേതി, കായേന വാ ചോദേതി, വാചായ വാ ചോദേതി, ഇമേഹി ദ്വീഹാകാരേഹി ചോദേതീ’’തി വത്തബ്ബം. കസ്മാ? ചോദനാകണ്ഡേ (പരി॰ ൩൬൨) തഥാ വിജ്ജമാനതോതി. പന്നരസസു ധമ്മേസു പതിട്ഠാതബ്ബന്തി പരിസുദ്ധകായസമാചാരതാ, പരിസുദ്ധവചീസമാചാരതാ, മേത്തചിത്തേ പച്ചുപട്ഠിതതാ, ബഹുസ്സുതതാ, ഉഭയപാതിമോക്ഖസ്വാഗതതാ, കാലേന വചനതാ, ഭൂതേന വചനതാ, സണ്ഹേന വചനതാ, അത്ഥസഞ്ഹിതേന വചനതാ, മേത്തചിത്തോ ഹുത്വാ വചനതാ, കാരുഞ്ഞതാ, ഹിതേസിതാ, അനുകമ്പതാ, ആപത്തിവുട്ഠാനതാ, വിനയപുരേക്ഖാരതാതി. വുത്തഞ്ഹേതം ഉപാലിപഞ്ചകേ (പരി॰ ൪൩൬) ‘‘ചോദകേനുപാലി ഭിക്ഖുനാ പരം ചോദേതുകാമേന ഏവം പച്ചവേക്ഖിതബ്ബം – പരിസുദ്ധകായസമാചാരോ നു ഖോമ്ഹി…പേ॰… പരിസുദ്ധവചീസമാചാരോ നു ഖോമ്ഹി…പേ॰… മേത്തം നു ഖോ മേ ചിത്തം പച്ചുപട്ഠിതം സബ്രഹ്മചാരീസു…പേ॰… ബഹുസ്സുതോ നു ഖോമ്ഹി സുതധരോ സുതസന്നിചയോ…പേ॰… ഉഭയാനി ഖോ മേ പാതിമോക്ഖാനി വിത്ഥാരേന സ്വാഗതാനി…പേ॰… കാലേന വക്ഖാമി, നോ അകാലേന, ഭൂതേന വക്ഖാമി, നോ അഭൂതേന, സണ്ഹേന വക്ഖാമി, നോ ഫരുസേന, അത്ഥസഞ്ഹിതേന വക്ഖാമി, നോ അനത്ഥസഞ്ഹിതേന, മേത്തചിത്തോ വക്ഖാമി, നോ ദോസന്തരോ…പേ॰… കാരുഞ്ഞതാ, ഹിതേസിതാ, അനുകമ്പതാ, ആപത്തിവുട്ഠാനതാ, വിനയപുരേക്ഖാരതാ’’തി.

    Codanāyakati mūlāni, kati vatthūni, kati bhūmiyoti ettha ‘‘katihākārehī’’tipi vattabbaṃ. Vuttañhetaṃ parivāre (pari. 362) codanākaṇḍe ‘‘codanāya kati mūlāni, kati vatthūni, kati bhūmiyo, katihākārehi codetī’’ti. Mettacitto vakkhāmi, no dosantaroti etassapi parato ‘‘codanāya imā pañca bhūmiyo. Katamehi dvīhākārehi codeti, kāyena vā codeti, vācāya vā codeti, imehi dvīhākārehi codetī’’ti vattabbaṃ. Kasmā? Codanākaṇḍe (pari. 362) tathā vijjamānatoti. Pannarasasu dhammesu patiṭṭhātabbanti parisuddhakāyasamācāratā, parisuddhavacīsamācāratā, mettacitte paccupaṭṭhitatā, bahussutatā, ubhayapātimokkhasvāgatatā, kālena vacanatā, bhūtena vacanatā, saṇhena vacanatā, atthasañhitena vacanatā, mettacitto hutvā vacanatā, kāruññatā, hitesitā, anukampatā, āpattivuṭṭhānatā, vinayapurekkhāratāti. Vuttañhetaṃ upālipañcake (pari. 436) ‘‘codakenupāli bhikkhunā paraṃ codetukāmena evaṃ paccavekkhitabbaṃ – parisuddhakāyasamācāro nu khomhi…pe… parisuddhavacīsamācāro nu khomhi…pe… mettaṃ nu kho me cittaṃ paccupaṭṭhitaṃ sabrahmacārīsu…pe… bahussuto nu khomhi sutadharo sutasannicayo…pe… ubhayāni kho me pātimokkhāni vitthārena svāgatāni…pe… kālena vakkhāmi, no akālena, bhūtena vakkhāmi, no abhūtena, saṇhena vakkhāmi, no pharusena, atthasañhitena vakkhāmi, no anatthasañhitena, mettacitto vakkhāmi, no dosantaro…pe… kāruññatā, hitesitā, anukampatā, āpattivuṭṭhānatā, vinayapurekkhāratā’’ti.

    തത്ഥ കാരുഞ്ഞതാതി കാരുണികഭാവോ. ഇമിനാ കരുണാ ച കരുണാപുബ്ബഭാഗോ ച ദസ്സിതോ . ഹിതേസിതാതി ഹിതഗവേസനതാ . അനുകമ്പതാതി തേന ഹിതേന സംയോജനതാ. ആപത്തിവുട്ഠാനതാതി ആപത്തിതോ വുട്ഠാപേത്വാ സുദ്ധന്തേ പതിട്ഠാപനതാ. വത്ഥും ചോദേത്വാ സാരേത്വാ പടിഞ്ഞം ആരോപേത്വാ യഥാപടിഞ്ഞായ കമ്മകരണം വിനയപുരേക്ഖാരതാ നാമ. അമൂലകമ്പി സമൂലകമ്പി ‘‘മൂല’’ന്തി ഗഹേത്വാ വദന്തീതി ആഹ ‘‘ദ്വേ മൂലാനീ’’തി. കാലേന വക്ഖാമീതിആദീസു ഏകോ ഏകം ഓകാസം കാരേത്വാ ചോദേന്തോ കാലേന വദതി നാമ. സങ്ഘമജ്ഝേ ഗണമജ്ഝേ സലാകഗ്ഗയാഗുഅഗ്ഗവിതക്കമാളകഭിക്ഖാചാരമഗ്ഗആസനസാലാദീസു, ഉപട്ഠാകേഹി പരിവാരിതക്ഖണേ വാ ചോദേന്തോ അകാലേന വദതി നാമ. തച്ഛേന വത്ഥുനാ ചോദേന്തോ ഭൂതേന വദതി നാമ. തുച്ഛേന ചോദേന്തോ അഭൂതേന വദതി നാമ. ‘‘അമ്ഭോ മഹല്ലക പരിസാവചര പംസുകൂലിക ധമ്മകഥിക പതിരൂപം തവ ഇദ’’ന്തി വദന്തോ ഫരുസേന വദതി നാമ. ‘‘ഭന്തേ, മഹല്ലകാ പരിസാവചരാ പംസുകൂലികാ ധമ്മകഥികാ പതിരൂപം തുമ്ഹാകം ഇദ’’ന്തി വദന്തോ സണ്ഹേന വദതി നാമ. കാരണനിസ്സിതം കത്വാ വദന്തോ അത്ഥസഞ്ഹിതേന വദതി നാമ. മേത്തചിത്തോ വക്ഖാമി, നോ ദോസന്തരോതി മേത്തചിത്തം ഉപട്ഠാപേത്വാ വക്ഖാമി, ന ദുട്ഠചിത്തോ ഹുത്വാ. സച്ചേ ച അകുപ്പേ ചാതി വചീസച്ചേ ച അകുപ്പതായ ച. ചുദിതകേന ഹി സച്ചഞ്ച വത്തബ്ബം, കോപോ ച ന കാതബ്ബോ, അത്തനാ ച ന കുച്ഛിതബ്ബം, പരോ ച ന ഘട്ടേതബ്ബോതി അത്ഥോ.

    Tattha kāruññatāti kāruṇikabhāvo. Iminā karuṇā ca karuṇāpubbabhāgo ca dassito . Hitesitāti hitagavesanatā . Anukampatāti tena hitena saṃyojanatā. Āpattivuṭṭhānatāti āpattito vuṭṭhāpetvā suddhante patiṭṭhāpanatā. Vatthuṃ codetvā sāretvā paṭiññaṃ āropetvā yathāpaṭiññāya kammakaraṇaṃ vinayapurekkhāratā nāma. Amūlakampi samūlakampi ‘‘mūla’’nti gahetvā vadantīti āha ‘‘dve mūlānī’’ti. Kālena vakkhāmītiādīsu eko ekaṃ okāsaṃ kāretvā codento kālena vadati nāma. Saṅghamajjhe gaṇamajjhe salākaggayāguaggavitakkamāḷakabhikkhācāramaggaāsanasālādīsu, upaṭṭhākehi parivāritakkhaṇe vā codento akālena vadati nāma. Tacchena vatthunā codento bhūtena vadati nāma. Tucchena codento abhūtena vadati nāma. ‘‘Ambho mahallaka parisāvacara paṃsukūlika dhammakathika patirūpaṃ tava ida’’nti vadanto pharusena vadati nāma. ‘‘Bhante, mahallakā parisāvacarā paṃsukūlikā dhammakathikā patirūpaṃ tumhākaṃ ida’’nti vadanto saṇhena vadati nāma. Kāraṇanissitaṃ katvā vadanto atthasañhitena vadati nāma. Mettacitto vakkhāmi, no dosantaroti mettacittaṃ upaṭṭhāpetvā vakkhāmi, na duṭṭhacitto hutvā. Sacce ca akuppe cāti vacīsacce ca akuppatāya ca. Cuditakena hi saccañca vattabbaṃ, kopo ca na kātabbo, attanā ca na kucchitabbaṃ, paro ca na ghaṭṭetabboti attho.

    ഇമസ്മിം ഠാനേ ‘‘സങ്ഘേന ഓതിണ്ണാനോതിണ്ണം ജാനിതബ്ബം – അനുവിജ്ജകേന യേന ധമ്മേന യേന വിനയേന യേന സത്ഥുസാസനേന തം അധികരണം വൂപസമ്മതി, തഥാ തം അധികരണം വൂപസമേതബ്ബ’’ന്തി വത്തബ്ബം. വുത്തഞ്ഹേതം ചോദനാകണ്ഡേ (പരി॰ ൩൬൩) ‘‘ചോദകേന കഥം പടിപജ്ജിതബ്ബം? ചുദിതകേന കഥം പടിപജ്ജിതബ്ബം? സങ്ഘേന കഥം പടിപജ്ജിതബ്ബം? അനുവിജ്ജകേന കഥം പടിപജ്ജിതബ്ബം? ചോദകേന കഥം പടിപജ്ജിതബ്ബന്തി? ചോദകേന പഞ്ചസു ധമ്മേസു പതിട്ഠായ പരോ ചോദേതബ്ബോ. കാലേന വക്ഖാമി നോ അകാലേന, ഭൂതേന വക്ഖാമി നോ അഭൂതേന, സണ്ഹേന വക്ഖാമി നോ ഫരുസേന, അത്ഥസഞ്ഹിതേന വക്ഖാമി നോ അനത്ഥസഞ്ഹിതേന, മേത്തചിത്തോ വക്ഖാമി നോ ദോസന്തരോതി. ചോദകേന ഏവം പടിപജ്ജിതബ്ബം. ചുദിതകേന കഥം പടിപജ്ജിതബ്ബന്തി? ചുദിതകേന ദ്വീസു ധമ്മേസു പതിട്ഠാതബ്ബം സച്ചേ ച അകുപ്പേ ച. ചുദിതകേന ഏവം പടിപജ്ജിതബ്ബം. സങ്ഘേന കഥം പടിപജ്ജിതബ്ബന്തി? സങ്ഘേന ഓതിണ്ണാനോതിണ്ണം ജാനിതബ്ബം. സങ്ഘേന ഏവം പടിപജ്ജിതബ്ബം. അനുവിജ്ജകേന കഥം പടിപജ്ജിതബ്ബന്തി? അനുവിജ്ജകേന യേന ധമ്മേന യേന വിനയേന യേന സത്ഥുസാസനേന തം അധികരണം വൂപസമ്മതി, തഥാ തം അധികരണം വൂപസമേതബ്ബം. അനുവിജ്ജകേന ഏവം പടിപജ്ജിതബ്ബ’’ന്തി.

    Imasmiṃ ṭhāne ‘‘saṅghena otiṇṇānotiṇṇaṃ jānitabbaṃ – anuvijjakena yena dhammena yena vinayena yena satthusāsanena taṃ adhikaraṇaṃ vūpasammati, tathā taṃ adhikaraṇaṃ vūpasametabba’’nti vattabbaṃ. Vuttañhetaṃ codanākaṇḍe (pari. 363) ‘‘codakena kathaṃ paṭipajjitabbaṃ? Cuditakena kathaṃ paṭipajjitabbaṃ? Saṅghena kathaṃ paṭipajjitabbaṃ? Anuvijjakena kathaṃ paṭipajjitabbaṃ? Codakena kathaṃ paṭipajjitabbanti? Codakena pañcasu dhammesu patiṭṭhāya paro codetabbo. Kālena vakkhāmi no akālena, bhūtena vakkhāmi no abhūtena, saṇhena vakkhāmi no pharusena, atthasañhitena vakkhāmi no anatthasañhitena, mettacitto vakkhāmi no dosantaroti. Codakena evaṃ paṭipajjitabbaṃ. Cuditakena kathaṃ paṭipajjitabbanti? Cuditakena dvīsu dhammesu patiṭṭhātabbaṃ sacce ca akuppe ca. Cuditakena evaṃ paṭipajjitabbaṃ. Saṅghena kathaṃ paṭipajjitabbanti? Saṅghena otiṇṇānotiṇṇaṃ jānitabbaṃ. Saṅghena evaṃ paṭipajjitabbaṃ. Anuvijjakena kathaṃ paṭipajjitabbanti? Anuvijjakena yena dhammena yena vinayena yena satthusāsanena taṃ adhikaraṇaṃ vūpasammati, tathā taṃ adhikaraṇaṃ vūpasametabbaṃ. Anuvijjakena evaṃ paṭipajjitabba’’nti.

    അട്ഠകഥായമ്പി (പരി॰ അട്ഠ॰ ൩൬൨-൩൬൩) ‘‘ചോദനായ കോ ആദീതിആദിപുച്ഛാനം വിസ്സജ്ജനേ സച്ചേ അകുപ്പേ ചാതി ഏത്ഥ സച്ചേ പതിട്ഠാതബ്ബം അകുപ്പേ ച, യം കതം വാ അകതം വാ, തദേവ വത്തബ്ബം, ന ചോദകേ വാ അനുവിജ്ജകേ വാ സങ്ഘേ വാ കോപോ ഉപ്പാദേതബ്ബോ. ഓതിണ്ണാനോതിണ്ണം ജാനിതബ്ബന്തി ഓതിണ്ണഞ്ച അനോതിണ്ണഞ്ച വചനം ജാനിതബ്ബം. തത്രായം ജാനനവിധി – ഏത്തകാ ചോദകസ്സ പുബ്ബകഥാ, ഏത്തകാ പച്ഛിമകഥാ, ഏത്തകാ ചുദിതകസ്സ പുബ്ബകഥാ, ഏത്തകാ പച്ഛിമകഥാതി ജാനിതബ്ബാ. ചോദകസ്സ പമാണം ഗണ്ഹിതബ്ബം, ചുദിതകസ്സ പമാണം ഗണ്ഹിതബ്ബം, അനുവിജ്ജകസ്സ പമാണം ഗണ്ഹിതബ്ബം. അനുവിജ്ജകോ അപ്പമത്തകമ്പി അഹാപേന്തോ ‘ആവുസോ, സമന്നാഹരിത്വാ ഉജും കത്വാ ആഹരാ’തി വത്തബ്ബോ, സങ്ഘേന ഏവം പടിപജ്ജിതബ്ബം. യേന ധമ്മേന യേന വിനയേന യേന സത്ഥുസാസനേന തം അധികരണം വൂപസമ്മതീതി ഏത്ഥ ധമ്മോതി ഭൂതം വത്ഥു. വിനയോതി ചോദനാ ചേവ സാരണാ ച. സത്ഥുസാസനന്തി ഞത്തിസമ്പദാ ചേവ അനുസ്സാവനസമ്പദാ ച. ഏതേന ഹി ധമ്മേന ച വിനയേന ച സത്ഥുസാസനേന ച അധികരണം വൂപസമ്മതി, തസ്മാ അനുവിജ്ജകേന ഭൂതേന വത്ഥുനാ ചോദേത്വാ ആപത്തിം സാരേത്വാ ഞത്തിസമ്പദായ ചേവ അനുസ്സാവനസമ്പദായ ച തം അധികരണം വൂപസമേതബ്ബം, അനുവിജ്ജകേന ഏവം പടിപജ്ജിതബ്ബ’’ന്തി ആഗതം, തസ്മാ വത്തബ്ബമേത്തകം ദ്വയന്തി.

    Aṭṭhakathāyampi (pari. aṭṭha. 362-363) ‘‘codanāya ko ādītiādipucchānaṃ vissajjane sacce akuppe cāti ettha sacce patiṭṭhātabbaṃ akuppe ca, yaṃ kataṃ vā akataṃ vā, tadeva vattabbaṃ, na codake vā anuvijjake vā saṅghe vā kopo uppādetabbo. Otiṇṇānotiṇṇaṃ jānitabbanti otiṇṇañca anotiṇṇañca vacanaṃ jānitabbaṃ. Tatrāyaṃ jānanavidhi – ettakā codakassa pubbakathā, ettakā pacchimakathā, ettakā cuditakassa pubbakathā, ettakā pacchimakathāti jānitabbā. Codakassa pamāṇaṃ gaṇhitabbaṃ, cuditakassa pamāṇaṃ gaṇhitabbaṃ, anuvijjakassa pamāṇaṃ gaṇhitabbaṃ. Anuvijjako appamattakampi ahāpento ‘āvuso, samannāharitvā ujuṃ katvā āharā’ti vattabbo, saṅghena evaṃ paṭipajjitabbaṃ. Yena dhammena yena vinayena yena satthusāsanena taṃ adhikaraṇaṃ vūpasammatīti ettha dhammoti bhūtaṃ vatthu. Vinayoti codanā ceva sāraṇā ca. Satthusāsananti ñattisampadā ceva anussāvanasampadā ca. Etena hi dhammena ca vinayena ca satthusāsanena ca adhikaraṇaṃ vūpasammati, tasmā anuvijjakena bhūtena vatthunā codetvā āpattiṃ sāretvā ñattisampadāya ceva anussāvanasampadāya ca taṃ adhikaraṇaṃ vūpasametabbaṃ, anuvijjakena evaṃ paṭipajjitabba’’nti āgataṃ, tasmā vattabbamettakaṃ dvayanti.

    ഏവം ഏകദേസേന ചോദനാകണ്ഡനയം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി ഏകദേസേനേവ മഹാസങ്ഗാമനയം ദസ്സേന്തോ ‘‘അനുവിജ്ജകേന ചോദകോ പുച്ഛിതബ്ബോ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ യം ഖോ ത്വം, ആവുസോ, ഇമം ഭിക്ഖും ചോദേസി, കിമ്ഹി നം ചോദേസീതി ചോദനാസാമഞ്ഞതോ വുത്തം, പാളിയം (മഹാവ॰ ൨൩൭) പന പവാരണട്ഠപനവസേന ചോദനം സന്ധായ ‘‘യം ഖോ ത്വം, ആവുസോ, ഇമസ്സ ഭിക്ഖുനോ പവാരണം ഠപേസീ’’തി വുത്തം. സേസം സുവിഞ്ഞേയ്യമേവ.

    Evaṃ ekadesena codanākaṇḍanayaṃ dassetvā idāni ekadeseneva mahāsaṅgāmanayaṃ dassento ‘‘anuvijjakena codako pucchitabbo’’tiādimāha. Tattha yaṃ kho tvaṃ, āvuso, imaṃ bhikkhuṃ codesi, kimhi naṃ codesīti codanāsāmaññato vuttaṃ, pāḷiyaṃ (mahāva. 237) pana pavāraṇaṭṭhapanavasena codanaṃ sandhāya ‘‘yaṃ kho tvaṃ, āvuso, imassa bhikkhuno pavāraṇaṃ ṭhapesī’’ti vuttaṃ. Sesaṃ suviññeyyameva.

    ഏവം ഏകദേസേന മഹാസങ്ഗാമനയം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി ഏകദേസേനേവ ചൂളസങ്ഗാമനയം ദസ്സേതും ‘‘സങ്ഗാമാവചരേന ഭിക്ഖുനാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ സങ്ഗാമാവചരേന ഭിക്ഖുനാതി സങ്ഗാമോ വുച്ചതി അധികരണവിനിച്ഛയത്ഥായ സങ്ഘസന്നിപാതോ. തത്ര ഹി അത്തപച്ചത്ഥികാ ചേവ സാസനപച്ചത്ഥികാ ച ഉദ്ധമ്മം ഉബ്ബിനയം സത്ഥുസാസനം ദീപേന്താ സമോസരന്തി വേസാലികാ വജ്ജിപുത്തകാ വിയ. യോ ഭിക്ഖു തേസം പച്ചത്ഥികാനം ലദ്ധിം മദ്ദിത്വാ സകവാദദീപനത്ഥായ തത്ഥ അവചരതി, അജ്ഝോഗാഹേത്വാ വിനിച്ഛയം പവത്തേതി, സോ സങ്ഗാമാവചരോ നാമ യസത്ഥേരോ വിയ, തേന സങ്ഗാമാവചരേന ഭിക്ഖുനാ സങ്ഘം ഉപസങ്കമന്തേന നീചചിത്തേന സങ്ഘോ ഉപസങ്കമിതബ്ബോ. നീചചിത്തേനാതി മാനദ്ധജം നിപാതേത്വാ നിഹതമാനചിത്തേന . രജോഹരണസമേനാതി പാദപുഞ്ഛനസമേന, യഥാ രജോഹരണസ്സ സംകിലിട്ഠേ വാ അസംകിലിട്ഠേ വാ പാദേ പുഞ്ഛിയമാനേ നേവ രാഗോ ന ദോസോ, ഏവം ഇട്ഠാനിട്ഠേസു അരജ്ജന്തേന അദുസ്സന്തേനാതി അത്ഥോ. യഥാപതിരൂപേ ആസനേതി യഥാപതിരൂപം ആസനം ഞത്വാ അത്തനോ പാപുണനട്ഠാനേ ഥേരാനം ഭിക്ഖൂനം പിട്ഠിം അദസ്സേത്വാ നിസീദിതബ്ബം.

    Evaṃ ekadesena mahāsaṅgāmanayaṃ dassetvā idāni ekadeseneva cūḷasaṅgāmanayaṃ dassetuṃ ‘‘saṅgāmāvacarena bhikkhunā’’tiādimāha. Tattha saṅgāmāvacarena bhikkhunāti saṅgāmo vuccati adhikaraṇavinicchayatthāya saṅghasannipāto. Tatra hi attapaccatthikā ceva sāsanapaccatthikā ca uddhammaṃ ubbinayaṃ satthusāsanaṃ dīpentā samosaranti vesālikā vajjiputtakā viya. Yo bhikkhu tesaṃ paccatthikānaṃ laddhiṃ madditvā sakavādadīpanatthāya tattha avacarati, ajjhogāhetvā vinicchayaṃ pavatteti, so saṅgāmāvacaro nāma yasatthero viya, tena saṅgāmāvacarena bhikkhunā saṅghaṃ upasaṅkamantena nīcacittena saṅgho upasaṅkamitabbo. Nīcacittenāti mānaddhajaṃ nipātetvā nihatamānacittena . Rajoharaṇasamenāti pādapuñchanasamena, yathā rajoharaṇassa saṃkiliṭṭhe vā asaṃkiliṭṭhe vā pāde puñchiyamāne neva rāgo na doso, evaṃ iṭṭhāniṭṭhesu arajjantena adussantenāti attho. Yathāpatirūpe āsaneti yathāpatirūpaṃ āsanaṃ ñatvā attano pāpuṇanaṭṭhāne therānaṃ bhikkhūnaṃ piṭṭhiṃ adassetvā nisīditabbaṃ.

    അനാനാകഥികേനാതി നാനാവിധം തം തം അനത്ഥകഥം അകഥേന്തേന. അതിരച്ഛാനകഥികേനാതി ദിട്ഠസുതമുതമ്പി രാജകഥാദികം തിരച്ഛാനകഥം അകഥേന്തേന. സാമം വാ ധമ്മോ ഭാസിതബ്ബോതി സങ്ഘസന്നിപാതട്ഠാനേ കപ്പിയാകപ്പിയസന്നിസ്സിതാ വാ രൂപാരൂപപരിച്ഛേദസമഥചാരവിപസ്സനാചാരട്ഠാനനിസജ്ജവത്താദിനിസ്സിതാ വാ കഥാ ധമ്മോ നാമ. ഏവരൂപോ ധമ്മോ സയം വാ ഭാസിതബ്ബോ, പരോ വാ അജ്ഝേസിതബ്ബോ. യോ ഭിക്ഖു തഥാരൂപിം കഥം കഥേതും പഹോതി, സോ വത്തബ്ബോ ‘‘ആവുസോ, സങ്ഘമജ്ഝമ്ഹി പഞ്ഹേ ഉപ്പന്നേ ത്വം കഥേയ്യാസീ’’തി. അരിയോ വാ തുണ്ഹീഭാവോ നാതിമഞ്ഞിതബ്ബോതി അരിയാ തുണ്ഹീ നിസീദന്താ ന ബാലപുഥുജ്ജനാ വിയ നിസീദന്തി, അഞ്ഞതരം കമ്മട്ഠാനം ഗഹേത്വാവ നിസീദന്തി. ഇതി കമ്മട്ഠാനമനസികാരവസേന തുണ്ഹീഭാവോ അരിയോ തുണ്ഹീഭാവോ നാമ, സോ നാതിമഞ്ഞിതബ്ബോ, ‘‘കിം കമ്മട്ഠാനാനുയോഗേനാ’’തി നാവജാനിതബ്ബോ, അത്തനോ പതിരൂപം കമ്മട്ഠാനം ഗഹേത്വാവ നിസീദിതബ്ബന്തി അത്ഥോ.

    Anānākathikenāti nānāvidhaṃ taṃ taṃ anatthakathaṃ akathentena. Atiracchānakathikenāti diṭṭhasutamutampi rājakathādikaṃ tiracchānakathaṃ akathentena. Sāmaṃ vā dhammo bhāsitabboti saṅghasannipātaṭṭhāne kappiyākappiyasannissitā vā rūpārūpaparicchedasamathacāravipassanācāraṭṭhānanisajjavattādinissitā vā kathā dhammo nāma. Evarūpo dhammo sayaṃ vā bhāsitabbo, paro vā ajjhesitabbo. Yo bhikkhu tathārūpiṃ kathaṃ kathetuṃ pahoti, so vattabbo ‘‘āvuso, saṅghamajjhamhi pañhe uppanne tvaṃ katheyyāsī’’ti. Ariyo vā tuṇhībhāvo nātimaññitabboti ariyā tuṇhī nisīdantā na bālaputhujjanā viya nisīdanti, aññataraṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvāva nisīdanti. Iti kammaṭṭhānamanasikāravasena tuṇhībhāvo ariyo tuṇhībhāvo nāma, so nātimaññitabbo, ‘‘kiṃ kammaṭṭhānānuyogenā’’ti nāvajānitabbo, attano patirūpaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvāva nisīditabbanti attho.

    ന ഉപജ്ഝായോ പുച്ഛിതബ്ബോതി ‘‘കോ നാമ തുയ്ഹം ഉപജ്ഝായോ’’തി ന പുച്ഛിതബ്ബോ. ഏസ നയോ സബ്ബത്ഥ. ന ജാതീതി ‘‘ഖത്തിയജാതിയോ ത്വം ബ്രാഹ്മണജാതിയോ’’തി ഏവം ജാതി ന പുച്ഛിതബ്ബാ. ന ആഗമോതി ‘‘ദീഘഭാണകോ ത്വം മജ്ഝിമഭാണകോ’’തി ഏവം ആഗമോ ന പുച്ഛിതബ്ബോ. കുലപദേസോപി ഖത്തിയകുലാദിവസേനേവ വേദിതബ്ബോ. അത്രസ്സ പേമം വാ ദോസോ വാതി തത്ര പുഗ്ഗലേ ഏതേസം കാരണാനം അഞ്ഞതരവസേന പേമം വാ ഭവേയ്യ ദോസോ വാ.

    Na upajjhāyo pucchitabboti ‘‘ko nāma tuyhaṃ upajjhāyo’’ti na pucchitabbo. Esa nayo sabbattha. Na jātīti ‘‘khattiyajātiyo tvaṃ brāhmaṇajātiyo’’ti evaṃ jāti na pucchitabbā. Na āgamoti ‘‘dīghabhāṇako tvaṃ majjhimabhāṇako’’ti evaṃ āgamo na pucchitabbo. Kulapadesopi khattiyakulādivaseneva veditabbo. Atrassa pemaṃ vā doso vāti tatra puggale etesaṃ kāraṇānaṃ aññataravasena pemaṃ vā bhaveyya doso vā.

    നോ പരിസകപ്പികേനാതി പരിസകപ്പകേന പരിസാനുവിധായകേന ന ഭവിതബ്ബം, യം പരിസായ രുച്ചതി, തദേവ ചേതേത്വാ കപ്പേത്വാ ന കഥേതബ്ബന്തി അത്ഥോ. ന ഹത്ഥമുദ്ദാ ദസ്സേതബ്ബാതി കഥേതബ്ബേ ച അകഥേതബ്ബേ ച സഞ്ഞാജനനത്ഥം ഹത്ഥവികാരോ ന കാതബ്ബോ.

    Noparisakappikenāti parisakappakena parisānuvidhāyakena na bhavitabbaṃ, yaṃ parisāya ruccati, tadeva cetetvā kappetvā na kathetabbanti attho. Na hatthamuddā dassetabbāti kathetabbe ca akathetabbe ca saññājananatthaṃ hatthavikāro na kātabbo.

    അത്ഥം അനുവിധിയന്തേനാതി വിനിച്ഛയപടിവേധമേവ സല്ലക്ഖേന്തേന, ‘‘ഇദം സുത്തം ഉപലബ്ഭതി, ഇമസ്മിം വിനിച്ഛയേ ഇദം വക്ഖാമീ’’തി ഏവം പരിതുലയന്തേന നിസീദിതബ്ബന്തി അത്ഥോ. ന ച ആസനാ വുട്ഠാതബ്ബന്തി ന ആസനാ വുട്ഠായ സന്നിപാതമണ്ഡലേ വിചരിതബ്ബം. വിനയധരേ ഹി ഉട്ഠിതേ സബ്ബാ പരിസാ വുട്ഠഹന്തി, തസ്മാ ന വുട്ഠാതബ്ബം. ന വീതിഹാതബ്ബന്തി ന വിനിച്ഛയോ ഹാപേതബ്ബോ. ന കുമ്മഗ്ഗോ സേവിതബ്ബോതി ന ആപത്തി ദീപേതബ്ബാ. അസാഹസികേന ഭവിതബ്ബന്തി ന സഹസാ കാരിനാ ഭവിതബ്ബം, ന സഹസാ ദുരുത്തവചനം കഥേതബ്ബന്തി അത്ഥോ. വചനക്ഖമേനാതി ദുരുത്തവാചം ഖമനസീലേന. ഹിതപരിസക്കിനാതി ഹിതേസിനാ ഹിതഗവേസിനാ കരുണാ ച കരുണാപുബ്ബഭാഗോ ച ഉപട്ഠാപേതബ്ബോതി അയം പദദ്വയേപി അധിപ്പായോ. അനസുരുത്തേനാതി ന അസുരുത്തേന, അസുരുത്തം വുച്ചതി വിഗ്ഗാഹികകഥാസങ്ഖാതം അസുന്ദരവചനം, തം ന കഥേതബ്ബന്തി അത്ഥോ. അത്താ പരിഗ്ഗഹേതബ്ബോതി ‘‘വിനിച്ഛിനിതും വൂപസമേതും സക്ഖിസ്സാമി നു ഖോ, നോ’’തി ഏവം അത്താ പരിഗ്ഗഹേതബ്ബോ, അത്തനോ പമാണം ജാനിതബ്ബന്തി അത്ഥോ. പരോ പരിഗ്ഗഹേതബ്ബോതി ‘‘ലജ്ജിയാ നു ഖോ അയം പരിസാ സക്കാ സഞ്ഞാപേതും, ഉദാഹു നോ’’തി ഏവം പരോ പരിഗ്ഗഹേതബ്ബോ. ചോദകോ പരിഗ്ഗഹേതബ്ബോതി ‘‘ധമ്മചോദകോ നു ഖോ, നോ’’തി ഏവം പരിഗ്ഗഹേതബ്ബോ. ചുദിതകോ പരിഗ്ഗഹേതബ്ബോതി ‘‘ധമ്മചുദിതകോ നു ഖോ, നോ’’തി ഏവം പരിഗ്ഗഹേതബ്ബോ. അധമ്മചോദകോ പരിഗ്ഗഹേതബ്ബോതി തസ്സ പമാണം ജാനിതബ്ബം. സേസേസുപി ഏസേവ നയോ.

    Atthaṃ anuvidhiyantenāti vinicchayapaṭivedhameva sallakkhentena, ‘‘idaṃ suttaṃ upalabbhati, imasmiṃ vinicchaye idaṃ vakkhāmī’’ti evaṃ paritulayantena nisīditabbanti attho. Na ca āsanāvuṭṭhātabbanti na āsanā vuṭṭhāya sannipātamaṇḍale vicaritabbaṃ. Vinayadhare hi uṭṭhite sabbā parisā vuṭṭhahanti, tasmā na vuṭṭhātabbaṃ. Na vītihātabbanti na vinicchayo hāpetabbo. Na kummaggo sevitabboti na āpatti dīpetabbā. Asāhasikena bhavitabbanti na sahasā kārinā bhavitabbaṃ, na sahasā duruttavacanaṃ kathetabbanti attho. Vacanakkhamenāti duruttavācaṃ khamanasīlena. Hitaparisakkināti hitesinā hitagavesinā karuṇā ca karuṇāpubbabhāgo ca upaṭṭhāpetabboti ayaṃ padadvayepi adhippāyo. Anasuruttenāti na asuruttena, asuruttaṃ vuccati viggāhikakathāsaṅkhātaṃ asundaravacanaṃ, taṃ na kathetabbanti attho. Attā pariggahetabboti ‘‘vinicchinituṃ vūpasametuṃ sakkhissāmi nu kho, no’’ti evaṃ attā pariggahetabbo, attano pamāṇaṃ jānitabbanti attho. Paro pariggahetabboti ‘‘lajjiyā nu kho ayaṃ parisā sakkā saññāpetuṃ, udāhu no’’ti evaṃ paro pariggahetabbo. Codako pariggahetabboti ‘‘dhammacodako nu kho, no’’ti evaṃ pariggahetabbo. Cuditako pariggahetabboti ‘‘dhammacuditako nu kho, no’’ti evaṃ pariggahetabbo. Adhammacodako pariggahetabboti tassa pamāṇaṃ jānitabbaṃ. Sesesupi eseva nayo.

    വുത്തം അഹാപേന്തേനാതി ചോദകചുദിതകേഹി വുത്തവചനം അഹാപേന്തേന. അവുത്തം അപകാസേന്തേനാതി അനോസടം വത്ഥും അപകാസേന്തേന. മന്ദോ ഹാസേതബ്ബോതി മന്ദോ മോമൂള്ഹോ പഗ്ഗണ്ഹിതബ്ബോ, ‘‘നനു ത്വം കുലപുത്തോ’’തി ഉത്തേജേത്വാ അനുയോഗവത്തം കഥാപേത്വാ തസ്സ അനുയോഗോ ഗണ്ഹിതബ്ബോ. ഭീരു അസ്സാസേതബ്ബോതി യസ്സ സങ്ഘമജ്ഝം വാ ഗണമജ്ഝം വാ അനോസടപുബ്ബത്താ സാരജ്ജം ഉപ്പജ്ജതി, താദിസോ ‘‘മാ ഭായി, വിസ്സത്ഥോ കഥയാഹി, മയം തേ ഉപത്ഥമ്ഭാ ഭവിസ്സാമാ’’തി വത്വാപി അനുയോഗവത്തം കഥാപേതബ്ബോ. ചണ്ഡോ നിസേധേതബ്ബോതി അപസാരേതബ്ബോ തജ്ജേതബ്ബോ. അസുചി വിഭാവേതബ്ബോതി അലജ്ജിം പകാസേത്വാ ആപത്തിം ദേസാപേതബ്ബോ. ഉജുമദ്ദവേനാതി യോ ഭിക്ഖു ഉജു സീലവാ കായവങ്കാദിരഹിതോ, സോ മദ്ദവേനേവ ഉപചരിതബ്ബോ. ധമ്മേസു ച പുഗ്ഗലേസു ചാതി ഏത്ഥ യോ ധമ്മഗരുകോ ഹോതി, ന പുഗ്ഗലഗരുകോ, അയമേവ ധമ്മേസു ച പുഗ്ഗലേസു ച മജ്ഝത്തോതി വേദിതബ്ബോ. സേസം സുവിഞ്ഞേയ്യമേവ.

    Vuttaṃahāpentenāti codakacuditakehi vuttavacanaṃ ahāpentena. Avuttaṃ apakāsentenāti anosaṭaṃ vatthuṃ apakāsentena. Mando hāsetabboti mando momūḷho paggaṇhitabbo, ‘‘nanu tvaṃ kulaputto’’ti uttejetvā anuyogavattaṃ kathāpetvā tassa anuyogo gaṇhitabbo. Bhīru assāsetabboti yassa saṅghamajjhaṃ vā gaṇamajjhaṃ vā anosaṭapubbattā sārajjaṃ uppajjati, tādiso ‘‘mā bhāyi, vissattho kathayāhi, mayaṃ te upatthambhā bhavissāmā’’ti vatvāpi anuyogavattaṃ kathāpetabbo. Caṇḍo nisedhetabboti apasāretabbo tajjetabbo. Asuci vibhāvetabboti alajjiṃ pakāsetvā āpattiṃ desāpetabbo. Ujumaddavenāti yo bhikkhu uju sīlavā kāyavaṅkādirahito, so maddaveneva upacaritabbo. Dhammesu ca puggalesu cāti ettha yo dhammagaruko hoti, na puggalagaruko, ayameva dhammesu ca puggalesu ca majjhattoti veditabbo. Sesaṃ suviññeyyameva.

    ഇതി വിനയസങ്ഗഹസംവണ്ണനാഭൂതേ വിനയാലങ്കാരേ

    Iti vinayasaṅgahasaṃvaṇṇanābhūte vinayālaṅkāre

    ചോദനാദിവിനിച്ഛയകഥാലങ്കാരോ നാമ

    Codanādivinicchayakathālaṅkāro nāma

    ഏകതിംസതിമോ പരിച്ഛേദോ.

    Ekatiṃsatimo paricchedo.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact