| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
२८. चोरवत्थुकथा
28. Coravatthukathā
९१. दिट्ठपुब्बोति अङ्गुलिमालो पुब्बे दिट्ठो। अयन्ति चोरो। सोति अङ्गुलिमालो। अञ्ञेसं सन्तिका वचनं सुणन्तीति योजना। तेति मनुस्सा। उब्बिज्जन्तिपीति कायेन उब्बिज्जन्तिपि। उत्तसन्तिपीति चित्तेन उत्तसन्तिपि। अङ्गुलिमालो भिक्खूहि न पब्बाजितो, ननु भगवता पन सयं पब्बाजितो, अथ कस्मा ‘‘न भिक्खवे’’ति वुत्तन्ति आह ‘‘भगवा सयं धम्मस्सामी’’ति। धम्मस्सामीति च धम्मस्स इस्सरो, धम्मेन वा देवमनुस्सानं इस्सरो, अधिपतीति अत्थो। भिक्खूनं अकरणत्थाय भिक्खूनं सिक्खापदन्ति योजना। तत्थाति ‘‘न भिक्खवे’’तिआदिवचने। ‘‘धजं बन्धित्वा’’तिआदिना धजस्स बन्धनं धजबन्धो, धजबन्धो वियाति धजबन्धो, धजबन्धो हुत्वा चरतीति धजबन्धोति वचनत्थं दस्सेति। तस्माति यस्मा धजबन्धो, तस्मा। योति चोरो। पन्थदुहनं वाति पन्थे दुहनं वा। पञ्ञायति चाति एत्थ चसद्दो वाक्यसम्पिण्डनत्थो। न केवलञ्हि विचरतियेव, अथ खो पञ्ञायति चाति अत्थो। इदन्ति चोरकम्मं। रज्जन्ति राजभावं। सोति राजपुत्तो। हीति सच्चं, यस्मा वा। तस्मिन्ति राजपुत्ते। पुब्बेति पुब्बकाले। तन्ति चोरं। एवन्ति इमिनाकारेन, जानन्ति चेति योजना। अदिस्समानाति अत्तानं अपञ्ञायमाना। इदं सन्धिच्छेदादिचोरे सन्धाय वुत्तं, न अम्बलबुजादिचोरे। पच्छापीति थेय्यकरणतो पच्छापि। तेपीति चोरेपि।
91.Diṭṭhapubboti aṅgulimālo pubbe diṭṭho. Ayanti coro. Soti aṅgulimālo. Aññesaṃ santikā vacanaṃ suṇantīti yojanā. Teti manussā. Ubbijjantipīti kāyena ubbijjantipi. Uttasantipīti cittena uttasantipi. Aṅgulimālo bhikkhūhi na pabbājito, nanu bhagavatā pana sayaṃ pabbājito, atha kasmā ‘‘na bhikkhave’’ti vuttanti āha ‘‘bhagavā sayaṃ dhammassāmī’’ti. Dhammassāmīti ca dhammassa issaro, dhammena vā devamanussānaṃ issaro, adhipatīti attho. Bhikkhūnaṃ akaraṇatthāya bhikkhūnaṃ sikkhāpadanti yojanā. Tatthāti ‘‘na bhikkhave’’tiādivacane. ‘‘Dhajaṃ bandhitvā’’tiādinā dhajassa bandhanaṃ dhajabandho, dhajabandho viyāti dhajabandho, dhajabandho hutvā caratīti dhajabandhoti vacanatthaṃ dasseti. Tasmāti yasmā dhajabandho, tasmā. Yoti coro. Panthaduhanaṃ vāti panthe duhanaṃ vā. Paññāyati cāti ettha casaddo vākyasampiṇḍanattho. Na kevalañhi vicaratiyeva, atha kho paññāyati cāti attho. Idanti corakammaṃ. Rajjanti rājabhāvaṃ. Soti rājaputto. Hīti saccaṃ, yasmā vā. Tasminti rājaputte. Pubbeti pubbakāle. Tanti coraṃ. Evanti iminākārena, jānanti ceti yojanā. Adissamānāti attānaṃ apaññāyamānā. Idaṃ sandhicchedādicore sandhāya vuttaṃ, na ambalabujādicore. Pacchāpīti theyyakaraṇato pacchāpi. Tepīti corepi.
९२. भयेनाति भयतो। एते पनाति भिक्खू पन। लद्धाभयत्ताति राजतो लद्धो अभयो इमेहीति लद्धाभया, तेसं भावो लद्धाभयत्तं, तस्मा। कारभेदकोति एत्थ कारसद्दो रुक्खविसेसे =०९ च सक्कारे च बन्धनालये च पवत्तति, इध पन बन्धनालयेति दस्सेन्तो आह ‘‘कारं वुच्चति बन्धनागार’’न्ति। बन्धनागारञ्हि करोन्ति तं पवेसिते जने हिंसन्ति एत्थाति ‘‘कारा’’ति वुच्चति। इधाति ‘‘कारभेदको’’तिपदे। दीपबन्धनं वा होतूति योजना। इमेहि पदेहि न केवलं बन्धनागारंयेव कारा नाम होति, अथ खो अन्दुबन्धनादीनिपि कारायेव नामाति दस्सेति। योति चोरो। एतेसूति बन्धनेसु। मुञ्चित्वा वाति रज्जुबन्धनं निब्बेठेत्वा वा। इमेहि पदेहि न केवलं काराय भिन्दनतो एव कारभेदको नाम होति, अथ खो छिन्दनमुञ्चनविवरणेहिपि कारभेदकोयेव नामाति दस्सेति। दीपन्तरन्ति बन्धनदीपतो अन्तरं अञ्ञं दीपन्ति अत्थो। चक्कवाळबन्धनं भिन्दित्वा चक्कवाळन्तरं गतो अट्ठकथायं न वुत्तो। सोति नचोरको। गामनिगमपट्टनादीनीति एत्थ पट्टनन्ति नावापट्टनं, सकटपट्टनञ्च। केणियाति रञ्ञो दातब्बआयेन। तन्ति केणिं। निधानन्ति निक्खणित्वा ठपितं धनं। उपसंहरित्वाति राजादीनं सन्तिकं हरित्वा। तन्ति कसिकम्मादीहि सम्पादेत्वा जीवन्तं। तत्थेवाति बन्धापितट्ठानेयेव।
92.Bhayenāti bhayato. Ete panāti bhikkhū pana. Laddhābhayattāti rājato laddho abhayo imehīti laddhābhayā, tesaṃ bhāvo laddhābhayattaṃ, tasmā. Kārabhedakoti ettha kārasaddo rukkhavisese =09 ca sakkāre ca bandhanālaye ca pavattati, idha pana bandhanālayeti dassento āha ‘‘kāraṃ vuccati bandhanāgāra’’nti. Bandhanāgārañhi karonti taṃ pavesite jane hiṃsanti etthāti ‘‘kārā’’ti vuccati. Idhāti ‘‘kārabhedako’’tipade. Dīpabandhanaṃ vā hotūti yojanā. Imehi padehi na kevalaṃ bandhanāgāraṃyeva kārā nāma hoti, atha kho andubandhanādīnipi kārāyeva nāmāti dasseti. Yoti coro. Etesūti bandhanesu. Muñcitvā vāti rajjubandhanaṃ nibbeṭhetvā vā. Imehi padehi na kevalaṃ kārāya bhindanato eva kārabhedako nāma hoti, atha kho chindanamuñcanavivaraṇehipi kārabhedakoyeva nāmāti dasseti. Dīpantaranti bandhanadīpato antaraṃ aññaṃ dīpanti attho. Cakkavāḷabandhanaṃ bhinditvā cakkavāḷantaraṃ gato aṭṭhakathāyaṃ na vutto. Soti nacorako. Gāmanigamapaṭṭanādīnīti ettha paṭṭananti nāvāpaṭṭanaṃ, sakaṭapaṭṭanañca. Keṇiyāti rañño dātabbaāyena. Tanti keṇiṃ. Nidhānanti nikkhaṇitvā ṭhapitaṃ dhanaṃ. Upasaṃharitvāti rājādīnaṃ santikaṃ haritvā. Tanti kasikammādīhi sampādetvā jīvantaṃ. Tatthevāti bandhāpitaṭṭhāneyeva.
९३. यत्थाति यस्मिं ठाने। यो कोचि पलातोति सम्बन्धो। नन्ति यं किञ्चि जनं, लिखापेतीति योजना। पण्णे वाति कुसे वा। अस्साति जनस्स। दण्डन्ति धनदण्डं। लिखितकोति लिखितब्बोति लिखितो, सोयेव लिखितको।
93.Yatthāti yasmiṃ ṭhāne. Yo koci palātoti sambandho. Nanti yaṃ kiñci janaṃ, likhāpetīti yojanā. Paṇṇe vāti kuse vā. Assāti janassa. Daṇḍanti dhanadaṇḍaṃ. Likhitakoti likhitabboti likhito, soyeva likhitako.
९४. यो पन कसाहि हञ्ञतीति सम्बन्धो। इमिना अञ्ञेहि कसाहि हञ्ञतीति कसाहतोति वचनत्थं दस्सेति। ‘‘अयमेव ते दण्डो होतू’’ति इमिना कतं दण्डकम्मं इमस्साति कतदण्डकम्मोति वचनत्थं दस्सेति। अल्लवणोति तिन्तवणो। घातेत्वाति हनित्वा पहरित्वाति अत्थो। गण्डिगण्डियोति फोटफोटा। सन्निसिन्नासूति गण्डीसु पकतिसरीरेन समं निसिन्नासु।
94. Yo pana kasāhi haññatīti sambandho. Iminā aññehi kasāhi haññatīti kasāhatoti vacanatthaṃ dasseti. ‘‘Ayameva te daṇḍo hotū’’ti iminā kataṃ daṇḍakammaṃ imassāti katadaṇḍakammoti vacanatthaṃ dasseti. Allavaṇoti tintavaṇo. Ghātetvāti hanitvā paharitvāti attho. Gaṇḍigaṇḍiyoti phoṭaphoṭā. Sannisinnāsūti gaṇḍīsu pakatisarīrena samaṃ nisinnāsu.
९५. कतदण्डकम्मभावो ताव पुरिमनयेनेव वेदितब्बो होतु, कथं पन लक्खणाहतभावो वेदितब्बोति आह ‘‘यस्स पना’’तिआदि। तत्थ तत्तेनाति तापेन। लक्खणन्ति सञ्ञाणं। सोति जनो। भुजिस्सोति भुजो एतस्सत्थीति भुजिस्सो (म॰ नि॰ टी॰ २.४२६)। परेहि अपालितो च अनज्झोहरापितो च हुत्वा सयमेव अत्तानं पालनेन च भोजनं अज्झोहरणेन च समन्नागतोति वुत्तं होति। अस्साति लक्खणाहतस्स। वणाति अरूनि। तानि हि यस्मा वणन्ति गत्तानि विचुण्णानि करोन्ति, तस्मा वणाति वुच्चन्ति। रूळ्हाति तरुणमंसेन रुहा। तिमण्डलवत्थस्स लक्खणाहतस्स जनस्साति सम्बन्धो।
95. Katadaṇḍakammabhāvo tāva purimanayeneva veditabbo hotu, kathaṃ pana lakkhaṇāhatabhāvo veditabboti āha ‘‘yassa panā’’tiādi. Tattha tattenāti tāpena. Lakkhaṇanti saññāṇaṃ. Soti jano. Bhujissoti bhujo etassatthīti bhujisso (ma. ni. ṭī. 2.426). Parehi apālito ca anajjhoharāpito ca hutvā sayameva attānaṃ pālanena ca bhojanaṃ ajjhoharaṇena ca samannāgatoti vuttaṃ hoti. Assāti lakkhaṇāhatassa. Vaṇāti arūni. Tāni hi yasmā vaṇanti gattāni vicuṇṇāni karonti, tasmā vaṇāti vuccanti. Rūḷhāti taruṇamaṃsena ruhā. Timaṇḍalavatthassa lakkhaṇāhatassa janassāti sambandho.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi
२८. अङ्गुलिमालचोरवत्थु • 28. Aṅgulimālacoravatthu
२९. कारभेदकचोरवत्थु • 29. Kārabhedakacoravatthu
३०. लिखितकचोरवत्थु • 30. Likhitakacoravatthu
३१. कसाहतवत्थु • 31. Kasāhatavatthu
३२. लक्खणाहतवत्थु • 32. Lakkhaṇāhatavatthu
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā / चोरवत्थुकथा • Coravatthukathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / राजभटादिवत्थुकथावण्णना • Rājabhaṭādivatthukathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / चोरवत्थुकथावण्णना • Coravatthukathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / चोरवत्थुकथावण्णना • Coravatthukathāvaṇṇanā
