| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मज्झिमनिकाय (अट्ठकथा) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
५. चूळधम्मसमादानसुत्तवण्णना
5. Cūḷadhammasamādānasuttavaṇṇanā
४६८. एवं मे सुतन्ति चूळधम्मसमादानसुत्तं। तत्थ धम्मसमादानानीति धम्मोति गहितगहणानि। पच्चुप्पन्नसुखन्ति पच्चुप्पन्ने सुखं, आयूहनक्खणे सुखं सुकरं सुखेन सक्का पूरेतुं। आयतिं दुक्खविपाकन्ति अनागते विपाककाले दुक्खविपाकं। इमिना उपायेन सब्बपदेसु अत्थो वेदितब्बो।
468.Evaṃme sutanti cūḷadhammasamādānasuttaṃ. Tattha dhammasamādānānīti dhammoti gahitagahaṇāni. Paccuppannasukhanti paccuppanne sukhaṃ, āyūhanakkhaṇe sukhaṃ sukaraṃ sukhena sakkā pūretuṃ. Āyatiṃ dukkhavipākanti anāgate vipākakāle dukkhavipākaṃ. Iminā upāyena sabbapadesu attho veditabbo.
४६९. नत्थि कामेसु दोसोति वत्थुकामेसुपि किलेसकामेसुपि दोसो नत्थि। पातब्यतं आपज्जन्तीति ते वत्थुकामेसु किलेसकामेन पातब्यतं पिवितब्बतं, यथारुचि परिभुञ्जितब्बतं आपज्जन्तीति अत्थो। मोळिबद्धाहीति मोळिं कत्वा बद्धकेसाहि। परिब्बाजिकाहीति तापसपरिब्बाजिकाहि। एवमाहंसूति एवं वदन्ति। परिञ्ञं पञ्ञपेन्तीति पहानं समतिक्कमं पञ्ञपेन्ति। मालुवासिपाटिकाति दीघसण्ठानं मालुवापक्कं। फलेय्याति आतपेन सुस्सित्वा भिज्जेय्य। सालमूलेति सालरुक्खस्स समीपे। सन्तासं आपज्जेय्याति कस्मा आपज्जति? भवनविनासभया। रुक्खमूले पतितमालुवाबीजतो हि लता उप्पज्जित्वा रुक्खं अभिरुहति। सा महापत्ता चेव होति बहुपत्ता च, कोविळारपत्तसदिसेहि पत्तेहि समन्नागता। अथ तं रुक्खं मूलतो पट्ठाय विनन्धमाना सब्बविटपानि सञ्छादेत्वा महन्तं भारं जनेत्वा तिट्ठति। सा वाते वा वायन्ते देवे वा वस्सन्ते ओघनं जनेत्वा तस्स रुक्खस्स सब्बसाखापसाखं भञ्जति, भूमियं निपातेति। ततो तस्मिं रुक्खे पतिट्ठितविमानं भिज्जति नस्सति। इति सा भवनविनासभया सन्तासं आपज्जति।
469.Natthi kāmesu dosoti vatthukāmesupi kilesakāmesupi doso natthi. Pātabyataṃ āpajjantīti te vatthukāmesu kilesakāmena pātabyataṃ pivitabbataṃ, yathāruci paribhuñjitabbataṃ āpajjantīti attho. Moḷibaddhāhīti moḷiṃ katvā baddhakesāhi. Paribbājikāhīti tāpasaparibbājikāhi. Evamāhaṃsūti evaṃ vadanti. Pariññaṃ paññapentīti pahānaṃ samatikkamaṃ paññapenti. Māluvāsipāṭikāti dīghasaṇṭhānaṃ māluvāpakkaṃ. Phaleyyāti ātapena sussitvā bhijjeyya. Sālamūleti sālarukkhassa samīpe. Santāsaṃ āpajjeyyāti kasmā āpajjati? Bhavanavināsabhayā. Rukkhamūle patitamāluvābījato hi latā uppajjitvā rukkhaṃ abhiruhati. Sā mahāpattā ceva hoti bahupattā ca, koviḷārapattasadisehi pattehi samannāgatā. Atha taṃ rukkhaṃ mūlato paṭṭhāya vinandhamānā sabbaviṭapāni sañchādetvā mahantaṃ bhāraṃ janetvā tiṭṭhati. Sā vāte vā vāyante deve vā vassante oghanaṃ janetvā tassa rukkhassa sabbasākhāpasākhaṃ bhañjati, bhūmiyaṃ nipāteti. Tato tasmiṃ rukkhe patiṭṭhitavimānaṃ bhijjati nassati. Iti sā bhavanavināsabhayā santāsaṃ āpajjati.
आरामदेवताति तत्थ तत्थ पुप्फारामफलारामेसु अधिवत्था देवता। वनदेवताति अन्धवनसुभगवनादीसु वनेसु अधिवत्था देवता। रुक्खदेवताति अभिलक्खितेसु नळेरुपुचिमन्दादीसु रुक्खेसु अधिवत्था देवता। ओसधितिणवनप्पतीसूति हरीतकीआमलकीआदीसु ओसधीसु तालनाळिकेरादीसु तिणेसु वनजेट्ठकेसु च वनप्पतिरुक्खेसु अधिवत्था देवता। वनकम्मिकाति वने कसनलायनदारुआहरणगोरक्खादीसु केनचिदेव कम्मेन वा विचरकमनुस्सा। उद्धरेय्युन्ति खादेय्युं। विलम्बिनीति वातेन पहतपहतट्ठानेसु केळिं करोन्ती विय विलम्बन्ती। सुखो इमिस्साति एवरूपाय मालुवालताय सम्फस्सोपि सुखो, दस्सनम्पि सुखं। अयं मे दारकानं आपानमण्डलं भविस्सति, कीळाभूमि भविस्सति, दुतियं मे विमानं पटिलद्धन्ति लताय दस्सनेपि सम्फस्सेपि सोमनस्सजाता एवमाह।
Ārāmadevatāti tattha tattha pupphārāmaphalārāmesu adhivatthā devatā. Vanadevatāti andhavanasubhagavanādīsu vanesu adhivatthā devatā. Rukkhadevatāti abhilakkhitesu naḷerupucimandādīsu rukkhesu adhivatthā devatā. Osadhitiṇavanappatīsūti harītakīāmalakīādīsu osadhīsu tālanāḷikerādīsu tiṇesu vanajeṭṭhakesu ca vanappatirukkhesu adhivatthā devatā. Vanakammikāti vane kasanalāyanadāruāharaṇagorakkhādīsu kenacideva kammena vā vicarakamanussā. Uddhareyyunti khādeyyuṃ. Vilambinīti vātena pahatapahataṭṭhānesu keḷiṃ karontī viya vilambantī. Sukho imissāti evarūpāya māluvālatāya samphassopi sukho, dassanampi sukhaṃ. Ayaṃ me dārakānaṃ āpānamaṇḍalaṃ bhavissati, kīḷābhūmi bhavissati, dutiyaṃ me vimānaṃ paṭiladdhanti latāya dassanepi samphassepi somanassajātā evamāha.
विटभिं करेय्याति साखानं उपरि छत्ताकारेन तिट्ठेय्य। ओघनं जनेय्याति हेट्ठा घनं जनेय्य। उपरि आरुय्ह सकलं रुक्खं पलिवेठेत्वा पुन हेट्ठा भस्समाना भूमिं गण्हेय्याति अत्थो। पदालेय्याति एवं ओघनं कत्वा पुन ततो पट्ठाय याव मूला ओतिण्णसाखाहि अभिरुहमाना सब्बसाखा पलिवेठेन्ती मत्थकं पत्वा तेनेव नियामेन पुन ओरोहित्वा च अभिरुहित्वा च सकलरुक्खं संसिब्बित्वा अज्झोत्थरन्ती सब्बसाखा हेट्ठा कत्वा सयं उपरि ठत्वा वाते वा वायन्ते देवे वा वस्सन्ते पदालेय्य। भिन्देय्याति अत्थो। खाणुमत्तमेव तिट्ठेय्य, तत्थ यं साखट्ठकविमानं होति, तं साखासु भिज्जमानासु तत्थ तत्थेव भिज्जित्वा सब्बसाखासु भिन्नासु सब्बं भिज्जति। रुक्खट्ठकविमानं पन याव रुक्खस्स मूलमत्तम्पि तिट्ठति, ताव न नस्सति। इदं पन विमानं साखट्ठकं, तस्मा सब्बसाखासु संभिज्जमानासु भिज्जित्थ। देवता पुत्तके गहेत्वा खाणुके ठिता परिदेवितुं आरद्धा।
Viṭabhiṃ kareyyāti sākhānaṃ upari chattākārena tiṭṭheyya. Oghanaṃ janeyyāti heṭṭhā ghanaṃ janeyya. Upari āruyha sakalaṃ rukkhaṃ paliveṭhetvā puna heṭṭhā bhassamānā bhūmiṃ gaṇheyyāti attho. Padāleyyāti evaṃ oghanaṃ katvā puna tato paṭṭhāya yāva mūlā otiṇṇasākhāhi abhiruhamānā sabbasākhā paliveṭhentī matthakaṃ patvā teneva niyāmena puna orohitvā ca abhiruhitvā ca sakalarukkhaṃ saṃsibbitvā ajjhottharantī sabbasākhā heṭṭhā katvā sayaṃ upari ṭhatvā vāte vā vāyante deve vā vassante padāleyya. Bhindeyyāti attho. Khāṇumattameva tiṭṭheyya, tattha yaṃ sākhaṭṭhakavimānaṃ hoti, taṃ sākhāsu bhijjamānāsu tattha tattheva bhijjitvā sabbasākhāsu bhinnāsu sabbaṃ bhijjati. Rukkhaṭṭhakavimānaṃ pana yāva rukkhassa mūlamattampi tiṭṭhati, tāva na nassati. Idaṃ pana vimānaṃ sākhaṭṭhakaṃ, tasmā sabbasākhāsu saṃbhijjamānāsu bhijjittha. Devatā puttake gahetvā khāṇuke ṭhitā paridevituṃ āraddhā.
४७१. तिब्बरागजातिकोति बहलरागसभावो। रागजं दुक्खं दोमनस्सं पटिसंवेदेतीति तिब्बरागजातिकत्ता दिट्ठे दिट्ठे आरम्मणे निमित्तं गण्हाति। अथस्स आचरियुपज्झाया दण्डकम्मं आणापेन्ति। सो अभिक्खणं दण्डकम्मं करोन्तो दुक्खं दोमनस्सं पटिसंवेदेति, नत्वेव वीतिक्कमं करोति। तिब्बदोसजातिकोति अप्पमत्तिकेनेव कुप्पति, दहरसामणेरेहि सद्धिं हत्थपरामासादीनि करोन्तोव कथेति। सोपि दण्डकम्मपच्चया दुक्खं दोमनस्सं पटिसंवेदेति। मोहजातिको पन इध कतं वा कततो अकतं वा अकततो न सल्लक्खेति, तानि तानि किच्चानि विराधेति। सोपि दण्डकम्मपच्चया दुक्खं दोमनस्सं पटिसंवेदेति।
471.Tibbarāgajātikoti bahalarāgasabhāvo. Rāgajaṃ dukkhaṃ domanassaṃ paṭisaṃvedetīti tibbarāgajātikattā diṭṭhe diṭṭhe ārammaṇe nimittaṃ gaṇhāti. Athassa ācariyupajjhāyā daṇḍakammaṃ āṇāpenti. So abhikkhaṇaṃ daṇḍakammaṃ karonto dukkhaṃ domanassaṃ paṭisaṃvedeti, natveva vītikkamaṃ karoti. Tibbadosajātikoti appamattikeneva kuppati, daharasāmaṇerehi saddhiṃ hatthaparāmāsādīni karontova katheti. Sopi daṇḍakammapaccayā dukkhaṃ domanassaṃ paṭisaṃvedeti. Mohajātiko pana idha kataṃ vā katato akataṃ vā akatato na sallakkheti, tāni tāni kiccāni virādheti. Sopi daṇḍakammapaccayā dukkhaṃ domanassaṃ paṭisaṃvedeti.
४७२. न तिब्बरागजातिकोतिआदीनि वुत्तपटिपक्खनयेन वेदितब्बानि। कस्मा पनेत्थ कोचि तिब्बरागादिजातिको होति, कोचि न तिब्बरागादिजातिको? कम्मनियामेन। यस्स हि कम्मायूहनक्खणे लोभो बलवा होति, अलोभो मन्दो, अदोसामोहा बलवन्तो, दोसमोहा मन्दा, तस्स मन्दो अलोभो लोभं परियादातुं न सक्कोति, अदोसामोहा पन बलवन्तो दोसमोहे परियादातुं सक्कोन्ति। तस्मा सो तेन कम्मेन दिन्नपटिसन्धिवसेन निब्बत्तो लुद्धो होति, सुखसीलो अक्कोधनो पञ्ञवा वजिरूपमञाणो।
472.Na tibbarāgajātikotiādīni vuttapaṭipakkhanayena veditabbāni. Kasmā panettha koci tibbarāgādijātiko hoti, koci na tibbarāgādijātiko? Kammaniyāmena. Yassa hi kammāyūhanakkhaṇe lobho balavā hoti, alobho mando, adosāmohā balavanto, dosamohā mandā, tassa mando alobho lobhaṃ pariyādātuṃ na sakkoti, adosāmohā pana balavanto dosamohe pariyādātuṃ sakkonti. Tasmā so tena kammena dinnapaṭisandhivasena nibbatto luddho hoti, sukhasīlo akkodhano paññavā vajirūpamañāṇo.
यस्स पन कम्मायूहनक्खणे लोभदोसा बलवन्तो होन्ति, अलोभादोसा मन्दा, अमोहो बलवा, मोहो मन्दो, सो पुरिमनयेनेव लुद्धो चेव होति दुट्ठो च, पञ्ञवा पन होति वजिरूपमञाणो दत्ताभयत्थेरो विय।
Yassa pana kammāyūhanakkhaṇe lobhadosā balavanto honti, alobhādosā mandā, amoho balavā, moho mando, so purimanayeneva luddho ceva hoti duṭṭho ca, paññavā pana hoti vajirūpamañāṇo dattābhayatthero viya.
यस्स पन कम्मायूहनक्खणे लोभादोसमोहा बलवन्तो होन्ति, इतरे मन्दा, सो पुरिमनयेनेव लुद्धो चेव होति दन्धो च, सुखसीलको पन होति अक्कोधनो।
Yassa pana kammāyūhanakkhaṇe lobhādosamohā balavanto honti, itare mandā, so purimanayeneva luddho ceva hoti dandho ca, sukhasīlako pana hoti akkodhano.
तथा यस्स कम्मायूहनक्खणे तयोपि लोभदोसमोहा बलवन्तो होन्ति, अलोभादयो मन्दा, सो पुरिमनयेनेव लुद्धो चेव होति दुट्ठो च मूळ्हो च।
Tathā yassa kammāyūhanakkhaṇe tayopi lobhadosamohā balavanto honti, alobhādayo mandā, so purimanayeneva luddho ceva hoti duṭṭho ca mūḷho ca.
यस्स पन कम्मायूहनक्खणे अलोभदोसमोहा बलवन्तो होन्ति, इतरे मन्दा, सो पुरिमनयेनेव अप्पकिलेसो होति, दिब्बारम्मणम्पि दिस्वा निच्चलो, दुट्ठो पन होति दन्धपञ्ञो च।
Yassa pana kammāyūhanakkhaṇe alobhadosamohā balavanto honti, itare mandā, so purimanayeneva appakileso hoti, dibbārammaṇampi disvā niccalo, duṭṭho pana hoti dandhapañño ca.
यस्स पन कम्मायूहनक्खणे अलोभादोसमोहा बलवन्तो होन्ति, इतरे मन्दा, सो पुरिमनयेनेव अलुद्धो चेव होति सुखसीलको च, मूळ्हो पन होति।
Yassa pana kammāyūhanakkhaṇe alobhādosamohā balavanto honti, itare mandā, so purimanayeneva aluddho ceva hoti sukhasīlako ca, mūḷho pana hoti.
तथा यस्स कम्मायूहनक्खणे अलोभदोसामोहा बलवन्तो होन्ति, इतरे मन्दा, सो पुरिमनयेनेव अलुद्धो चेव होति पञ्ञवा च, दुट्ठो पन होति कोधनो।
Tathā yassa kammāyūhanakkhaṇe alobhadosāmohā balavanto honti, itare mandā, so purimanayeneva aluddho ceva hoti paññavā ca, duṭṭho pana hoti kodhano.
यस्स पन कम्मायूहनक्खणे तयोपि अलोभादयो बलवन्तो होन्ति, लोभादयो मन्दा, सो महासङ्घरक्खितत्थेरो विय अलुद्धो अदुट्ठो पञ्ञवा च होति।
Yassa pana kammāyūhanakkhaṇe tayopi alobhādayo balavanto honti, lobhādayo mandā, so mahāsaṅgharakkhitatthero viya aluddho aduṭṭho paññavā ca hoti.
सेसं सब्बत्थ उत्तानत्थमेवाति।
Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
पपञ्चसूदनिया मज्झिमनिकायट्ठकथाय
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
चूळधम्मसमादानसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Cūḷadhammasamādānasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / मज्झिमनिकाय • Majjhimanikāya / ५. चूळधम्मसमादानसुत्तं • 5. Cūḷadhammasamādānasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / मज्झिमनिकाय (टीका) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ५. चूळधम्मसमादानसुत्तवण्णना • 5. Cūḷadhammasamādānasuttavaṇṇanā
