| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / มชฺฌิมนิกาย (ฎีกา) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
๔. จูฬโคปาลกสุตฺตวณฺณนา
4. Cūḷagopālakasuttavaṇṇanā
๓๕๐. เจลุกฺกาหีติ เจลมยาหิ อุกฺกาหิฯ อุกฺกภูตานิ เจลานิ เอตฺถาติ อุกฺกเจลา, นครํฯ สพฺพา คงฺคา ปากฎา หุตฺวา ปญฺญายตีติ ปกติจกฺขุสฺส ปากฎา หุตฺวา อุปฎฺฐาติ, ทิพฺพจกฺขุสฺส ปน สมนฺตจกฺขุสฺส วา ยตฺถ กตฺถจิ นิสินฺนสฺสปิ ภควโต ปากฎา หุตฺวา ปญฺญายเตวฯ โสตฺถีติ อนุปทฺทโวฯ วฑฺฒีติ อปริหานิฯ อาโรคฺยนฺติ อโรคตา อาพาธาภาโวฯ
350.Celukkāhīti celamayāhi ukkāhi. Ukkabhūtāni celāni etthāti ukkacelā, nagaraṃ. Sabbā gaṅgā pākaṭā hutvā paññāyatīti pakaticakkhussa pākaṭā hutvā upaṭṭhāti, dibbacakkhussa pana samantacakkhussa vā yattha katthaci nisinnassapi bhagavato pākaṭā hutvā paññāyateva. Sotthīti anupaddavo. Vaḍḍhīti aparihāni. Ārogyanti arogatā ābādhābhāvo.
มคโธ ชนปโท นิวาโส เอตสฺสาติ มาคโธ, มาคโธว มาคธิโกฯ ปญฺญาย นาม ทุฎฺฐุภาโว นตฺถิ เอกนฺตานวชฺชตาย, ตสฺมา ทุ-สโทฺท อภาววาจี ‘‘ทุสฺสีโล’’ติอาทีสุ วิย, ชาติ-สโทฺท จ สภาวโตฺถติ อาห ‘‘นิปฺปญฺญสภาโว’’ติฯ -สโทฺท อารมฺภโตฺถติ อาห ‘‘ปตาเรสีติ ตาเรตุํ อารภี’’ติ ปรตีรํ คาวีนํ อปฺปตฺตตฺตาฯ สุวิเทหานนฺติ สุนฺทรวิเทหานํฯ วิเทหรฎฺฐํ กิร ภูมิภาคทสฺสนสมฺปตฺติยา จ วนรามเณยฺยกาทินา จ สุนฺทรํฯ อามณฺฑลิกํ กริตฺวาติ อาวเตฺต ปติตา เตมณฺฑลากาเรน ปริพฺภมิตฺวาฯ กติปยาปิ คาวิโย อเสเสตฺวา นทีโสเตน วูฬฺหตฺตา วุตฺตํ ‘‘อวฑฺฒิํ วินาสํ ปาปุณิํสู’’ติฯ กติปยาสุปิ หิ อวสิฎฺฐาสุ คาวีสุ อนุกฺกเมนปิ สิยา โคคณสฺส วฑฺฒีติฯ วิสฺสมฎฺฐานนฺติ ปริสฺสมวิโนทนฎฺฐานํฯ ติตฺถา ภฎฺฐาติ คเหตุํ อสมตฺถตาย ติตฺถํ อปฺปตฺตาฯ อโรโค นาม นาโหสีติ โลมมตฺตมฺปิ อเสเสตฺวา สพฺพา คาวิโย นทีโสเต วินฎฺฐาติ อโตฺถฯ
Magadho janapado nivāso etassāti māgadho, māgadhova māgadhiko. Paññāya nāma duṭṭhubhāvo natthi ekantānavajjatāya, tasmā du-saddo abhāvavācī ‘‘dussīlo’’tiādīsu viya, jāti-saddo ca sabhāvatthoti āha ‘‘nippaññasabhāvo’’ti. -Saddo ārambhatthoti āha ‘‘patāresīti tāretuṃ ārabhī’’ti paratīraṃ gāvīnaṃ appattattā. Suvidehānanti sundaravidehānaṃ. Videharaṭṭhaṃ kira bhūmibhāgadassanasampattiyā ca vanarāmaṇeyyakādinā ca sundaraṃ. Āmaṇḍalikaṃ karitvāti āvatte patitā temaṇḍalākārena paribbhamitvā. Katipayāpi gāviyo asesetvā nadīsotena vūḷhattā vuttaṃ ‘‘avaḍḍhiṃ vināsaṃ pāpuṇiṃsū’’ti. Katipayāsupi hi avasiṭṭhāsu gāvīsu anukkamenapi siyā gogaṇassa vaḍḍhīti. Vissamaṭṭhānanti parissamavinodanaṭṭhānaṃ. Titthā bhaṭṭhāti gahetuṃ asamatthatāya titthaṃ appattā. Arogo nāma nāhosīti lomamattampi asesetvā sabbā gāviyo nadīsote vinaṭṭhāti attho.
เยสุ ขนฺธายตนธาตูสุ อิธ โลกสมญฺญา, เต อชานนฺตา ‘‘อกุสลา อิมสฺส โลกสฺสา’’ติ วุตฺตาติ อาห ‘‘อิธโลเก ขนฺธธาตายตเนสุ อกุสลา อเฉกา’’ติฯ อยเมว นโย ‘‘อกุสลา ปรสฺส โลกสฺสา’’ติ เอตฺถาปีติ อาห ‘‘ปรโลเกปิ เอเสว นโย’’ติฯ มาโร เอตฺถ ธียตีติ มารเธยฺยํฯ มาโรติ เจตฺถ กิเลสมาโร เวทิตโพฺพฯ ขนฺธาภิสงฺขารา หิ ตสฺส ปวตฺตนภาเวน คหิตา, มจฺจุมาโร วิสุํ คหิโต เอว, กิเลสมารวเสเนว จ เทวปุตฺตมารสฺส กามภเว อาธิปจฺจนฺติฯ เตสนฺติ เย อิธโลกาทีสุ อเฉกา, เตสํฯ เต ปน อุกฺกฎฺฐนิเทฺทเสน ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘อิมินา ฉ สตฺถาโร ทสฺสิตา’’ติฯ
Yesu khandhāyatanadhātūsu idha lokasamaññā, te ajānantā ‘‘akusalā imassa lokassā’’ti vuttāti āha ‘‘idhaloke khandhadhātāyatanesu akusalā achekā’’ti. Ayameva nayo ‘‘akusalā parassa lokassā’’ti etthāpīti āha ‘‘paralokepi eseva nayo’’ti. Māro ettha dhīyatīti māradheyyaṃ. Māroti cettha kilesamāro veditabbo. Khandhābhisaṅkhārā hi tassa pavattanabhāvena gahitā, maccumāro visuṃ gahito eva, kilesamāravaseneva ca devaputtamārassa kāmabhave ādhipaccanti. Tesanti ye idhalokādīsu achekā, tesaṃ. Te pana ukkaṭṭhaniddesena dassento āha ‘‘iminā cha satthāro dassitā’’ti.
๓๕๑. พลวคาโวติ พลวเนฺต โครูเปฯ เต ปน ทมฺมตํ อุปคตโคณา เจว เธนุโย จาติ อาห ‘‘ทนฺตโคเณ เจว เธนุโย จา’’ติ ฯ อวิชาตคาโวติ น วิชาตคาวิโยฯ วจฺฉเกติ ขุทฺทกวเจฺฉฯ อปฺปโตฺถ หิ อยํ ก-สโทฺทฯ เตนาห ‘‘ตรุณวจฺฉเก’’ติฯ กิสาพลเกติ ทุพฺพเลฯ
351.Balavagāvoti balavante gorūpe. Te pana dammataṃ upagatagoṇā ceva dhenuyo cāti āha ‘‘dantagoṇe ceva dhenuyo cā’’ti . Avijātagāvoti na vijātagāviyo. Vacchaketi khuddakavacche. Appattho hi ayaṃ ka-saddo. Tenāha ‘‘taruṇavacchake’’ti. Kisābalaketi dubbale.
๓๕๒. มารสฺส ตณฺหาโสตํ เฉตฺวาติ ขนฺธมารสมฺพนฺธีตณฺหาสงฺขาตํ โสตํ สมุจฺฉินฺทิตฺวาฯ ตโย โกฎฺฐาเส เขเปตฺวา ฐิตาติ อนาคามิโน สนฺธายาหฯ สพฺพวาเรสูติ สกทาคามิโสตาปนฺนอฎฺฐมกวาเรสุฯ ตตฺถ ปน ยถากฺกมํ จตุมคฺควชฺฌานํ กิเลสานํ เทฺว โกฎฺฐาเส เขเปตฺวา ฐิตา, เอกโกฎฺฐาสํ เขเปตฺวา ฐิตา, ปฐมํ โกฎฺฐาสํ เขเปโนฺตติ วตฺตพฺพํฯ ธมฺมํ อนุสฺสรนฺติ, ธมฺมสฺส วา อนุสฺสรณสีลาติ ธมฺมานุสาริโนฯ ธโมฺมติ เจตฺถ ปญฺญา อธิเปฺปตาฯ สทฺธํ อนุสฺสรนฺติ, สทฺธาย วา อนุสฺสรณสีลาติ สทฺธานุสาริโนฯ
352.Mārassa taṇhāsotaṃ chetvāti khandhamārasambandhītaṇhāsaṅkhātaṃ sotaṃ samucchinditvā. Tayo koṭṭhāse khepetvā ṭhitāti anāgāmino sandhāyāha. Sabbavāresūti sakadāgāmisotāpannaaṭṭhamakavāresu. Tattha pana yathākkamaṃ catumaggavajjhānaṃ kilesānaṃ dve koṭṭhāse khepetvā ṭhitā, ekakoṭṭhāsaṃ khepetvā ṭhitā, paṭhamaṃ koṭṭhāsaṃ khepentoti vattabbaṃ. Dhammaṃ anussaranti, dhammassa vā anussaraṇasīlāti dhammānusārino. Dhammoti cettha paññā adhippetā. Saddhaṃ anussaranti, saddhāya vā anussaraṇasīlāti saddhānusārino.
ชานตาติ เอตฺถ ชานนกิริยาวิสยสฺส อวิเสสิตตฺตา อธิการวเสน อนวเสสเญยฺยวิเสสา อธิเปฺปตาติ อาห ‘‘สพฺพธเมฺม ชานเนฺตนา’’ติฯ อโนฺตสารวิรหโต อพฺภุคฺคตเฎฺฐน จ นโฬ วิยาติ นโฬ, มาโนติ อาห ‘‘วิคตมานนฬํ กต’’นฺติฯ เขมํ ปเตฺถถาติ เอตฺถ จตูหิ โยเคหิ อนุปทฺทวตฺตา ‘‘เขม’’นฺติ อรหตฺตํ อธิเปฺปตํฯ ปตฺถนา จ ฉนฺทปตฺถนา, น ตณฺหาปตฺถนาติ อาห ‘‘กตฺตุกมฺยตาฉเนฺทน อรหตฺตํ ปเตฺถถา’’ติฯ ปตฺตาเยว นาม ตสฺส ปตฺติยา น โกจิ อนฺตราโยฯ โสตฺถินา ปารคมนํ อุทฺทิสฺส เทสนํ อารภิตฺวา เขมปฺปตฺติยา เทสนาย ปริโยสาปิตตฺตา ยถานุสนฺธินาว เทสนํ นิฎฺฐาเปสีติฯ
Jānatāti ettha jānanakiriyāvisayassa avisesitattā adhikāravasena anavasesañeyyavisesā adhippetāti āha ‘‘sabbadhamme jānantenā’’ti. Antosāravirahato abbhuggataṭṭhena ca naḷo viyāti naḷo, mānoti āha ‘‘vigatamānanaḷaṃ kata’’nti. Khemaṃ patthethāti ettha catūhi yogehi anupaddavattā ‘‘khema’’nti arahattaṃ adhippetaṃ. Patthanā ca chandapatthanā, na taṇhāpatthanāti āha ‘‘kattukamyatāchandena arahattaṃ patthethā’’ti. Pattāyeva nāma tassa pattiyā na koci antarāyo. Sotthinā pāragamanaṃ uddissa desanaṃ ārabhitvā khemappattiyā desanāya pariyosāpitattā yathānusandhināva desanaṃ niṭṭhāpesīti.
จูฬโคปาลกสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ
Cūḷagopālakasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / มชฺฌิมนิกาย • Majjhimanikāya / ๔. จูฬโคปาลกสุตฺตํ • 4. Cūḷagopālakasuttaṃ
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / มชฺฌิมนิกาย (อฎฺฐกถา) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ๔. จูฬโคปาลกสุตฺตวณฺณนา • 4. Cūḷagopālakasuttavaṇṇanā
