| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
೭. ಚೂಳಹತ್ಥಿಪದೋಪಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
7. Cūḷahatthipadopamasuttavaṇṇanā
೨೮೮. ಸೇತಪರಿವಾರೋತಿ ಸೇತಪಟಿಚ್ಛದೋ, ಸೇತವಣ್ಣಾಲಙ್ಕಾರೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪುಬ್ಬೇ ಪನ ‘‘ಸೇತಾಲಙ್ಕಾರಾ’’ತಿ ಅಸ್ಸಾಲಙ್ಕಾರೋ ಗಹಿತೋ, ಇಧ ಚಕ್ಕಪಞ್ಜರಕುಬ್ಬರಾದಿರಥಾವಯವೇಸು ಕಾತಬ್ಬಾಲಙ್ಕಾರೋ। ಏವಂ ವುತ್ತೇನಾತಿ ಏವಂ ‘‘ಸೇತಾಯ ಸುದ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪಕಾರೇನ ಸಂಯುತ್ತಮಹಾವಗ್ಗೇ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೪) ವುತ್ತೇನ। ನಾತಿಮಹಾ ಯುದ್ಧಮಣ್ಡಲೇ ಸಞ್ಚಾರಸುಖತ್ಥಂ। ಯೋಧೋ ಸಾರಥೀತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ, ಪಹರಣದಾಯಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ತಿಣ್ಣಂ ವಾ।
288.Setaparivāroti setapaṭicchado, setavaṇṇālaṅkāroti attho. Pubbe pana ‘‘setālaṅkārā’’ti assālaṅkāro gahito, idha cakkapañjarakubbarādirathāvayavesu kātabbālaṅkāro. Evaṃ vuttenāti evaṃ ‘‘setāya suda’’ntiādinā pakārena saṃyuttamahāvagge (saṃ. ni. 5.4) vuttena. Nātimahā yuddhamaṇḍale sañcārasukhatthaṃ. Yodho sārathīti dvinnaṃ, paharaṇadāyakena saddhiṃ tiṇṇaṃ vā.
ನಗರಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕರೋತಿ ನಗರಸೋಭನತ್ಥಂ। ಇದಂ ಕಿರ ತಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಜಾಣುಸ್ಸೋಣಿಟ್ಠಾನನ್ತರಂ ಜಾತಿಸಿದ್ಧಂ ಪರಮ್ಪರಾಗತಂ ಚಾರಿತ್ತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇತೋ ಏತ್ತಕೇಹಿ ದಿವಸೇಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಚಾರಿತ್ತವಸೇನ ನಗರವಾಸಿನೋಪಿ ತಥಾ ತಥಾ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಪುಞ್ಞವಾದಿಮಙ್ಗಲಕಥನೇ ನಿಯುತ್ತಾ ಮಾಙ್ಗಲಿಕಾ। ಸುವತ್ಥಿಪತ್ತನಾಯ ಸೋವತ್ಥಿಕಾ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ವನ್ದೀಆದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ। ಯಸಸಿರಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾತಿ ಯಸಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಿರಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ, ಪರಿವಾರಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚೇವ ವಿಭವಸೋಭಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Nagaraṃ padakkhiṇaṃ karoti nagarasobhanatthaṃ. Idaṃ kira tassa brāhmaṇassa jāṇussoṇiṭṭhānantaraṃ jātisiddhaṃ paramparāgataṃ cārittaṃ. Tenāha ‘‘ito ettakehi divasehī’’tiādi. Cārittavasena nagaravāsinopi tathā tathā paṭipajjanti. Puññavādimaṅgalakathane niyuttā māṅgalikā. Suvatthipattanāya sovatthikā. Ādi-saddena vandīādīnaṃ saṅgaho. Yasasirisampattiyāti yasasampattiyā sirisampattiyā ca, parivārasampattiyā ceva vibhavasobhāsampattiyā cāti attho.
ನಗರಾಭಿಮುಖೋ ಪಾಯಾಸಿ ಅತ್ತನೋ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವೇಲಾಯ। ಪಣ್ಡಿತೋ ಮಞ್ಞೇತಿ ಏತ್ಥ ಮಞ್ಞೇತಿ ಇದಂ ‘‘ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಾನತ್ಥಂ ನಿಪಾತಪದಂ। ತಸ್ಸ ಇತಿ-ಸದ್ದಂ ಆನೇತ್ವಾ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಣ್ಡಿತೋತಿ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಅನುಮತಿಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ಚೇತಂ ವುತ್ತಂ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಉದಾಹು ನೋ’’ತಿ। ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞತಿ ಭವಂ ವಚ್ಛಾಯನೋ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾವೇಯ್ಯತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಪುನ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ‘‘ಪಣ್ಡಿತೋ ಮಞ್ಞೇ’’ತಿ ಆಹ। ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಭವಂ ವಚ್ಛಾಯನೋ, ಸಮಣಂ ಗೋತಮಂ ಪಣ್ಡಿತೋತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ಉದಾಹು ನೋ’’ತಿ, ಯಥಾ ತೇ ಖಮೇಯ್ಯ, ತಥಾ ನಂ ಕಥೇಹೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
Nagarābhimukhopāyāsi attano bhikkhācāravelāya. Paṇḍito maññeti ettha maññeti idaṃ ‘‘maññatī’’ti iminā samānatthaṃ nipātapadaṃ. Tassa iti-saddaṃ ānetvā atthaṃ dassento ‘‘paṇḍitoti maññatī’’ti āha. Anumatipucchāvasena cetaṃ vuttaṃ. Tenevāha ‘‘udāhu no’’ti. ‘‘Taṃ kiṃ maññati bhavaṃ vacchāyano samaṇassa gotamassa paññāveyyattiya’’nti hi vuttamevatthaṃ puna gaṇhanto ‘‘paṇḍito maññe’’ti āha. Tasmā vuttaṃ ‘‘bhavaṃ vacchāyano, samaṇaṃ gotamaṃ paṇḍitoti maññati, udāhu no’’ti, yathā te khameyya, tathā naṃ kathehīti adhippāyo.
ಅಹಂ ಕೋ ನಾಮ, ಮಮ ಅವಿಸಯೋ ಏಸೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಕೋ ಚಾತಿ ಹೇತುನಿಸ್ಸಕ್ಕೇ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕುತೋ ಚಾ’’ತಿ। ತಥಾ ಚಾಹ ‘‘ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ, ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾವೇಯ್ಯತ್ತಿಯಂ ಜಾನೇಯ್ಯಂ, ತಂ ಕಾರಣಂ ಮಯಿ ನತ್ಥೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಬುದ್ಧೋಯೇವ ಭವೇಯ್ಯ, ಅಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಬ್ಬಥಾ ಬುದ್ಧಞಾಣಾನುಭಾವಂ ಜಾನಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ – ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಂ ಖೋ ಪನೇತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಓರಮತ್ತಕಂ ಸೀಲಮತ್ತಕಂ, ಯೇನ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ವದಮಾನೋ ವದೇಯ್ಯ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೭), ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಞ್ಞೇವ ಧಮ್ಮಾ ಗಮ್ಭೀರಾ ದುದ್ದಸಾ ದುರನುಬೋಧಾ …ಪೇ॰… ಯೇಹಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಯಥಾಭುಚ್ಚಂ ವಣ್ಣಂ ಸಮ್ಮಾ ವದಮಾನೋ ವದೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮) ಚ। ಏತ್ಥಾತಿ ‘‘ಸೋಪಿ ನೂನಸ್ಸ ತಾದಿಸೋವಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಪದೇ। ಪಸತ್ಥ ಪಸತ್ಥೋತಿ ಪಸತ್ಥೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ಗುಣೇಹೇವ ಸೋ ಪಸತ್ಥೋ, ನ ತಸ್ಸ ಕಿತ್ತಿನಾ, ಪಸಂಸಾಸಭಾವೇನೇವ ಪಾಸಂಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬಗುಣಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಮಣಿರತನನ್ತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ ಮಣಿರತನಂ। ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ಪಾಸಂಸಾನಮ್ಪಿ ಪಾಸಂಸೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪಸತ್ಥೇಹಿ ವಾ’’ತಿ ದುತಿಯವಿಕಪ್ಪೋ ಗಹಿತೋ।
Ahaṃ ko nāma, mama avisayo esoti dasseti. Ko cāti hetunissakke paccattavacananti āha ‘‘kuto cā’’ti. Tathā cāha ‘‘kena kāraṇena jānissāmī’’ti, yena kāraṇena samaṇassa gotamassa paññāveyyattiyaṃ jāneyyaṃ, taṃ kāraṇaṃ mayi natthīti adhippāyo. Buddhoyeva bhaveyya, abuddhassa sabbathā buddhañāṇānubhāvaṃ jānituṃ na sakkāti. Vuttañhetaṃ – ‘‘appamattakaṃ kho panetaṃ, bhikkhave, oramattakaṃ sīlamattakaṃ, yena puthujjano tathāgatassa vaṇṇaṃ vadamāno vadeyya (dī. ni. 1.7), atthi, bhikkhave, aññeva dhammā gambhīrā duddasā duranubodhā …pe… yehi tathāgatassa yathābhuccaṃ vaṇṇaṃ sammā vadamāno vadeyyā’’ti (dī. ni. 1.28) ca. Etthāti ‘‘sopi nūnassa tādisovā’’ti etasmiṃ pade. Pasattha pasatthoti pasatthehi attano guṇeheva so pasattho, na tassa kittinā, pasaṃsāsabhāveneva pāsaṃsoti attho. Tenāha ‘‘sabbaguṇāna’’ntiādi. Maṇiratananti cakkavattino maṇiratanaṃ. Sadevake loke pāsaṃsānampi pāsaṃsoti dassetuṃ ‘‘pasatthehi vā’’ti dutiyavikappo gahito.
ಅರಣೀಯತೋ ಅತ್ಥೋ, ಸೋ ಏವ ವಸತೀತಿ ವಸೋತಿ ಅತ್ಥವಸೋ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಪಯೋಗಸ್ಸ ಆನಿಸಂಸಭೂತಂ ಫಲನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅತ್ಥವಸನ್ತಿ ಅತ್ಥಾನಿಸಂಸ’’ನ್ತಿ। ಅತ್ಥೋ ವಾ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣೋ ವಸೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥವಸೋ, ಕಾರಣಂ। ನಾಗವನವಾಸಿಕೋತಿ ಹತ್ಥಿನಾಗಾನಂ ವಿಚರಣವನೇ ತೇಸಂ ಗಹಣತ್ಥಂ ವಸನಕೋ। ಅನುಗ್ಗಹಿತಸಿಪ್ಪೋತಿ ಅಸಿಕ್ಖಿತಹತ್ಥಿಸಿಪ್ಪೋ ಆಯತವಿತ್ಥತಸ್ಸ ಪದಮತ್ತಸ್ಸ ದಸ್ಸನೇನ ‘‘ಮಹಾ ವತ, ಭೋ ನಾಗೋ’’ತಿ ನಿಟ್ಠಾಗಮನತೋ। ಪರತೋ ಪನ ಭಗವತಾ ವುತ್ತಟ್ಠಾನೇ। ಉಗ್ಗಹಿತಸಿಪ್ಪೋ ಪುರಿಸೋ ನಾಗವನಿಕೋತಿ ಆಗತೋ ಆಯತವಿತ್ಥತಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ ಉಚ್ಚಸ್ಸ ಚ ನಿಸೇವಿತಸ್ಸ ಬ್ಯಭಿಚಾರಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ತತ್ತಕೇನ ನಿಟ್ಠಂ ಅಗನ್ತ್ವಾ ಮಹಾಹತ್ಥಿಂ ದಿಸ್ವಾವ ನಿಟ್ಠಾಗಮನತೋ। ಞಾಣಂ ಪಜ್ಜತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಞಾಣಪದಾನಿ, ಖತ್ತಿಯಪಣ್ಡಿತಾದೀನಂ ಧಮ್ಮವಿನಯೇ ವಿನೀತತ್ತಾ ವಿನಯೇಹಿ ಅಧಿಗತಜ್ಝಾನಾದೀನಿ। ತಾನಿ ಹಿ ತಥಾಗತಗನ್ಧಹತ್ಥಿನೋ ದೇಸನಾಞಾಣೇನ ಅಕ್ಕನ್ತಟ್ಠಾನಾನಿ। ಚತ್ತಾರೀತಿ ಪನ ವಿನೇಯ್ಯಾನಂ ಇಧ ಖತ್ತಿಯಪಣ್ಡಿತಾದಿವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧಾನಂಯೇವ ಗಹಿತತ್ತಾ।
Araṇīyato attho, so eva vasatīti vasoti atthavaso, tassa tassa payogassa ānisaṃsabhūtaṃ phalanti āha ‘‘atthavasanti atthānisaṃsa’’nti. Attho vā vuttalakkhaṇo vaso etassāti atthavaso, kāraṇaṃ. Nāgavanavāsikoti hatthināgānaṃ vicaraṇavane tesaṃ gahaṇatthaṃ vasanako. Anuggahitasippoti asikkhitahatthisippo āyatavitthatassa padamattassa dassanena ‘‘mahā vata, bho nāgo’’ti niṭṭhāgamanato. Parato pana bhagavatā vuttaṭṭhāne. Uggahitasippo puriso nāgavanikoti āgato āyatavitthatassa padassa uccassa ca nisevitassa byabhicārabhāvaṃ ñatvā tattakena niṭṭhaṃ agantvā mahāhatthiṃ disvāva niṭṭhāgamanato. Ñāṇaṃ pajjati etthāti ñāṇapadāni, khattiyapaṇḍitādīnaṃ dhammavinaye vinītattā vinayehi adhigatajjhānādīni. Tāni hi tathāgatagandhahatthino desanāñāṇena akkantaṭṭhānāni. Cattārīti pana vineyyānaṃ idha khattiyapaṇḍitādivasena catubbidhānaṃyeva gahitattā.
೨೮೯. ಪುಗ್ಗಲೇಸು ಪಞ್ಞಾಯ ಚ ನಿಪುಣತಾ ಪಣ್ಡಿತಸಮಞ್ಞಾ ನಿಪುಣತ್ಥಸ್ಸ ದಸ್ಸನಸಮತ್ಥತಾವಸೇನೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸುಖುಮಅತ್ಥನ್ತರಪಟಿವಿಜ್ಝನಸಮತ್ಥೇ’’ತಿ। ಕತ-ಸದ್ದೋ ಇಧ ನಿಪ್ಫನ್ನಪರಿಯಾಯೋ। ಪರೇ ಪವದನ್ತಿ ಏತ್ಥ, ಏತೇನಾತಿ ಪರಪ್ಪವಾದೋ, ಪರಸಮಯೋ। ಪರೇಹಿ ಪವದನಂ ಪರಪ್ಪವಾದೋ, ವಿಗ್ಗಾಹಿಕಕಥಾಯ ಪರವಾದಮದ್ದನಂ। ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಞ್ಞಾತಪರಪ್ಪವಾದೇ ಚೇವ ಪರೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಕತವಾದಪರಿಚಯೇ ಚಾ’’ತಿ, ಪರಸಮಯೇಸು ಪರವಾದಮದ್ದನೇಸು ಚ ನಿಪ್ಫನ್ನೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಾಲವೇಧಿರೂಪೇತಿ ವಾಲವೇಧಿಪತಿರೂಪೇ। ತೇನಾಹ ‘‘ವಾಲವೇಧಿಧನುಗ್ಗಹಸದಿಸೇ’’ತಿ। ವಾಲನ್ತಿ ಅನೇಕಧಾ ಭಿನ್ನಸ್ಸ ವಾಲಸ್ಸ ಅಂಸುಸಙ್ಖಾತಂ ವಾಲಂ। ಭಿನ್ದನ್ತಾ ವಿಯಾತಿ ಘಟಾದಿಂ ಸವಿಗ್ಗಹಂ ಮುಗ್ಗರಾದಿನಾ ಭಿನ್ದನ್ತಾ ವಿಯ, ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಿ ಏಕಂಸತೋ ಭಿನ್ದನ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ಅತ್ಥಂ ಗುಯ್ಹಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ಕತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಸಙ್ಖತಂ ಪದಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ದುಪದಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ವದನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ವಾದೋ, ದೋಸೋ। ಪುಚ್ಛೀಯತೀತಿ ಪಞ್ಹೋ, ಅತ್ಥೋ। ಪುಚ್ಛತಿ ಏತೇನಾತಿ ಪಞ್ಹೋ, ಸದ್ದೋ। ತದುಭಯಂ ಏಕತೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಏವರೂಪೇ ಪಞ್ಹೇ’’ತಿಆದಿ। ‘‘ಏವಂ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಏವಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಚ ಪುಚ್ಛಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾನಂ ಸಿಖಾವಗಮನಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸೇಯ್ಯೋತಿ ಉತ್ತಮೋ, ಪರಮೋ ಲಾಭೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
289. Puggalesu paññāya ca nipuṇatā paṇḍitasamaññā nipuṇatthassa dassanasamatthatāvasenevāti āha ‘‘sukhumaatthantarapaṭivijjhanasamatthe’’ti. Kata-saddo idha nipphannapariyāyo. Pare pavadanti ettha, etenāti parappavādo, parasamayo. Parehi pavadanaṃ parappavādo, viggāhikakathāya paravādamaddanaṃ. Tadubhayampi ekato katvā pāḷiyaṃ vuttanti āha ‘‘viññātaparappavāde ceva parehi saddhiṃ katavādaparicaye cā’’ti, parasamayesu paravādamaddanesu ca nipphanneti attho. Vālavedhirūpeti vālavedhipatirūpe. Tenāha ‘‘vālavedhidhanuggahasadise’’ti. Vālanti anekadhā bhinnassa vālassa aṃsusaṅkhātaṃ vālaṃ. Bhindantā viyāti ghaṭādiṃ saviggahaṃ muggarādinā bhindantā viya, diṭṭhigatāni ekaṃsato bhindantāti adhippāyo. ‘‘Atthaṃ guyhaṃ paṭicchannaṃ katvā pucchissāmā’’ti saṅkhataṃ padapañhaṃ pucchantīti dassetuṃ ‘‘dupadampī’’tiādi vuttaṃ. Vadanti etenāti vādo, doso. Pucchīyatīti pañho, attho. Pucchati etenāti pañho, saddo. Tadubhayaṃ ekato gahetvā āha ‘‘evarūpe pañhe’’tiādi. ‘‘Evaṃ puccheyya, evaṃ vissajjeyyā’’ti ca pucchāvissajjanānaṃ sikhāvagamanaṃ dasseti. Seyyoti uttamo, paramo lābhoti adhippāyo.
ಏವಂ ಅತ್ತನೋ ವಾದವಿಧಮನಭಯೇನಪಿ ಪರೇ ಭಗವನ್ತಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿತುಂ ನ ವಿಸಹನ್ತೀತಿ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ವಾದವಿಧಮನೇನ ವಿನಾಪಿ ನ ವಿಸಹನ್ತಿ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ಚಿತ್ತಂ ಪಸೀದತಿ ಪರೇ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತಭಾವಮ್ಪಿ ವಿಸ್ಸತ್ಥಂ ನಿಯ್ಯಾದೇತುಕಾಮಾ ಹೋನ್ತಿ ಓಧಿಸಕಮೇತ್ತಾಫರಣಸದಿಸತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಮೇತ್ತಾಯನಸ್ಸ। ದಸ್ಸನಸಮ್ಪನ್ನಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬತಾಯ ಸಮ್ಪನ್ನಾ ದಸ್ಸನಾನುತ್ತರಿಯಭಾವತೋ, ಅತಿವಿಯ ದಸ್ಸನೀಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Evaṃ attano vādavidhamanabhayenapi pare bhagavantaṃ pañhaṃ pucchituṃ na visahantīti vatvā idāni vādavidhamanena vināpi na visahanti evāti dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi āraddhaṃ. Cittaṃ pasīdati pare attano attabhāvampi vissatthaṃ niyyādetukāmā honti odhisakamettāpharaṇasadisattā tassa mettāyanassa. Dassanasampannāti daṭṭhabbatāya sampannā dassanānuttariyabhāvato, ativiya dassanīyāti attho.
ಸರಣಗಮನವಸೇನ ಸಾವಕಾತಿ ಲೋಕಿಯಸರಣಗಮನೇನ ಸಾವಕಾ, ಲೋಕುತ್ತರಸರಣಗಮನೇನ ಪನ ಸಾವಕತ್ತಂ ಪರತೋ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ, ತಞ್ಚ ಪಬ್ಬಜಿತವಸೇನ ವುಚ್ಚತಿ, ಇಧ ಗಹಟ್ಠವಸೇನ, ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ ಸರಣಗಮನೇನ ಸಾವಕತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತೇ ಹಿ ಪರಲೋಕವಜ್ಜಭಯದಸ್ಸಾವಿನೋ ಕುಲಪುತ್ತಾ, ಆಚಾರಕುಲಪುತ್ತಾಪಿ ತಾದಿಸಾ ಭವನ್ತಿ। ಥೋಕೇನಾತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಮನಂ ಅನಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಪದಸ್ಸತ್ಥಂ ವದತಿ।
Saraṇagamanavasenasāvakāti lokiyasaraṇagamanena sāvakā, lokuttarasaraṇagamanena pana sāvakattaṃ parato āgamissati, tañca pabbajitavasena vuccati, idha gahaṭṭhavasena, ubhayatthāpi saraṇagamanena sāvakattaṃ veditabbaṃ. Te hi paralokavajjabhayadassāvino kulaputtā, ācārakulaputtāpi tādisā bhavanti. Thokenāti iminā ‘‘manaṃ anassāmā’’ti padassatthaṃ vadati.
೨೯೦. ಉದಾಹರೀಯತಿ ಉಬ್ಬೇಗಪೀತಿವಸೇನಾತಿ, ತಥಾ ವಾ ಉದಾಹರಣಂ ಉದಾನಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಉದಾಹಾರಂ ಉದಾಹರೀ’’ತಿ। ಅಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಅಸ್ಸ ಪಟಿಪತ್ತಿಸದ್ಧಮ್ಮಪುಬ್ಬಕಸ್ಸ ಪಟಿವೇಧಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸ। ಸೋತಿ ಹತ್ಥಿಪದೋಪಮೋ ಹತ್ಥಿಪದೋಪಮಭಾವೇನ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಧಮ್ಮೋ। ಏತ್ತಾವತಾತಿ ಏತ್ತಕೇನ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೇನ ವುತ್ತಕಥಾಮಗ್ಗಮತ್ತೇನ। ಕಾಮಂ ತೇನ ವುತ್ತಕಥಾಮಗ್ಗೇನಪಿ ಹತ್ಥಿಪದೋಪಮಭಾವೇನ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಧಮ್ಮೋ ಪರಿಪುಣ್ಣೋವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಪವೇದಿತತ್ತಾ, ಸೋ ಚ ಖೋ ಸಙ್ಖೇಪತೋ, ನ ವಿತ್ಥಾರತೋತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಏತ್ತಾವತಾ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಪರಿಪೂರೋ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಯದಿ ಯಥಾ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಹತ್ಥಿಪದೋಪಮೋ ಪರಿಪೂರೋ ಹೋತಿ, ತಥಾ ದೇಸನಾ ಆರದ್ಧಾ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಕುಸಲೋತಿ ನ ವುತ್ತೋತಿ ಚೋದನಾ।
290. Udāharīyati ubbegapītivasenāti, tathā vā udāharaṇaṃ udānaṃ. Tenāha ‘‘udāhāraṃ udāharī’’ti. Assa dhammassāti assa paṭipattisaddhammapubbakassa paṭivedhasaddhammassa. Soti hatthipadopamo hatthipadopamabhāvena vuccamāno dhammo. Ettāvatāti ettakena paribbājakena vuttakathāmaggamattena. Kāmaṃ tena vuttakathāmaggenapi hatthipadopamabhāvena vuccamāno dhammo paripuṇṇova arahattaṃ pāpetvā paveditattā, so ca kho saṅkhepato, na vitthāratoti āha ‘‘na ettāvatā vitthārena paripūro hotī’’ti. Yadi yathā vitthārena hatthipadopamo paripūro hoti, tathā desanā āraddhā, atha kasmā kusaloti na vuttoti codanā.
೨೯೧. ಆಯಾಮತೋಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಉಬ್ಬೇಧೇನಪಿ ರಸ್ಸಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ನೀಚಕಾಯಾ ಹಿ ತಾ ಹೋನ್ತಿ। ಉಚ್ಚಾತಿ ಉಚ್ಚಕಾ। ನಿಸೇವನಂ, ನಿಸೇವತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ವಾ ನಿಸೇವಿತಂ। ನಿಸೇವನಞ್ಚೇತ್ಥ ಕಣ್ಡುಯಿತವಿನೋದನತ್ಥಂ ಘಂಸನಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಖನ್ಧಪ್ಪದೇಸೇ ಘಂಸಿತಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ। ಉಚ್ಚಾತಿ ಅನೀಚಾ, ಉಬ್ಬೇಧವನ್ತಿಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಾಳಾರಿಕಾತಿ ವಿರಳದನ್ತಾ, ವಿಸಙ್ಗತದನ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ದನ್ತಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಕಳಾರತಾಯಾತಿ ವಿರಳತಾಯ। ಆರಞ್ಜಿತಾನೀತಿ ರಞ್ಜಿತಾನಿ, ವಿಲಿಖಿತಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಣೇರುತಾಯಾತಿ ಕುಟುಮಲಸಣ್ಠಾನತಾಯ। ಅಯಂ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ವಾ-ಸದ್ದೋ ಸಂಸಯಿತನಿಚ್ಛಯತ್ಥೋ ಯಥಾ ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಅಯಂ ವಾ ಇಮೇಸಂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಸಬ್ಬಬಾಲೋ ಸಬ್ಬಮೂಳ್ಹೋ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೮೧)।
291.Āyāmatopīti pi-saddena ubbedhenapi rassāti dasseti. Nīcakāyā hi tā honti. Uccāti uccakā. Nisevanaṃ, nisevati etthāti vā nisevitaṃ. Nisevanañcettha kaṇḍuyitavinodanatthaṃ ghaṃsanaṃ. Tenāha ‘‘khandhappadese ghaṃsitaṭṭhāna’’nti. Uccāti anīcā, ubbedhavantiyoti attho. Kāḷārikāti viraḷadantā, visaṅgatadantāti attho. Tenāha ‘‘dantāna’’ntiādi. Kaḷāratāyāti viraḷatāya. Ārañjitānīti rañjitāni, vilikhitānīti attho. Kaṇerutāyāti kuṭumalasaṇṭhānatāya. Ayaṃ vāti ettha vā-saddo saṃsayitanicchayattho yathā aññatthāpi ‘‘ayaṃ vā imesaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ sabbabālo sabbamūḷho’’tiādīsu (dī. ni. 1.181).
ನಾಗವನಂ ವಿಯಾತಿ ಮಹಾಹತ್ಥಿನೋ ವಾಮನಿಕಾದೀನಞ್ಚ ಪದದಸ್ಸನಟ್ಠಾನಭೂತಂ ನಾಗವನಂ ವಿಯ। ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ನೀವರಣಪ್ಪಹಾನಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಬಾಹಿರಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾದೀನಞ್ಚ ಪದದಸ್ಸನಭಾವತೋ। ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾತಿ ಚ ‘‘ತಂ ಸುಣಾಹೀ’’ತಿ ಪದತೋ ಪಟ್ಠಾಯ। ಕುಸಲೋ ನಾಗವನಿಕೋ ವಿಯ ಯೋಗಾವಚರೋ ಪರಿಯೇಸನವಸೇನ ಪಮಾಣಗ್ಗಹಣತೋ। ಮತ್ಥಕೇ ಠತ್ವಾತಿ ಇಮಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಯೋಸಾನೇ ಠತ್ವಾ। ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಠಾನೇತಿ ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಉಪಮೇಯ್ಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಉಪಞ್ಞಾಸನಟ್ಠಾನೇಪಿ।
Nāgavanaṃviyāti mahāhatthino vāmanikādīnañca padadassanaṭṭhānabhūtaṃ nāgavanaṃ viya. Ādito paṭṭhāya yāva nīvaraṇappahānā dhammadesanā tathāgatassa bāhiraparibbājakādīnañca padadassanabhāvato. Ādito paṭṭhāyāti ca ‘‘taṃ suṇāhī’’ti padato paṭṭhāya. Kusalo nāgavaniko viya yogāvacaro pariyesanavasena pamāṇaggahaṇato. Matthake ṭhatvāti imassa suttassa pariyosāne ṭhatvā. Imasmimpi ṭhāneti ‘‘evameva kho brāhmaṇā’’tiādinā upameyyassa atthassa upaññāsanaṭṭhānepi.
ಸ್ವಾಯನ್ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೧೯೦) ಇಧ-ಸದ್ದಮತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ನ ಯಥಾವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಂ ಇಧ-ಸದ್ದಂ। ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಕತ್ಥಚಿ ಪದಪೂರಣಮತ್ತಮೇವಾ’’ತಿ। ಲೋಕಂ ಉಪಾದಾಯ ವುಚ್ಚತಿ ಲೋಕ-ಸದ್ದೇನ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಭಾವೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ। ಸೇಸಪದದ್ವಯೇ ಪನ ಸದ್ದನ್ತರಸನ್ನಿಧಾನಮತ್ತೇನ ತಂ ತಂ ಉಪಾದಾಯ ವುತ್ತತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಓಕಾಸನ್ತಿ ಕಞ್ಚಿ ಪದೇಸಂ ಇನ್ದಸಾಲಗುಹಾಯ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ಪದಪೂರಣಮತ್ತಮೇವ ಓಕಾಸಾಪದಿಸನಸ್ಸಪಿ ಅಸಮ್ಭವತೋ।
Svāyanti (dī. ni. ṭī. 1.190) idha-saddamattaṃ gaṇhāti, na yathāvisesitabbaṃ idha-saddaṃ. Tathā hi vakkhati ‘‘katthaci padapūraṇamattamevā’’ti. Lokaṃ upādāya vuccati loka-saddena samānādhikaraṇabhāvena vuttattā. Sesapadadvaye pana saddantarasannidhānamattena taṃ taṃ upādāya vuttatā daṭṭhabbā. Okāsanti kañci padesaṃ indasālaguhāya adhippetattā. Padapūraṇamattameva okāsāpadisanassapi asambhavato.
ತಥಾಗತ-ಸದ್ದಾದೀನಂ ಅತ್ಥವಿಸೇಸೋ ಮೂಲಪರಿಯಾಯಟ್ಠಕಥಾ(ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೨) ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಸಂವಣ್ಣನಾಸು ವುತ್ತೋ ಏವ। ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸತ್ತನಿಕಾಯನ್ತೋಗಧತಾಯ ‘‘ಇಧ ಪನ ಸತ್ತಲೋಕೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತತ್ಥಾಯಂ ಯಸ್ಮಿಂ ಸತ್ತನಿಕಾಯೇ, ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ಓಕಾಸೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸತ್ತಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋಪಿ ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಚಕ್ಕವಾಳೇತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಏವ ಲೋಕಧಾತುಯಾ। ‘‘ಅಟ್ಠಾನಮೇತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನವಕಾಸೋ, ಯಂ ಏಕಿಸ್ಸಾ ಲೋಕಧಾತುಯಾ ದ್ವೇ ಅರಹನ್ತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಅಪುಬ್ಬಂ ಅಚರಿಮಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೧೬೧; ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೨೯; ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೨೭೮; ನೇತ್ತಿ॰ ೫೭; ಮಿ॰ ಪ॰ ೫.೧.೧) ಏತ್ಥ ಜಾತಿಖೇತ್ತಭೂತಾ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತು ‘‘ಏಕಿಸ್ಸಾ ಲೋಕಧಾತುಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ಇಧ ಪನ ಇಮಂಯೇವ ಲೋಕಧಾತುಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಚಕ್ಕವಾಳೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಿಸ್ಸೋ ಹಿ ಸಙ್ಗೀತಿಯೋ ಆರುಳ್ಹೇ ತೇಪಿಟಕೇ ಬುದ್ಧವಚನೇ ವಿಸಯಖೇತ್ತಂ ಆಣಾಖೇತ್ತಂ ಜಾತಿಖೇತ್ತನ್ತಿ ತಿವಿಧೇ ಖೇತ್ತೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಇಮಂ ಚಕ್ಕವಾಳಂ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಚಕ್ಕವಾಳೇ ಬುದ್ಧಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಸುತ್ತಂ ನತ್ಥಿ, ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಪನ ಅತ್ಥಿ। ಕಥಂ? ‘‘ನ ಮೇ ಆಚರಿಯೋ ಅತ್ಥಿ, ಸದಿಸೋ ಮೇ ನ ವಿಜ್ಜತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೫; ೨.೩೪೧; ಮಹಾವ॰ ೧೧; ಕಥಾ॰ ೪೦೫; ಮಿ॰ ಪ॰ ೪.೫.೧೧), ಏಕೋಮ್ಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೫; ೨.೩೪೧; ಕಥಾ॰ ೪೦೫; ಮಹಾವ॰ ೧೧) ಏವಮಾದೀನಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಲೋಕಧಾತುಯಾ ಠತ್ವಾ ವದನ್ತೇನ ಭಗವತಾ – ‘‘ಕಿಂ ಪನಾವುಸೋ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಅತ್ಥೇತರಹಿ ಅಞ್ಞೋ ಸಮಣೋ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಾ ಭಗವತಾ ಸಮಸಮೋ ಸಮ್ಬೋಧಿಯನ್ತಿ ಏವಂ ಪುಟ್ಠಾಹಂ, ಭನ್ತೇ, ನೋತಿ ವದೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ – ‘‘ಅಟ್ಠಾನಮೇತಂ ಅನವಕಾಸೋ, ಯಂ ಏಕಿಸ್ಸಾ ಲೋಕಧಾತುಯಾ ದ್ವೇ ಅರಹನ್ತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ’’ತಿ ಇಮಂ ಸುತ್ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾ ಚ ಬುದ್ಧಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಭೂತಂ ಇಮಂ ಲೋಕಧಾತುಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿ ವುತ್ತಾ ಹೋತೀತಿ।
Tathāgata-saddādīnaṃ atthaviseso mūlapariyāyaṭṭhakathā(ma. ni. aṭṭha. 1.12) visuddhimaggasaṃvaṇṇanāsu vutto eva. Tathāgatassa sattanikāyantogadhatāya ‘‘idha pana sattaloko adhippeto’’ti vatvā tatthāyaṃ yasmiṃ sattanikāye, yasmiñca okāse uppajjati, taṃ dassetuṃ ‘‘sattaloke uppajjamānopi cā’’tiādi vuttaṃ. Tattha imasmiṃyeva cakkavāḷeti imissā eva lokadhātuyā. ‘‘Aṭṭhānametaṃ, bhikkhave, anavakāso, yaṃ ekissā lokadhātuyā dve arahanto sammāsambuddho apubbaṃ acarimaṃ uppajjeyyu’’nti (dī. ni. 3.161; ma. ni. 3.129; a. ni. 1.278; netti. 57; mi. pa. 5.1.1) ettha jātikhettabhūtā dasasahassilokadhātu ‘‘ekissā lokadhātuyā’’ti vuttā. Idha pana imaṃyeva lokadhātuṃ sandhāya ‘‘imasmiṃyeva cakkavāḷe’’ti vuttaṃ. Tisso hi saṅgītiyo āruḷhe tepiṭake buddhavacane visayakhettaṃ āṇākhettaṃ jātikhettanti tividhe khette ṭhapetvā imaṃ cakkavāḷaṃ aññasmiṃ cakkavāḷe buddhā uppajjantīti suttaṃ natthi, na uppajjantīti pana atthi. Kathaṃ? ‘‘Na me ācariyo atthi, sadiso me na vijjati (ma. ni. 1.285; 2.341; mahāva. 11; kathā. 405; mi. pa. 4.5.11), ekomhi sammāsambuddho’’ti (ma. ni. 1.285; 2.341; kathā. 405; mahāva. 11) evamādīni imissā lokadhātuyā ṭhatvā vadantena bhagavatā – ‘‘kiṃ panāvuso, sāriputta, atthetarahi añño samaṇo vā brāhmaṇo vā bhagavatā samasamo sambodhiyanti evaṃ puṭṭhāhaṃ, bhante, noti vadeyya’’nti vatvā tassa kāraṇaṃ dassetuṃ – ‘‘aṭṭhānametaṃ anavakāso, yaṃ ekissā lokadhātuyā dve arahanto sammāsambuddhā’’ti imaṃ suttaṃ dassentena dhammasenāpatinā ca buddhānaṃ uppattiṭṭhānabhūtaṃ imaṃ lokadhātuṃ ṭhapetvā aññattha anuppatti vuttā hotīti.
ಸುಜಾತಾಯಾತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತೇಸು ಚತೂಸು ವಿಕಪ್ಪೇಸು ಪಠಮೋ ವಿಕಪ್ಪೋ ಬುದ್ಧಭಾವಾಯ ಆಸನ್ನತರಪಟಿಪತ್ತಿದಸ್ಸನವಸೇನ ವುತ್ತೋ। ಆಸನ್ನತರಾಯ ಹಿ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಠಿತೋ ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಉಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಏಕನ್ತಿಕತ್ತಾ, ಪಗೇವ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಮತ್ಥಕೇ ಠಿತೋ। ದುತಿಯೋ ಬುದ್ಧಭಾವಾವಹಪಬ್ಬಜ್ಜತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಆಸನ್ನಪಟಿಪತ್ತಿದಸ್ಸನವಸೇನ, ತತಿಯೋ ಬುದ್ಧಕರಧಮ್ಮಪಾರಿಪೂರಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಬುದ್ಧಭಾವಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿದಸ್ಸನವಸೇನ। ನ ಹಿ ಮಹಾಸತ್ತಾನಂ ತುಸಿತಭವೂಪಪತ್ತಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಸಮ್ಭರಣಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ। ಚತುತ್ಥೋ ಬುದ್ಧಕರಧಮ್ಮಸಮಾರಮ್ಭತೋ ಪಟ್ಠಾಯ। ಬೋಧಿಯಾ ನಿಯತಭಾವಾಪತ್ತಿತೋ ಪಭುತಿ ಹಿ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ‘‘ಬುದ್ಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ಸಕ್ಕಾ ಉಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಏಕನ್ತಿಕತ್ತಾ, ಯಥಾ ಪನ ‘‘ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಪಬ್ಬತಾ, ಸನ್ದನ್ತಿ ನದಿಯೋ’’ತಿ ತಿಟ್ಠನಸನ್ದನಕಿರಿಯಾನಂ ಅವಿಚ್ಛೇದಮುಪಾದಾಯ ವತ್ತಮಾನಪಯೋಗೋ, ಏವಂ ಉಪ್ಪಾದತ್ಥಾಯ ಪಟಿಪಜ್ಜನಕಿರಿಯಾಯ ಅವಿಚ್ಛೇದಮುಪಾದಾಯ ಚತೂಸು ವಿಕಪ್ಪೇಸು ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಉಪ್ಪನ್ನಭಾವನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಉಪರಿ ವುಚ್ಚಮಾನೇಹಿ ವಿಸೇಸೇಹಿ ಪಠಮಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನತಾಸಙ್ಖಾತಂ ಅತ್ಥಿತಾವಿಸೇಸಂ।
Sujātāyātiādinā vuttesu catūsu vikappesu paṭhamo vikappo buddhabhāvāya āsannatarapaṭipattidassanavasena vutto. Āsannatarāya hi paṭipattiyaṃ ṭhito ‘‘uppajjatī’’ti vuccati uppādassa ekantikattā, pageva paṭipattiyā matthake ṭhito. Dutiyo buddhabhāvāvahapabbajjato paṭṭhāya āsannapaṭipattidassanavasena, tatiyo buddhakaradhammapāripūrito paṭṭhāya buddhabhāvāya paṭipattidassanavasena. Na hi mahāsattānaṃ tusitabhavūpapattito paṭṭhāya bodhisambhārasambharaṇaṃ nāma atthi. Catuttho buddhakaradhammasamārambhato paṭṭhāya. Bodhiyā niyatabhāvāpattito pabhuti hi viññūhi ‘‘buddho uppajjatī’’ti vattuṃ sakkā uppādassa ekantikattā, yathā pana ‘‘tiṭṭhanti pabbatā, sandanti nadiyo’’ti tiṭṭhanasandanakiriyānaṃ avicchedamupādāya vattamānapayogo, evaṃ uppādatthāya paṭipajjanakiriyāya avicchedamupādāya catūsu vikappesu ‘‘uppajjati nāmā’’ti vuttaṃ. Sabbapaṭhamaṃ uppannabhāvanti sabbehi upari vuccamānehi visesehi paṭhamaṃ tathāgatassa uppannatāsaṅkhātaṃ atthitāvisesaṃ.
ಸೋ ಭಗವಾತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೩.೬೪) ಯೋ ‘‘ತಥಾಗತೋ ಅರಹ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಕಿತ್ತಿತಗುಣೋ, ಸೋ ಭಗವಾ। ಇಮಂ ಲೋಕನ್ತಿ ನಯಿದಂ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖಾಮತ್ತಂ ಲೋಕಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ಅಥ ಖೋ ಅನವಸೇಸಂ ಪರಿಯಾದಾಯಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸದೇವಕ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ನಿದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ। ಪಜಾತತ್ತಾತಿ ಯಥಾಸಕಂ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸೇಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ। ಪಞ್ಚಕಾಮಾವಚರದೇವಗ್ಗಹಣಂ ಪಾರಿಸೇಸಞಾಯೇನ ಇತರೇಸಂ ಪದನ್ತರೇಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ। ಸದೇವಕನ್ತಿ ಚ ಅವಯವೇನ ವಿಗ್ಗಹೋ ಸಮುದಾಯೋ ಸಮಾಸತ್ಥೋ। ಛಟ್ಠಕಾಮಾವಚರದೇವಗ್ಗಹಣಂ ಪಚ್ಚಾಸತ್ತಿಞಾಯೇನ। ತತ್ಥ ಹಿ ಸೋ ಜಾತೋ ತನ್ನಿವಾಸೀ ಚ। ಬ್ರಹ್ಮಕಾಯಿಕಾದಿಬ್ರಹ್ಮಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಪಚ್ಚಾಮಿತ್ತಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಮೇತಂ ಅಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾನಂ ಅಸಮಿತಾಬಾಹಿತಪಾಪಾನಞ್ಚ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಸಸ್ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಿವಚನೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ। ಕಾಮಂ ‘‘ಸದೇವಕ’’ನ್ತಿಆದಿವಿಸೇಸನಾನಂ ವಸೇನ ಸತ್ತವಿಸಯೋ ಲೋಕ-ಸದ್ದೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ ತುಲ್ಯಯೋಗವಿಸಯತ್ತಾ ತೇಸಂ, ‘‘ಸಲೋಮಕೋ ಸಪಕ್ಖಕೋ’’ತಿಆದೀಸು ಪನ ಅತುಲ್ಯಯೋಗೇಪಿ ಅಯಂ ಸಮಾಸೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಬ್ಯಭಿಚಾರದಸ್ಸನತೋ ಪಜಾಗಹಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಜಾವಚನೇನ ಸತ್ತಲೋಕಗ್ಗಹಣ’’ನ್ತಿ।
So bhagavāti (a. ni. ṭī. 2.3.64) yo ‘‘tathāgato araha’’ntiādinā kittitaguṇo, so bhagavā. Imaṃ lokanti nayidaṃ mahājanassa sammukhāmattaṃ lokaṃ sandhāya vuttaṃ, atha kho anavasesaṃ pariyādāyāti dassetuṃ ‘‘sadevaka’’ntiādi vuttaṃ. Tenāha ‘‘idāni vattabbaṃ nidassetī’’ti. Pajātattāti yathāsakaṃ kammakilesehi nibbattattā. Pañcakāmāvacaradevaggahaṇaṃ pārisesañāyena itaresaṃ padantarehi saṅgahitattā. Sadevakanti ca avayavena viggaho samudāyo samāsattho. Chaṭṭhakāmāvacaradevaggahaṇaṃ paccāsattiñāyena. Tattha hi so jāto tannivāsī ca. Brahmakāyikādibrahmaggahaṇanti etthāpi eseva nayo. Paccatthikapaccāmittasamaṇabrāhmaṇaggahaṇanti nidassanamattametaṃ apaccatthikānaṃ asamitābāhitapāpānañca samaṇabrāhmaṇānaṃ sassamaṇabrāhmaṇivacanena gahitattā. Kāmaṃ ‘‘sadevaka’’ntiādivisesanānaṃ vasena sattavisayo loka-saddoti viññāyati tulyayogavisayattā tesaṃ, ‘‘salomako sapakkhako’’tiādīsu pana atulyayogepi ayaṃ samāso labbhatīti byabhicāradassanato pajāgahaṇanti āha ‘‘pajāvacanena sattalokaggahaṇa’’nti.
ಅರೂಪಿನೋ ಸತ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ಆನೇಞ್ಜವಿಹಾರೇನ ವಿಹರನ್ತಾ ‘‘ದಿಬ್ಬನ್ತೀತಿ ದೇವಾ’’ತಿ ಇಮಂ ನಿಬ್ಬಚನಂ ಲಭನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸದೇವಕಗ್ಗಹಣೇನ ಅರೂಪಾವಚರದೇವಲೋಕೋ ಗಹಿತೋ’’ತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನೂಪಗಾನಂ ದೇವಾನಂ ಸಹಬ್ಯತ’’ನ್ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೧೧೭)। ಸಮಾರಕಗ್ಗಹಣೇನ ಛಕಾಮಾವಚರದೇವಲೋಕೋ ಗಹಿತೋ ತಸ್ಸ ಸವಿಸೇಸಂ ಮಾರಸ್ಸ ವಸೇ ವತ್ತನತೋ। ರೂಪೀ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೋ ಗಹಿತೋ ಅರೂಪೀಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಸ್ಸ ವಿಸುಂ ಗಹಿತತ್ತಾ। ಚತುಪರಿಸವಸೇನಾತಿ ಖತ್ತಿಯಾದಿಚತುಪರಿಸವಸೇನ। ಇತರಾ ಪನ ಚತಸ್ಸೋ ಪರಿಸಾ ಸಮಾರಕಾದಿಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಾ ಏವಾತಿ। ಅವಸೇಸಸಬ್ಬಸತ್ತಲೋಕೋ ನಾಗಗರುಳಾದಿಭೇದೋ।
Arūpino sattā attano āneñjavihārena viharantā ‘‘dibbantīti devā’’ti imaṃ nibbacanaṃ labhantīti āha ‘‘sadevakaggahaṇena arūpāvacaradevaloko gahito’’ti. Tenevāha ‘‘ākāsānañcāyatanūpagānaṃ devānaṃ sahabyata’’nti (a. ni. 3.117). Samārakaggahaṇena chakāmāvacaradevaloko gahito tassa savisesaṃ mārassa vase vattanato. Rūpī brahmaloko gahito arūpībrahmalokassa visuṃ gahitattā. Catuparisavasenāti khattiyādicatuparisavasena. Itarā pana catasso parisā samārakādiggahaṇena gahitā evāti. Avasesasabbasattaloko nāgagaruḷādibhedo.
ಏತ್ತಾವತಾ ಭಾಗಸೋ ಲೋಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತೇನ ತೇನ ವಿಸೇಸೇನ ಅಭಾಗಸೋವ ಲೋಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚೇತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದತೋತಿ ಉಕ್ಕಂಸಗಭಿವಿಜಾನನೇನ। ಪಞ್ಚಸು ಹಿ ಗತೀಸು ದೇವಲೋಕೋವ ಸೇಟ್ಠೋ। ತತ್ಥಾಪಿ ಅರೂಪಿನೋ ‘‘ದೂರಸಮುಸ್ಸಾರಿತಕಿಲೇಸದುಕ್ಖತಾಯ, ಸನ್ತಪಣೀತಆನೇಞ್ಜವಿಹಾರಸಮಙ್ಗಿತಾಯ, ಅತಿವಿಯ ದೀಘಾಯುಕತಾಯಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಹಿ ವಿಸೇಸೇಹಿ ಅತಿವಿಯ ಇತರೇಹಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾ। ಬ್ರಹ್ಮಾ ಮಹಾನುಭಾವೋತಿಆದಿಂ ದಸಸಹಸ್ಸಿಯಂ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮುನೋ ವಸೇನ ವದತಿ। ‘‘ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದತೋ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ। ಅನುತ್ತರನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠಂ ನವಲೋಕುತ್ತರಂ। ಭಾವಾನುಕ್ಕಮೋ ಭಾವವಸೇನ ಪರೇಸಂ ಅಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ‘‘ಸದೇವಕ’’ನ್ತಿಆದೀನಂ ಪದಾನಂ ಅನುಕ್ಕಮೋ। ತೀಹಾಕಾರೇಹೀತಿ ದೇವಮಾರಬ್ರಹ್ಮಸಹಿತತಾಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ತೀಹಿ ಪಕಾರೇಹಿ। ತೀಸು ಪದೇಸೂತಿ ‘‘ಸದೇವಕ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ತೀಸು ಪದೇಸು। ತೇನ ತೇನಾಕಾರೇನಾತಿ ಸದೇವಕತ್ತಾದಿನಾ ತೇನ ತೇನ ಪಕಾರೇನ। ತೇಧಾತುಕಮೇವ ಪರಿಯಾದಿನ್ನನ್ತಿ ಪೋರಾಣಾ ಪನಾಹೂತಿ ಯೋಜನಾ।
Ettāvatā bhāgaso lokaṃ gahetvā yojanaṃ dassetvā idāni tena tena visesena abhāgasova lokaṃ gahetvā yojanaṃ dassetuṃ ‘‘apicetthā’’tiādi vuttaṃ. Tattha ukkaṭṭhaparicchedatoti ukkaṃsagabhivijānanena. Pañcasu hi gatīsu devalokova seṭṭho. Tatthāpi arūpino ‘‘dūrasamussāritakilesadukkhatāya, santapaṇītaāneñjavihārasamaṅgitāya, ativiya dīghāyukatāyā’’ti evamādīhi visesehi ativiya itarehi ukkaṭṭhā. Brahmā mahānubhāvotiādiṃ dasasahassiyaṃ mahābrahmuno vasena vadati. ‘‘Ukkaṭṭhaparicchedato’’ti hi vuttaṃ. Anuttaranti seṭṭhaṃ navalokuttaraṃ. Bhāvānukkamo bhāvavasena paresaṃ ajjhāsayavasena ‘‘sadevaka’’ntiādīnaṃ padānaṃ anukkamo. Tīhākārehīti devamārabrahmasahitatāsaṅkhātehi tīhi pakārehi. Tīsu padesūti ‘‘sadevaka’’ntiādīsu tīsu padesu. Tena tenākārenāti sadevakattādinā tena tena pakārena. Tedhātukameva pariyādinnanti porāṇā panāhūti yojanā.
ಅಭಿಞ್ಞಾತಿ ಯ-ಕಾರಲೋಪೇನಾಯಂ ನಿದ್ದೇಸೋ, ಅಭಿಜಾನಿತ್ವಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭಿಞ್ಞಾಯ, ಅಧಿಕೇನ ಞಾಣೇನ ಞತ್ವಾ’’ತಿ। ಅನುಮಾನಾದಿಪಟಿಕ್ಖೇಪೋತಿ ಅನುಮಾನಉಪಮಾನಅತ್ಥಾಪತ್ತಿಆದಿಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಏಕಪ್ಪಮಾಣತ್ತಾ। ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅಪ್ಪಟಿಹತಞಾಣಾಚಾರತಾಯ ಹಿ ಸಬ್ಬಪಚ್ಚಕ್ಖಾ ಬುದ್ಧಾ ಭಗವನ್ತೋ। ಅನುತ್ತರಂ ವಿವೇಕಸುಖನ್ತಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸುಖಂ। ತೇನ ವೀತಿಮಿಸ್ಸಾಪಿ ಕದಾಚಿ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಹಿತ್ವಾಪೀ’’ತಿ। ಭಗವಾ ಹಿ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಯಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಪರಿಸಾ ಸಾಧುಕಾರಂ ವಾ ದೇತಿ, ಯಥಾಸುತಂ ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತಿ, ತಂ ಖಣಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಯಥಾಪರಿಚ್ಛೇದಞ್ಚ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಠಿತಟ್ಠಾನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ।
Abhiññāti ya-kāralopenāyaṃ niddeso, abhijānitvāti ayamettha atthoti āha ‘‘abhiññāya, adhikena ñāṇena ñatvā’’ti. Anumānādipaṭikkhepoti anumānaupamānaatthāpattiādipaṭikkhepo ekappamāṇattā. Sabbattha appaṭihatañāṇācāratāya hi sabbapaccakkhā buddhā bhagavanto. Anuttaraṃ vivekasukhanti phalasamāpattisukhaṃ. Tena vītimissāpi kadāci bhagavato dhammadesanā hotīti āha ‘‘hitvāpī’’ti. Bhagavā hi dhammaṃ desento yasmiṃ khaṇe parisā sādhukāraṃ vā deti, yathāsutaṃ vā dhammaṃ paccavekkhati, taṃ khaṇaṃ pubbabhāgena paricchinditvā phalasamāpattiṃ samāpajjati, yathāparicchedañca samāpattito vuṭṭhāya ṭhitaṭṭhānato paṭṭhāya dhammaṃ deseti.
ದೇಸಕಾಯತ್ತೇನ ಆಣಾದಿವಿಧಿನಾ ಅತಿಸಜ್ಜನಂ ಪಬೋಧನಂ ದೇಸನಾತಿ ಸಾ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಆಹ ‘‘ದೇಸನಾಯ ತಾವ ಚತುಪ್ಪದಿಕಾಯಪಿ ಗಾಥಾಯಾ’’ತಿಆದಿ। ಸಾಸಿತಬ್ಬಪುಗ್ಗಲಗತೇನ ಯಥಾಪರಾಧಾದಿಸಾಸಿತಬ್ಬಭಾವೇನ ಅನುಸಾಸನಂ ತದಙ್ಗವಿನಯಾದಿವಸೇನ ವಿನಯನಂ ಸಾಸನನ್ತಿ ತಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಧಮ್ಮವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸೀಲಸಮಾಧಿವಿಪಸ್ಸನಾ’’ತಿಆದಿ। ಕುಸಲಾನನ್ತಿ ಮಗ್ಗಕುಸಲಾನಂ, ಕುಸಲಾನನ್ತಿ ವಾ ಅನವಜ್ಜಾನಂ। ತೇನ ಫಲಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ಸಿದ್ಧೋ ಹೋತಿ। ಆದಿಭಾವೋ ಸೀಲದಿಟ್ಠೀನಂ ತಮ್ಮೂಲಕತ್ತಾ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾನಂ। ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಕಥಾವಧಿಸದ್ದಪ್ಪಬನ್ಧೋ ಗಾಥಾವಸೇನ ಸುತ್ತವಸೇನ ಚ ವವತ್ಥಿತೋ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೋ, ಯೋ ಇಧೇವ ‘‘ದೇಸನಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ತಸ್ಸ ಪನ ಅತ್ಥೋ ವಿಸೇಸೇನ ಸೀಲಾದಿ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಭಗವಾ ಹಿ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ…ಪೇ॰… ನಿಬ್ಬಾನಂ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಸೀಲಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾತಿ ಸೀಲಗ್ಗಹಣೇನ ಸಸಮ್ಭಾರಂ ಸೀಲಂ ಗಹಿತಂ। ತಥಾ ಮಗ್ಗಗ್ಗಹಣೇನ ಸಸಮ್ಭಾರೋ ಮಗ್ಗೋತಿ ತದುಭಯೇನ ಅನವಸೇಸತೋ ಪರಿಯತ್ತಿಅತ್ಥಂ ಪರಿಯಾದಿಯತಿ। ತೇನಾತಿ ಸೀಲಾದಿದಸ್ಸನೇನ। ಅತ್ಥವಸೇನ ಹಿ ಇಧ ದೇಸನಾಯ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಾದಿಭಾವೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಕಥಿಕಸಣ್ಠಿತೀತಿ ಕಥಿಕಸ್ಸ ಸಣ್ಠಾನಂ ಕಥನವಸೇನ ಸಮವಟ್ಠಾನಂ।
Desakāyattena āṇādividhinā atisajjanaṃ pabodhanaṃ desanāti sā pariyattidhammavasena veditabbāti āha ‘‘desanāya tāva catuppadikāyapi gāthāyā’’tiādi. Sāsitabbapuggalagatena yathāparādhādisāsitabbabhāvena anusāsanaṃ tadaṅgavinayādivasena vinayanaṃ sāsananti taṃ paṭipattidhammavasena veditabbanti āha ‘‘sīlasamādhivipassanā’’tiādi. Kusalānanti maggakusalānaṃ, kusalānanti vā anavajjānaṃ. Tena phaladhammānampi saṅgaho siddho hoti. Ādibhāvo sīladiṭṭhīnaṃ tammūlakattā uttarimanussadhammānaṃ. Tasmiṃ tasmiṃ atthe kathāvadhisaddappabandho gāthāvasena suttavasena ca vavatthito pariyattidhammo, yo idheva ‘‘desanā’’ti vutto. Tassa pana attho visesena sīlādi evāti āha ‘‘bhagavā hi dhammaṃ desento…pe… nibbānaṃ dassetī’’ti. Tattha sīlaṃ dassetvāti sīlaggahaṇena sasambhāraṃ sīlaṃ gahitaṃ. Tathā maggaggahaṇena sasambhāro maggoti tadubhayena anavasesato pariyattiatthaṃ pariyādiyati. Tenāti sīlādidassanena. Atthavasena hi idha desanāya ādikalyāṇādibhāvo adhippeto. Kathikasaṇṭhitīti kathikassa saṇṭhānaṃ kathanavasena samavaṭṭhānaṃ.
ನ ಸೋ ಸಾತ್ಥಂ ದೇಸೇತಿ ನಿಯ್ಯಾನತ್ಥವಿರಹತೋ ತಸ್ಸಾ ದೇಸನಾಯ। ಏಕಬ್ಯಞ್ಜನಾದಿಯುತ್ತಾ ವಾತಿ ಸಿಥಿಲಾದಿಭೇದೇಸು ಬ್ಯಞ್ಜನೇಸು ಏಕಪ್ಪಕಾರೇನೇವ, ದ್ವಿಪ್ಪಕಾರೇನೇವ ವಾ ಬ್ಯಞ್ಜನೇನ ಯುತ್ತಾ ವಾ ದಮಿಳಭಾಸಾ ವಿಯ। ಸಬ್ಬತ್ಥ ನಿರೋಟ್ಠಂ ಕತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬತಾಯ ಸಬ್ಬನಿರೋಟ್ಠಬ್ಯಞ್ಜನಾ ವಾ ಕಿರಾತಭಾಸಾ ವಿಯ। ಸಬ್ಬತ್ಥೇವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೀಯಯುತ್ತತಾಯ ಸಬ್ಬವಿಸ್ಸಟ್ಠಬ್ಯಞ್ಜನಾ ವಾ ಯವನಭಾಸಾ ವಿಯ। ಸಬ್ಬತ್ಥೇವ ಸಾನುಸಾರತಾಯ ಸಬ್ಬನಿಗ್ಗಹಿತಬ್ಯಞ್ಜನಾ ವಾ ಪಾರಸಿಕಾದಿಮಿಲಕ್ಖಭಾಸಾ ವಿಯ। ಸಬ್ಬಾಪೇಸಾ ಏಕದೇಸಬ್ಯಞ್ಜನವಸೇನೇವ ಪವತ್ತಿಯಾ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಬ್ಯಞ್ಜನಾತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅಬ್ಯಞ್ಜನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ಅಮಕ್ಖೇತ್ವಾತಿ ಅಪಲಿಚ್ಛೇತ್ವಾ ಅವಿನಾಸೇತ್ವಾ, ಅಹಾಪೇತ್ವಾತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ।
Na so sātthaṃ deseti niyyānatthavirahato tassā desanāya. Ekabyañjanādiyuttā vāti sithilādibhedesu byañjanesu ekappakāreneva, dvippakāreneva vā byañjanena yuttā vā damiḷabhāsā viya. Sabbattha niroṭṭhaṃ katvā vattabbatāya sabbaniroṭṭhabyañjanā vā kirātabhāsā viya. Sabbattheva vissajjanīyayuttatāya sabbavissaṭṭhabyañjanā vā yavanabhāsā viya. Sabbattheva sānusāratāya sabbaniggahitabyañjanā vā pārasikādimilakkhabhāsā viya. Sabbāpesā ekadesabyañjanavaseneva pavattiyā aparipuṇṇabyañjanāti katvā ‘‘abyañjanā’’ti vuttā. Amakkhetvāti apalicchetvā avināsetvā, ahāpetvāti vā attho.
ಭಗವಾ ಯಮತ್ಥಂ ಞಾಪೇತುಂ ಏಕಗಾಥಮ್ಪಿ ಏಕವಾಕ್ಯಮ್ಪಿ ದೇಸೇತಿ, ತಮತ್ಥಂ ತಾಯ ದೇಸನಾಯ ಸಬ್ಬಸೋ ಪರಿಪುಣ್ಣಮೇವ ಕತ್ವಾ ದೇಸೇತಿ, ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕದೇಸನಾಪಿ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಾ ನತ್ಥೀ’’ತಿ। ಉಲ್ಲುಮ್ಪನಸಭಾವಸಣ್ಠಿತೇನಾತಿ ಸಂಕಿಲೇಸಪಕ್ಖತೋ ವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ ಚ ಉದ್ಧರಣಸಭಾವಾವಟ್ಠಿತೇನ ಚಿತ್ತೇನ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಸಿಕ್ಖಾತ್ತಯಸಙ್ಗಹಂ ಸಕಲಂ ಸಾಸನಂ ಇಧ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ತಸ್ಮಾ। ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಾನಿ ಸಬ್ಬಪದಾನಿ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ…ಪೇ॰… ಪಕಾಸೇತೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ’’ತಿ ಆಹ।
Bhagavā yamatthaṃ ñāpetuṃ ekagāthampi ekavākyampi deseti, tamatthaṃ tāya desanāya sabbaso paripuṇṇameva katvā deseti, evaṃ sabbatthāti āha ‘‘ekadesanāpi aparipuṇṇā natthī’’ti. Ullumpanasabhāvasaṇṭhitenāti saṃkilesapakkhato vaṭṭadukkhato ca uddharaṇasabhāvāvaṭṭhitena cittena. Tasmāti yasmā sikkhāttayasaṅgahaṃ sakalaṃ sāsanaṃ idha ‘‘brahmacariya’’nti adhippetaṃ, tasmā. Brahmacariyanti iminā samānādhikaraṇāni sabbapadāni yojetvā atthaṃ dassento ‘‘so dhammaṃ deseti…pe… pakāsetīti evamettha attho daṭṭhabbo’’ti āha.
ದೂರಸಮುಸ್ಸಾರಿತಮಾನಸ್ಸೇವ ಸಾಸನೇ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿ ಸಮ್ಭವತಿ, ನ ಮಾನ ಜಾತಿಕಸ್ಸಾತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಹತಮಾನತ್ತಾ’’ತಿ। ಉಸ್ಸನ್ನತ್ತಾತಿ ಬಹುಲಭಾವತೋ। ಭೋಗಾರೋಗ್ಯಾದಿವತ್ಥುಕಾ ಮದಾ ಸುಪ್ಪಹೇಯ್ಯಾ ಹೋನ್ತಿ ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಅನವಟ್ಠಾನತೋ’ ನ ತಥಾ ಕುಲವಿಜ್ಜಾಮದಾತಿ ಖತ್ತಿಯಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೀನಾನಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಮ್ಪಿ ಜಾತಿವಿಜ್ಜಾ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಾನಜಪ್ಪನಂ ದುಪ್ಪಜಹನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಹಿ…ಪೇ॰… ಮಾನಂ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ । ವಿಜಾತಿತಾಯಾತಿ ನಿಹೀನಜಾತಿತಾಯ। ಪತಿಟ್ಠಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತೀತಿ ಸುವಿಸುದ್ಧಿಂ ಕತ್ವಾ ಸೀಲಂ ರಕ್ಖಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ। ಸೀಲವಸೇನ ಹಿ ಸಾಸನೇ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ। ಪತಿಟ್ಠಾತುನ್ತಿ ವಾ ಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧೇನ ಲೋಕುತ್ತರಾಯ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಪತಿಟ್ಠಾತುಂ। ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಹಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನಾ ಸುಜಾತಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ, ನ ದುಜ್ಜಾತಾ।
Dūrasamussāritamānasseva sāsane sammāpaṭipatti sambhavati, na māna jātikassāti āha ‘‘nihatamānattā’’ti. Ussannattāti bahulabhāvato. Bhogārogyādivatthukā madā suppaheyyā honti nimittassa anavaṭṭhānato’ na tathā kulavijjāmadāti khattiyabrāhmaṇakulīnānaṃ pabbajitānampi jātivijjā nissāya mānajappanaṃ duppajahanti āha ‘‘yebhuyyena hi…pe… mānaṃ karontī’’ti . Vijātitāyāti nihīnajātitāya. Patiṭṭhātuṃ na sakkontīti suvisuddhiṃ katvā sīlaṃ rakkhituṃ na sakkonti. Sīlavasena hi sāsane patiṭṭhāti. Patiṭṭhātunti vā saccapaṭivedhena lokuttarāya patiṭṭhāya patiṭṭhātuṃ. Yebhuyyena hi upanissayasampannā sujātā eva honti, na dujjātā.
ಪರಿಸುದ್ಧನ್ತಿ ರಾಗಾದೀನಂ ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ಪಹಾನದೀಪನತೋ ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸತಾಯ ಸಬ್ಬಸೋ ವಿಸುದ್ಧಂ। ಸದ್ಧಂ ಪಟಿಲಭತೀತಿ ಪೋಥುಜ್ಜನಿಕಸದ್ಧಾವಸೇನ ಸದ್ದಹತಿ। ವಿಞ್ಞುಜಾತಿಕಾನಞ್ಹಿ ಧಮ್ಮಸಮ್ಪತ್ತಿಗಹಣಪುಬ್ಬಿಕಾ ಸದ್ಧಾಸಿದ್ಧಿ ಧಮ್ಮಪಮಾಣಧಮ್ಮಪ್ಪಸನ್ನಭಾವತೋ। ಜಾಯಮ್ಪತಿಕಾ ವಸನ್ತೀತಿ ಕಾಮಂ ‘‘ಜಾಯಮ್ಪತಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಘರಸಾಮಿಕಘರಸಾಮಿನಿವಸೇನ ದ್ವಿನ್ನಂಯೇವ ಗಹಣಂ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ಯಸ್ಸ ಪನ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಅನೇಕಾ ಪಜಾಪತಿಯೋ ಹೋನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಕಿಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ? ಏಕಾಯಪಿ ತಾಯ ವಾಸೋ ಸಮ್ಬಾಧೋತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ದ್ವೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ರಾಗಾದಿನಾ ಸಕಿಞ್ಚನಟ್ಠೇನ, ಖೇತ್ತವತ್ಥುಆದಿನಾ ಸಪಲಿಬೋಧಟ್ಠೇನ। ರಾಗರಜಾದೀನಂ ಆಗಮನಪಥತಾಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಟ್ಠಾನತಾ ಏವಾತಿ ದ್ವೇಪಿ ವಣ್ಣನಾ ಏಕತ್ಥಾ, ಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವ ನಾನಂ। ಅಲಗ್ಗನಟ್ಠೇನಾತಿ ಅಸಜ್ಜನಟ್ಠೇನ ಅಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಭಾವೇನ। ಏವಂ ಅಕುಸಲಕುಸಲಪ್ಪವತ್ತೀನಂ ಠಾನಭಾವೇನ ಘರಾವಾಸಪಬ್ಬಜ್ಜಾನಂ ಸಮ್ಬಾಧಬ್ಭೋಕಾಸತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಕುಸಲಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಏವ ಅಟ್ಠಾನಠಾನಭಾವೇನ ತೇಸಂ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
Parisuddhanti rāgādīnaṃ accantameva pahānadīpanato nirupakkilesatāya sabbaso visuddhaṃ. Saddhaṃ paṭilabhatīti pothujjanikasaddhāvasena saddahati. Viññujātikānañhi dhammasampattigahaṇapubbikā saddhāsiddhi dhammapamāṇadhammappasannabhāvato. Jāyampatikā vasantīti kāmaṃ ‘‘jāyampatikā’’ti vutte gharasāmikagharasāminivasena dvinnaṃyeva gahaṇaṃ viññāyati. Yassa pana purisassa anekā pajāpatiyo honti, tattha kiṃ vattabbaṃ? Ekāyapi tāya vāso sambādhoti dassanatthaṃ ‘‘dve’’ti vuttaṃ. Rāgādinā sakiñcanaṭṭhena, khettavatthuādinā sapalibodhaṭṭhena. Rāgarajādīnaṃ āgamanapathatāpi uppajjanaṭṭhānatā evāti dvepi vaṇṇanā ekatthā, byañjanameva nānaṃ. Alagganaṭṭhenāti asajjanaṭṭhena appaṭibaddhabhāvena. Evaṃ akusalakusalappavattīnaṃ ṭhānabhāvena gharāvāsapabbajjānaṃ sambādhabbhokāsataṃ dassetvā idāni kusalappavattiyā eva aṭṭhānaṭhānabhāvena tesaṃ taṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ.
ಸಙ್ಖೇಪಕಥಾತಿ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಪದುದ್ಧಾರಂ ಅಕತ್ವಾ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ। ಏಕಮ್ಪಿ ದಿವಸನ್ತಿ ಏಕದಿವಸಮತ್ತಮ್ಪಿ। ಅಖಣ್ಡಂ ಕತ್ವಾತಿ ದುಕ್ಕಟಮತ್ತಸ್ಸಪಿ ಅನಾಪಜ್ಜನೇನ ಅಖಣ್ಡಿತಂ ಕತ್ವಾ। ಕಿಲೇಸಮಲೇನ ಅಮಲೀನನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಸಂಕಿಲೇಸಾದಿವಸೇನ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಂ ಕತ್ವಾ। ಪರಿದಹಿತ್ವಾತಿ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಚೇವ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಚ। ಅಗಾರವಾಸೋ ಅಗಾರಂ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ, ತಸ್ಸ ವಡ್ಢಿಆವಹಂ ಅಗಾರಸ್ಸ ಹಿತಂ। ಭೋಗಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ಭೋಗರಾಸಿ ಭೋಗಸಮುದಾಯೋ। ಆಬನ್ಧನಟ್ಠೇನಾತಿ ‘‘ಪುತ್ತೋ ನತ್ತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪೇಮವಸೇನ ಸಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಸಮ್ಬನ್ಧನಟ್ಠೇನ। ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಮೇತೇ’’ತಿ ಞಾಯನ್ತೀತಿ ಞಾತೀ। ಪಿತಾಮಹಪಿತುಪುತ್ತಾದಿವಸೇನ ಪರಿವತ್ತನಟ್ಠೇನ ಪರಿವಟ್ಟೋ।
Saṅkhepakathāti visuṃ visuṃ paduddhāraṃ akatvā saṅkhepato atthavaṇṇanā. Ekampi divasanti ekadivasamattampi. Akhaṇḍaṃ katvāti dukkaṭamattassapi anāpajjanena akhaṇḍitaṃ katvā. Kilesamalena amalīnanti taṇhāsaṃkilesādivasena asaṃkiliṭṭhaṃ katvā. Paridahitvāti nivāsetvā ceva pārupitvā ca. Agāravāso agāraṃ uttarapadalopena, tassa vaḍḍhiāvahaṃ agārassa hitaṃ. Bhogakkhandhoti bhogarāsi bhogasamudāyo. Ābandhanaṭṭhenāti ‘‘putto nattā’’tiādinā pemavasena saparicchedaṃ sambandhanaṭṭhena. ‘‘Amhākamete’’ti ñāyantīti ñātī. Pitāmahapituputtādivasena parivattanaṭṭhena parivaṭṭo.
೨೯೨. ಸಾಮಞ್ಞವಾಚೀಪಿ ಸಿಕ್ಖಾ-ಸದ್ದೋ ಸಾಜೀವ-ಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನತೋ ಉಪರಿ ವುಚ್ಚಮಾನವಿಸೇಸಾಪೇಕ್ಖಾಯ ಚ ವಿಸೇಸನಿವಿಟ್ಠೋವ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಧಿಸೀಲಸಙ್ಖಾತಾ ಸಿಕ್ಖಾ’’ತಿ। ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಸಿಕ್ಖಾ। ಸಹ ಆಜೀವನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಸಾಜೀವೋ। ಸಿಕ್ಖನಭಾವೇನಾತಿ ಸಿಕ್ಖಾಯ ಸಾಜೀವೇ ಚ ಸಿಕ್ಖನಭಾವೇನ। ಸಿಕ್ಖಂ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೋತಿ ಸೀಲಸಂವರಂ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೋ। ಸಾಜೀವಞ್ಚ ಅವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತೋತಿ – ‘‘ನಾಮಕಾಯೋ ಪದಕಾಯೋ ನಿರುತ್ತಿಕಾಯೋ ಬ್ಯಞ್ಜನಕಾಯೋ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩೯) ವುತ್ತಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಭಗವತೋ ವಚನಂ ಅವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತೋ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದಮೇವ ಚ ದ್ವಯಂ ‘‘ಸಿಕ್ಖನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಸಾಜೀವಾನತಿಕ್ಕಮೋ ಸಿಕ್ಖಾಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೋ। ತತೋ ಹಿ ಯಾವ ಮಗ್ಗಾ ಸಿಕ್ಖಾಪಾರಿಪೂರೀ ಹೋತೀತಿ।
292. Sāmaññavācīpi sikkhā-saddo sājīva-saddasannidhānato upari vuccamānavisesāpekkhāya ca visesaniviṭṭhova hotīti vuttaṃ ‘‘yā bhikkhūnaṃ adhisīlasaṅkhātā sikkhā’’ti. Sikkhitabbaṭṭhena sikkhā. Saha ājīvanti etthāti sājīvo. Sikkhanabhāvenāti sikkhāya sājīve ca sikkhanabhāvena. Sikkhaṃ paripūrentoti sīlasaṃvaraṃ paripūrento. Sājīvañca avītikkamantoti – ‘‘nāmakāyo padakāyo niruttikāyo byañjanakāyo’’ti (pārā. aṭṭha. 39) vuttasikkhāpadaṃ bhagavato vacanaṃ avītikkamanto hutvāti attho. Idameva ca dvayaṃ ‘‘sikkhana’’nti vuttaṃ. Tattha sājīvānatikkamo sikkhāpāripūriyā paccayo. Tato hi yāva maggā sikkhāpāripūrī hotīti.
ಪಜಹಿತ್ವಾತಿ ಸಮಾದಾನವಸೇನ ಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾ। ಪಹೀನಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ…ಪೇ॰… ವಿರತೋವಾತಿ ಏತೇನ ಪಹಾನಸ್ಸ ವಿರತಿಯಾ ಚ ಸಮಾನಕಾಲತಂ ದಸ್ಸೇತಿ । ಯದಿ ಏವಂ ‘‘ಪಹಾಯಾ’’ತಿ ಕಥಂ ಪುರಿಮಕಾಲನಿದ್ದೇಸೋತಿ? ತಥಾ ಗಹೇತಬ್ಬತಂ ಉಪಾದಾಯ। ಧಮ್ಮಾನಞ್ಹಿ ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಭಾವೇ ಅಪೇಕ್ಖಿತೇ ಸಹಜಾತಾನಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಭಾವೇನ ಗಹಣಂ ಪುರಿಮಪಚ್ಛಿಮಭಾವೇನೇವ ಹೋತೀತಿ ಗಹಣಪವತ್ತಿಆಕಾರವಸೇನ ಪಚ್ಚಯಭೂತೇಸು ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಞಾಣಾದೀಸು ಪಹಾನಕಿರಿಯಾಯ ಪುರಿಮಕಾಲವೋಹಾರೋ, ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಾಸು ಚ ವಿರತೀಸು ವಿರಮಣಕಿರಿಯಾಯ ಅಪರಕಾಲವೋಹಾರೋ ಚ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಪಹಾಯ ಪಟಿವಿರತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪಹಾಯಾತಿ ವಾ ಸಮಾದಾನಕಾಲವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಪಚ್ಛಾ ವೀತಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬವತ್ಥುಸಮಾಯೋಗವಸೇನ ಪಟಿವಿರತೋತಿ। ಪಹಾಯಾತಿ ವಾ –
Pajahitvāti samādānavasena pariccajitvā. Pahīnakālato paṭṭhāya…pe… viratovāti etena pahānassa viratiyā ca samānakālataṃ dasseti . Yadi evaṃ ‘‘pahāyā’’ti kathaṃ purimakālaniddesoti? Tathā gahetabbataṃ upādāya. Dhammānañhi paccayapaccayuppannabhāve apekkhite sahajātānampi paccayapaccayuppannabhāvena gahaṇaṃ purimapacchimabhāveneva hotīti gahaṇapavattiākāravasena paccayabhūtesu hirottappañāṇādīsu pahānakiriyāya purimakālavohāro, paccayuppannāsu ca viratīsu viramaṇakiriyāya aparakālavohāro ca hotīti ‘‘pahāya paṭivirato hotī’’ti vuttaṃ. Pahāyāti vā samādānakālavasena vuttaṃ, pacchā vītikkamitabbavatthusamāyogavasena paṭiviratoti. Pahāyāti vā –
‘‘ನಿಹನ್ತ್ವಾನ ತಮೋಖನ್ಧಂ, ಉದಿತೋಯಂ ದಿವಾಕರೋ।
‘‘Nihantvāna tamokhandhaṃ, uditoyaṃ divākaro;
ವಣ್ಣಪಭಾಯ ಭಾಸೇತಿ, ಓಭಾಸೇತ್ವಾ ಸಮುಗ್ಗತೋ’’ತಿ ಚ॥ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ಮಹಾಟೀ॰ ೨.೫೭೮) –
Vaṇṇapabhāya bhāseti, obhāsetvā samuggato’’ti ca. (visuddhi. mahāṭī. 2.578) –
ಏವಮಾದೀಸು ವಿಯ ಸಮಾನಕಾಲವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಥ ವಾ ಪಾಣೋ ಅತಿಪಾತೀಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ, ಪಾಣಘಾತಹೇತುಭೂತೋ ಅಹಿರಿಕಾನೋತ್ತಪ್ಪದೋಸಮೋಹವಿಹಿಂ ಸಾದಿಕೋ ಚೇತನಾಪಧಾನೋ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮೋ, ತಂ ಸಮಾದಾನವಸೇನ ಪಹಾಯ। ತತೋ…ಪೇ॰… ವಿರತೋವ ಹೋತೀತಿ ಅವಧಾರಣೇನ ತಸ್ಸಾ ವಿರತಿಯಾ ಕಾಲಾದಿವಸೇನ ಅಪರಿಯನ್ತತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಯಥಾ ಹಿ ಅಞ್ಞೇ ಸಮಾದಿನ್ನವಿರತಿಕಾಪಿ ಅನವಟ್ಠಿತಚಿತ್ತತಾಯ ಲಾಭಜೀವಿಕಾದಿಹೇತು ಸಮಾದಾನಂ ಭಿನ್ದನ್ತೇವ, ನ ಏವಮಯಂ। ಅಯಂ ಪನ ಪಹೀನಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಓರತೋ ವಿರತೋತಿ। ಅದಿನ್ನಾದಾನಂ ಪಹಾಯಾತಿಆದೀಸುಪಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Evamādīsu viya samānakālavasena veditabbo. Atha vā pāṇo atipātīyati etenāti pāṇātipāto, pāṇaghātahetubhūto ahirikānottappadosamohavihiṃ sādiko cetanāpadhāno saṃkilesadhammo, taṃ samādānavasena pahāya. Tato…pe… viratova hotīti avadhāraṇena tassā viratiyā kālādivasena apariyantataṃ dasseti. Yathā hi aññe samādinnaviratikāpi anavaṭṭhitacittatāya lābhajīvikādihetu samādānaṃ bhindanteva, na evamayaṃ. Ayaṃ pana pahīnakālato paṭṭhāya orato viratoti. Adinnādānaṃ pahāyātiādīsupi iminā nayena attho veditabbo.
ದಣ್ಡನಂ ದಣ್ಡನಿಪಾತನಂ ದಣ್ಡೋ। ಮುಗ್ಗರಾದಿಪಹರಣವಿಸೇಸೋಪಿ ಇಧ ಪಹರಣವಿಸೇಸೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ದಣ್ಡಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಅವಸೇಸಂ ಉಪಕರಣ’’ನ್ತಿ। ದಣ್ಡನಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಪರವಿಹೇಠನಸ್ಸ ಪರಿವಜ್ಜಿತಭಾವದೀಪನತ್ಥಂ ದಣ್ಡಸತ್ಥಾನಂ ನಿಕ್ಖೇಪವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪರೂಪಘಾತತ್ಥಾಯಾ’’ತಿಆದಿ। ವಿಹಿಂಸನಭಾವತೋತಿ ವಿಬಾಧನಭಾವತೋ। ಲಜ್ಜೀತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಲಜ್ಜಾಯ ಓತ್ತಪ್ಪಮ್ಪಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ನ ಹಿ ಪಾಪಜಿಗುಚ್ಛನಪಾಪುತ್ತಾಸರಹಿತಂ, ಪಾಪಭಯಂ ವಾ ಅಲಜ್ಜನಂ ಅತ್ಥಿ। ಯಸ್ಸ ವಾ ಧಮ್ಮಗರುತಾಯ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚ ಅತ್ತಾಧೀನತ್ತಾ ಅತ್ತಾಧಿಪತಿಭೂತಾ ಲಜ್ಜಾಕಿಚ್ಚಕಾರೀ, ತಸ್ಸ ಲೋಕಾಧಿಪತಿಭೂತಂ ಓತ್ತಪ್ಪಂ ಕಿಚ್ಚಕರನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥೀತಿ ‘‘ಲಜ್ಜೀ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ। ದಯಂ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತತಂ ಆಪನ್ನೋತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ, ನನು ದಯಾ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಅದಯಾಪನ್ನೋ’’ತಿಆದೀಸು ಕರುಣಾಯ ವತ್ತತೀತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ಅಯಂ ಪನ ದಯಾ-ಸದ್ದೋ ಅನುರಕ್ಖಣತ್ಥಂ ಅನ್ತೋನೀತಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತಮಾನೋ ಮೇತ್ತಾಯ ಚ ಕರುಣಾಯ ಚ ಪವತ್ತತೀತಿ ಇಧ ಮೇತ್ತಾಯ ಪವತ್ತಮಾನೋ ವುತ್ತೋ। ಮಿಜ್ಜತಿ ಸಿನಿಯ್ಹತೀತಿ ಮೇತ್ತಾ, ಸಾ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಮೇತ್ತಂ, ಮೇತ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತತಾ, ಮೇತ್ತಾಇಚ್ಚೇವ ಅತ್ಥೋ।
Daṇḍanaṃ daṇḍanipātanaṃ daṇḍo. Muggarādipaharaṇavisesopi idha paharaṇavisesoti adhippeto. Tenāha ‘‘ṭhapetvā daṇḍaṃ sabbampi avasesaṃ upakaraṇa’’nti. Daṇḍanasaṅkhātassa paraviheṭhanassa parivajjitabhāvadīpanatthaṃ daṇḍasatthānaṃ nikkhepavacananti āha ‘‘parūpaghātatthāyā’’tiādi. Vihiṃsanabhāvatoti vibādhanabhāvato. Lajjīti ettha vuttalajjāya ottappampi vuttanti daṭṭhabbaṃ. Na hi pāpajigucchanapāputtāsarahitaṃ, pāpabhayaṃ vā alajjanaṃ atthi. Yassa vā dhammagarutāya dhammassa ca attādhīnattā attādhipatibhūtā lajjākiccakārī, tassa lokādhipatibhūtaṃ ottappaṃ kiccakaranti vattabbameva natthīti ‘‘lajjī’’icceva vuttaṃ. Dayaṃ mettacittataṃ āpannoti kasmā vuttaṃ, nanu dayā-saddo ‘‘adayāpanno’’tiādīsu karuṇāya vattatīti? Saccametaṃ, ayaṃ pana dayā-saddo anurakkhaṇatthaṃ antonītaṃ katvā pavattamāno mettāya ca karuṇāya ca pavattatīti idha mettāya pavattamāno vutto. Mijjati siniyhatīti mettā, sā etassa atthīti mettaṃ, mettaṃ cittaṃ etassa atthīti mettacitto, tassa bhāvo mettacittatā, mettāicceva attho.
ಸಬ್ಬಪಾಣಭೂತಹಿತಾನುಕಮ್ಪೀತಿ ಏತೇನ ತಸ್ಸಾ ವಿರತಿಯಾ ಸತ್ತವಸೇನ ಅಪರಿಯನ್ತತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಪಾಣಭೂತೇತಿ ಪಾಣಜಾತೇ। ಅನುಕಮ್ಪಕೋತಿ ಕರುಣಾಯನಕೋ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಮೇತ್ತಾ ಕರುಣಾಯ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಾಯ ಏವ ದಯಾಪನ್ನತಾಯಾ’’ತಿ। ಏವಂ ಯೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ವಿರತಿ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ, ತೇಹಿ ಲಜ್ಜಾಮೇತ್ತಾಕರುಣಾಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮಙ್ಗಿಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ಸದ್ಧಿಂ ಪಿಟ್ಠಿವಟ್ಟಕಧಮ್ಮೇಹೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಏತ್ಥಾಹ – ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಪಾಣಾತಿಪಾತಂ ಪಹಾಯಾ’’ತಿ ಏಕವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ, ನನು ನಿರವಸೇಸಾನಂ ಪಾಣಾನಂ ಅತಿಪಾತತೋ ವಿರತಿ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾ? ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಬ್ಬಪಾಣಭೂತಹಿತಾನುಕಮ್ಪೀ ವಿಹರತೀ’’ತಿ। ತೇನೇವ ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಪಾಣಭೂತೇ ಹಿತೇನ ಅನುಕಮ್ಪಕೋ’’ತಿ ಪುಥುವಚನನಿದ್ದೇಸೋತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ಪಾಣಭಾವಸಾಮಞ್ಞವಸೇನ ಪನೇತ್ಥ ಪಾಳಿಯಂ ಆದಿತೋ ಏಕವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ, ಸಬ್ಬಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನೇನ ಪುಥುತ್ತಂ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನಮೇವಾತಿ ಸಾಮಞ್ಞನಿದ್ದೇಸಂ ಅಕತ್ವಾ ಭೇದವಚನಿಚ್ಛಾವಸೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಬಹುವಚನವಸೇನ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ। ಕಿಞ್ಚ ಭಿಯ್ಯೋ – ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಸಂವರಸಮಾದಾನಂ, ತಬ್ಬಿಸೇಸತೋ ಸಂವರಭೇದೋತಿ ಇಮಸ್ಸ ವಿಸೇಸಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಅಯಂ ವಚನಭೇದೋ ಕತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ವಿಹರತೀತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೋ ಹುತ್ವಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಇರಿಯಾಪಥೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ದುಕ್ಖಂ ಅಞ್ಞೇನ ಇರಿಯಾಪಥೇನ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅತ್ತಭಾವಂ ಹರತಿ ಪವತ್ತೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇರಿಯತಿ ಪಾಲೇತೀ’’ತಿ।
Sabbapāṇabhūtahitānukampīti etena tassā viratiyā sattavasena apariyantataṃ dasseti. Pāṇabhūteti pāṇajāte. Anukampakoti karuṇāyanako. Yasmā pana mettā karuṇāya visesapaccayo hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘tāya eva dayāpannatāyā’’ti. Evaṃ yehi dhammehi pāṇātipātā virati sampajjati, tehi lajjāmettākaruṇādhammehi samaṅgibhāvo dassito, saddhiṃ piṭṭhivaṭṭakadhammehīti daṭṭhabbaṃ. Etthāha – kasmā ‘‘pāṇātipātaṃ pahāyā’’ti ekavacananiddeso kato, nanu niravasesānaṃ pāṇānaṃ atipātato virati idhādhippetā? Tathā hi vuttaṃ ‘‘sabbapāṇabhūtahitānukampī viharatī’’ti. Teneva hi aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sabbe pāṇabhūte hitena anukampako’’ti puthuvacananiddesoti? Saccametaṃ, pāṇabhāvasāmaññavasena panettha pāḷiyaṃ ādito ekavacananiddeso kato, sabbasaddasannidhānena puthuttaṃ viññāyamānamevāti sāmaññaniddesaṃ akatvā bhedavacanicchāvasena dassetuṃ aṭṭhakathāyaṃ bahuvacanavasena attho vutto. Kiñca bhiyyo – sāmaññato saṃvarasamādānaṃ, tabbisesato saṃvarabhedoti imassa visesassa dassanatthaṃ ayaṃ vacanabhedo katoti veditabbaṃ. Viharatīti vuttappakāro hutvā ekasmiṃ iriyāpathe uppannaṃ dukkhaṃ aññena iriyāpathena vicchinditvā attabhāvaṃ harati pavattetīti attho. Tenāha ‘‘iriyati pāletī’’ti.
ನ ಕೇವಲಂ ಕಾಯವಚೀಪಯೋಗವಸೇನ ಆದಾನಮೇವ, ಅಥ ಖೋ ಆಕಙ್ಖಪಿಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಚತ್ತವತ್ಥುವಿಸಯಾವಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಚಿತ್ತೇನಪೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಥೇನೇತಿ ಥೇಯ್ಯಂ ಕರೋತೀತಿ ಥೇನೋ, ಚೋರೋ। ಸುಚಿಭೂತೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಸುಚಿಭಾವೋ ಅಧಿಕಾರತೋ ಸದ್ದನ್ತರಸನ್ನಿಧಾನತೋ ಚ ಥೇಯ್ಯಸಂಕಿಲೇಸವಿರಮಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಥೇನತ್ತಾಯೇವ ಸುಚಿಭೂತೇನಾ’’ತಿ। ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ‘‘ಲಜ್ಜೀ ದಯಾಪನ್ನೋ’’ತಿಆದಿ ನ ವುತ್ತಂ, ಅಧಿಕಾರವಸೇನ ಪನ ಅತ್ಥತೋ ವಾ ವುತ್ತಮೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಯಥಾ ಹಿ ಲಜ್ಜಾದಯೋ ಪಾಣಾತಿಪಾತಪಹಾನಸ್ಸ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ, ಏವಂ ಅದಿನ್ನಾದಾನಪಹಾನಸ್ಸಪೀತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಾಪಿ ಪಾಳಿ ಆನೇತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಾ। ಏಸ ನಯೋ ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ। ಅಥ ವಾ ಸುಚಿಭೂತೇನಾತಿ ಏತೇನ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಾದೀಹಿ ಸಮನ್ನಾಗಮೋ, ಅಹಿರಿಕಾದೀನಞ್ಚ ಪಹಾನಂ ವುತ್ತಮೇವಾತಿ ‘‘ಲಜ್ಜೀ’’ತಿಆದಿ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
Na kevalaṃ kāyavacīpayogavasena ādānameva, atha kho ākaṅkhapissa pariccattavatthuvisayāvāti dassetuṃ ‘‘cittenapī’’tiādi vuttaṃ. Theneti theyyaṃ karotīti theno, coro. Sucibhūtenāti ettha sucibhāvo adhikārato saddantarasannidhānato ca theyyasaṃkilesaviramaṇanti āha ‘‘athenattāyeva sucibhūtenā’’ti. Kāmañcettha ‘‘lajjī dayāpanno’’tiādi na vuttaṃ, adhikāravasena pana atthato vā vuttamevāti veditabbaṃ. Yathā hi lajjādayo pāṇātipātapahānassa visesapaccayo, evaṃ adinnādānapahānassapīti, tasmā sāpi pāḷi ānetvā vattabbā. Esa nayo ito paresupi. Atha vā sucibhūtenāti etena hirottappādīhi samannāgamo, ahirikādīnañca pahānaṃ vuttamevāti ‘‘lajjī’’tiādi na vuttanti daṭṭhabbaṃ.
ಅಸೇಟ್ಠಚರಿಯನ್ತಿ ಅಸೇಟ್ಠಾನಂ ಚರಿಯಂ, ಅಸೇಟ್ಠಂ ವಾ ಚರಿಯಂ। ಮಿಥುನಾನಂ ವುತ್ತಾಕಾರೇನ ಸದಿಸಭೂತಾನಂ ಅಯನ್ತಿ ಮಿಥುನೋ, ಯಥಾವುತ್ತೋ ದುರಾಚಾರೋ। ಆರಾಚಾರೀ ಮೇಥುನಾತಿ ಏತೇನ – ‘‘ಇಧ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಏಕಚ್ಚೋ…ಪೇ॰… ನ ಹೇವ ಖೋ ಮಾತುಗಾಮೇನ ಸದ್ಧಿಂ ದ್ವಯಂದ್ವಯಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ ಉಚ್ಛಾದನಪರಿಮದ್ದನನ್ಹಾಪನಸಮ್ಬಾಹನಂ ಸಾದಿಯತಿ, ಸೋ ತದಸ್ಸಾದೇತಿ, ತಂ ನಿಕಾಮೇತಿ, ತೇನ ಚ ವಿತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಅ॰ ನಿ॰ ೭.೫೦) ವುತ್ತಾ ಸತ್ತವಿಧಮೇಥುನಸಂಯೋಗಾಪಿ ಪಟಿವಿರತಿ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
Aseṭṭhacariyanti aseṭṭhānaṃ cariyaṃ, aseṭṭhaṃ vā cariyaṃ. Mithunānaṃ vuttākārena sadisabhūtānaṃ ayanti mithuno, yathāvutto durācāro. Ārācārī methunāti etena – ‘‘idha brāhmaṇa, ekacco…pe… na heva kho mātugāmena saddhiṃ dvayaṃdvayasamāpattiṃ samāpajjati, apica kho mātugāmassa ucchādanaparimaddananhāpanasambāhanaṃ sādiyati, so tadassādeti, taṃ nikāmeti, tena ca vittiṃ āpajjatī’’tiādinā (a. ni. 7.50) vuttā sattavidhamethunasaṃyogāpi paṭivirati dassitāti daṭṭhabbaṃ.
ಸಚ್ಚೇನ ಸಚ್ಚನ್ತಿ ಪುರಿಮೇನ ವಚೀಸಚ್ಚೇನ ಪಚ್ಛಿಮಂ ವಚೀಸಚ್ಚಂ ಸನ್ದಹತಿ ಅಸಚ್ಚೇನ ಅನನ್ತರಿಕತ್ತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಹಲಿದ್ದಿರಾಗೋ ವಿಯ ನ ಥಿರಕತೋ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ಥ ಕಥಾಯ ಅನವಟ್ಠಿತಭಾವೇನ ಹಲಿದ್ದಿರಾಗಸದಿಸತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ನ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ। ಪಾಸಾಣಲೇಖಾ ವಿಯಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಸದ್ಧಾ ಅಯತಿ ಪವತ್ತತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಸದ್ಧಾಯೋ, ಸದ್ಧಾಯೋ ಏವ ಸದ್ಧಾಯಿಕೋ ಯಥಾ ‘‘ವೇನಯಿಕೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೬; ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೧೧; ಪಾರಾ॰ ೮), ಸದ್ಧಾಯ ವಾ ಅಯಿತಬ್ಬೋ ಸದ್ಧಾಯಿಕೋ, ಸದ್ಧೇಯ್ಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಆಪಜ್ಜತಿವಿಸಂವಾದನತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
Saccena saccanti purimena vacīsaccena pacchimaṃ vacīsaccaṃ sandahati asaccena anantarikattā. Tenāha ‘‘yo hī’’tiādi. Haliddirāgo viya na thirakato hotīti ettha kathāya anavaṭṭhitabhāvena haliddirāgasadisatā veditabbā, na puggalassa. Pāsāṇalekhā viyāti etthāpi eseva nayo. Saddhā ayati pavattati etthāti saddhāyo, saddhāyo eva saddhāyiko yathā ‘‘venayiko’’ti (ma. ni. 1.246; a. ni. 8.11; pārā. 8), saddhāya vā ayitabbo saddhāyiko, saddheyyoti attho. Vattabbataṃ āpajjativisaṃvādanatoti adhippāyo.
ಅನುಪ್ಪದಾತಾತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೯; ಅ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೪.೧೯೮) ಅನುಬಲಪ್ಪದಾತಾ, ಅನುವತ್ತನವಸೇನ ವಾ ಪದಾತಾ। ಕಸ್ಸ ಪನ ಅನುವತ್ತನಂ ಪದಾನಞ್ಚಾತಿ? ‘‘ಸಹಿತಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಸನ್ಧಾನಸ್ಸಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸನ್ಧಾನಾನುಪ್ಪದಾತಾ’’ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಅನುವತ್ತನವಸೇನ ಸನ್ಧಾನಸ್ಸ ಪದಾನಂ ಆಧಾನಂ, ರಕ್ಖಣಂ ವಾ ದಳ್ಹೀಕರಣಂ ಹೋತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ದ್ವೇ ಜನೇ ಸಮಗ್ಗೇ ದಿಸ್ವಾ’’ತಿಆದಿ। ಆರಮನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಆರಾಮೋ, ರಮಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನಂ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಆ-ಕಾರೇನ ವಿನಾಪಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಮಗ್ಗರಾಮೋತಿಪಿ ಪಾಳಿ, ಅಯಮೇವೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ।
Anuppadātāti (dī. ni. ṭī. 1.9; a. ni. ṭī. 2.4.198) anubalappadātā, anuvattanavasena vā padātā. Kassa pana anuvattanaṃ padānañcāti? ‘‘Sahitāna’’nti vuttattā sandhānassāti viññāyati. Tenāha ‘‘sandhānānuppadātā’’ti. Yasmā pana anuvattanavasena sandhānassa padānaṃ ādhānaṃ, rakkhaṇaṃ vā daḷhīkaraṇaṃ hoti. Tena vuttaṃ ‘‘dve jane samagge disvā’’tiādi. Āramanti etthāti ārāmo, ramitabbaṭṭhānaṃ. Yasmā pana ā-kārena vināpi ayamattho labbhati, tasmā vuttaṃ ‘‘samaggarāmotipi pāḷi, ayamevettha attho’’ti.
ಏತ್ಥಾತಿ –
Etthāti –
‘‘ನೇಲಙ್ಗೋ ಸೇತಪಚ್ಛಾದೋ, ಏಕಾರೋ ವತ್ತತೀ ರಥೋ।
‘‘Nelaṅgo setapacchādo, ekāro vattatī ratho;
ಅನೀಘಂ ಪಸ್ಸ ಆಯನ್ತಂ, ಛಿನ್ನಸೋತಂ ಅಬನ್ಧನ’’ನ್ತಿ॥ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೩೪೭; ಉದಾ॰ ೬೫; ಪೇಟಕೋ॰ ೨೫;ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೯) –
Anīghaṃ passa āyantaṃ, chinnasotaṃ abandhana’’nti. (saṃ. ni. 4.347; udā. 65; peṭako. 25;dī. ni. ṭī. 1.9) –
ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ। ಸೀಲಞ್ಹೇತ್ಥ ‘‘ನೇಲಙ್ಗ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನೇವಾಹ – ಚಿತ್ತೋ ಗಹಪತಿ, ‘‘ನೇಲಙ್ಗನ್ತಿ ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಸೀಲಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೩೪೭; ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೯)। ಸುಕುಮಾರಾತಿ ಅಫರುಸತಾಯ ಮುದುಕಾ। ಪುರಸ್ಸ ಏಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಪುರ-ಸದ್ದೋ ತನ್ನಿವಾಸೀವಾಚಕೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ‘‘ಗಾಮೋ ಆಗತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೯) ವಿಯ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ನಗರವಾಸೀನ’’ನ್ತಿ। ಮನಂ ಅಪ್ಪಾಯತಿ ವಡ್ಢೇತೀತಿ ಮನಾಪಾ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚಿತ್ತವುದ್ಧಿಕರಾ’’ತಿ।
Imissā gāthāya. Sīlañhettha ‘‘nelaṅga’’nti vuttaṃ. Tenevāha – citto gahapati, ‘‘nelaṅganti kho, bhante, sīlānametaṃ adhivacana’’nti (saṃ. ni. 4.347; dī. ni. ṭī. 1.9). Sukumārāti apharusatāya mudukā. Purassa esāti ettha pura-saddo tannivāsīvācako daṭṭhabbo ‘‘gāmo āgato’’tiādīsu (dī. ni. ṭī. 1.9) viya. Tenevāha ‘‘nagaravāsīna’’nti. Manaṃ appāyati vaḍḍhetīti manāpā. Tena vuttaṃ ‘‘cittavuddhikarā’’ti.
ಕಾಲವಾದೀತಿಆದಿ ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪಾಪಟಿವಿರತಸ್ಸ ಪಟಿಪತ್ತಿದಸ್ಸನಂ। ಅತ್ಥಸಂಹಿತಾಪಿ ಹಿ ವಾಚಾ ಅಯುತ್ತಕಾಲಪಯೋಗೇನ ಅತ್ಥಾವಹಾ ನ ಸಿಯಾತಿ ಅನತ್ಥವಿಞ್ಞಾಪನವಾಚಂ ಅನುಲೋಮೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪಂ ಪಜಹನ್ತೇನ ಅಕಾಲವಾದಿತಾ ಪರಿಹರಿತಬ್ಬಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಾಲವಾದೀ’’ತಿ। ಕಾಲೇ ವದನ್ತೇನಪಿ ಉಭಯಾನತ್ಥಸಾಧನತೋ ಅಭೂತಂ ಪರಿವಜ್ಜೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಭೂತವಾದೀ’’ತಿ। ಭೂತಞ್ಚ ವದನ್ತೇನ ಯಂ ಇಧಲೋಕ-ಪರಲೋಕ-ಹಿತಸಮ್ಪಾದಕಂ, ತದೇವ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅತ್ಥವಾದೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತೇನಪಿ ಲೋಕಿಯಧಮ್ಮಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಮೇವ ಅವತ್ವಾ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಂ ಕತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಧಮ್ಮವಾದೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯಥಾ ಚ ಅತ್ಥೋ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಸನ್ನಿಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ, ತಂದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ವಿನಯವಾದೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪಞ್ಚನ್ನಞ್ಹಿ ಸಂವರವಿನಯಾನಂ, ಪಞ್ಚನ್ನಞ್ಚ ಪಹಾನವಿನಯಾನಂ ವಸೇನ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಅತ್ಥೋ ನಿಬ್ಬಾನಾಧಿಗಮಹೇತುಭಾವತೋ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಸನ್ನಿಸ್ಸಿತೋ ಹೋತೀತಿ। ಏವಂ ಗುಣವಿಸೇಸಯುತ್ತೋವ ಅತ್ಥೋ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ದೇಸನಾಕೋಸಲ್ಲೇ ಸತಿ ಸೋಭತಿ, ಕಿಚ್ಚಕರೋ ಚ ಹೋತಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನಿಧಾನವತಿಂ ವಾಚಂ ಭಾಸಿತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇದಾನಿ ತಂ ದೇಸನಾಕೋಸಲ್ಲಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಕಾಲೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಪುಚ್ಛಾದಿವಸೇನ ಹಿ ಓತಿಣ್ಣವಾಚಾವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಏಕಂಸಾದಿಬ್ಯಾಕರಣವಿಭಾಗಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಠಪನಾಹೇತುಉದಾಹರಣಂ ಸಂಸನ್ದನಾದಿಂ ತಂತಂಕಾಲಾನುರೂಪಂ ವಿಭಾವೇನ್ತಿಯಾ ಪರಿಮಿತಪರಿಚ್ಛಿನ್ನರೂಪಾಯ ವಿಪುಲತರ-ಗಮ್ಭೀರೋದಾರ-ಪರಮತ್ಥ-ವಿತ್ಥಾರಸಙ್ಗಾಹಿಕಾಯ ಕಥಾಯ ಞಾಣಬಲಾನುರೂಪಂ ಪರೇ ಯಾಥಾವತೋ ಧಮ್ಮೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇನ್ತೋ ‘‘ದೇಸನಾಕುಸಲೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Kālavādītiādi samphappalāpāpaṭiviratassa paṭipattidassanaṃ. Atthasaṃhitāpi hi vācā ayuttakālapayogena atthāvahā na siyāti anatthaviññāpanavācaṃ anulometi, tasmā samphappalāpaṃ pajahantena akālavāditā pariharitabbāti vuttaṃ ‘‘kālavādī’’ti. Kāle vadantenapi ubhayānatthasādhanato abhūtaṃ parivajjetabbanti āha ‘‘bhūtavādī’’ti. Bhūtañca vadantena yaṃ idhaloka-paraloka-hitasampādakaṃ, tadeva vattabbanti dassetuṃ ‘‘atthavādī’’ti vuttaṃ. Atthaṃ vadantenapi lokiyadhammasannissitameva avatvā lokuttaradhammasannissitaṃ katvā vattabbanti dassanatthaṃ ‘‘dhammavādī’’ti vuttaṃ. Yathā ca attho lokuttaradhammasannissito hoti, taṃdassanatthaṃ ‘‘vinayavādī’’ti vuttaṃ. Pañcannañhi saṃvaravinayānaṃ, pañcannañca pahānavinayānaṃ vasena vuccamāno attho nibbānādhigamahetubhāvato lokuttaradhammasannissito hotīti. Evaṃ guṇavisesayuttova attho vuccamāno desanākosalle sati sobhati, kiccakaro ca hoti, na aññathāti dassetuṃ ‘‘nidhānavatiṃ vācaṃ bhāsitā’’ti vuttaṃ. Idāni taṃ desanākosallaṃ vibhāvetuṃ ‘‘kālenā’’tiādimāha. Pucchādivasena hi otiṇṇavācāvatthusmiṃ ekaṃsādibyākaraṇavibhāgaṃ sallakkhetvā ṭhapanāhetuudāharaṇaṃ saṃsandanādiṃ taṃtaṃkālānurūpaṃ vibhāventiyā parimitaparicchinnarūpāya vipulatara-gambhīrodāra-paramattha-vitthārasaṅgāhikāya kathāya ñāṇabalānurūpaṃ pare yāthāvato dhamme patiṭṭhāpento ‘‘desanākusalo’’ti vuccatīti evamettha atthayojanā veditabbā.
೨೯೩. ಏವಂ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸತ್ತ ಮೂಲಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ವಿಭಾವೇತ್ವಾ ಸತಿಪಿ ಅಭಿಜ್ಝಾದಿಪಹಾನಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಜಾಗರಿಯಾನುಯೋಗಾದಿಕೇ ಉತ್ತರದೇಸನಾಯಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ತಂ ಪರಿಹರಿತ್ವಾ ಆಚಾರಸೀಲಸ್ಸೇವ ವಿಭಜನವಸೇನ ಪಾಳಿ ಪವತ್ತಾತಿ ತದತ್ಥಂ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ಬೀಜಗಾಮಭೂತಗಾಮಸಮಾರಮ್ಭಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಬೀಜಾನಂ ಗಾಮೋ ಸಮೂಹೋ ಬೀಜಗಾಮೋ। ಭೂತಾನಂ ಜಾತಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಾನಂ ರುಕ್ಖಗಚ್ಛಲತಾದೀನಂ ಸಮೂಹೋ ಭೂತಗಾಮೋ। ನನು ಚ ರುಕ್ಖಾದಯೋ ಚಿತ್ತರಹಿತತಾಯ ನ ಜೀವಾ, ಚಿತ್ತರಹಿತತಾ ಚ ಪರಿಪ್ಫನ್ದಾಭಾವತೋ ಛಿನ್ನೇ ವಿರುಹನತೋ ವಿಸದಿಸಜಾತಿಕಭಾವತೋ ಚತುಯೋನಿಅಪರಿಯಾಪನ್ನತೋ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ವುಡ್ಢಿ ಪನ ಪವಾಳಸಿಲಾಲವಣಾನಮ್ಪಿ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ನ ತೇಸಂ ಜೀವಭಾವೇ ಕಾರಣಂ, ವಿಸಯಗ್ಗಹಣಞ್ಚ ನೇಸಂ ಪರಿಕಪ್ಪನಾಮತ್ತಂ ಸುಪನಂ ವಿಯ ಚಿಞ್ಚಾದೇನಂ, ತಥಾ ದೋಹಳಾದಯೋ, ತತ್ಥ ಕಸ್ಮಾ ಬೀಜಗಾಮಭೂತಗಾಮಸಮಾರಮ್ಭಾ ಪಟಿವಿರತಿ ಇಚ್ಛಿತಾತಿ? ಸಮಣಸಾರುಪ್ಪತೋ ತನ್ನಿವಾಸಿಸತ್ತಾನುರಕ್ಖಣತೋ ಚ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಜೀವಸಞ್ಞಿನೋ ಹಿ ಮೋಘಪುರಿಸ ಮನುಸ್ಸಾ ರುಕ್ಖಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಪಾಚಿ॰ ೮೯)।
293. Evaṃ paṭipāṭiyā satta mūlasikkhāpadāni vibhāvetvā satipi abhijjhādipahānaindriyasaṃvarasatisampajaññajāgariyānuyogādike uttaradesanāyaṃ vibhāvetuṃ taṃ pariharitvā ācārasīlasseva vibhajanavasena pāḷi pavattāti tadatthaṃ vivarituṃ ‘‘bījagāmabhūtagāmasamārambhā’’tiādi vuttaṃ. Tattha bījānaṃ gāmo samūho bījagāmo. Bhūtānaṃ jātānaṃ nibbattānaṃ rukkhagacchalatādīnaṃ samūho bhūtagāmo. Nanu ca rukkhādayo cittarahitatāya na jīvā, cittarahitatā ca paripphandābhāvato chinne viruhanato visadisajātikabhāvato catuyoniapariyāpannato ca veditabbā, vuḍḍhi pana pavāḷasilālavaṇānampi vijjatīti na tesaṃ jīvabhāve kāraṇaṃ, visayaggahaṇañca nesaṃ parikappanāmattaṃ supanaṃ viya ciñcādenaṃ, tathā dohaḷādayo, tattha kasmā bījagāmabhūtagāmasamārambhā paṭivirati icchitāti? Samaṇasāruppato tannivāsisattānurakkhaṇato ca. Tenevāha – ‘‘jīvasaññino hi moghapurisa manussā rukkhasmi’’ntiādi (pāci. 89).
ಮೂಲಮೇವ ಬೀಜಂ ಮೂಲಬೀಜಂ, ಮೂಲಬೀಜಂ ಏತಸ್ಸಾತಿಪಿ ಮೂಲಬೀಜಂ। ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಫಳುಬೀಜನ್ತಿ ಪಬ್ಬಬೀಜಂ। ಪಚ್ಚಯನ್ತರಸಮವಾಯೇ ಸದಿಸಫಲುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಿಸೇಸಕಾರಣಭಾವತೋ ವಿರುಹಣಸಮತ್ಥೇ ಸಾರಫಲೇ ನಿರುಳ್ಹೋ ಬೀಜಸದ್ದೋ ತದತ್ಥಸಂಸಿದ್ಧಿಯಾ ಮೂಲಾದೀಸುಪಿ ಕೇಸುಚಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಮೂಲಾದಿತೋ ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ಏಕೇನ ಬೀಜ-ಸದ್ದೇನ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಬೀಜಬೀಜ’’ನ್ತಿ ‘‘ರೂಪರೂಪಂ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೪೪೯), ದುಕ್ಖದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೩೨೭; ೫.೧೬೫; ನೇತ್ತಿ॰ ೧೧) ಚ ಯಥಾ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಬೀಜಗಾಮಭೂತಗಾಮಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಬೀಜಗಾಮೋ ಏವ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋತಿ? ನ ಖೋ ಪನೇತಂ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ನನು ಅವೋಚುಮ್ಹ – ‘‘ಮೂಲಮೇವ ಬೀಜಂ ಮೂಲಬೀಜಂ, ಮೂಲಬೀಜಂ ಏತಸ್ಸಾತಿಪಿ ಮೂಲಬೀಜ’’ನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಪುರಿಮೇನ ಬೀಜಗಾಮೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ, ದುತಿಯೇನ ಭೂತಗಾಮೋ, ದುವಿಧೋಪೇಸ ಮೂಲಬೀಜಞ್ಚ ಮೂಲಬೀಜಞ್ಚ ಮೂಲಬೀಜನ್ತಿ ಸಾಮಞ್ಞನಿದ್ದೇಸೇನ, ಏಕಸೇಸನಯೇನ ವಾ ಉದ್ದಿಟ್ಠೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಪಞ್ಚವಿಧಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ। ನೀಲತಿಣರುಕ್ಖಾದಿಕಸ್ಸಾತಿ ಅಲ್ಲತಿಣಸ್ಸ ಚೇವ ಅಲ್ಲರುಕ್ಖಾದಿಕಸ್ಸ ಚ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಓಸಧಿಗಚ್ಛಲತಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ।
Mūlameva bījaṃ mūlabījaṃ, mūlabījaṃ etassātipi mūlabījaṃ. Sesesupi eseva nayo. Phaḷubījanti pabbabījaṃ. Paccayantarasamavāye sadisaphaluppattiyā visesakāraṇabhāvato viruhaṇasamatthe sāraphale niruḷho bījasaddo tadatthasaṃsiddhiyā mūlādīsupi kesuci pavattatīti mūlādito nivattanatthaṃ ekena bīja-saddena visesetvā vuttaṃ ‘‘bījabīja’’nti ‘‘rūparūpaṃ (visuddhi. 2.449), dukkhadukkha’’nti (saṃ. ni. 4.327; 5.165; netti. 11) ca yathā. Kasmā panettha bījagāmabhūtagāmaṃ uddharitvā bījagāmo eva niddiṭṭhoti? Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ, nanu avocumha – ‘‘mūlameva bījaṃ mūlabījaṃ, mūlabījaṃ etassātipi mūlabīja’’nti. Tattha purimena bījagāmo niddiṭṭho, dutiyena bhūtagāmo, duvidhopesa mūlabījañca mūlabījañca mūlabījanti sāmaññaniddesena, ekasesanayena vā uddiṭṭhoti veditabbo. Tenevāha ‘‘pañcavidhassā’’tiādi. Nīlatiṇarukkhādikassāti allatiṇassa ceva allarukkhādikassa ca. Ādi-saddena osadhigacchalatādīnaṃ saṅgaho.
ಏಕಂ ಭತ್ತಂ ಏಕಭತ್ತಂ, ತಂ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಏಕಭತ್ತಿಕೋ। ಸೋ ಪನ ರತ್ತಿಭೋಜನೇನಪಿ ಸಿಯಾತಿ ತನ್ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ಆಹ ‘‘ರತ್ತೂಪರತೋ’’ತಿ। ಏವಮ್ಪಿ ಅಪರಣ್ಹಭೋಜೀಪಿ ಸಿಯಾ ಏಕಭತ್ತಿಕೋತಿ ತನ್ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ‘‘ವಿರತೋ ವಿಕಾಲಭೋಜನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅರುಣುಗ್ಗಮನಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಾ ಅಯಂ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ಅರಿಯಾನಂ ಆಚಿಣ್ಣಸಮಾಚಿಣ್ಣೋ ಭೋಜನಸ್ಸ ಕಾಲೋ ನಾಮ, ತದಞ್ಞೋ ವಿಕಾಲೋ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ದುತಿಯಪದೇನ ರತ್ತಿಭೋಜನಸ್ಸ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೇ ಯಾವ ಸೂರಿಯತ್ಥಙ್ಗಮನಾ ಭೋಜನಂ ವಿಕಾಲಭೋಜನಂ ನಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
Ekaṃ bhattaṃ ekabhattaṃ, taṃ assa atthīti ekabhattiko. So pana rattibhojanenapi siyāti tannivattanatthaṃ āha ‘‘rattūparato’’ti. Evampi aparaṇhabhojīpi siyā ekabhattikoti tannivattanatthaṃ ‘‘virato vikālabhojanā’’ti vuttaṃ. Aruṇuggamanakālato paṭṭhāya yāva majjhanhikā ayaṃ buddhādīnaṃ ariyānaṃ āciṇṇasamāciṇṇo bhojanassa kālo nāma, tadañño vikālo. Aṭṭhakathāyaṃ pana dutiyapadena rattibhojanassa paṭikkhittattā ‘‘atikkante majjhanhike yāva sūriyatthaṅgamanā bhojanaṃ vikālabhojanaṃ nāmā’’ti vuttaṃ.
‘‘ಸಬ್ಬಪಾಪಸ್ಸ ಅಕರಣ’’ನ್ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೯೦; ಧ॰ ಪ॰ ೧೮೩; ನೇತ್ತಿ॰ ೩೦, ೫೦, ೧೧೬, ೧೨೪) ಭಗವತೋ ಸಾಸನಂ ಅಚ್ಚನ್ತರಾಗುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ನಚ್ಚಾದಿದಸ್ಸನಂ ನ ಅನುಲೋಮೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಾಸನಸ್ಸ ಅನನುಲೋಮತ್ತಾ’’ತಿ। ಅತ್ತನಾ ಪಯೋಜಿಯಮಾನಂ, ಪರೇಹಿ ಪಯೋಜಾಪಿಯಮಾನಞ್ಚ ನಚ್ಚಂ ನಚ್ಚಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ಪಾಳಿಯಂ ಏಕೇನೇವ ನಚ್ಚ-ಸದ್ದೇನ ಗಹಿತಂ, ತಥಾ ಗೀತವಾದಿತ-ಸದ್ದೇನ ಚಾತಿ ಆಹ ‘‘ನಚ್ಚನನಚ್ಚಾಪನಾದಿವಸೇನಾ’’ತಿ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಗಾಯನಗಾಯಾಪನವಾದನವಾದಾಪನಾನಿ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ। ದಸ್ಸನೇನ ಚೇತ್ಥ ಸವನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತಂ ವಿರೂಪೇಕಸೇಸನಯೇನ । ಯಥಾಸಕಂ ವಿಸಯಸ್ಸ ಆಲೋಚನಸಭಾವತಾಯ ವಾ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ಸವನಕಿರಿಯಾಯಪಿ ದಸ್ಸನಸಙ್ಖೇಪಸಬ್ಭಾವತೋ ‘‘ದಸ್ಸನಾ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪಞ್ಚಹಿ ವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ನ ಕಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿವಿಜಾನಾತಿ ಅಞ್ಞತ್ರ ಅಭಿನಿಪಾತಮತ್ತಾ’’ತಿ। ಅವಿಸೂಕಭೂತಸ್ಸ ಗೀತಸ್ಸ ಸವನಂ ಕದಾಚಿ ವಟ್ಟತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಸೂಕಭೂತಾ ದಸ್ಸನಾ’’ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ಪರಮತ್ಥಜೋತಿಕಾಯಂ ಖುದ್ದಕಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಖು॰ ಪಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.ಪಚ್ಛಿಮಪಞ್ಚಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ) ‘‘ಧಮ್ಮೂಪಸಂಹಿತಂ ಗೀತಂ ವಟ್ಟತಿ, ಗೀತೂಪಸಂಹಿತೋ ಧಮ್ಮೋ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ। ಯಂ ಕಿಞ್ಚೀತಿ ಗನ್ಥಿತಂ ವಾ ಅಗನ್ಥಿತಂ ವಾ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪುಪ್ಫಂ। ಗನ್ಧಜಾತನ್ತಿ ಗನ್ಧಜಾತಿಕಂ। ತಸ್ಸಪಿ ‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ಪಿಸಿತಸ್ಸ ಅಪಿಸಿತಸ್ಸಪಿ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ವಿಲೇಪನಾದಿ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
‘‘Sabbapāpassa akaraṇa’’ntiādinayappavattaṃ (dī. ni. 2.90; dha. pa. 183; netti. 30, 50, 116, 124) bhagavato sāsanaṃ accantarāguppattiyā naccādidassanaṃ na anulometīti āha ‘‘sāsanassa ananulomattā’’ti. Attanā payojiyamānaṃ, parehi payojāpiyamānañca naccaṃ naccabhāvasāmaññena pāḷiyaṃ ekeneva nacca-saddena gahitaṃ, tathā gītavādita-saddena cāti āha ‘‘naccananaccāpanādivasenā’’ti. Ādi-saddena gāyanagāyāpanavādanavādāpanāni saṅgayhanti. Dassanena cettha savanampi saṅgahitaṃ virūpekasesanayena . Yathāsakaṃ visayassa ālocanasabhāvatāya vā pañcannaṃ viññāṇānaṃ savanakiriyāyapi dassanasaṅkhepasabbhāvato ‘‘dassanā’’icceva vuttaṃ. Tenāha ‘‘pañcahi viññāṇehi na kañci dhammaṃ paṭivijānāti aññatra abhinipātamattā’’ti. Avisūkabhūtassa gītassa savanaṃ kadāci vaṭṭatīti āha ‘‘visūkabhūtā dassanā’’ti. Tathā hi vuttaṃ paramatthajotikāyaṃ khuddakaṭṭhakathāyaṃ (khu. pā. aṭṭha. 2.pacchimapañcasikkhāpadavaṇṇanā) ‘‘dhammūpasaṃhitaṃ gītaṃ vaṭṭati, gītūpasaṃhito dhammo na vaṭṭatī’’ti. Yaṃ kiñcīti ganthitaṃ vā aganthitaṃ vā yaṃ kiñci pupphaṃ. Gandhajātanti gandhajātikaṃ. Tassapi ‘‘yaṃ kiñcī’’ti vacanato pisitassa apisitassapi yassa kassaci vilepanādi na vaṭṭatīti dasseti.
ಉಚ್ಚಾತಿ ಉಚ್ಚ-ಸದ್ದೇನ ಸಮಾನತ್ಥಂ ಏಕಂ ಸದ್ದನ್ತರಂ। ಸೇತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಸಯನಂ। ಉಚ್ಚಾಸಯನಂ ಮಹಾಸಯನಞ್ಚ ಸಮಣಸಾರುಪ್ಪರಹಿತಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಮಾಣಾತಿಕ್ಕನ್ತಂ ಅಕಪ್ಪಿಯತ್ಥರಣ’’ನ್ತಿ। ಆಸನಞ್ಚೇತ್ಥ ಸಯನೇನೇವ ಸಙ್ಗಹಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಆಧಾರೇ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೇ ತದಾಧಾರಾ ಕಿರಿಯಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಉಚ್ಚಾಸಯನಮಹಾಸಯನಾ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ತದುಪಭೋಗಭೂತನಿಸಜ್ಜಾನಿಪಜ್ಜನೇಹಿ ವಿರತಿ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅಥ ವಾ ಉಚ್ಚಾಸಯನಮಹಾಸಯನಞ್ಚ ಉಚ್ಚಾಸಯನಮಹಾಸಯನಞ್ಚ ಉಚ್ಚಾಸಯನಮಹಾಸಯನನ್ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಏಕಸೇಸೇನ ಅಯಂ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ ಯಥಾ ‘‘ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಾ ಸಳಾಯತನ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೨೬; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧; ಉದಾ॰ ೧), ಆಸನಕಿರಿಯಾಪುಬ್ಬಕತ್ತಾ ವಾ ಸಯನಕಿರಿಯಾಯ ಸಯನಗ್ಗಹಣೇನ ಆಸನಮ್ಪಿ ಗಹಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Uccāti ucca-saddena samānatthaṃ ekaṃ saddantaraṃ. Seti etthāti sayanaṃ. Uccāsayanaṃ mahāsayanañca samaṇasārupparahitaṃ adhippetanti āha ‘‘pamāṇātikkantaṃ akappiyattharaṇa’’nti. Āsanañcettha sayaneneva saṅgahitanti daṭṭhabbaṃ. Yasmā pana ādhāre paṭikkhitte tadādhārā kiriyā paṭikkhittāva hoti, tasmā ‘‘uccāsayanamahāsayanā’’icceva vuttaṃ, atthato pana tadupabhogabhūtanisajjānipajjanehi virati dassitāti daṭṭhabbaṃ. Atha vā uccāsayanamahāsayanañca uccāsayanamahāsayanañca uccāsayanamahāsayananti etasmiṃ atthe ekasesena ayaṃ niddeso kato yathā ‘‘nāmarūpapaccayā saḷāyatana’’nti (ma. ni. 3.126; saṃ. ni. 2.1; udā. 1), āsanakiriyāpubbakattā vā sayanakiriyāya sayanaggahaṇena āsanampi gahitanti veditabbaṃ.
ದಾರುಮಾಸಕೋತಿ ಯೇ ವೋಹಾರಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಇತಿ-ಸದ್ದೇನ ಏವಂಪಕಾರೇ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಞ್ಞೇಹಿ ಗಾಹಾಪನೇ ಉಪನಿಕ್ಖಿತ್ತಸಾದಿಯನೇ ಚ ಪಟಿಗ್ಗಹಣತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಆಹ ‘‘ನೇವ ನಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ನ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾಪೇತಿ, ನ ಉಪನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಸಾದಿಯತೀ’’ತಿ। ಅಥ ವಾ ತಿವಿಧಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ಕಾಯೇನ ವಾಚಾಯ ಮನಸಾತಿ। ತತ್ಥ ಕಾಯೇನ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹನಂ, ವಾಚಾಯ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ಉಗ್ಗಹಾಪನಂ, ಮನಸಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ಸಾದಿಯನನ್ತಿ ತಿವಿಧಮ್ಪಿ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ಏಕಜ್ಝಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಪಟಿಗ್ಗಹಣಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ನೇವ ನಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾತೀ’’ತಿಆದಿ। ಏಸ ನಯೋ ಆಮಕಧಞ್ಞಪಟಿಗ್ಗಹಣಾತಿಆದೀಸುಪಿ। ನೀವಾರಾದಿಉಪಧಞ್ಞಸ್ಸ ಸಾಲಿಆದಿಮೂಲಧಞ್ಞನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸತ್ತವಿಧಸ್ಸಾ’’ತಿ। ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಞ್ಚ ವಸಾನಿ ಭೇಸಜ್ಜಾನಿ ಅಚ್ಛವಸಂ ಮಚ್ಛವಸಂ ಸುಸುಕಾವಸಂ ಸುಕರವಸಂ ಗದ್ರಭವಸ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೨೬೨) ವುತ್ತತ್ತಾ ಇದಂ ಓದಿಸ್ಸ ಅನುಞ್ಞಾತಂ ನಾಮ, ತಸ್ಸ ಪನ ‘‘ಕಾಲೇ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೨೬೨) ವುತ್ತತ್ತಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ವಟ್ಟತಿ। ಸತಿ ಪಚ್ಚಯೇತಿ ಆಹ ‘‘ಅಞ್ಞತ್ರ ಓದಿಸ್ಸ ಅನುಞ್ಞಾತಾ’’ತಿ।
Dārumāsakoti ye vohāraṃ gacchantīti iti-saddena evaṃpakāre dasseti. Aññehi gāhāpane upanikkhittasādiyane ca paṭiggahaṇattho labbhatīti āha ‘‘neva naṃ uggaṇhāti, na uggaṇhāpeti, na upanikkhittaṃ sādiyatī’’ti. Atha vā tividhaṃ paṭiggahaṇaṃ kāyena vācāya manasāti. Tattha kāyena paṭiggahaṇaṃ uggaṇhanaṃ, vācāya paṭiggahaṇaṃ uggahāpanaṃ, manasā paṭiggahaṇaṃ sādiyananti tividhampi paṭiggahaṇaṃ ekajjhaṃ gahetvā ‘‘paṭiggahaṇā’’ti vuttanti āha ‘‘neva naṃ uggaṇhātī’’tiādi. Esa nayo āmakadhaññapaṭiggahaṇātiādīsupi. Nīvārādiupadhaññassa sāliādimūladhaññantogadhattā vuttaṃ ‘‘sattavidhassā’’ti. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, pañca vasāni bhesajjāni acchavasaṃ macchavasaṃ susukāvasaṃ sukaravasaṃ gadrabhavasa’’nti (mahāva. 262) vuttattā idaṃ odissa anuññātaṃ nāma, tassa pana ‘‘kāle paṭiggahita’’nti (mahāva. 262) vuttattā paṭiggahaṇaṃ vaṭṭati. Sati paccayeti āha ‘‘aññatra odissa anuññātā’’ti.
ಸರೂಪೇನ ವಞ್ಚನಂ ರೂಪಕೂಟಂ, ಪತಿರೂಪೇನ ವಞ್ಚನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಙ್ಗೇನ ಅತ್ತನೋ ಸರೀರಾವಯವೇನ ವಞ್ಚನಂ ಅಙ್ಗಕೂಟಂ। ಗಹಣವಸೇನ ವಞ್ಚನಂ ಗಹಣಕೂಟಂ। ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ಕತ್ವಾ ವಞ್ಚನಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಕೂಟಂ। ಅಕ್ಕಮತೀತಿ ನಿಪ್ಪೀಳೇತಿ, ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಅಕ್ಕಮತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
Sarūpena vañcanaṃ rūpakūṭaṃ, patirūpena vañcanāti attho. Aṅgena attano sarīrāvayavena vañcanaṃ aṅgakūṭaṃ. Gahaṇavasena vañcanaṃ gahaṇakūṭaṃ. Paṭicchannaṃ katvā vañcanaṃ paṭicchannakūṭaṃ. Akkamatīti nippīḷeti, pubbabhāge akkamatīti sambandho.
ಹದಯನ್ತಿ ನಾಳಿಆದೀನಂ ಮಾನಭಾಜನಾನಂ ಅಬ್ಭನ್ತರಂ। ತಿಲಾದೀನಂ ನಾಳಿಆದೀಹಿ ಮಿನನಕಾಲೇ ಉಸ್ಸಾಪಿತಸಿಖಾಯೇವ ಸಿಖಾ। ಸಿಖಾಭೇದೋ ತಸ್ಸಾಹಾಪನಂ।
Hadayanti nāḷiādīnaṃ mānabhājanānaṃ abbhantaraṃ. Tilādīnaṃ nāḷiādīhi minanakāle ussāpitasikhāyeva sikhā. Sikhābhedo tassāhāpanaṃ.
ಕೇಚೀತಿ ಸಾರಸಮಾಸಾಚರಿಯಾ, ಉತ್ತರವಿಹಾರವಾಸಿನೋ ಚ। ವಧೋತಿ ಮುಟ್ಠಿಪಹಾರಕಸಾತಾಳನಾದೀಹಿ ವಿಹೇಸನಂ, ವಿಬಾಧನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಹೇಠನತ್ಥೋಪಿ ಹಿ ವಧ-ಸದ್ದೋ ದಿಸ್ಸತಿ ‘‘ಅತ್ತಾನಂವಧಿತ್ವಾ ವಧಿತ್ವಾ ರೋದತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾಚಿ॰ ೮೭೯, ೮೮೧)। ಯಥಾ ಹಿ ಅಪರಿಗ್ಗಹಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇ ಸತಿಪಿ ಪಬ್ಬಜಿತೇಹಿ ಅಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಬ್ಬವತ್ಥುವಿಭಾಗಸನ್ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಇತ್ಥಿಕುಮಾರಿದಾಸಿದಾಸಾದಯೋ ವಿಭಾಗೇನ ವುತ್ತಾ। ಏವಂ ಪರಸ್ಸ ಹರಣಭಾವತೋ ಅದಿನ್ನಾದಾನಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇ ಸತಿಪಿ ತುಲಾಕೂಟಾದಯೋ ಅದಿನ್ನಾದಾನವಿಸೇಸಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವಿಭಾಗೇನ ವುತ್ತಾ, ನ ಏವಂ ಪಾಣಾತಿಪಾತಪರಿಯಾಯಸ್ಸ ವಧಸ್ಸ ಪುನ ಗಹಣೇ ಪಯೋಜನಂ ಅತ್ಥಿ, ತತ್ಥ ಸಯಂಕಾರೋ, ಇಧ ಪರಂಕಾರೋತಿ ಚ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ ‘‘ಕಾಯವಚೀಪಯೋಗಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಚೇತನಾ ಛಪ್ಪಯೋಗಾ’’ತಿ ವಚನತೋ। ತಸ್ಮಾ ಯಥಾವುತ್ತೋ ಏವೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ಯುತ್ತೋ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ವಧೋತಿ ಮಾರಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಮ್ಪಿ ಪೋಥನಮೇವ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ಚ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತುಂ ಮಾರಣ-ಸದ್ದಸ್ಸಪಿ ವಿಹಿಂಸನೇ ದಿಸ್ಸನತೋ।
Kecīti sārasamāsācariyā, uttaravihāravāsino ca. Vadhoti muṭṭhipahārakasātāḷanādīhi vihesanaṃ, vibādhananti attho. Viheṭhanatthopi hi vadha-saddo dissati ‘‘attānaṃvadhitvā vadhitvā rodatī’’tiādīsu (pāci. 879, 881). Yathā hi apariggahabhāvasāmaññe satipi pabbajitehi appaṭiggahitabbavatthuvibhāgasandassanatthaṃ itthikumāridāsidāsādayo vibhāgena vuttā. Evaṃ parassa haraṇabhāvato adinnādānabhāvasāmaññe satipi tulākūṭādayo adinnādānavisesabhāvadassanatthaṃ vibhāgena vuttā, na evaṃ pāṇātipātapariyāyassa vadhassa puna gahaṇe payojanaṃ atthi, tattha sayaṃkāro, idha paraṃkāroti ca na sakkā vattuṃ ‘‘kāyavacīpayogasamuṭṭhāpikā cetanā chappayogā’’ti vacanato. Tasmā yathāvutto evettha attho yutto. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘vadhoti māraṇa’’nti vuttaṃ, tampi pothanameva sandhāyāti ca sakkā viññātuṃ māraṇa-saddassapi vihiṃsane dissanato.
೨೯೪. ಚೀವರಪಿಣ್ಡಪಾತಾನಂ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಕಾಯಕುಚ್ಛಿಪರಿಹರಣಮತ್ತಜೋತನಾಯಂ ಅವಿಸೇಸತೋ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ಪರಿಕ್ಖಾರಾನಂ ಅನ್ತರೇ ತಪ್ಪಯೋಜನತಾ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತೇ ಸಬ್ಬೇಪೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಏತೇಪೀತಿ ನವಪರಿಕ್ಖಾರಿಕಾದಯೋಪಿ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಾವ ಸನ್ತುಟ್ಠಾವ। ನ ಹಿ ತತ್ಥಕೇನ ಮಹಿಚ್ಛತಾ, ಅಸನ್ತುಟ್ಠಿತಾ ವಾ ಹೋತೀತಿ।
294. Cīvarapiṇḍapātānaṃ yathākkamaṃ kāyakucchipariharaṇamattajotanāyaṃ avisesato aṭṭhannaṃ parikkhārānaṃ antare tappayojanatā sambhavatīti dassento ‘‘te sabbepī’’tiādimāha. Etepīti navaparikkhārikādayopi appicchāva santuṭṭhāva. Na hi tatthakena mahicchatā, asantuṭṭhitā vā hotīti.
ಚತೂಸು ದಿಸಾಸು ಸುಖಂ ವಿಹರತಿ, ತತೋ ಏವ ಸುಖವಿಹಾರಟ್ಠಾನಭೂತಾ ಚತಸ್ಸೋ ದಿಸಾ ಅಸ್ಸ ಸನ್ತೀತಿ ವಾ ಚಾತುದ್ದಿಸೋ। ತತ್ಥ ಚಾಯಂ ಸತ್ತೇ ವಾ ಸಙ್ಖಾರೇ ವಾ ಭಯೇನ ನ ಪಟಿಹಞ್ಞತೀತಿ ಅಪ್ಪಟಿಘೋ। ದ್ವಾದಸವಿಧಸ್ಸ ಸನ್ತೋಸಸ್ಸ ವಸೇನ ಸನ್ತುಸ್ಸನಕೋ ಸನ್ತುಸ್ಸಮಾನೋ। ಇತರೀತರೇನಾತಿ ಉಚ್ಚಾವಚೇನ। ಪರಿಸ್ಸಯಾನಂ ಬಾಹಿರಾನಂ ಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘಾದೀನಂ, ಅಬ್ಭನ್ತರಾನಞ್ಚ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದೀನಂ ಕಾಯಚಿತ್ತುಪದ್ದವಾನಂ ಅಭಿಭವನತೋ ಪರಿಸ್ಸಯಾನಂ ಸಹಿತಾ। ಥದ್ಧಭಾವಕರಭಯಾಭಾವೇನ ಅಚ್ಛಮ್ಭೀ। ಏಕೋ ಅಸಹಾಯೋ। ತತೋ ಏವ ಖಗ್ಗಮಿಗಸಿಙ್ಗಸದಿಸತಾಯ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ ಚರೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Catūsu disāsu sukhaṃ viharati, tato eva sukhavihāraṭṭhānabhūtā catasso disā assa santīti vā cātuddiso. Tattha cāyaṃ satte vā saṅkhāre vā bhayena na paṭihaññatīti appaṭigho. Dvādasavidhassa santosassa vasena santussanako santussamāno. Itarītarenāti uccāvacena. Parissayānaṃ bāhirānaṃ sīhabyagghādīnaṃ, abbhantarānañca kāmacchandādīnaṃ kāyacittupaddavānaṃ abhibhavanato parissayānaṃ sahitā. Thaddhabhāvakarabhayābhāvena acchambhī. Eko asahāyo. Tato eva khaggamigasiṅgasadisatāya khaggavisāṇakappo careyyāti attho.
ಛಿನ್ನಪಕ್ಖೋ , ಅಸಞ್ಜಾತಪಕ್ಖೋ ವಾ ಸಕುಣೋ ಗನ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ‘‘ಪಕ್ಖೀ ಸಕುಣೋ’’ತಿ ಪಕ್ಖಿ-ಸದ್ದೇನ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ಸಕುಣೋ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪಕ್ಖಯುತ್ತೋ ಸಕುಣೋ’’ತಿ। ಯಸ್ಸ ಸನ್ನಿಧಿಕಾರಪರಿಭೋಗೋ ಕಿಞ್ಚಿ ಠಪೇತಬ್ಬಂ ಸಾಪೇಕ್ಖಾಯ ಠಪನಞ್ಚ ನತ್ಥಿ, ತಾದಿಸೋ ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಅರಿಯನ್ತಿ ಅಪೇನ್ತಿ ತತೋ ದೋಸಾ, ತೇಹಿ ವಾ ಆರಕಾತಿ ಅರಿಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅರಿಯೇನಾತಿ ನಿದ್ದೋಸೇನಾ’’ತಿ। ಅಜ್ಝತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ತನಿ। ನಿದ್ದೋಸಸುಖನ್ತಿ ನಿರಾಮಿಸಸುಖಂ ಕಿಲೇಸವಜ್ಜರಹಿತತ್ತಾ।
Chinnapakkho , asañjātapakkho vā sakuṇo gantuṃ na sakkotīti ‘‘pakkhī sakuṇo’’ti pakkhi-saddena visesetvā sakuṇo pāḷiyaṃ vuttoti āha ‘‘pakkhayutto sakuṇo’’ti. Yassa sannidhikāraparibhogo kiñci ṭhapetabbaṃ sāpekkhāya ṭhapanañca natthi, tādiso ayaṃ bhikkhūti dassento ‘‘ayaṃ panettha saṅkhepattho’’tiādimāha. Ariyanti apenti tato dosā, tehi vā ārakāti ariyoti āha ‘‘ariyenāti niddosenā’’ti. Ajjhattanti attani. Niddosasukhanti nirāmisasukhaṃ kilesavajjarahitattā.
೨೯೫. ಯಥಾವುತ್ತೇ ಸೀಲಸಂವರೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಸ್ಸೇವ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೋ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ ತದಧಿಟ್ಠಾನತೋ, ತಸ್ಸ ಚ ಪರಿಪಾಲಕಭಾವತೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸೋ ಇಮಿನಾ ಅರಿಯೇನ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ। ಸೇಸಪದೇಸೂತಿ ‘‘ನ ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹೀ ಹೋತೀ’’ತಿಆದೀಸು ಪದೇಸು। ಯಸ್ಮಾ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೧೫) ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸಿನಿಯಂ ಸಂವಣ್ಣನಾಯಂ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ಮಹಾಟೀ॰ ೧.೧೫) ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ರೂಪಾದೀಸು ನಿಮಿತ್ತಾದಿಗ್ಗಾಹಪರಿವಜ್ಜನಲಕ್ಖಣತ್ತಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಸ್ಸ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಅನವಸಿತ್ತಸುಖತಾ ಅವಿಕಿಣ್ಣಸುಖತಾ ಚಸ್ಸ ವುತ್ತಾ।
295. Yathāvutte sīlasaṃvare patiṭṭhitasseva indriyasaṃvaro icchitabbo tadadhiṭṭhānato, tassa ca paripālakabhāvatoti vuttaṃ ‘‘so iminā ariyena sīlakkhandhena samannāgato bhikkhū’’ti. Sesapadesūti ‘‘na nimittaggāhī hotī’’tiādīsu padesu. Yasmā visuddhimagge (visuddhi. 1.15) vuttaṃ, tasmā tassa līnatthappakāsiniyaṃ saṃvaṇṇanāyaṃ (visuddhi. mahāṭī. 1.15) vuttanayeneva veditabbaṃ. Rūpādīsu nimittādiggāhaparivajjanalakkhaṇattā indriyasaṃvarassa kilesehi anavasittasukhatā avikiṇṇasukhatā cassa vuttā.
೨೯೬. ಪಚ್ಚಯಸಮ್ಪತ್ತಿನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯಪಾರಿಪೂರಿಂ। ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋತಿ ಸೀಲಸಂವರೋ ಸನ್ತೋಸೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೋ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞನ್ತಿ ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಅರಞ್ಞವಾಸಸ್ಸ ಸಮ್ಭಾರಾ। ತಿರಚ್ಛಾನಗತೇಹಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಆಪಜ್ಜತಿ ಇಸಿಸಿಙ್ಗಸ್ಸ ಪಿತುಆದಯೋ ವಿಯ। ವನಚರಕೇಹೀತಿ ವನಚರಕಮಾತುಗಾಮೇಹಿ। ಭೇರವಸದ್ದಂ ಸಾವೇನ್ತಿ, ತಾವತಾ ಅಪಲಾಯನ್ತಾನಂ ಹತ್ಥೇಹಿ ಸೀಸಂ…ಪೇ॰… ಕರೋನ್ತಿ। ಪಣ್ಣತ್ತಿವೀತಿಕ್ಕಮಸಙ್ಖಾತಂ ಕಾಳಕಂ ವಾ। ಮಿಚ್ಛಾವಿತಕ್ಕಸಙ್ಖಾತಂ ತಿಲಕಂ ವಾ। ತನ್ತಿ ಪೀತಿಂ ವಿಭೂತಭಾವೇನ ಉಪಟ್ಠಾನತೋ ಖಯತೋ ಸಮ್ಮಸನ್ತೋ।
296.Paccayasampattinti paccayapāripūriṃ. Ime cattāroti sīlasaṃvaro santoso indriyasaṃvaro satisampajaññanti ime cattāro araññavāsassa sambhārā. Tiracchānagatehi vattabbataṃ āpajjati isisiṅgassa pituādayo viya. Vanacarakehīti vanacarakamātugāmehi. Bheravasaddaṃ sāventi, tāvatā apalāyantānaṃ hatthehi sīsaṃ…pe… karonti. Paṇṇattivītikkamasaṅkhātaṃ kāḷakaṃ vā. Micchāvitakkasaṅkhātaṃ tilakaṃ vā. Tanti pītiṃ vibhūtabhāvena upaṭṭhānato khayato sammasanto.
ವಿವಿತ್ತನ್ತಿ ಜನವಿವಿತ್ತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸುಞ್ಞ’’ನ್ತಿ। ಸಾ ಚ ವಿವಿತ್ತತಾ ನಿಸ್ಸದ್ದಭಾವೇನ ಲಕ್ಖಿತಬ್ಬಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಪ್ಪಸದ್ದಂ ಅಪ್ಪನಿಗ್ಘೋಸ’’ನ್ತಿ। ಆವಸಥಭೂತಂ ಸೇನಾಸನಂ ವಿಹರಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ವಿಹಾರಸೇನಾಸನಂ। ಮಸಾರಕಾದಿ ಮಞ್ಚಪೀಠಂ ತತ್ಥ ಅತ್ಥರಿತಬ್ಬಂ ಭಿಸಿಉಪಧಾನಞ್ಚ ಮಞ್ಚಪೀಠಸಮ್ಬನ್ಧಿತೋ ಮಞ್ಚಪೀಠಸೇನಾಸನಂ। ಚಿಮಿಲಿಕಾದಿ ಭೂಮಿಯಂ ಸನ್ಥರಿತಬ್ಬತಾಯ ಸನ್ಥತಸೇನಾಸನಂ। ರುಕ್ಖಮೂಲಾದಿ ಪಟಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನಂ ಚಙ್ಕಮನಾದೀನಂ ಓಕಾಸಭಾವತೋ ಓಕಾಸಸೇನಾಸನಂ।
Vivittanti janavivittaṃ. Tenāha ‘‘suñña’’nti. Sā ca vivittatā nissaddabhāvena lakkhitabbāti āha ‘‘appasaddaṃ appanigghosa’’nti. Āvasathabhūtaṃ senāsanaṃ viharitabbaṭṭhena vihārasenāsanaṃ. Masārakādi mañcapīṭhaṃ tattha attharitabbaṃ bhisiupadhānañca mañcapīṭhasambandhito mañcapīṭhasenāsanaṃ. Cimilikādi bhūmiyaṃ santharitabbatāya santhatasenāsanaṃ. Rukkhamūlādi paṭikkamitabbaṭṭhānaṃ caṅkamanādīnaṃ okāsabhāvato okāsasenāsanaṃ.
‘‘ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಮೇವ ಅನುಚ್ಛವಿಕಭಾವಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಚ್ಛನ್ನನ್ತಿ ಇಟ್ಠಕಛದನಾದಿನಾ ಅನ್ತಮಸೋ ರುಕ್ಖಸಾಖಾಹಿಪಿ ನ ಛನ್ನಂ।
‘‘Anucchavikaṃdassento’’ti vatvā tameva anucchavikabhāvaṃ vibhāvetuṃ ‘‘tattha hī’’tiādi vuttaṃ. Acchannanti iṭṭhakachadanādinā antamaso rukkhasākhāhipi na channaṃ.
ಭತ್ತಸ್ಸ ಪಚ್ಛತೋತಿ ಭತ್ತಭುಞ್ಜನಸ್ಸ ಪಚ್ಛತೋ। ಊರುಬದ್ಧಾಸನನ್ತಿ ಊರೂನಂ ಅಧೋಬನ್ಧನವಸೇನ ನಿಸಜ್ಜಂ। ಹೇಟ್ಠಿಮಕಾಯಸ್ಸ ಅನುಜುಕಟ್ಠಪನಂ ನಿಸಜ್ಜಾವಚನೇನೇವ ಬೋಧಿತನ್ತಿ। ಉಜುಂ ಕಾಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಯ-ಸದ್ದೋ ಉಪರಿಮಕಾಯವಿಸಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪರಿಮಂ ಸರೀರಂ ಉಜುಕಂ ಠಪೇತ್ವಾ’’ತಿ। ತಂ ಪನ ಉಜುಕಟ್ಠಪನಂ ಸರೂಪತೋ ಪಯೋಜನತೋ ಚ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಟ್ಠಾರಸಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ನ ಪಣಮನ್ತೀತಿ ನ ಓಣಮನ್ತಿ। ನ ಪರಿಪತತೀತಿ ನ ವಿಗಚ್ಛತಿ, ವೀಥಿಂ ನ ವಿಲಙ್ಘೇತಿ। ತತೋ ಏವ ಪುಬ್ಬೇನಾಪರಂ ವಿಸೇಸಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವುದ್ಧಿಂ ಫಾತಿಂ ಉಪಗಚ್ಛತಿ। ಮುಖಸಮೀಪೇತಿ ಮುಖಸ್ಸ ಸಮೀಪೇ ನಾಸಿಕಗ್ಗೇ ವಾ ಉತ್ತರೋಟ್ಠೇ ವಾ। ಇಧ ಪರಿ-ಸದ್ದೋ ಅಭಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಮಾನತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾಭಿಮುಖ’’ನ್ತಿ, ಬಹಿದ್ಧಾ ಪುಥುತ್ತಾರಮ್ಮಣತೋ ನಿವಾರೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂಯೇವ ಪುರಕ್ಖತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪರೀತಿ ಪರಿಗ್ಗಹಟ್ಠೋ ‘‘ಪರಿಣಾಯಿಕಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ೧೬) ವಿಯ। ನಿಯ್ಯಾನಟ್ಠೋ ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ನಿಗ್ಗಮನಟ್ಠೋ, ತಸ್ಮಾ ಪರಿಗ್ಗಹಿತನಿಯ್ಯಾನಸತಿನ್ತಿ ಸಬ್ಬಥಾ ಗಹಿತಾಸಮ್ಮೋಸಂ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಸಮ್ಮೋಸಂ ಸತಿಂ ಕತ್ವಾ, ಪರಮಂ ಸತಿನೇಪಕ್ಕಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Bhattassapacchatoti bhattabhuñjanassa pacchato. Ūrubaddhāsananti ūrūnaṃ adhobandhanavasena nisajjaṃ. Heṭṭhimakāyassa anujukaṭṭhapanaṃ nisajjāvacaneneva bodhitanti. Ujuṃ kāyanti ettha kāya-saddo uparimakāyavisayoti āha ‘‘uparimaṃ sarīraṃ ujukaṃ ṭhapetvā’’ti. Taṃ pana ujukaṭṭhapanaṃ sarūpato payojanato ca dassetuṃ ‘‘aṭṭhārasā’’tiādi vuttaṃ. Na paṇamantīti na oṇamanti. Na paripatatīti na vigacchati, vīthiṃ na vilaṅgheti. Tato eva pubbenāparaṃ visesappattiyā kammaṭṭhānaṃ vuddhiṃ phātiṃ upagacchati. Mukhasamīpeti mukhassa samīpe nāsikagge vā uttaroṭṭhe vā. Idha pari-saddo abhi-saddena samānatthoti āha ‘‘kammaṭṭhānābhimukha’’nti, bahiddhā puthuttārammaṇato nivāretvā kammaṭṭhānaṃyeva purakkhatvāti attho. Parīti pariggahaṭṭho ‘‘pariṇāyikā’’tiādīsu (dha. sa. 16) viya. Niyyānaṭṭho paṭipakkhato niggamanaṭṭho, tasmā pariggahitaniyyānasatinti sabbathā gahitāsammosaṃ pariccattasammosaṃ satiṃ katvā, paramaṃ satinepakkaṃ upaṭṭhapetvāti attho.
ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಂ ಅನುಪ್ಪಾದನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತನಂ ನ ಪಟಿಪಕ್ಖೇನ ಸುಪ್ಪಹೀನತಾ। ಪಹೀನತ್ತಾತಿ ಚ ಪಹೀನಸದಿಸತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ಝಾನಸ್ಸ ಅನಧಿಗತತಾ। ತಥಾಪಿ ನಯಿದಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ವಿಯ ಸಭಾವತೋ ವಿಗತಾಭಿಜ್ಝಂ, ಅಥ ಖೋ ಭಾವನಾವಸೇನ। ತೇನಾಹ ‘‘ನ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸದಿಸೇನಾ’’ತಿ। ಏಸೇವ ನಯೋತಿ ಯಥಾ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಸಭಾವೇನ ವಿಗತಾಭಿಜ್ಝಂ ಅಬ್ಯಾಪನ್ನಞ್ಚ, ನ ಭಾವನಾಯ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತತ್ತಾ, ನ ಏವಮಿದಂ। ಇದಂ ಪನ ಚಿತ್ತಂ ಭಾವನಾಯ ಪರಿಸೋಧಿತತ್ತಾ ಅಬ್ಯಾಪನ್ನಂ ವಿಗತಥಿನಮಿದ್ಧಂ ಅನುದ್ಧತಂ ನಿಬ್ಬಿಚಿಕಿಚ್ಛಞ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದಂ ಉಭಯನ್ತಿ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಮಾಹ।
Vikkhambhanavasenāti ettha vikkhambhanaṃ anuppādanaṃ appavattanaṃ na paṭipakkhena suppahīnatā. Pahīnattāti ca pahīnasadisataṃ sandhāya vuttaṃ jhānassa anadhigatatā. Tathāpi nayidaṃ cakkhuviññāṇaṃ viya sabhāvato vigatābhijjhaṃ, atha kho bhāvanāvasena. Tenāha ‘‘na cakkhuviññāṇasadisenā’’ti. Eseva nayoti yathā cakkhuviññāṇaṃ sabhāvena vigatābhijjhaṃ abyāpannañca, na bhāvanāya vikkhambhitattā, na evamidaṃ. Idaṃ pana cittaṃ bhāvanāya parisodhitattā abyāpannaṃ vigatathinamiddhaṃ anuddhataṃ nibbicikicchañcāti attho. Idaṃ ubhayanti satisampajaññamāha.
೨೯೭. ಉಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಾತೇನ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ಉಚ್ಛಿನ್ದನಂ ಪಾತನಞ್ಚ ತಾಸಂ ಪಞ್ಞಾನಂ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತುಂ ಅಪ್ಪದಾನಮೇವ। ಇತಿ ಮಹಗ್ಗತಾನುತ್ತರಪಞ್ಞಾನಂ ಏಕಚ್ಚಾಯ ಚ ಪರಿತ್ತಪಞ್ಞಾಯ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುಭೂತಾ ನೀವರಣಾ ಧಮ್ಮಾ ಇತರಾಯ ಚ ಸಮತ್ಥತಂ ವಿಹನನ್ತಿಯೇವಾತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ದುಬ್ಬಲೀಕರಣಾ ವುತ್ತಾ। ಇದಮ್ಪಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ವೇನೇಯ್ಯಸನ್ತಾನೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪಿಯಮಾನಂ ಞಾಣಂ ಪಜ್ಜತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಞಾಣಪದಂ। ಞಾಣಂ ವಳಞ್ಜೇತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಞಾಣವಳಞ್ಜಂ।
297.Ucchinditvā pātentīti ettha ucchindanaṃ pātanañca tāsaṃ paññānaṃ anuppannānaṃ uppajjituṃ appadānameva. Iti mahaggatānuttarapaññānaṃ ekaccāya ca parittapaññāya anuppattihetubhūtā nīvaraṇā dhammā itarāya ca samatthataṃ vihanantiyevāti paññāya dubbalīkaraṇā vuttā. Idampi paṭhamajjhānaṃ veneyyasantāne patiṭṭhāpiyamānaṃ ñāṇaṃ pajjati etthāti ñāṇapadaṃ. Ñāṇaṃ vaḷañjeti etthāti ñāṇavaḷañjaṃ.
೨೯೯. ನ ತಾವ ನಿಟ್ಠಂ ಗತೋ ಬಾಹಿರಕಾನಂ ಞಾಣೇನ ಅಕ್ಕನ್ತಟ್ಠಾನಾನಿಪಿ ಸಿಯುನ್ತಿ। ಯದಿ ಏವಂ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣೇ ಮಗ್ಗಞಾಣಪದೇ ಕಥಂ ನ ನಿಟ್ಠಙ್ಗತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇಪೀ’’ತಿಆದಿ। ತೀಸು ರತನೇಸು ನಿಟ್ಠಂ ಗತೋ ಹೋತೀತಿ ಬುದ್ಧಸುಬುದ್ಧತಂ ಧಮ್ಮಸುಧಮ್ಮತಂ ಸಙ್ಘಸುಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿತಞ್ಚ ಆರಬ್ಭ ಞಾಣೇನ ನಿಟ್ಠಂ ನಿಚ್ಛಯಂ ಉಪಗತೋ ಹೋತಿ। ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಪಠಮಮಗ್ಗೇನೇವ ಸಬ್ಬಸೋ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಪಹೀನತ್ತಾ ಸಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ಕಙ್ಖಾ ವಾ ವಿಮತಿ ವಾ ನತ್ಥಿ, ತತ್ಥ ಪನ ಯಥಾ ಪಞ್ಞಾವೇಪುಲ್ಲಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಅರಹತೋ ಸವಿಸಯೇ ಞಾಣಂ ಸವಿಸೇಸಂ ಓಗಾಹತಿ, ನ ತಥಾ ಅನಾಗಾಮಿಆದೀನನ್ತಿ ರತನತ್ತಯೇ ಸಾತಿಸಯಂ ಞಾಣನಿಚ್ಛಯಗಮನಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಅಗ್ಗಮಗ್ಗವಸೇನ ತತ್ಥನಿಟ್ಠಾಗಮನಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅವಿಭತ್ತಂ, ತಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವಾತಿ।
299.Natāva niṭṭhaṃ gato bāhirakānaṃ ñāṇena akkantaṭṭhānānipi siyunti. Yadi evaṃ anaññasādhāraṇe maggañāṇapade kathaṃ na niṭṭhaṅgatoti āha ‘‘maggakkhaṇepī’’tiādi. Tīsu ratanesu niṭṭhaṃ gato hotīti buddhasubuddhataṃ dhammasudhammataṃ saṅghasuppaṭipattitañca ārabbha ñāṇena niṭṭhaṃ nicchayaṃ upagato hoti. Kāmañcettha paṭhamamaggeneva sabbaso vicikicchāya pahīnattā sabbassapi ariyasāvakassa kaṅkhā vā vimati vā natthi, tattha pana yathā paññāvepullappattassa arahato savisaye ñāṇaṃ savisesaṃ ogāhati, na tathā anāgāmiādīnanti ratanattaye sātisayaṃ ñāṇanicchayagamanaṃ sandhāya ‘‘aggamaggavasena tatthaniṭṭhāgamanaṃ vutta’’nti vuttaṃ. Yaṃ panettha avibhattaṃ, taṃ suviññeyyamevāti.
ಚೂಳಹತ್ಥಿಪದೋಪಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ।
Cūḷahatthipadopamasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ • Majjhimanikāya / ೭. ಚೂಳಹತ್ಥಿಪದೋಪಮಸುತ್ತಂ • 7. Cūḷahatthipadopamasuttaṃ
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ೭. ಚೂಳಹತ್ಥಿಪದೋಪಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 7. Cūḷahatthipadopamasuttavaṇṇanā
