| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਮਜ੍ਝਿਮਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
੭. ਚੂਲ਼ਹਤ੍ਥਿਪਦੋਪਮਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
7. Cūḷahatthipadopamasuttavaṇṇanā
੨੮੮. ਸੇਤਪਰਿવਾਰੋਤਿ ਸੇਤਪਟਿਚ੍ਛਦੋ, ਸੇਤવਣ੍ਣਾਲਙ੍ਕਾਰੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪੁਬ੍ਬੇ ਪਨ ‘‘ਸੇਤਾਲਙ੍ਕਾਰਾ’’ਤਿ ਅਸ੍ਸਾਲਙ੍ਕਾਰੋ ਗਹਿਤੋ, ਇਧ ਚਕ੍ਕਪਞ੍ਜਰਕੁਬ੍ਬਰਾਦਿਰਥਾવਯવੇਸੁ ਕਾਤਬ੍ਬਾਲਙ੍ਕਾਰੋ। ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇਨਾਤਿ ਏવਂ ‘‘ਸੇਤਾਯ ਸੁਦ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਕਾਰੇਨ ਸਂਯੁਤ੍ਤਮਹਾવਗ੍ਗੇ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੪) વੁਤ੍ਤੇਨ। ਨਾਤਿਮਹਾ ਯੁਦ੍ਧਮਣ੍ਡਲੇ ਸਞ੍ਚਾਰਸੁਖਤ੍ਥਂ। ਯੋਧੋ ਸਾਰਥੀਤਿ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ, ਪਹਰਣਦਾਯਕੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਤਿਣ੍ਣਂ વਾ।
288.Setaparivāroti setapaṭicchado, setavaṇṇālaṅkāroti attho. Pubbe pana ‘‘setālaṅkārā’’ti assālaṅkāro gahito, idha cakkapañjarakubbarādirathāvayavesu kātabbālaṅkāro. Evaṃ vuttenāti evaṃ ‘‘setāya suda’’ntiādinā pakārena saṃyuttamahāvagge (saṃ. ni. 5.4) vuttena. Nātimahā yuddhamaṇḍale sañcārasukhatthaṃ. Yodho sārathīti dvinnaṃ, paharaṇadāyakena saddhiṃ tiṇṇaṃ vā.
ਨਗਰਂ ਪਦਕ੍ਖਿਣਂ ਕਰੋਤਿ ਨਗਰਸੋਭਨਤ੍ਥਂ। ਇਦਂ ਕਿਰ ਤਸ੍ਸ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਜਾਣੁਸ੍ਸੋਣਿਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਰਂ ਜਾਤਿਸਿਦ੍ਧਂ ਪਰਮ੍ਪਰਾਗਤਂ ਚਾਰਿਤ੍ਤਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਇਤੋ ਏਤ੍ਤਕੇਹਿ ਦਿવਸੇਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਚਾਰਿਤ੍ਤવਸੇਨ ਨਗਰવਾਸਿਨੋਪਿ ਤਥਾ ਤਥਾ ਪਟਿਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਪੁਞ੍ਞવਾਦਿਮਙ੍ਗਲਕਥਨੇ ਨਿਯੁਤ੍ਤਾ ਮਾਙ੍ਗਲਿਕਾ। ਸੁવਤ੍ਥਿਪਤ੍ਤਨਾਯ ਸੋવਤ੍ਥਿਕਾ। ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ વਨ੍ਦੀਆਦੀਨਂ ਸਙ੍ਗਹੋ। ਯਸਸਿਰਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਯਸਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਿਰਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਚ, ਪਰਿવਾਰਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਚੇવ વਿਭવਸੋਭਾਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Nagaraṃ padakkhiṇaṃ karoti nagarasobhanatthaṃ. Idaṃ kira tassa brāhmaṇassa jāṇussoṇiṭṭhānantaraṃ jātisiddhaṃ paramparāgataṃ cārittaṃ. Tenāha ‘‘ito ettakehi divasehī’’tiādi. Cārittavasena nagaravāsinopi tathā tathā paṭipajjanti. Puññavādimaṅgalakathane niyuttā māṅgalikā. Suvatthipattanāya sovatthikā. Ādi-saddena vandīādīnaṃ saṅgaho. Yasasirisampattiyāti yasasampattiyā sirisampattiyā ca, parivārasampattiyā ceva vibhavasobhāsampattiyā cāti attho.
ਨਗਰਾਭਿਮੁਖੋ ਪਾਯਾਸਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਭਿਕ੍ਖਾਚਾਰવੇਲਾਯ। ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਮਞ੍ਞੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਮਞ੍ਞੇਤਿ ਇਦਂ ‘‘ਮਞ੍ਞਤੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਮਾਨਤ੍ਥਂ ਨਿਪਾਤਪਦਂ। ਤਸ੍ਸ ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦਂ ਆਨੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤੋਤਿ ਮਞ੍ਞਤੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਅਨੁਮਤਿਪੁਚ੍ਛਾવਸੇਨ ਚੇਤਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਉਦਾਹੁ ਨੋ’’ਤਿ। ‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਤਿ ਭવਂ વਚ੍ਛਾਯਨੋ ਸਮਣਸ੍ਸ ਗੋਤਮਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾવੇਯ੍ਯਤ੍ਤਿਯ’’ਨ੍ਤਿ ਹਿ વੁਤ੍ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਪੁਨ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਮਞ੍ਞੇ’’ਤਿ ਆਹ। ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਭવਂ વਚ੍ਛਾਯਨੋ, ਸਮਣਂ ਗੋਤਮਂ ਪਣ੍ਡਿਤੋਤਿ ਮਞ੍ਞਤਿ, ਉਦਾਹੁ ਨੋ’’ਤਿ, ਯਥਾ ਤੇ ਖਮੇਯ੍ਯ, ਤਥਾ ਨਂ ਕਥੇਹੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।
Nagarābhimukhopāyāsi attano bhikkhācāravelāya. Paṇḍito maññeti ettha maññeti idaṃ ‘‘maññatī’’ti iminā samānatthaṃ nipātapadaṃ. Tassa iti-saddaṃ ānetvā atthaṃ dassento ‘‘paṇḍitoti maññatī’’ti āha. Anumatipucchāvasena cetaṃ vuttaṃ. Tenevāha ‘‘udāhu no’’ti. ‘‘Taṃ kiṃ maññati bhavaṃ vacchāyano samaṇassa gotamassa paññāveyyattiya’’nti hi vuttamevatthaṃ puna gaṇhanto ‘‘paṇḍito maññe’’ti āha. Tasmā vuttaṃ ‘‘bhavaṃ vacchāyano, samaṇaṃ gotamaṃ paṇḍitoti maññati, udāhu no’’ti, yathā te khameyya, tathā naṃ kathehīti adhippāyo.
ਅਹਂ ਕੋ ਨਾਮ, ਮਮ ਅવਿਸਯੋ ਏਸੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਕੋ ਚਾਤਿ ਹੇਤੁਨਿਸ੍ਸਕ੍ਕੇ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤવਚਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਕੁਤੋ ਚਾ’’ਤਿ। ਤਥਾ ਚਾਹ ‘‘ਕੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਜਾਨਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ, ਯੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਸਮਣਸ੍ਸ ਗੋਤਮਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾવੇਯ੍ਯਤ੍ਤਿਯਂ ਜਾਨੇਯ੍ਯਂ, ਤਂ ਕਾਰਣਂ ਮਯਿ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਬੁਦ੍ਧੋਯੇવ ਭવੇਯ੍ਯ, ਅਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਥਾ ਬੁਦ੍ਧਞਾਣਾਨੁਭਾવਂ ਜਾਨਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ – ‘‘ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਕਂ ਖੋ ਪਨੇਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਓਰਮਤ੍ਤਕਂ ਸੀਲਮਤ੍ਤਕਂ, ਯੇਨ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ વਣ੍ਣਂ વਦਮਾਨੋ વਦੇਯ੍ਯ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੭), ਅਤ੍ਥਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਞ੍ਞੇવ ਧਮ੍ਮਾ ਗਮ੍ਭੀਰਾ ਦੁਦ੍ਦਸਾ ਦੁਰਨੁਬੋਧਾ …ਪੇ॰… ਯੇਹਿ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਯਥਾਭੁਚ੍ਚਂ વਣ੍ਣਂ ਸਮ੍ਮਾ વਦਮਾਨੋ વਦੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੮) ਚ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ‘‘ਸੋਪਿ ਨੂਨਸ੍ਸ ਤਾਦਿਸੋવਾ’’ਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਪਦੇ। ਪਸਤ੍ਥ ਪਸਤ੍ਥੋਤਿ ਪਸਤ੍ਥੇਹਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਗੁਣੇਹੇવ ਸੋ ਪਸਤ੍ਥੋ, ਨ ਤਸ੍ਸ ਕਿਤ੍ਤਿਨਾ, ਪਸਂਸਾਸਭਾવੇਨੇવ ਪਾਸਂਸੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਬ੍ਬਗੁਣਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਮਣਿਰਤਨਨ੍ਤਿ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਨੋ ਮਣਿਰਤਨਂ। ਸਦੇવਕੇ ਲੋਕੇ ਪਾਸਂਸਾਨਮ੍ਪਿ ਪਾਸਂਸੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਪਸਤ੍ਥੇਹਿ વਾ’’ਤਿ ਦੁਤਿਯવਿਕਪ੍ਪੋ ਗਹਿਤੋ।
Ahaṃ ko nāma, mama avisayo esoti dasseti. Ko cāti hetunissakke paccattavacananti āha ‘‘kuto cā’’ti. Tathā cāha ‘‘kena kāraṇena jānissāmī’’ti, yena kāraṇena samaṇassa gotamassa paññāveyyattiyaṃ jāneyyaṃ, taṃ kāraṇaṃ mayi natthīti adhippāyo. Buddhoyeva bhaveyya, abuddhassa sabbathā buddhañāṇānubhāvaṃ jānituṃ na sakkāti. Vuttañhetaṃ – ‘‘appamattakaṃ kho panetaṃ, bhikkhave, oramattakaṃ sīlamattakaṃ, yena puthujjano tathāgatassa vaṇṇaṃ vadamāno vadeyya (dī. ni. 1.7), atthi, bhikkhave, aññeva dhammā gambhīrā duddasā duranubodhā …pe… yehi tathāgatassa yathābhuccaṃ vaṇṇaṃ sammā vadamāno vadeyyā’’ti (dī. ni. 1.28) ca. Etthāti ‘‘sopi nūnassa tādisovā’’ti etasmiṃ pade. Pasattha pasatthoti pasatthehi attano guṇeheva so pasattho, na tassa kittinā, pasaṃsāsabhāveneva pāsaṃsoti attho. Tenāha ‘‘sabbaguṇāna’’ntiādi. Maṇiratananti cakkavattino maṇiratanaṃ. Sadevake loke pāsaṃsānampi pāsaṃsoti dassetuṃ ‘‘pasatthehi vā’’ti dutiyavikappo gahito.
ਅਰਣੀਯਤੋ ਅਤ੍ਥੋ, ਸੋ ਏવ વਸਤੀਤਿ વਸੋਤਿ ਅਤ੍ਥવਸੋ, ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਪਯੋਗਸ੍ਸ ਆਨਿਸਂਸਭੂਤਂ ਫਲਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਤ੍ਥવਸਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥਾਨਿਸਂਸ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਤ੍ਥੋ વਾ વੁਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣੋ વਸੋ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥવਸੋ, ਕਾਰਣਂ। ਨਾਗવਨવਾਸਿਕੋਤਿ ਹਤ੍ਥਿਨਾਗਾਨਂ વਿਚਰਣવਨੇ ਤੇਸਂ ਗਹਣਤ੍ਥਂ વਸਨਕੋ। ਅਨੁਗ੍ਗਹਿਤਸਿਪ੍ਪੋਤਿ ਅਸਿਕ੍ਖਿਤਹਤ੍ਥਿਸਿਪ੍ਪੋ ਆਯਤવਿਤ੍ਥਤਸ੍ਸ ਪਦਮਤ੍ਤਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ‘‘ਮਹਾ વਤ, ਭੋ ਨਾਗੋ’’ਤਿ ਨਿਟ੍ਠਾਗਮਨਤੋ। ਪਰਤੋ ਪਨ ਭਗવਤਾ વੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨੇ। ਉਗ੍ਗਹਿਤਸਿਪ੍ਪੋ ਪੁਰਿਸੋ ਨਾਗવਨਿਕੋਤਿ ਆਗਤੋ ਆਯਤવਿਤ੍ਥਤਸ੍ਸ ਪਦਸ੍ਸ ਉਚ੍ਚਸ੍ਸ ਚ ਨਿਸੇવਿਤਸ੍ਸ ਬ੍ਯਭਿਚਾਰਭਾવਂ ਞਤ੍વਾ ਤਤ੍ਤਕੇਨ ਨਿਟ੍ਠਂ ਅਗਨ੍ਤ੍વਾ ਮਹਾਹਤ੍ਥਿਂ ਦਿਸ੍વਾવ ਨਿਟ੍ਠਾਗਮਨਤੋ। ਞਾਣਂ ਪਜ੍ਜਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਞਾਣਪਦਾਨਿ, ਖਤ੍ਤਿਯਪਣ੍ਡਿਤਾਦੀਨਂ ਧਮ੍ਮવਿਨਯੇ વਿਨੀਤਤ੍ਤਾ વਿਨਯੇਹਿ ਅਧਿਗਤਜ੍ਝਾਨਾਦੀਨਿ। ਤਾਨਿ ਹਿ ਤਥਾਗਤਗਨ੍ਧਹਤ੍ਥਿਨੋ ਦੇਸਨਾਞਾਣੇਨ ਅਕ੍ਕਨ੍ਤਟ੍ਠਾਨਾਨਿ। ਚਤ੍ਤਾਰੀਤਿ ਪਨ વਿਨੇਯ੍ਯਾਨਂ ਇਧ ਖਤ੍ਤਿਯਪਣ੍ਡਿਤਾਦਿવਸੇਨ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਾਨਂਯੇવ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ।
Araṇīyato attho, so eva vasatīti vasoti atthavaso, tassa tassa payogassa ānisaṃsabhūtaṃ phalanti āha ‘‘atthavasanti atthānisaṃsa’’nti. Attho vā vuttalakkhaṇo vaso etassāti atthavaso, kāraṇaṃ. Nāgavanavāsikoti hatthināgānaṃ vicaraṇavane tesaṃ gahaṇatthaṃ vasanako. Anuggahitasippoti asikkhitahatthisippo āyatavitthatassa padamattassa dassanena ‘‘mahā vata, bho nāgo’’ti niṭṭhāgamanato. Parato pana bhagavatā vuttaṭṭhāne. Uggahitasippo puriso nāgavanikoti āgato āyatavitthatassa padassa uccassa ca nisevitassa byabhicārabhāvaṃ ñatvā tattakena niṭṭhaṃ agantvā mahāhatthiṃ disvāva niṭṭhāgamanato. Ñāṇaṃ pajjati etthāti ñāṇapadāni, khattiyapaṇḍitādīnaṃ dhammavinaye vinītattā vinayehi adhigatajjhānādīni. Tāni hi tathāgatagandhahatthino desanāñāṇena akkantaṭṭhānāni. Cattārīti pana vineyyānaṃ idha khattiyapaṇḍitādivasena catubbidhānaṃyeva gahitattā.
੨੮੯. ਪੁਗ੍ਗਲੇਸੁ ਪਞ੍ਞਾਯ ਚ ਨਿਪੁਣਤਾ ਪਣ੍ਡਿਤਸਮਞ੍ਞਾ ਨਿਪੁਣਤ੍ਥਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨਸਮਤ੍ਥਤਾવਸੇਨੇવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਸੁਖੁਮਅਤ੍ਥਨ੍ਤਰਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਸਮਤ੍ਥੇ’’ਤਿ। ਕਤ-ਸਦ੍ਦੋ ਇਧ ਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਪਰਿਯਾਯੋ। ਪਰੇ ਪવਦਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ, ਏਤੇਨਾਤਿ ਪਰਪ੍ਪવਾਦੋ, ਪਰਸਮਯੋ। ਪਰੇਹਿ ਪવਦਨਂ ਪਰਪ੍ਪવਾਦੋ, વਿਗ੍ਗਾਹਿਕਕਥਾਯ ਪਰવਾਦਮਦ੍ਦਨਂ। ਤਦੁਭਯਮ੍ਪਿ ਏਕਤੋ ਕਤ੍વਾ ਪਾਲ਼ਿਯਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘વਿਞ੍ਞਾਤਪਰਪ੍ਪવਾਦੇ ਚੇવ ਪਰੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਕਤવਾਦਪਰਿਚਯੇ ਚਾ’’ਤਿ, ਪਰਸਮਯੇਸੁ ਪਰવਾਦਮਦ੍ਦਨੇਸੁ ਚ ਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਾਲવੇਧਿਰੂਪੇਤਿ વਾਲવੇਧਿਪਤਿਰੂਪੇ। ਤੇਨਾਹ ‘‘વਾਲવੇਧਿਧਨੁਗ੍ਗਹਸਦਿਸੇ’’ਤਿ। વਾਲਨ੍ਤਿ ਅਨੇਕਧਾ ਭਿਨ੍ਨਸ੍ਸ વਾਲਸ੍ਸ ਅਂਸੁਸਙ੍ਖਾਤਂ વਾਲਂ। ਭਿਨ੍ਦਨ੍ਤਾ વਿਯਾਤਿ ਘਟਾਦਿਂ ਸવਿਗ੍ਗਹਂ ਮੁਗ੍ਗਰਾਦਿਨਾ ਭਿਨ੍ਦਨ੍ਤਾ વਿਯ, ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਾਨਿ ਏਕਂਸਤੋ ਭਿਨ੍ਦਨ੍ਤਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ‘‘ਅਤ੍ਥਂ ਗੁਯ੍ਹਂ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਂ ਕਤ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਸਙ੍ਖਤਂ ਪਦਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਦੁਪਦਮ੍ਪੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। વਦਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ વਾਦੋ, ਦੋਸੋ। ਪੁਚ੍ਛੀਯਤੀਤਿ ਪਞ੍ਹੋ, ਅਤ੍ਥੋ। ਪੁਚ੍ਛਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਪਞ੍ਹੋ, ਸਦ੍ਦੋ। ਤਦੁਭਯਂ ਏਕਤੋ ਗਹੇਤ੍વਾ ਆਹ ‘‘ਏવਰੂਪੇ ਪਞ੍ਹੇ’’ਤਿਆਦਿ। ‘‘ਏવਂ ਪੁਚ੍ਛੇਯ੍ਯ, ਏવਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਚ ਪੁਚ੍ਛਾવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਂ ਸਿਖਾવਗਮਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਸੇਯ੍ਯੋਤਿ ਉਤ੍ਤਮੋ, ਪਰਮੋ ਲਾਭੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।
289. Puggalesu paññāya ca nipuṇatā paṇḍitasamaññā nipuṇatthassa dassanasamatthatāvasenevāti āha ‘‘sukhumaatthantarapaṭivijjhanasamatthe’’ti. Kata-saddo idha nipphannapariyāyo. Pare pavadanti ettha, etenāti parappavādo, parasamayo. Parehi pavadanaṃ parappavādo, viggāhikakathāya paravādamaddanaṃ. Tadubhayampi ekato katvā pāḷiyaṃ vuttanti āha ‘‘viññātaparappavāde ceva parehi saddhiṃ katavādaparicaye cā’’ti, parasamayesu paravādamaddanesu ca nipphanneti attho. Vālavedhirūpeti vālavedhipatirūpe. Tenāha ‘‘vālavedhidhanuggahasadise’’ti. Vālanti anekadhā bhinnassa vālassa aṃsusaṅkhātaṃ vālaṃ. Bhindantā viyāti ghaṭādiṃ saviggahaṃ muggarādinā bhindantā viya, diṭṭhigatāni ekaṃsato bhindantāti adhippāyo. ‘‘Atthaṃ guyhaṃ paṭicchannaṃ katvā pucchissāmā’’ti saṅkhataṃ padapañhaṃ pucchantīti dassetuṃ ‘‘dupadampī’’tiādi vuttaṃ. Vadanti etenāti vādo, doso. Pucchīyatīti pañho, attho. Pucchati etenāti pañho, saddo. Tadubhayaṃ ekato gahetvā āha ‘‘evarūpe pañhe’’tiādi. ‘‘Evaṃ puccheyya, evaṃ vissajjeyyā’’ti ca pucchāvissajjanānaṃ sikhāvagamanaṃ dasseti. Seyyoti uttamo, paramo lābhoti adhippāyo.
ਏવਂ ਅਤ੍ਤਨੋ વਾਦવਿਧਮਨਭਯੇਨਪਿ ਪਰੇ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤੁਂ ਨ વਿਸਹਨ੍ਤੀਤਿ વਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ વਾਦવਿਧਮਨੇਨ વਿਨਾਪਿ ਨ વਿਸਹਨ੍ਤਿ ਏવਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਪਿਚਾ’’ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਸੀਦਤਿ ਪਰੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਤਭਾવਮ੍ਪਿ વਿਸ੍ਸਤ੍ਥਂ ਨਿਯ੍ਯਾਦੇਤੁਕਾਮਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਓਧਿਸਕਮੇਤ੍ਤਾਫਰਣਸਦਿਸਤ੍ਤਾ ਤਸ੍ਸ ਮੇਤ੍ਤਾਯਨਸ੍ਸ। ਦਸ੍ਸਨਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਤਾਯ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ ਦਸ੍ਸਨਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਭਾવਤੋ, ਅਤਿવਿਯ ਦਸ੍ਸਨੀਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Evaṃ attano vādavidhamanabhayenapi pare bhagavantaṃ pañhaṃ pucchituṃ na visahantīti vatvā idāni vādavidhamanena vināpi na visahanti evāti dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi āraddhaṃ. Cittaṃ pasīdati pare attano attabhāvampi vissatthaṃ niyyādetukāmā honti odhisakamettāpharaṇasadisattā tassa mettāyanassa. Dassanasampannāti daṭṭhabbatāya sampannā dassanānuttariyabhāvato, ativiya dassanīyāti attho.
ਸਰਣਗਮਨવਸੇਨ ਸਾવਕਾਤਿ ਲੋਕਿਯਸਰਣਗਮਨੇਨ ਸਾવਕਾ, ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਸਰਣਗਮਨੇਨ ਪਨ ਸਾવਕਤ੍ਤਂ ਪਰਤੋ ਆਗਮਿਸ੍ਸਤਿ, ਤਞ੍ਚ ਪਬ੍ਬਜਿਤવਸੇਨ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਇਧ ਗਹਟ੍ਠવਸੇਨ, ਉਭਯਤ੍ਥਾਪਿ ਸਰਣਗਮਨੇਨ ਸਾવਕਤ੍ਤਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤੇ ਹਿ ਪਰਲੋਕવਜ੍ਜਭਯਦਸ੍ਸਾવਿਨੋ ਕੁਲਪੁਤ੍ਤਾ, ਆਚਾਰਕੁਲਪੁਤ੍ਤਾਪਿ ਤਾਦਿਸਾ ਭવਨ੍ਤਿ। ਥੋਕੇਨਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ‘‘ਮਨਂ ਅਨਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਪਦਸ੍ਸਤ੍ਥਂ વਦਤਿ।
Saraṇagamanavasenasāvakāti lokiyasaraṇagamanena sāvakā, lokuttarasaraṇagamanena pana sāvakattaṃ parato āgamissati, tañca pabbajitavasena vuccati, idha gahaṭṭhavasena, ubhayatthāpi saraṇagamanena sāvakattaṃ veditabbaṃ. Te hi paralokavajjabhayadassāvino kulaputtā, ācārakulaputtāpi tādisā bhavanti. Thokenāti iminā ‘‘manaṃ anassāmā’’ti padassatthaṃ vadati.
੨੯੦. ਉਦਾਹਰੀਯਤਿ ਉਬ੍ਬੇਗਪੀਤਿવਸੇਨਾਤਿ, ਤਥਾ વਾ ਉਦਾਹਰਣਂ ਉਦਾਨਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਉਦਾਹਾਰਂ ਉਦਾਹਰੀ’’ਤਿ। ਅਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸਾਤਿ ਅਸ੍ਸ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਸਦ੍ਧਮ੍ਮਪੁਬ੍ਬਕਸ੍ਸ ਪਟਿવੇਧਸਦ੍ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ। ਸੋਤਿ ਹਤ੍ਥਿਪਦੋਪਮੋ ਹਤ੍ਥਿਪਦੋਪਮਭਾવੇਨ વੁਚ੍ਚਮਾਨੋ ਧਮ੍ਮੋ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾਤਿ ਏਤ੍ਤਕੇਨ ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਕੇਨ વੁਤ੍ਤਕਥਾਮਗ੍ਗਮਤ੍ਤੇਨ। ਕਾਮਂ ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਕਥਾਮਗ੍ਗੇਨਪਿ ਹਤ੍ਥਿਪਦੋਪਮਭਾવੇਨ વੁਚ੍ਚਮਾਨੋ ਧਮ੍ਮੋ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣੋવ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੇਤ੍વਾ ਪવੇਦਿਤਤ੍ਤਾ, ਸੋ ਚ ਖੋ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ, ਨ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਨ ਏਤ੍ਤਾવਤਾ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਪਰਿਪੂਰੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਯਦਿ ਯਥਾ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਹਤ੍ਥਿਪਦੋਪਮੋ ਪਰਿਪੂਰੋ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਦੇਸਨਾ ਆਰਦ੍ਧਾ, ਅਥ ਕਸ੍ਮਾ ਕੁਸਲੋਤਿ ਨ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਚੋਦਨਾ।
290. Udāharīyati ubbegapītivasenāti, tathā vā udāharaṇaṃ udānaṃ. Tenāha ‘‘udāhāraṃ udāharī’’ti. Assa dhammassāti assa paṭipattisaddhammapubbakassa paṭivedhasaddhammassa. Soti hatthipadopamo hatthipadopamabhāvena vuccamāno dhammo. Ettāvatāti ettakena paribbājakena vuttakathāmaggamattena. Kāmaṃ tena vuttakathāmaggenapi hatthipadopamabhāvena vuccamāno dhammo paripuṇṇova arahattaṃ pāpetvā paveditattā, so ca kho saṅkhepato, na vitthāratoti āha ‘‘na ettāvatā vitthārena paripūro hotī’’ti. Yadi yathā vitthārena hatthipadopamo paripūro hoti, tathā desanā āraddhā, atha kasmā kusaloti na vuttoti codanā.
੨੯੧. ਆਯਾਮਤੋਪੀਤਿ ਪਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਉਬ੍ਬੇਧੇਨਪਿ ਰਸ੍ਸਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਨੀਚਕਾਯਾ ਹਿ ਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਉਚ੍ਚਾਤਿ ਉਚ੍ਚਕਾ। ਨਿਸੇવਨਂ, ਨਿਸੇવਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ વਾ ਨਿਸੇવਿਤਂ। ਨਿਸੇવਨਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਕਣ੍ਡੁਯਿਤવਿਨੋਦਨਤ੍ਥਂ ਘਂਸਨਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਖਨ੍ਧਪ੍ਪਦੇਸੇ ਘਂਸਿਤਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਉਚ੍ਚਾਤਿ ਅਨੀਚਾ, ਉਬ੍ਬੇਧવਨ੍ਤਿਯੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਾਲ਼ਾਰਿਕਾਤਿ વਿਰਲ਼ਦਨ੍ਤਾ, વਿਸਙ੍ਗਤਦਨ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਦਨ੍ਤਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਕਲ਼ਾਰਤਾਯਾਤਿ વਿਰਲ਼ਤਾਯ। ਆਰਞ੍ਜਿਤਾਨੀਤਿ ਰਞ੍ਜਿਤਾਨਿ, વਿਲਿਖਿਤਾਨੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਣੇਰੁਤਾਯਾਤਿ ਕੁਟੁਮਲਸਣ੍ਠਾਨਤਾਯ। ਅਯਂ વਾਤਿ ਏਤ੍ਥ વਾ-ਸਦ੍ਦੋ ਸਂਸਯਿਤਨਿਚ੍ਛਯਤ੍ਥੋ ਯਥਾ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥਾਪਿ ‘‘ਅਯਂ વਾ ਇਮੇਸਂ ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਨਂ ਸਬ੍ਬਬਾਲੋ ਸਬ੍ਬਮੂਲ਼੍ਹੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੮੧)।
291.Āyāmatopīti pi-saddena ubbedhenapi rassāti dasseti. Nīcakāyā hi tā honti. Uccāti uccakā. Nisevanaṃ, nisevati etthāti vā nisevitaṃ. Nisevanañcettha kaṇḍuyitavinodanatthaṃ ghaṃsanaṃ. Tenāha ‘‘khandhappadese ghaṃsitaṭṭhāna’’nti. Uccāti anīcā, ubbedhavantiyoti attho. Kāḷārikāti viraḷadantā, visaṅgatadantāti attho. Tenāha ‘‘dantāna’’ntiādi. Kaḷāratāyāti viraḷatāya. Ārañjitānīti rañjitāni, vilikhitānīti attho. Kaṇerutāyāti kuṭumalasaṇṭhānatāya. Ayaṃ vāti ettha vā-saddo saṃsayitanicchayattho yathā aññatthāpi ‘‘ayaṃ vā imesaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ sabbabālo sabbamūḷho’’tiādīsu (dī. ni. 1.181).
ਨਾਗવਨਂ વਿਯਾਤਿ ਮਹਾਹਤ੍ਥਿਨੋ વਾਮਨਿਕਾਦੀਨਞ੍ਚ ਪਦਦਸ੍ਸਨਟ੍ਠਾਨਭੂਤਂ ਨਾਗવਨਂ વਿਯ। ਆਦਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਯਾવ ਨੀવਰਣਪ੍ਪਹਾਨਾ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਬਾਹਿਰਪਰਿਬ੍ਬਾਜਕਾਦੀਨਞ੍ਚ ਪਦਦਸ੍ਸਨਭਾવਤੋ। ਆਦਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯਾਤਿ ਚ ‘‘ਤਂ ਸੁਣਾਹੀ’’ਤਿ ਪਦਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ। ਕੁਸਲੋ ਨਾਗવਨਿਕੋ વਿਯ ਯੋਗਾવਚਰੋ ਪਰਿਯੇਸਨવਸੇਨ ਪਮਾਣਗ੍ਗਹਣਤੋ। ਮਤ੍ਥਕੇ ਠਤ੍વਾਤਿ ਇਮਸ੍ਸ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਠਤ੍વਾ। ਇਮਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਠਾਨੇਤਿ ‘‘ਏવਮੇવ ਖੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਉਪਮੇਯ੍ਯਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਉਪਞ੍ਞਾਸਨਟ੍ਠਾਨੇਪਿ।
Nāgavanaṃviyāti mahāhatthino vāmanikādīnañca padadassanaṭṭhānabhūtaṃ nāgavanaṃ viya. Ādito paṭṭhāya yāva nīvaraṇappahānā dhammadesanā tathāgatassa bāhiraparibbājakādīnañca padadassanabhāvato. Ādito paṭṭhāyāti ca ‘‘taṃ suṇāhī’’ti padato paṭṭhāya. Kusalo nāgavaniko viya yogāvacaro pariyesanavasena pamāṇaggahaṇato. Matthake ṭhatvāti imassa suttassa pariyosāne ṭhatvā. Imasmimpi ṭhāneti ‘‘evameva kho brāhmaṇā’’tiādinā upameyyassa atthassa upaññāsanaṭṭhānepi.
ਸ੍વਾਯਨ੍ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੧.੧੯੦) ਇਧ-ਸਦ੍ਦਮਤ੍ਤਂ ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਨ ਯਥਾવਿਸੇਸਿਤਬ੍ਬਂ ਇਧ-ਸਦ੍ਦਂ। ਤਥਾ ਹਿ વਕ੍ਖਤਿ ‘‘ਕਤ੍ਥਚਿ ਪਦਪੂਰਣਮਤ੍ਤਮੇવਾ’’ਤਿ। ਲੋਕਂ ਉਪਾਦਾਯ વੁਚ੍ਚਤਿ ਲੋਕ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਸਮਾਨਾਧਿਕਰਣਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਸੇਸਪਦਦ੍વਯੇ ਪਨ ਸਦ੍ਦਨ੍ਤਰਸਨ੍ਨਿਧਾਨਮਤ੍ਤੇਨ ਤਂ ਤਂ ਉਪਾਦਾਯ વੁਤ੍ਤਤਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਓਕਾਸਨ੍ਤਿ ਕਞ੍ਚਿ ਪਦੇਸਂ ਇਨ੍ਦਸਾਲਗੁਹਾਯ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ। ਪਦਪੂਰਣਮਤ੍ਤਮੇવ ਓਕਾਸਾਪਦਿਸਨਸ੍ਸਪਿ ਅਸਮ੍ਭવਤੋ।
Svāyanti (dī. ni. ṭī. 1.190) idha-saddamattaṃ gaṇhāti, na yathāvisesitabbaṃ idha-saddaṃ. Tathā hi vakkhati ‘‘katthaci padapūraṇamattamevā’’ti. Lokaṃ upādāya vuccati loka-saddena samānādhikaraṇabhāvena vuttattā. Sesapadadvaye pana saddantarasannidhānamattena taṃ taṃ upādāya vuttatā daṭṭhabbā. Okāsanti kañci padesaṃ indasālaguhāya adhippetattā. Padapūraṇamattameva okāsāpadisanassapi asambhavato.
ਤਥਾਗਤ-ਸਦ੍ਦਾਦੀਨਂ ਅਤ੍ਥવਿਸੇਸੋ ਮੂਲਪਰਿਯਾਯਟ੍ਠਕਥਾ(ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧੨) વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗਸਂવਣ੍ਣਨਾਸੁ વੁਤ੍ਤੋ ਏવ। ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯਨ੍ਤੋਗਧਤਾਯ ‘‘ਇਧ ਪਨ ਸਤ੍ਤਲੋਕੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥਾਯਂ ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯੇ, ਯਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਓਕਾਸੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸਤ੍ਤਲੋਕੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੋਪਿ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਇਮਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇਤਿ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਏવ ਲੋਕਧਾਤੁਯਾ। ‘‘ਅਟ੍ਠਾਨਮੇਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨવਕਾਸੋ, ਯਂ ਏਕਿਸ੍ਸਾ ਲੋਕਧਾਤੁਯਾ ਦ੍વੇ ਅਰਹਨ੍ਤੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਅਪੁਬ੍ਬਂ ਅਚਰਿਮਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯੁ’’ਨ੍ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੬੧; ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੨੯; ਅ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੭੮; ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੫੭; ਮਿ॰ ਪ॰ ੫.੧.੧) ਏਤ੍ਥ ਜਾਤਿਖੇਤ੍ਤਭੂਤਾ ਦਸਸਹਸ੍ਸਿਲੋਕਧਾਤੁ ‘‘ਏਕਿਸ੍ਸਾ ਲੋਕਧਾਤੁਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਇਧ ਪਨ ਇਮਂਯੇવ ਲੋਕਧਾਤੁਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਇਮਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਿਸ੍ਸੋ ਹਿ ਸਙ੍ਗੀਤਿਯੋ ਆਰੁਲ਼੍ਹੇ ਤੇਪਿਟਕੇ ਬੁਦ੍ਧવਚਨੇ વਿਸਯਖੇਤ੍ਤਂ ਆਣਾਖੇਤ੍ਤਂ ਜਾਤਿਖੇਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਤਿવਿਧੇ ਖੇਤ੍ਤੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਇਮਂ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਂ ਅਞ੍ਞਸ੍ਮਿਂ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇ ਬੁਦ੍ਧਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਸੁਤ੍ਤਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਪਨ ਅਤ੍ਥਿ। ਕਥਂ? ‘‘ਨ ਮੇ ਆਚਰਿਯੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਸਦਿਸੋ ਮੇ ਨ વਿਜ੍ਜਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੮੫; ੨.੩੪੧; ਮਹਾવ॰ ੧੧; ਕਥਾ॰ ੪੦੫; ਮਿ॰ ਪ॰ ੪.੫.੧੧), ਏਕੋਮ੍ਹਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੮੫; ੨.੩੪੧; ਕਥਾ॰ ੪੦੫; ਮਹਾવ॰ ੧੧) ਏવਮਾਦੀਨਿ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਲੋਕਧਾਤੁਯਾ ਠਤ੍વਾ વਦਨ੍ਤੇਨ ਭਗવਤਾ – ‘‘ਕਿਂ ਪਨਾવੁਸੋ, ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਅਤ੍ਥੇਤਰਹਿ ਅਞ੍ਞੋ ਸਮਣੋ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ વਾ ਭਗવਤਾ ਸਮਸਮੋ ਸਮ੍ਬੋਧਿਯਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਪੁਟ੍ਠਾਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਨੋਤਿ વਦੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਕਾਰਣਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ – ‘‘ਅਟ੍ਠਾਨਮੇਤਂ ਅਨવਕਾਸੋ, ਯਂ ਏਕਿਸ੍ਸਾ ਲੋਕਧਾਤੁਯਾ ਦ੍વੇ ਅਰਹਨ੍ਤੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਾ’’ਤਿ ਇਮਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੇਨ ਧਮ੍ਮਸੇਨਾਪਤਿਨਾ ਚ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਭੂਤਂ ਇਮਂ ਲੋਕਧਾਤੁਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ ਹੋਤੀਤਿ।
Tathāgata-saddādīnaṃ atthaviseso mūlapariyāyaṭṭhakathā(ma. ni. aṭṭha. 1.12) visuddhimaggasaṃvaṇṇanāsu vutto eva. Tathāgatassa sattanikāyantogadhatāya ‘‘idha pana sattaloko adhippeto’’ti vatvā tatthāyaṃ yasmiṃ sattanikāye, yasmiñca okāse uppajjati, taṃ dassetuṃ ‘‘sattaloke uppajjamānopi cā’’tiādi vuttaṃ. Tattha imasmiṃyeva cakkavāḷeti imissā eva lokadhātuyā. ‘‘Aṭṭhānametaṃ, bhikkhave, anavakāso, yaṃ ekissā lokadhātuyā dve arahanto sammāsambuddho apubbaṃ acarimaṃ uppajjeyyu’’nti (dī. ni. 3.161; ma. ni. 3.129; a. ni. 1.278; netti. 57; mi. pa. 5.1.1) ettha jātikhettabhūtā dasasahassilokadhātu ‘‘ekissā lokadhātuyā’’ti vuttā. Idha pana imaṃyeva lokadhātuṃ sandhāya ‘‘imasmiṃyeva cakkavāḷe’’ti vuttaṃ. Tisso hi saṅgītiyo āruḷhe tepiṭake buddhavacane visayakhettaṃ āṇākhettaṃ jātikhettanti tividhe khette ṭhapetvā imaṃ cakkavāḷaṃ aññasmiṃ cakkavāḷe buddhā uppajjantīti suttaṃ natthi, na uppajjantīti pana atthi. Kathaṃ? ‘‘Na me ācariyo atthi, sadiso me na vijjati (ma. ni. 1.285; 2.341; mahāva. 11; kathā. 405; mi. pa. 4.5.11), ekomhi sammāsambuddho’’ti (ma. ni. 1.285; 2.341; kathā. 405; mahāva. 11) evamādīni imissā lokadhātuyā ṭhatvā vadantena bhagavatā – ‘‘kiṃ panāvuso, sāriputta, atthetarahi añño samaṇo vā brāhmaṇo vā bhagavatā samasamo sambodhiyanti evaṃ puṭṭhāhaṃ, bhante, noti vadeyya’’nti vatvā tassa kāraṇaṃ dassetuṃ – ‘‘aṭṭhānametaṃ anavakāso, yaṃ ekissā lokadhātuyā dve arahanto sammāsambuddhā’’ti imaṃ suttaṃ dassentena dhammasenāpatinā ca buddhānaṃ uppattiṭṭhānabhūtaṃ imaṃ lokadhātuṃ ṭhapetvā aññattha anuppatti vuttā hotīti.
ਸੁਜਾਤਾਯਾਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤੇਸੁ ਚਤੂਸੁ વਿਕਪ੍ਪੇਸੁ ਪਠਮੋ વਿਕਪ੍ਪੋ ਬੁਦ੍ਧਭਾવਾਯ ਆਸਨ੍ਨਤਰਪਟਿਪਤ੍ਤਿਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ વੁਤ੍ਤੋ। ਆਸਨ੍ਨਤਰਾਯ ਹਿ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਂ ਠਿਤੋ ‘‘ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਉਪ੍ਪਾਦਸ੍ਸ ਏਕਨ੍ਤਿਕਤ੍ਤਾ, ਪਗੇવ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਮਤ੍ਥਕੇ ਠਿਤੋ। ਦੁਤਿਯੋ ਬੁਦ੍ਧਭਾવਾવਹਪਬ੍ਬਜ੍ਜਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਆਸਨ੍ਨਪਟਿਪਤ੍ਤਿਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ, ਤਤਿਯੋ ਬੁਦ੍ਧਕਰਧਮ੍ਮਪਾਰਿਪੂਰਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਬੁਦ੍ਧਭਾવਾਯ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ। ਨ ਹਿ ਮਹਾਸਤ੍ਤਾਨਂ ਤੁਸਿਤਭવੂਪਪਤ੍ਤਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਬੋਧਿਸਮ੍ਭਾਰਸਮ੍ਭਰਣਂ ਨਾਮ ਅਤ੍ਥਿ। ਚਤੁਤ੍ਥੋ ਬੁਦ੍ਧਕਰਧਮ੍ਮਸਮਾਰਮ੍ਭਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ। ਬੋਧਿਯਾ ਨਿਯਤਭਾવਾਪਤ੍ਤਿਤੋ ਪਭੁਤਿ ਹਿ વਿਞ੍ਞੂਹਿ ‘‘ਬੁਦ੍ਧੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤੁਂ ਸਕ੍ਕਾ ਉਪ੍ਪਾਦਸ੍ਸ ਏਕਨ੍ਤਿਕਤ੍ਤਾ, ਯਥਾ ਪਨ ‘‘ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਪਬ੍ਬਤਾ, ਸਨ੍ਦਨ੍ਤਿ ਨਦਿਯੋ’’ਤਿ ਤਿਟ੍ਠਨਸਨ੍ਦਨਕਿਰਿਯਾਨਂ ਅવਿਚ੍ਛੇਦਮੁਪਾਦਾਯ વਤ੍ਤਮਾਨਪਯੋਗੋ, ਏવਂ ਉਪ੍ਪਾਦਤ੍ਥਾਯ ਪਟਿਪਜ੍ਜਨਕਿਰਿਯਾਯ ਅવਿਚ੍ਛੇਦਮੁਪਾਦਾਯ ਚਤੂਸੁ વਿਕਪ੍ਪੇਸੁ ‘‘ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਨਾਮਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਬ੍ਬਪਠਮਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਭਾવਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬੇਹਿ ਉਪਰਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨੇਹਿ વਿਸੇਸੇਹਿ ਪਠਮਂ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਤਾਸਙ੍ਖਾਤਂ ਅਤ੍ਥਿਤਾવਿਸੇਸਂ।
Sujātāyātiādinā vuttesu catūsu vikappesu paṭhamo vikappo buddhabhāvāya āsannatarapaṭipattidassanavasena vutto. Āsannatarāya hi paṭipattiyaṃ ṭhito ‘‘uppajjatī’’ti vuccati uppādassa ekantikattā, pageva paṭipattiyā matthake ṭhito. Dutiyo buddhabhāvāvahapabbajjato paṭṭhāya āsannapaṭipattidassanavasena, tatiyo buddhakaradhammapāripūrito paṭṭhāya buddhabhāvāya paṭipattidassanavasena. Na hi mahāsattānaṃ tusitabhavūpapattito paṭṭhāya bodhisambhārasambharaṇaṃ nāma atthi. Catuttho buddhakaradhammasamārambhato paṭṭhāya. Bodhiyā niyatabhāvāpattito pabhuti hi viññūhi ‘‘buddho uppajjatī’’ti vattuṃ sakkā uppādassa ekantikattā, yathā pana ‘‘tiṭṭhanti pabbatā, sandanti nadiyo’’ti tiṭṭhanasandanakiriyānaṃ avicchedamupādāya vattamānapayogo, evaṃ uppādatthāya paṭipajjanakiriyāya avicchedamupādāya catūsu vikappesu ‘‘uppajjati nāmā’’ti vuttaṃ. Sabbapaṭhamaṃ uppannabhāvanti sabbehi upari vuccamānehi visesehi paṭhamaṃ tathāgatassa uppannatāsaṅkhātaṃ atthitāvisesaṃ.
ਸੋ ਭਗવਾਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੨.੩.੬੪) ਯੋ ‘‘ਤਥਾਗਤੋ ਅਰਹ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਕਿਤ੍ਤਿਤਗੁਣੋ, ਸੋ ਭਗવਾ। ਇਮਂ ਲੋਕਨ੍ਤਿ ਨਯਿਦਂ ਮਹਾਜਨਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮੁਖਾਮਤ੍ਤਂ ਲੋਕਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ, ਅਥ ਖੋ ਅਨવਸੇਸਂ ਪਰਿਯਾਦਾਯਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸਦੇવਕ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਇਦਾਨਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਨਿਦਸ੍ਸੇਤੀ’’ਤਿ। ਪਜਾਤਤ੍ਤਾਤਿ ਯਥਾਸਕਂ ਕਮ੍ਮਕਿਲੇਸੇਹਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਪਞ੍ਚਕਾਮਾવਚਰਦੇવਗ੍ਗਹਣਂ ਪਾਰਿਸੇਸਞਾਯੇਨ ਇਤਰੇਸਂ ਪਦਨ੍ਤਰੇਹਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ। ਸਦੇવਕਨ੍ਤਿ ਚ ਅવਯવੇਨ વਿਗ੍ਗਹੋ ਸਮੁਦਾਯੋ ਸਮਾਸਤ੍ਥੋ। ਛਟ੍ਠਕਾਮਾવਚਰਦੇવਗ੍ਗਹਣਂ ਪਚ੍ਚਾਸਤ੍ਤਿਞਾਯੇਨ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਸੋ ਜਾਤੋ ਤਨ੍ਨਿવਾਸੀ ਚ। ਬ੍ਰਹ੍ਮਕਾਯਿਕਾਦਿਬ੍ਰਹ੍ਮਗ੍ਗਹਣਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਗ੍ਗਹਣਨ੍ਤਿ ਨਿਦਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਮੇਤਂ ਅਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕਾਨਂ ਅਸਮਿਤਾਬਾਹਿਤਪਾਪਾਨਞ੍ਚ ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਨਂ ਸਸ੍ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਿવਚਨੇਨ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ। ਕਾਮਂ ‘‘ਸਦੇવਕ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿવਿਸੇਸਨਾਨਂ વਸੇਨ ਸਤ੍ਤવਿਸਯੋ ਲੋਕ-ਸਦ੍ਦੋਤਿ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ ਤੁਲ੍ਯਯੋਗવਿਸਯਤ੍ਤਾ ਤੇਸਂ, ‘‘ਸਲੋਮਕੋ ਸਪਕ੍ਖਕੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਪਨ ਅਤੁਲ੍ਯਯੋਗੇਪਿ ਅਯਂ ਸਮਾਸੋ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਬ੍ਯਭਿਚਾਰਦਸ੍ਸਨਤੋ ਪਜਾਗਹਣਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਜਾવਚਨੇਨ ਸਤ੍ਤਲੋਕਗ੍ਗਹਣ’’ਨ੍ਤਿ।
So bhagavāti (a. ni. ṭī. 2.3.64) yo ‘‘tathāgato araha’’ntiādinā kittitaguṇo, so bhagavā. Imaṃ lokanti nayidaṃ mahājanassa sammukhāmattaṃ lokaṃ sandhāya vuttaṃ, atha kho anavasesaṃ pariyādāyāti dassetuṃ ‘‘sadevaka’’ntiādi vuttaṃ. Tenāha ‘‘idāni vattabbaṃ nidassetī’’ti. Pajātattāti yathāsakaṃ kammakilesehi nibbattattā. Pañcakāmāvacaradevaggahaṇaṃ pārisesañāyena itaresaṃ padantarehi saṅgahitattā. Sadevakanti ca avayavena viggaho samudāyo samāsattho. Chaṭṭhakāmāvacaradevaggahaṇaṃ paccāsattiñāyena. Tattha hi so jāto tannivāsī ca. Brahmakāyikādibrahmaggahaṇanti etthāpi eseva nayo. Paccatthikapaccāmittasamaṇabrāhmaṇaggahaṇanti nidassanamattametaṃ apaccatthikānaṃ asamitābāhitapāpānañca samaṇabrāhmaṇānaṃ sassamaṇabrāhmaṇivacanena gahitattā. Kāmaṃ ‘‘sadevaka’’ntiādivisesanānaṃ vasena sattavisayo loka-saddoti viññāyati tulyayogavisayattā tesaṃ, ‘‘salomako sapakkhako’’tiādīsu pana atulyayogepi ayaṃ samāso labbhatīti byabhicāradassanato pajāgahaṇanti āha ‘‘pajāvacanena sattalokaggahaṇa’’nti.
ਅਰੂਪਿਨੋ ਸਤ੍ਤਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਆਨੇਞ੍ਜવਿਹਾਰੇਨ વਿਹਰਨ੍ਤਾ ‘‘ਦਿਬ੍ਬਨ੍ਤੀਤਿ ਦੇવਾ’’ਤਿ ਇਮਂ ਨਿਬ੍ਬਚਨਂ ਲਭਨ੍ਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਦੇવਕਗ੍ਗਹਣੇਨ ਅਰੂਪਾવਚਰਦੇવਲੋਕੋ ਗਹਿਤੋ’’ਤਿ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨੂਪਗਾਨਂ ਦੇવਾਨਂ ਸਹਬ੍ਯਤ’’ਨ੍ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੧੭)। ਸਮਾਰਕਗ੍ਗਹਣੇਨ ਛਕਾਮਾવਚਰਦੇવਲੋਕੋ ਗਹਿਤੋ ਤਸ੍ਸ ਸવਿਸੇਸਂ ਮਾਰਸ੍ਸ વਸੇ વਤ੍ਤਨਤੋ। ਰੂਪੀ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕੋ ਗਹਿਤੋ ਅਰੂਪੀਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਸ੍ਸ વਿਸੁਂ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ। ਚਤੁਪਰਿਸવਸੇਨਾਤਿ ਖਤ੍ਤਿਯਾਦਿਚਤੁਪਰਿਸવਸੇਨ। ਇਤਰਾ ਪਨ ਚਤਸ੍ਸੋ ਪਰਿਸਾ ਸਮਾਰਕਾਦਿਗ੍ਗਹਣੇਨ ਗਹਿਤਾ ਏવਾਤਿ। ਅવਸੇਸਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਲੋਕੋ ਨਾਗਗਰੁਲ਼ਾਦਿਭੇਦੋ।
Arūpino sattā attano āneñjavihārena viharantā ‘‘dibbantīti devā’’ti imaṃ nibbacanaṃ labhantīti āha ‘‘sadevakaggahaṇena arūpāvacaradevaloko gahito’’ti. Tenevāha ‘‘ākāsānañcāyatanūpagānaṃ devānaṃ sahabyata’’nti (a. ni. 3.117). Samārakaggahaṇena chakāmāvacaradevaloko gahito tassa savisesaṃ mārassa vase vattanato. Rūpī brahmaloko gahito arūpībrahmalokassa visuṃ gahitattā. Catuparisavasenāti khattiyādicatuparisavasena. Itarā pana catasso parisā samārakādiggahaṇena gahitā evāti. Avasesasabbasattaloko nāgagaruḷādibhedo.
ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਭਾਗਸੋ ਲੋਕਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਯੋਜਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤੇਨ ਤੇਨ વਿਸੇਸੇਨ ਅਭਾਗਸੋવ ਲੋਕਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਯੋਜਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਪਿਚੇਤ੍ਥਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਪਰਿਚ੍ਛੇਦਤੋਤਿ ਉਕ੍ਕਂਸਗਭਿવਿਜਾਨਨੇਨ। ਪਞ੍ਚਸੁ ਹਿ ਗਤੀਸੁ ਦੇવਲੋਕੋવ ਸੇਟ੍ਠੋ। ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਅਰੂਪਿਨੋ ‘‘ਦੂਰਸਮੁਸ੍ਸਾਰਿਤਕਿਲੇਸਦੁਕ੍ਖਤਾਯ, ਸਨ੍ਤਪਣੀਤਆਨੇਞ੍ਜવਿਹਾਰਸਮਙ੍ਗਿਤਾਯ, ਅਤਿવਿਯ ਦੀਘਾਯੁਕਤਾਯਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਹਿ વਿਸੇਸੇਹਿ ਅਤਿવਿਯ ਇਤਰੇਹਿ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਾ। ਬ੍ਰਹ੍ਮਾ ਮਹਾਨੁਭਾવੋਤਿਆਦਿਂ ਦਸਸਹਸ੍ਸਿਯਂ ਮਹਾਬ੍ਰਹ੍ਮੁਨੋ વਸੇਨ વਦਤਿ। ‘‘ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਪਰਿਚ੍ਛੇਦਤੋ’’ਤਿ ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਨੁਤ੍ਤਰਨ੍ਤਿ ਸੇਟ੍ਠਂ ਨવਲੋਕੁਤ੍ਤਰਂ। ਭਾવਾਨੁਕ੍ਕਮੋ ਭਾવવਸੇਨ ਪਰੇਸਂ ਅਜ੍ਝਾਸਯવਸੇਨ ‘‘ਸਦੇવਕ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਨਂ ਪਦਾਨਂ ਅਨੁਕ੍ਕਮੋ। ਤੀਹਾਕਾਰੇਹੀਤਿ ਦੇવਮਾਰਬ੍ਰਹ੍ਮਸਹਿਤਤਾਸਙ੍ਖਾਤੇਹਿ ਤੀਹਿ ਪਕਾਰੇਹਿ। ਤੀਸੁ ਪਦੇਸੂਤਿ ‘‘ਸਦੇવਕ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਤੀਸੁ ਪਦੇਸੁ। ਤੇਨ ਤੇਨਾਕਾਰੇਨਾਤਿ ਸਦੇવਕਤ੍ਤਾਦਿਨਾ ਤੇਨ ਤੇਨ ਪਕਾਰੇਨ। ਤੇਧਾਤੁਕਮੇવ ਪਰਿਯਾਦਿਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਪੋਰਾਣਾ ਪਨਾਹੂਤਿ ਯੋਜਨਾ।
Ettāvatā bhāgaso lokaṃ gahetvā yojanaṃ dassetvā idāni tena tena visesena abhāgasova lokaṃ gahetvā yojanaṃ dassetuṃ ‘‘apicetthā’’tiādi vuttaṃ. Tattha ukkaṭṭhaparicchedatoti ukkaṃsagabhivijānanena. Pañcasu hi gatīsu devalokova seṭṭho. Tatthāpi arūpino ‘‘dūrasamussāritakilesadukkhatāya, santapaṇītaāneñjavihārasamaṅgitāya, ativiya dīghāyukatāyā’’ti evamādīhi visesehi ativiya itarehi ukkaṭṭhā. Brahmā mahānubhāvotiādiṃ dasasahassiyaṃ mahābrahmuno vasena vadati. ‘‘Ukkaṭṭhaparicchedato’’ti hi vuttaṃ. Anuttaranti seṭṭhaṃ navalokuttaraṃ. Bhāvānukkamo bhāvavasena paresaṃ ajjhāsayavasena ‘‘sadevaka’’ntiādīnaṃ padānaṃ anukkamo. Tīhākārehīti devamārabrahmasahitatāsaṅkhātehi tīhi pakārehi. Tīsu padesūti ‘‘sadevaka’’ntiādīsu tīsu padesu. Tena tenākārenāti sadevakattādinā tena tena pakārena. Tedhātukameva pariyādinnanti porāṇā panāhūti yojanā.
ਅਭਿਞ੍ਞਾਤਿ ਯ-ਕਾਰਲੋਪੇਨਾਯਂ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ, ਅਭਿਜਾਨਿਤ੍વਾਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਅਧਿਕੇਨ ਞਾਣੇਨ ਞਤ੍વਾ’’ਤਿ। ਅਨੁਮਾਨਾਦਿਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋਤਿ ਅਨੁਮਾਨਉਪਮਾਨਅਤ੍ਥਾਪਤ੍ਤਿਆਦਿਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ ਏਕਪ੍ਪਮਾਣਤ੍ਤਾ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਅਪ੍ਪਟਿਹਤਞਾਣਾਚਾਰਤਾਯ ਹਿ ਸਬ੍ਬਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾ ਬੁਦ੍ਧਾ ਭਗવਨ੍ਤੋ। ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ વਿવੇਕਸੁਖਨ੍ਤਿ ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਸੁਖਂ। ਤੇਨ વੀਤਿਮਿਸ੍ਸਾਪਿ ਕਦਾਚਿ ਭਗવਤੋ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਹਿਤ੍વਾਪੀ’’ਤਿ। ਭਗવਾ ਹਿ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਨ੍ਤੋ ਯਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਪਰਿਸਾ ਸਾਧੁਕਾਰਂ વਾ ਦੇਤਿ, ਯਥਾਸੁਤਂ વਾ ਧਮ੍ਮਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਤਿ, ਤਂ ਖਣਂ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇਨ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜਤਿ, ਯਥਾਪਰਿਚ੍ਛੇਦਞ੍ਚ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਤੋ વੁਟ੍ਠਾਯ ਠਿਤਟ੍ਠਾਨਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ।
Abhiññāti ya-kāralopenāyaṃ niddeso, abhijānitvāti ayamettha atthoti āha ‘‘abhiññāya, adhikena ñāṇena ñatvā’’ti. Anumānādipaṭikkhepoti anumānaupamānaatthāpattiādipaṭikkhepo ekappamāṇattā. Sabbattha appaṭihatañāṇācāratāya hi sabbapaccakkhā buddhā bhagavanto. Anuttaraṃ vivekasukhanti phalasamāpattisukhaṃ. Tena vītimissāpi kadāci bhagavato dhammadesanā hotīti āha ‘‘hitvāpī’’ti. Bhagavā hi dhammaṃ desento yasmiṃ khaṇe parisā sādhukāraṃ vā deti, yathāsutaṃ vā dhammaṃ paccavekkhati, taṃ khaṇaṃ pubbabhāgena paricchinditvā phalasamāpattiṃ samāpajjati, yathāparicchedañca samāpattito vuṭṭhāya ṭhitaṭṭhānato paṭṭhāya dhammaṃ deseti.
ਦੇਸਕਾਯਤ੍ਤੇਨ ਆਣਾਦਿવਿਧਿਨਾ ਅਤਿਸਜ੍ਜਨਂ ਪਬੋਧਨਂ ਦੇਸਨਾਤਿ ਸਾ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮવਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਦੇਸਨਾਯ ਤਾવ ਚਤੁਪ੍ਪਦਿਕਾਯਪਿ ਗਾਥਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਸਾਸਿਤਬ੍ਬਪੁਗ੍ਗਲਗਤੇਨ ਯਥਾਪਰਾਧਾਦਿਸਾਸਿਤਬ੍ਬਭਾવੇਨ ਅਨੁਸਾਸਨਂ ਤਦਙ੍ਗવਿਨਯਾਦਿવਸੇਨ વਿਨਯਨਂ ਸਾਸਨਨ੍ਤਿ ਤਂ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮવਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਸੀਲਸਮਾਧਿવਿਪਸ੍ਸਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਕੁਸਲਾਨਨ੍ਤਿ ਮਗ੍ਗਕੁਸਲਾਨਂ, ਕੁਸਲਾਨਨ੍ਤਿ વਾ ਅਨવਜ੍ਜਾਨਂ। ਤੇਨ ਫਲਧਮ੍ਮਾਨਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਗਹੋ ਸਿਦ੍ਧੋ ਹੋਤਿ। ਆਦਿਭਾવੋ ਸੀਲਦਿਟ੍ਠੀਨਂ ਤਮ੍ਮੂਲਕਤ੍ਤਾ ਉਤ੍ਤਰਿਮਨੁਸ੍ਸਧਮ੍ਮਾਨਂ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ਕਥਾવਧਿਸਦ੍ਦਪ੍ਪਬਨ੍ਧੋ ਗਾਥਾવਸੇਨ ਸੁਤ੍ਤવਸੇਨ ਚ વવਤ੍ਥਿਤੋ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮੋ, ਯੋ ਇਧੇવ ‘‘ਦੇਸਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਅਤ੍ਥੋ વਿਸੇਸੇਨ ਸੀਲਾਦਿ ਏવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਭਗવਾ ਹਿ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਨ੍ਤੋ…ਪੇ॰… ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤੀ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਸੀਲਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾਤਿ ਸੀਲਗ੍ਗਹਣੇਨ ਸਸਮ੍ਭਾਰਂ ਸੀਲਂ ਗਹਿਤਂ। ਤਥਾ ਮਗ੍ਗਗ੍ਗਹਣੇਨ ਸਸਮ੍ਭਾਰੋ ਮਗ੍ਗੋਤਿ ਤਦੁਭਯੇਨ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਅਤ੍ਥਂ ਪਰਿਯਾਦਿਯਤਿ। ਤੇਨਾਤਿ ਸੀਲਾਦਿਦਸ੍ਸਨੇਨ। ਅਤ੍ਥવਸੇਨ ਹਿ ਇਧ ਦੇਸਨਾਯ ਆਦਿਕਲ੍ਯਾਣਾਦਿਭਾવੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਕਥਿਕਸਣ੍ਠਿਤੀਤਿ ਕਥਿਕਸ੍ਸ ਸਣ੍ਠਾਨਂ ਕਥਨવਸੇਨ ਸਮવਟ੍ਠਾਨਂ।
Desakāyattena āṇādividhinā atisajjanaṃ pabodhanaṃ desanāti sā pariyattidhammavasena veditabbāti āha ‘‘desanāya tāva catuppadikāyapi gāthāyā’’tiādi. Sāsitabbapuggalagatena yathāparādhādisāsitabbabhāvena anusāsanaṃ tadaṅgavinayādivasena vinayanaṃ sāsananti taṃ paṭipattidhammavasena veditabbanti āha ‘‘sīlasamādhivipassanā’’tiādi. Kusalānanti maggakusalānaṃ, kusalānanti vā anavajjānaṃ. Tena phaladhammānampi saṅgaho siddho hoti. Ādibhāvo sīladiṭṭhīnaṃ tammūlakattā uttarimanussadhammānaṃ. Tasmiṃ tasmiṃ atthe kathāvadhisaddappabandho gāthāvasena suttavasena ca vavatthito pariyattidhammo, yo idheva ‘‘desanā’’ti vutto. Tassa pana attho visesena sīlādi evāti āha ‘‘bhagavā hi dhammaṃ desento…pe… nibbānaṃ dassetī’’ti. Tattha sīlaṃ dassetvāti sīlaggahaṇena sasambhāraṃ sīlaṃ gahitaṃ. Tathā maggaggahaṇena sasambhāro maggoti tadubhayena anavasesato pariyattiatthaṃ pariyādiyati. Tenāti sīlādidassanena. Atthavasena hi idha desanāya ādikalyāṇādibhāvo adhippeto. Kathikasaṇṭhitīti kathikassa saṇṭhānaṃ kathanavasena samavaṭṭhānaṃ.
ਨ ਸੋ ਸਾਤ੍ਥਂ ਦੇਸੇਤਿ ਨਿਯ੍ਯਾਨਤ੍ਥવਿਰਹਤੋ ਤਸ੍ਸਾ ਦੇਸਨਾਯ। ਏਕਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾਦਿਯੁਤ੍ਤਾ વਾਤਿ ਸਿਥਿਲਾਦਿਭੇਦੇਸੁ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨੇਸੁ ਏਕਪ੍ਪਕਾਰੇਨੇવ, ਦ੍વਿਪ੍ਪਕਾਰੇਨੇવ વਾ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨੇਨ ਯੁਤ੍ਤਾ વਾ ਦਮਿਲ਼ਭਾਸਾ વਿਯ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਨਿਰੋਟ੍ਠਂ ਕਤ੍વਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਾਯ ਸਬ੍ਬਨਿਰੋਟ੍ਠਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾ વਾ ਕਿਰਾਤਭਾਸਾ વਿਯ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥੇવ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੀਯਯੁਤ੍ਤਤਾਯ ਸਬ੍ਬવਿਸ੍ਸਟ੍ਠਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾ વਾ ਯવਨਭਾਸਾ વਿਯ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥੇવ ਸਾਨੁਸਾਰਤਾਯ ਸਬ੍ਬਨਿਗ੍ਗਹਿਤਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾ વਾ ਪਾਰਸਿਕਾਦਿਮਿਲਕ੍ਖਭਾਸਾ વਿਯ। ਸਬ੍ਬਾਪੇਸਾ ਏਕਦੇਸਬ੍ਯਞ੍ਜਨવਸੇਨੇવ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਅਪਰਿਪੁਣ੍ਣਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾਤਿ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਅਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਅਮਕ੍ਖੇਤ੍વਾਤਿ ਅਪਲਿਚ੍ਛੇਤ੍વਾ ਅવਿਨਾਸੇਤ੍વਾ, ਅਹਾਪੇਤ੍વਾਤਿ વਾ ਅਤ੍ਥੋ।
Na so sātthaṃ deseti niyyānatthavirahato tassā desanāya. Ekabyañjanādiyuttā vāti sithilādibhedesu byañjanesu ekappakāreneva, dvippakāreneva vā byañjanena yuttā vā damiḷabhāsā viya. Sabbattha niroṭṭhaṃ katvā vattabbatāya sabbaniroṭṭhabyañjanā vā kirātabhāsā viya. Sabbattheva vissajjanīyayuttatāya sabbavissaṭṭhabyañjanā vā yavanabhāsā viya. Sabbattheva sānusāratāya sabbaniggahitabyañjanā vā pārasikādimilakkhabhāsā viya. Sabbāpesā ekadesabyañjanavaseneva pavattiyā aparipuṇṇabyañjanāti katvā ‘‘abyañjanā’’ti vuttā. Amakkhetvāti apalicchetvā avināsetvā, ahāpetvāti vā attho.
ਭਗવਾ ਯਮਤ੍ਥਂ ਞਾਪੇਤੁਂ ਏਕਗਾਥਮ੍ਪਿ ਏਕવਾਕ੍ਯਮ੍ਪਿ ਦੇਸੇਤਿ, ਤਮਤ੍ਥਂ ਤਾਯ ਦੇਸਨਾਯ ਸਬ੍ਬਸੋ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਮੇવ ਕਤ੍વਾ ਦੇਸੇਤਿ, ਏવਂ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਏਕਦੇਸਨਾਪਿ ਅਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ। ਉਲ੍ਲੁਮ੍ਪਨਸਭਾવਸਣ੍ਠਿਤੇਨਾਤਿ ਸਂਕਿਲੇਸਪਕ੍ਖਤੋ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਤੋ ਚ ਉਦ੍ਧਰਣਸਭਾવਾવਟ੍ਠਿਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਸਿਕ੍ਖਾਤ੍ਤਯਸਙ੍ਗਹਂ ਸਕਲਂ ਸਾਸਨਂ ਇਧ ‘‘ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯ’’ਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ। ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਮਾਨਾਧਿਕਰਣਾਨਿ ਸਬ੍ਬਪਦਾਨਿ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸੋ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ…ਪੇ॰… ਪਕਾਸੇਤੀਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ’’ਤਿ ਆਹ।
Bhagavā yamatthaṃ ñāpetuṃ ekagāthampi ekavākyampi deseti, tamatthaṃ tāya desanāya sabbaso paripuṇṇameva katvā deseti, evaṃ sabbatthāti āha ‘‘ekadesanāpi aparipuṇṇā natthī’’ti. Ullumpanasabhāvasaṇṭhitenāti saṃkilesapakkhato vaṭṭadukkhato ca uddharaṇasabhāvāvaṭṭhitena cittena. Tasmāti yasmā sikkhāttayasaṅgahaṃ sakalaṃ sāsanaṃ idha ‘‘brahmacariya’’nti adhippetaṃ, tasmā. Brahmacariyanti iminā samānādhikaraṇāni sabbapadāni yojetvā atthaṃ dassento ‘‘so dhammaṃ deseti…pe… pakāsetīti evamettha attho daṭṭhabbo’’ti āha.
ਦੂਰਸਮੁਸ੍ਸਾਰਿਤਮਾਨਸ੍ਸੇવ ਸਾਸਨੇ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ਨ ਮਾਨ ਜਾਤਿਕਸ੍ਸਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਨਿਹਤਮਾਨਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਉਸ੍ਸਨ੍ਨਤ੍ਤਾਤਿ ਬਹੁਲਭਾવਤੋ। ਭੋਗਾਰੋਗ੍ਯਾਦਿવਤ੍ਥੁਕਾ ਮਦਾ ਸੁਪ੍ਪਹੇਯ੍ਯਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨવਟ੍ਠਾਨਤੋ’ ਨ ਤਥਾ ਕੁਲવਿਜ੍ਜਾਮਦਾਤਿ ਖਤ੍ਤਿਯਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਕੁਲੀਨਾਨਂ ਪਬ੍ਬਜਿਤਾਨਮ੍ਪਿ ਜਾਤਿવਿਜ੍ਜਾ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਮਾਨਜਪ੍ਪਨਂ ਦੁਪ੍ਪਜਹਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਹਿ…ਪੇ॰… ਮਾਨਂ ਕਰੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ । વਿਜਾਤਿਤਾਯਾਤਿ ਨਿਹੀਨਜਾਤਿਤਾਯ। ਪਤਿਟ੍ਠਾਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੀਤਿ ਸੁવਿਸੁਦ੍ਧਿਂ ਕਤ੍વਾ ਸੀਲਂ ਰਕ੍ਖਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਿ। ਸੀਲવਸੇਨ ਹਿ ਸਾਸਨੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਤਿ। ਪਤਿਟ੍ਠਾਤੁਨ੍ਤਿ વਾ ਸਚ੍ਚਪਟਿવੇਧੇਨ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾਯ ਪਤਿਟ੍ਠਾਯ ਪਤਿਟ੍ਠਾਤੁਂ। ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਹਿ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ ਸੁਜਾਤਾ ਏવ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਨ ਦੁਜ੍ਜਾਤਾ।
Dūrasamussāritamānasseva sāsane sammāpaṭipatti sambhavati, na māna jātikassāti āha ‘‘nihatamānattā’’ti. Ussannattāti bahulabhāvato. Bhogārogyādivatthukā madā suppaheyyā honti nimittassa anavaṭṭhānato’ na tathā kulavijjāmadāti khattiyabrāhmaṇakulīnānaṃ pabbajitānampi jātivijjā nissāya mānajappanaṃ duppajahanti āha ‘‘yebhuyyena hi…pe… mānaṃ karontī’’ti . Vijātitāyāti nihīnajātitāya. Patiṭṭhātuṃ na sakkontīti suvisuddhiṃ katvā sīlaṃ rakkhituṃ na sakkonti. Sīlavasena hi sāsane patiṭṭhāti. Patiṭṭhātunti vā saccapaṭivedhena lokuttarāya patiṭṭhāya patiṭṭhātuṃ. Yebhuyyena hi upanissayasampannā sujātā eva honti, na dujjātā.
ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਰਾਗਾਦੀਨਂ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਮੇવ ਪਹਾਨਦੀਪਨਤੋ ਨਿਰੁਪਕ੍ਕਿਲੇਸਤਾਯ ਸਬ੍ਬਸੋ વਿਸੁਦ੍ਧਂ। ਸਦ੍ਧਂ ਪਟਿਲਭਤੀਤਿ ਪੋਥੁਜ੍ਜਨਿਕਸਦ੍ਧਾવਸੇਨ ਸਦ੍ਦਹਤਿ। વਿਞ੍ਞੁਜਾਤਿਕਾਨਞ੍ਹਿ ਧਮ੍ਮਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਗਹਣਪੁਬ੍ਬਿਕਾ ਸਦ੍ਧਾਸਿਦ੍ਧਿ ਧਮ੍ਮਪਮਾਣਧਮ੍ਮਪ੍ਪਸਨ੍ਨਭਾવਤੋ। ਜਾਯਮ੍ਪਤਿਕਾ વਸਨ੍ਤੀਤਿ ਕਾਮਂ ‘‘ਜਾਯਮ੍ਪਤਿਕਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਘਰਸਾਮਿਕਘਰਸਾਮਿਨਿવਸੇਨ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂਯੇવ ਗਹਣਂ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ। ਯਸ੍ਸ ਪਨ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਅਨੇਕਾ ਪਜਾਪਤਿਯੋ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਕਿਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ? ਏਕਾਯਪਿ ਤਾਯ વਾਸੋ ਸਮ੍ਬਾਧੋਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਦ੍વੇ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਰਾਗਾਦਿਨਾ ਸਕਿਞ੍ਚਨਟ੍ਠੇਨ, ਖੇਤ੍ਤવਤ੍ਥੁਆਦਿਨਾ ਸਪਲਿਬੋਧਟ੍ਠੇਨ। ਰਾਗਰਜਾਦੀਨਂ ਆਗਮਨਪਥਤਾਪਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਟ੍ਠਾਨਤਾ ਏવਾਤਿ ਦ੍વੇਪਿ વਣ੍ਣਨਾ ਏਕਤ੍ਥਾ, ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਮੇવ ਨਾਨਂ। ਅਲਗ੍ਗਨਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਅਸਜ੍ਜਨਟ੍ਠੇਨ ਅਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧਭਾવੇਨ। ਏવਂ ਅਕੁਸਲਕੁਸਲਪ੍ਪવਤ੍ਤੀਨਂ ਠਾਨਭਾવੇਨ ਘਰਾવਾਸਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾਨਂ ਸਮ੍ਬਾਧਬ੍ਭੋਕਾਸਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਕੁਸਲਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਏવ ਅਟ੍ਠਾਨਠਾਨਭਾવੇਨ ਤੇਸਂ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਪਿਚਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Parisuddhanti rāgādīnaṃ accantameva pahānadīpanato nirupakkilesatāya sabbaso visuddhaṃ. Saddhaṃ paṭilabhatīti pothujjanikasaddhāvasena saddahati. Viññujātikānañhi dhammasampattigahaṇapubbikā saddhāsiddhi dhammapamāṇadhammappasannabhāvato. Jāyampatikā vasantīti kāmaṃ ‘‘jāyampatikā’’ti vutte gharasāmikagharasāminivasena dvinnaṃyeva gahaṇaṃ viññāyati. Yassa pana purisassa anekā pajāpatiyo honti, tattha kiṃ vattabbaṃ? Ekāyapi tāya vāso sambādhoti dassanatthaṃ ‘‘dve’’ti vuttaṃ. Rāgādinā sakiñcanaṭṭhena, khettavatthuādinā sapalibodhaṭṭhena. Rāgarajādīnaṃ āgamanapathatāpi uppajjanaṭṭhānatā evāti dvepi vaṇṇanā ekatthā, byañjanameva nānaṃ. Alagganaṭṭhenāti asajjanaṭṭhena appaṭibaddhabhāvena. Evaṃ akusalakusalappavattīnaṃ ṭhānabhāvena gharāvāsapabbajjānaṃ sambādhabbhokāsataṃ dassetvā idāni kusalappavattiyā eva aṭṭhānaṭhānabhāvena tesaṃ taṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ.
ਸਙ੍ਖੇਪਕਥਾਤਿ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ ਪਦੁਦ੍ਧਾਰਂ ਅਕਤ੍વਾ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾ। ਏਕਮ੍ਪਿ ਦਿવਸਨ੍ਤਿ ਏਕਦਿવਸਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ। ਅਖਣ੍ਡਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ਦੁਕ੍ਕਟਮਤ੍ਤਸ੍ਸਪਿ ਅਨਾਪਜ੍ਜਨੇਨ ਅਖਣ੍ਡਿਤਂ ਕਤ੍વਾ। ਕਿਲੇਸਮਲੇਨ ਅਮਲੀਨਨ੍ਤਿ ਤਣ੍ਹਾਸਂਕਿਲੇਸਾਦਿવਸੇਨ ਅਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਂ ਕਤ੍વਾ। ਪਰਿਦਹਿਤ੍વਾਤਿ ਨਿવਾਸੇਤ੍વਾ ਚੇવ ਪਾਰੁਪਿਤ੍વਾ ਚ। ਅਗਾਰવਾਸੋ ਅਗਾਰਂ ਉਤ੍ਤਰਪਦਲੋਪੇਨ, ਤਸ੍ਸ વਡ੍ਢਿਆવਹਂ ਅਗਾਰਸ੍ਸ ਹਿਤਂ। ਭੋਗਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤਿ ਭੋਗਰਾਸਿ ਭੋਗਸਮੁਦਾਯੋ। ਆਬਨ੍ਧਨਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ‘‘ਪੁਤ੍ਤੋ ਨਤ੍ਤਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪੇਮવਸੇਨ ਸਪਰਿਚ੍ਛੇਦਂ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਨਟ੍ਠੇਨ। ‘‘ਅਮ੍ਹਾਕਮੇਤੇ’’ਤਿ ਞਾਯਨ੍ਤੀਤਿ ਞਾਤੀ। ਪਿਤਾਮਹਪਿਤੁਪੁਤ੍ਤਾਦਿવਸੇਨ ਪਰਿવਤ੍ਤਨਟ੍ਠੇਨ ਪਰਿવਟ੍ਟੋ।
Saṅkhepakathāti visuṃ visuṃ paduddhāraṃ akatvā saṅkhepato atthavaṇṇanā. Ekampi divasanti ekadivasamattampi. Akhaṇḍaṃ katvāti dukkaṭamattassapi anāpajjanena akhaṇḍitaṃ katvā. Kilesamalena amalīnanti taṇhāsaṃkilesādivasena asaṃkiliṭṭhaṃ katvā. Paridahitvāti nivāsetvā ceva pārupitvā ca. Agāravāso agāraṃ uttarapadalopena, tassa vaḍḍhiāvahaṃ agārassa hitaṃ. Bhogakkhandhoti bhogarāsi bhogasamudāyo. Ābandhanaṭṭhenāti ‘‘putto nattā’’tiādinā pemavasena saparicchedaṃ sambandhanaṭṭhena. ‘‘Amhākamete’’ti ñāyantīti ñātī. Pitāmahapituputtādivasena parivattanaṭṭhena parivaṭṭo.
੨੯੨. ਸਾਮਞ੍ਞવਾਚੀਪਿ ਸਿਕ੍ਖਾ-ਸਦ੍ਦੋ ਸਾਜੀવ-ਸਦ੍ਦਸਨ੍ਨਿਧਾਨਤੋ ਉਪਰਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨવਿਸੇਸਾਪੇਕ੍ਖਾਯ ਚ વਿਸੇਸਨਿવਿਟ੍ਠੋવ ਹੋਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਯਾ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਅਧਿਸੀਲਸਙ੍ਖਾਤਾ ਸਿਕ੍ਖਾ’’ਤਿ। ਸਿਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਟ੍ਠੇਨ ਸਿਕ੍ਖਾ। ਸਹ ਆਜੀવਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਸਾਜੀવੋ। ਸਿਕ੍ਖਨਭਾવੇਨਾਤਿ ਸਿਕ੍ਖਾਯ ਸਾਜੀવੇ ਚ ਸਿਕ੍ਖਨਭਾવੇਨ। ਸਿਕ੍ਖਂ ਪਰਿਪੂਰੇਨ੍ਤੋਤਿ ਸੀਲਸਂવਰਂ ਪਰਿਪੂਰੇਨ੍ਤੋ। ਸਾਜੀવਞ੍ਚ ਅવੀਤਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤੋਤਿ – ‘‘ਨਾਮਕਾਯੋ ਪਦਕਾਯੋ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਕਾਯੋ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਕਾਯੋ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੩੯) વੁਤ੍ਤਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ ਭਗવਤੋ વਚਨਂ ਅવੀਤਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਦਮੇવ ਚ ਦ੍વਯਂ ‘‘ਸਿਕ੍ਖਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਾਜੀવਾਨਤਿਕ੍ਕਮੋ ਸਿਕ੍ਖਾਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾ ਪਚ੍ਚਯੋ। ਤਤੋ ਹਿ ਯਾવ ਮਗ੍ਗਾ ਸਿਕ੍ਖਾਪਾਰਿਪੂਰੀ ਹੋਤੀਤਿ।
292. Sāmaññavācīpi sikkhā-saddo sājīva-saddasannidhānato upari vuccamānavisesāpekkhāya ca visesaniviṭṭhova hotīti vuttaṃ ‘‘yā bhikkhūnaṃ adhisīlasaṅkhātā sikkhā’’ti. Sikkhitabbaṭṭhena sikkhā. Saha ājīvanti etthāti sājīvo. Sikkhanabhāvenāti sikkhāya sājīve ca sikkhanabhāvena. Sikkhaṃ paripūrentoti sīlasaṃvaraṃ paripūrento. Sājīvañca avītikkamantoti – ‘‘nāmakāyo padakāyo niruttikāyo byañjanakāyo’’ti (pārā. aṭṭha. 39) vuttasikkhāpadaṃ bhagavato vacanaṃ avītikkamanto hutvāti attho. Idameva ca dvayaṃ ‘‘sikkhana’’nti vuttaṃ. Tattha sājīvānatikkamo sikkhāpāripūriyā paccayo. Tato hi yāva maggā sikkhāpāripūrī hotīti.
ਪਜਹਿਤ੍વਾਤਿ ਸਮਾਦਾਨવਸੇਨ ਪਰਿਚ੍ਚਜਿਤ੍વਾ। ਪਹੀਨਕਾਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ…ਪੇ॰… વਿਰਤੋવਾਤਿ ਏਤੇਨ ਪਹਾਨਸ੍ਸ વਿਰਤਿਯਾ ਚ ਸਮਾਨਕਾਲਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ । ਯਦਿ ਏવਂ ‘‘ਪਹਾਯਾ’’ਤਿ ਕਥਂ ਪੁਰਿਮਕਾਲਨਿਦ੍ਦੇਸੋਤਿ? ਤਥਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬਤਂ ਉਪਾਦਾਯ। ਧਮ੍ਮਾਨਞ੍ਹਿ ਪਚ੍ਚਯਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਭਾવੇ ਅਪੇਕ੍ਖਿਤੇ ਸਹਜਾਤਾਨਮ੍ਪਿ ਪਚ੍ਚਯਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਭਾવੇਨ ਗਹਣਂ ਪੁਰਿਮਪਚ੍ਛਿਮਭਾવੇਨੇવ ਹੋਤੀਤਿ ਗਹਣਪવਤ੍ਤਿਆਕਾਰવਸੇਨ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤੇਸੁ ਹਿਰੋਤ੍ਤਪ੍ਪਞਾਣਾਦੀਸੁ ਪਹਾਨਕਿਰਿਯਾਯ ਪੁਰਿਮਕਾਲવੋਹਾਰੋ, ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਸੁ ਚ વਿਰਤੀਸੁ વਿਰਮਣਕਿਰਿਯਾਯ ਅਪਰਕਾਲવੋਹਾਰੋ ਚ ਹੋਤੀਤਿ ‘‘ਪਹਾਯ ਪਟਿવਿਰਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਹਾਯਾਤਿ વਾ ਸਮਾਦਾਨਕਾਲવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਪਚ੍ਛਾ વੀਤਿਕ੍ਕਮਿਤਬ੍ਬવਤ੍ਥੁਸਮਾਯੋਗવਸੇਨ ਪਟਿવਿਰਤੋਤਿ। ਪਹਾਯਾਤਿ વਾ –
Pajahitvāti samādānavasena pariccajitvā. Pahīnakālato paṭṭhāya…pe… viratovāti etena pahānassa viratiyā ca samānakālataṃ dasseti . Yadi evaṃ ‘‘pahāyā’’ti kathaṃ purimakālaniddesoti? Tathā gahetabbataṃ upādāya. Dhammānañhi paccayapaccayuppannabhāve apekkhite sahajātānampi paccayapaccayuppannabhāvena gahaṇaṃ purimapacchimabhāveneva hotīti gahaṇapavattiākāravasena paccayabhūtesu hirottappañāṇādīsu pahānakiriyāya purimakālavohāro, paccayuppannāsu ca viratīsu viramaṇakiriyāya aparakālavohāro ca hotīti ‘‘pahāya paṭivirato hotī’’ti vuttaṃ. Pahāyāti vā samādānakālavasena vuttaṃ, pacchā vītikkamitabbavatthusamāyogavasena paṭiviratoti. Pahāyāti vā –
‘‘ਨਿਹਨ੍ਤ੍વਾਨ ਤਮੋਖਨ੍ਧਂ, ਉਦਿਤੋਯਂ ਦਿવਾਕਰੋ।
‘‘Nihantvāna tamokhandhaṃ, uditoyaṃ divākaro;
વਣ੍ਣਪਭਾਯ ਭਾਸੇਤਿ, ਓਭਾਸੇਤ੍વਾ ਸਮੁਗ੍ਗਤੋ’’ਤਿ ਚ॥ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ਮਹਾਟੀ॰ ੨.੫੭੮) –
Vaṇṇapabhāya bhāseti, obhāsetvā samuggato’’ti ca. (visuddhi. mahāṭī. 2.578) –
ਏવਮਾਦੀਸੁ વਿਯ ਸਮਾਨਕਾਲવਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਥ વਾ ਪਾਣੋ ਅਤਿਪਾਤੀਯਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤੋ, ਪਾਣਘਾਤਹੇਤੁਭੂਤੋ ਅਹਿਰਿਕਾਨੋਤ੍ਤਪ੍ਪਦੋਸਮੋਹવਿਹਿਂ ਸਾਦਿਕੋ ਚੇਤਨਾਪਧਾਨੋ ਸਂਕਿਲੇਸਧਮ੍ਮੋ, ਤਂ ਸਮਾਦਾਨવਸੇਨ ਪਹਾਯ। ਤਤੋ…ਪੇ॰… વਿਰਤੋવ ਹੋਤੀਤਿ ਅવਧਾਰਣੇਨ ਤਸ੍ਸਾ વਿਰਤਿਯਾ ਕਾਲਾਦਿવਸੇਨ ਅਪਰਿਯਨ੍ਤਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਯਥਾ ਹਿ ਅਞ੍ਞੇ ਸਮਾਦਿਨ੍ਨવਿਰਤਿਕਾਪਿ ਅਨવਟ੍ਠਿਤਚਿਤ੍ਤਤਾਯ ਲਾਭਜੀવਿਕਾਦਿਹੇਤੁ ਸਮਾਦਾਨਂ ਭਿਨ੍ਦਨ੍ਤੇવ, ਨ ਏવਮਯਂ। ਅਯਂ ਪਨ ਪਹੀਨਕਾਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਓਰਤੋ વਿਰਤੋਤਿ। ਅਦਿਨ੍ਨਾਦਾਨਂ ਪਹਾਯਾਤਿਆਦੀਸੁਪਿ ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Evamādīsu viya samānakālavasena veditabbo. Atha vā pāṇo atipātīyati etenāti pāṇātipāto, pāṇaghātahetubhūto ahirikānottappadosamohavihiṃ sādiko cetanāpadhāno saṃkilesadhammo, taṃ samādānavasena pahāya. Tato…pe… viratova hotīti avadhāraṇena tassā viratiyā kālādivasena apariyantataṃ dasseti. Yathā hi aññe samādinnaviratikāpi anavaṭṭhitacittatāya lābhajīvikādihetu samādānaṃ bhindanteva, na evamayaṃ. Ayaṃ pana pahīnakālato paṭṭhāya orato viratoti. Adinnādānaṃ pahāyātiādīsupi iminā nayena attho veditabbo.
ਦਣ੍ਡਨਂ ਦਣ੍ਡਨਿਪਾਤਨਂ ਦਣ੍ਡੋ। ਮੁਗ੍ਗਰਾਦਿਪਹਰਣવਿਸੇਸੋਪਿ ਇਧ ਪਹਰਣવਿਸੇਸੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਠਪੇਤ੍વਾ ਦਣ੍ਡਂ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਅવਸੇਸਂ ਉਪਕਰਣ’’ਨ੍ਤਿ। ਦਣ੍ਡਨਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਪਰવਿਹੇਠਨਸ੍ਸ ਪਰਿવਜ੍ਜਿਤਭਾવਦੀਪਨਤ੍ਥਂ ਦਣ੍ਡਸਤ੍ਥਾਨਂ ਨਿਕ੍ਖੇਪવਚਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਰੂਪਘਾਤਤ੍ਥਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿ। વਿਹਿਂਸਨਭਾવਤੋਤਿ વਿਬਾਧਨਭਾવਤੋ। ਲਜ੍ਜੀਤਿ ਏਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਲਜ੍ਜਾਯ ਓਤ੍ਤਪ੍ਪਮ੍ਪਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਨ ਹਿ ਪਾਪਜਿਗੁਚ੍ਛਨਪਾਪੁਤ੍ਤਾਸਰਹਿਤਂ, ਪਾਪਭਯਂ વਾ ਅਲਜ੍ਜਨਂ ਅਤ੍ਥਿ। ਯਸ੍ਸ વਾ ਧਮ੍ਮਗਰੁਤਾਯ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਚ ਅਤ੍ਤਾਧੀਨਤ੍ਤਾ ਅਤ੍ਤਾਧਿਪਤਿਭੂਤਾ ਲਜ੍ਜਾਕਿਚ੍ਚਕਾਰੀ, ਤਸ੍ਸ ਲੋਕਾਧਿਪਤਿਭੂਤਂ ਓਤ੍ਤਪ੍ਪਂ ਕਿਚ੍ਚਕਰਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮੇવ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ‘‘ਲਜ੍ਜੀ’’ਇਚ੍ਚੇવ વੁਤ੍ਤਂ। ਦਯਂ ਮੇਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਤਂ ਆਪਨ੍ਨੋਤਿ ਕਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਨਨੁ ਦਯਾ-ਸਦ੍ਦੋ ‘‘ਅਦਯਾਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਕਰੁਣਾਯ વਤ੍ਤਤੀਤਿ? ਸਚ੍ਚਮੇਤਂ, ਅਯਂ ਪਨ ਦਯਾ-ਸਦ੍ਦੋ ਅਨੁਰਕ੍ਖਣਤ੍ਥਂ ਅਨ੍ਤੋਨੀਤਂ ਕਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੋ ਮੇਤ੍ਤਾਯ ਚ ਕਰੁਣਾਯ ਚ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਇਧ ਮੇਤ੍ਤਾਯ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਮਿਜ੍ਜਤਿ ਸਿਨਿਯ੍ਹਤੀਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾ, ਸਾ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਮੇਤ੍ਤਂ, ਮੇਤ੍ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਮੇਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ, ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਮੇਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਤਾ, ਮੇਤ੍ਤਾਇਚ੍ਚੇવ ਅਤ੍ਥੋ।
Daṇḍanaṃ daṇḍanipātanaṃ daṇḍo. Muggarādipaharaṇavisesopi idha paharaṇavisesoti adhippeto. Tenāha ‘‘ṭhapetvā daṇḍaṃ sabbampi avasesaṃ upakaraṇa’’nti. Daṇḍanasaṅkhātassa paraviheṭhanassa parivajjitabhāvadīpanatthaṃ daṇḍasatthānaṃ nikkhepavacananti āha ‘‘parūpaghātatthāyā’’tiādi. Vihiṃsanabhāvatoti vibādhanabhāvato. Lajjīti ettha vuttalajjāya ottappampi vuttanti daṭṭhabbaṃ. Na hi pāpajigucchanapāputtāsarahitaṃ, pāpabhayaṃ vā alajjanaṃ atthi. Yassa vā dhammagarutāya dhammassa ca attādhīnattā attādhipatibhūtā lajjākiccakārī, tassa lokādhipatibhūtaṃ ottappaṃ kiccakaranti vattabbameva natthīti ‘‘lajjī’’icceva vuttaṃ. Dayaṃ mettacittataṃ āpannoti kasmā vuttaṃ, nanu dayā-saddo ‘‘adayāpanno’’tiādīsu karuṇāya vattatīti? Saccametaṃ, ayaṃ pana dayā-saddo anurakkhaṇatthaṃ antonītaṃ katvā pavattamāno mettāya ca karuṇāya ca pavattatīti idha mettāya pavattamāno vutto. Mijjati siniyhatīti mettā, sā etassa atthīti mettaṃ, mettaṃ cittaṃ etassa atthīti mettacitto, tassa bhāvo mettacittatā, mettāicceva attho.
ਸਬ੍ਬਪਾਣਭੂਤਹਿਤਾਨੁਕਮ੍ਪੀਤਿ ਏਤੇਨ ਤਸ੍ਸਾ વਿਰਤਿਯਾ ਸਤ੍ਤવਸੇਨ ਅਪਰਿਯਨ੍ਤਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਪਾਣਭੂਤੇਤਿ ਪਾਣਜਾਤੇ। ਅਨੁਕਮ੍ਪਕੋਤਿ ਕਰੁਣਾਯਨਕੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਮੇਤ੍ਤਾ ਕਰੁਣਾਯ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਤਾਯ ਏવ ਦਯਾਪਨ੍ਨਤਾਯਾ’’ਤਿ। ਏવਂ ਯੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾ વਿਰਤਿ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤੇਹਿ ਲਜ੍ਜਾਮੇਤ੍ਤਾਕਰੁਣਾਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸਮਙ੍ਗਿਭਾવੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ, ਸਦ੍ਧਿਂ ਪਿਟ੍ਠਿવਟ੍ਟਕਧਮ੍ਮੇਹੀਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਏਤ੍ਥਾਹ – ਕਸ੍ਮਾ ‘‘ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਂ ਪਹਾਯਾ’’ਤਿ ਏਕવਚਨਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਕਤੋ, ਨਨੁ ਨਿਰવਸੇਸਾਨਂ ਪਾਣਾਨਂ ਅਤਿਪਾਤਤੋ વਿਰਤਿ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤਾ? ਤਥਾ ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਬ੍ਬਪਾਣਭੂਤਹਿਤਾਨੁਕਮ੍ਪੀ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ। ਤੇਨੇવ ਹਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਪਾਣਭੂਤੇ ਹਿਤੇਨ ਅਨੁਕਮ੍ਪਕੋ’’ਤਿ ਪੁਥੁવਚਨਨਿਦ੍ਦੇਸੋਤਿ? ਸਚ੍ਚਮੇਤਂ, ਪਾਣਭਾવਸਾਮਞ੍ਞવਸੇਨ ਪਨੇਤ੍ਥ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਆਦਿਤੋ ਏਕવਚਨਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਕਤੋ, ਸਬ੍ਬਸਦ੍ਦਸਨ੍ਨਿਧਾਨੇਨ ਪੁਥੁਤ੍ਤਂ વਿਞ੍ਞਾਯਮਾਨਮੇવਾਤਿ ਸਾਮਞ੍ਞਨਿਦ੍ਦੇਸਂ ਅਕਤ੍વਾ ਭੇਦવਚਨਿਚ੍ਛਾવਸੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਬਹੁવਚਨવਸੇਨ ਅਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਕਿਞ੍ਚ ਭਿਯ੍ਯੋ – ਸਾਮਞ੍ਞਤੋ ਸਂવਰਸਮਾਦਾਨਂ, ਤਬ੍ਬਿਸੇਸਤੋ ਸਂવਰਭੇਦੋਤਿ ਇਮਸ੍ਸ વਿਸੇਸਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਅਯਂ વਚਨਭੇਦੋ ਕਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। વਿਹਰਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੋ ਹੁਤ੍વਾ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਇਰਿਯਾਪਥੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਞ੍ਞੇਨ ਇਰਿਯਾਪਥੇਨ વਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਭਾવਂ ਹਰਤਿ ਪવਤ੍ਤੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਇਰਿਯਤਿ ਪਾਲੇਤੀ’’ਤਿ।
Sabbapāṇabhūtahitānukampīti etena tassā viratiyā sattavasena apariyantataṃ dasseti. Pāṇabhūteti pāṇajāte. Anukampakoti karuṇāyanako. Yasmā pana mettā karuṇāya visesapaccayo hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘tāya eva dayāpannatāyā’’ti. Evaṃ yehi dhammehi pāṇātipātā virati sampajjati, tehi lajjāmettākaruṇādhammehi samaṅgibhāvo dassito, saddhiṃ piṭṭhivaṭṭakadhammehīti daṭṭhabbaṃ. Etthāha – kasmā ‘‘pāṇātipātaṃ pahāyā’’ti ekavacananiddeso kato, nanu niravasesānaṃ pāṇānaṃ atipātato virati idhādhippetā? Tathā hi vuttaṃ ‘‘sabbapāṇabhūtahitānukampī viharatī’’ti. Teneva hi aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sabbe pāṇabhūte hitena anukampako’’ti puthuvacananiddesoti? Saccametaṃ, pāṇabhāvasāmaññavasena panettha pāḷiyaṃ ādito ekavacananiddeso kato, sabbasaddasannidhānena puthuttaṃ viññāyamānamevāti sāmaññaniddesaṃ akatvā bhedavacanicchāvasena dassetuṃ aṭṭhakathāyaṃ bahuvacanavasena attho vutto. Kiñca bhiyyo – sāmaññato saṃvarasamādānaṃ, tabbisesato saṃvarabhedoti imassa visesassa dassanatthaṃ ayaṃ vacanabhedo katoti veditabbaṃ. Viharatīti vuttappakāro hutvā ekasmiṃ iriyāpathe uppannaṃ dukkhaṃ aññena iriyāpathena vicchinditvā attabhāvaṃ harati pavattetīti attho. Tenāha ‘‘iriyati pāletī’’ti.
ਨ ਕੇવਲਂ ਕਾਯવਚੀਪਯੋਗવਸੇਨ ਆਦਾਨਮੇવ, ਅਥ ਖੋ ਆਕਙ੍ਖਪਿਸ੍ਸ ਪਰਿਚ੍ਚਤ੍ਤવਤ੍ਥੁવਿਸਯਾવਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਚਿਤ੍ਤੇਨਪੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਥੇਨੇਤਿ ਥੇਯ੍ਯਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਥੇਨੋ, ਚੋਰੋ। ਸੁਚਿਭੂਤੇਨਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸੁਚਿਭਾવੋ ਅਧਿਕਾਰਤੋ ਸਦ੍ਦਨ੍ਤਰਸਨ੍ਨਿਧਾਨਤੋ ਚ ਥੇਯ੍ਯਸਂਕਿਲੇਸવਿਰਮਣਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਥੇਨਤ੍ਤਾਯੇવ ਸੁਚਿਭੂਤੇਨਾ’’ਤਿ। ਕਾਮਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ‘‘ਲਜ੍ਜੀ ਦਯਾਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿਆਦਿ ਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਅਧਿਕਾਰવਸੇਨ ਪਨ ਅਤ੍ਥਤੋ વਾ વੁਤ੍ਤਮੇવਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਯਥਾ ਹਿ ਲਜ੍ਜਾਦਯੋ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਪਹਾਨਸ੍ਸ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯੋ, ਏવਂ ਅਦਿਨ੍ਨਾਦਾਨਪਹਾਨਸ੍ਸਪੀਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਾਪਿ ਪਾਲ਼ਿ ਆਨੇਤ੍વਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ। ਏਸ ਨਯੋ ਇਤੋ ਪਰੇਸੁਪਿ। ਅਥ વਾ ਸੁਚਿਭੂਤੇਨਾਤਿ ਏਤੇਨ ਹਿਰੋਤ੍ਤਪ੍ਪਾਦੀਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਮੋ, ਅਹਿਰਿਕਾਦੀਨਞ੍ਚ ਪਹਾਨਂ વੁਤ੍ਤਮੇવਾਤਿ ‘‘ਲਜ੍ਜੀ’’ਤਿਆਦਿ ਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।
Na kevalaṃ kāyavacīpayogavasena ādānameva, atha kho ākaṅkhapissa pariccattavatthuvisayāvāti dassetuṃ ‘‘cittenapī’’tiādi vuttaṃ. Theneti theyyaṃ karotīti theno, coro. Sucibhūtenāti ettha sucibhāvo adhikārato saddantarasannidhānato ca theyyasaṃkilesaviramaṇanti āha ‘‘athenattāyeva sucibhūtenā’’ti. Kāmañcettha ‘‘lajjī dayāpanno’’tiādi na vuttaṃ, adhikāravasena pana atthato vā vuttamevāti veditabbaṃ. Yathā hi lajjādayo pāṇātipātapahānassa visesapaccayo, evaṃ adinnādānapahānassapīti, tasmā sāpi pāḷi ānetvā vattabbā. Esa nayo ito paresupi. Atha vā sucibhūtenāti etena hirottappādīhi samannāgamo, ahirikādīnañca pahānaṃ vuttamevāti ‘‘lajjī’’tiādi na vuttanti daṭṭhabbaṃ.
ਅਸੇਟ੍ਠਚਰਿਯਨ੍ਤਿ ਅਸੇਟ੍ਠਾਨਂ ਚਰਿਯਂ, ਅਸੇਟ੍ਠਂ વਾ ਚਰਿਯਂ। ਮਿਥੁਨਾਨਂ વੁਤ੍ਤਾਕਾਰੇਨ ਸਦਿਸਭੂਤਾਨਂ ਅਯਨ੍ਤਿ ਮਿਥੁਨੋ, ਯਥਾવੁਤ੍ਤੋ ਦੁਰਾਚਾਰੋ। ਆਰਾਚਾਰੀ ਮੇਥੁਨਾਤਿ ਏਤੇਨ – ‘‘ਇਧ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ, ਏਕਚ੍ਚੋ…ਪੇ॰… ਨ ਹੇવ ਖੋ ਮਾਤੁਗਾਮੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਦ੍વਯਂਦ੍વਯਸਮਾਪਤ੍ਤਿਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜਤਿ, ਅਪਿਚ ਖੋ ਮਾਤੁਗਾਮਸ੍ਸ ਉਚ੍ਛਾਦਨਪਰਿਮਦ੍ਦਨਨ੍ਹਾਪਨਸਮ੍ਬਾਹਨਂ ਸਾਦਿਯਤਿ, ਸੋ ਤਦਸ੍ਸਾਦੇਤਿ, ਤਂ ਨਿਕਾਮੇਤਿ, ਤੇਨ ਚ વਿਤ੍ਤਿਂ ਆਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੭.੫੦) વੁਤ੍ਤਾ ਸਤ੍ਤવਿਧਮੇਥੁਨਸਂਯੋਗਾਪਿ ਪਟਿવਿਰਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।
Aseṭṭhacariyanti aseṭṭhānaṃ cariyaṃ, aseṭṭhaṃ vā cariyaṃ. Mithunānaṃ vuttākārena sadisabhūtānaṃ ayanti mithuno, yathāvutto durācāro. Ārācārī methunāti etena – ‘‘idha brāhmaṇa, ekacco…pe… na heva kho mātugāmena saddhiṃ dvayaṃdvayasamāpattiṃ samāpajjati, apica kho mātugāmassa ucchādanaparimaddananhāpanasambāhanaṃ sādiyati, so tadassādeti, taṃ nikāmeti, tena ca vittiṃ āpajjatī’’tiādinā (a. ni. 7.50) vuttā sattavidhamethunasaṃyogāpi paṭivirati dassitāti daṭṭhabbaṃ.
ਸਚ੍ਚੇਨ ਸਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਪੁਰਿਮੇਨ વਚੀਸਚ੍ਚੇਨ ਪਚ੍ਛਿਮਂ વਚੀਸਚ੍ਚਂ ਸਨ੍ਦਹਤਿ ਅਸਚ੍ਚੇਨ ਅਨਨ੍ਤਰਿਕਤ੍ਤਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਯੋ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਹਲਿਦ੍ਦਿਰਾਗੋ વਿਯ ਨ ਥਿਰਕਤੋ ਹੋਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕਥਾਯ ਅਨવਟ੍ਠਿਤਭਾવੇਨ ਹਲਿਦ੍ਦਿਰਾਗਸਦਿਸਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ, ਨ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ। ਪਾਸਾਣਲੇਖਾ વਿਯਾਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਸਦ੍ਧਾ ਅਯਤਿ ਪવਤ੍ਤਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਸਦ੍ਧਾਯੋ, ਸਦ੍ਧਾਯੋ ਏવ ਸਦ੍ਧਾਯਿਕੋ ਯਥਾ ‘‘વੇਨਯਿਕੋ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੪੬; ਅ॰ ਨਿ॰ ੮.੧੧; ਪਾਰਾ॰ ੮), ਸਦ੍ਧਾਯ વਾ ਅਯਿਤਬ੍ਬੋ ਸਦ੍ਧਾਯਿਕੋ, ਸਦ੍ਧੇਯ੍ਯੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿવਿਸਂવਾਦਨਤੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।
Saccena saccanti purimena vacīsaccena pacchimaṃ vacīsaccaṃ sandahati asaccena anantarikattā. Tenāha ‘‘yo hī’’tiādi. Haliddirāgo viya na thirakato hotīti ettha kathāya anavaṭṭhitabhāvena haliddirāgasadisatā veditabbā, na puggalassa. Pāsāṇalekhā viyāti etthāpi eseva nayo. Saddhā ayati pavattati etthāti saddhāyo, saddhāyo eva saddhāyiko yathā ‘‘venayiko’’ti (ma. ni. 1.246; a. ni. 8.11; pārā. 8), saddhāya vā ayitabbo saddhāyiko, saddheyyoti attho. Vattabbataṃ āpajjativisaṃvādanatoti adhippāyo.
ਅਨੁਪ੍ਪਦਾਤਾਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੧.੯; ਅ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੨.੪.੧੯੮) ਅਨੁਬਲਪ੍ਪਦਾਤਾ, ਅਨੁવਤ੍ਤਨવਸੇਨ વਾ ਪਦਾਤਾ। ਕਸ੍ਸ ਪਨ ਅਨੁવਤ੍ਤਨਂ ਪਦਾਨਞ੍ਚਾਤਿ? ‘‘ਸਹਿਤਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਸਨ੍ਧਾਨਸ੍ਸਾਤਿ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਨ੍ਧਾਨਾਨੁਪ੍ਪਦਾਤਾ’’ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਅਨੁવਤ੍ਤਨવਸੇਨ ਸਨ੍ਧਾਨਸ੍ਸ ਪਦਾਨਂ ਆਧਾਨਂ, ਰਕ੍ਖਣਂ વਾ ਦਲ਼੍ਹੀਕਰਣਂ ਹੋਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਦ੍વੇ ਜਨੇ ਸਮਗ੍ਗੇ ਦਿਸ੍વਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਆਰਮਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਆਰਾਮੋ, ਰਮਿਤਬ੍ਬਟ੍ਠਾਨਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਆ-ਕਾਰੇਨ વਿਨਾਪਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਮਗ੍ਗਰਾਮੋਤਿਪਿ ਪਾਲ਼ਿ, ਅਯਮੇવੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ।
Anuppadātāti (dī. ni. ṭī. 1.9; a. ni. ṭī. 2.4.198) anubalappadātā, anuvattanavasena vā padātā. Kassa pana anuvattanaṃ padānañcāti? ‘‘Sahitāna’’nti vuttattā sandhānassāti viññāyati. Tenāha ‘‘sandhānānuppadātā’’ti. Yasmā pana anuvattanavasena sandhānassa padānaṃ ādhānaṃ, rakkhaṇaṃ vā daḷhīkaraṇaṃ hoti. Tena vuttaṃ ‘‘dve jane samagge disvā’’tiādi. Āramanti etthāti ārāmo, ramitabbaṭṭhānaṃ. Yasmā pana ā-kārena vināpi ayamattho labbhati, tasmā vuttaṃ ‘‘samaggarāmotipi pāḷi, ayamevettha attho’’ti.
ਏਤ੍ਥਾਤਿ –
Etthāti –
‘‘ਨੇਲਙ੍ਗੋ ਸੇਤਪਚ੍ਛਾਦੋ, ਏਕਾਰੋ વਤ੍ਤਤੀ ਰਥੋ।
‘‘Nelaṅgo setapacchādo, ekāro vattatī ratho;
ਅਨੀਘਂ ਪਸ੍ਸ ਆਯਨ੍ਤਂ, ਛਿਨ੍ਨਸੋਤਂ ਅਬਨ੍ਧਨ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੩੪੭; ਉਦਾ॰ ੬੫; ਪੇਟਕੋ॰ ੨੫;ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੧.੯) –
Anīghaṃ passa āyantaṃ, chinnasotaṃ abandhana’’nti. (saṃ. ni. 4.347; udā. 65; peṭako. 25;dī. ni. ṭī. 1.9) –
ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਗਾਥਾਯ। ਸੀਲਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ‘‘ਨੇਲਙ੍ਗ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨੇવਾਹ – ਚਿਤ੍ਤੋ ਗਹਪਤਿ, ‘‘ਨੇਲਙ੍ਗਨ੍ਤਿ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਸੀਲਾਨਮੇਤਂ ਅਧਿવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੩੪੭; ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੧.੯)। ਸੁਕੁਮਾਰਾਤਿ ਅਫਰੁਸਤਾਯ ਮੁਦੁਕਾ। ਪੁਰਸ੍ਸ ਏਸਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪੁਰ-ਸਦ੍ਦੋ ਤਨ੍ਨਿવਾਸੀવਾਚਕੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ ‘‘ਗਾਮੋ ਆਗਤੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੧.੯) વਿਯ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਨਗਰવਾਸੀਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਮਨਂ ਅਪ੍ਪਾਯਤਿ વਡ੍ਢੇਤੀਤਿ ਮਨਾਪਾ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਚਿਤ੍ਤવੁਦ੍ਧਿਕਰਾ’’ਤਿ।
Imissā gāthāya. Sīlañhettha ‘‘nelaṅga’’nti vuttaṃ. Tenevāha – citto gahapati, ‘‘nelaṅganti kho, bhante, sīlānametaṃ adhivacana’’nti (saṃ. ni. 4.347; dī. ni. ṭī. 1.9). Sukumārāti apharusatāya mudukā. Purassa esāti ettha pura-saddo tannivāsīvācako daṭṭhabbo ‘‘gāmo āgato’’tiādīsu (dī. ni. ṭī. 1.9) viya. Tenevāha ‘‘nagaravāsīna’’nti. Manaṃ appāyati vaḍḍhetīti manāpā. Tena vuttaṃ ‘‘cittavuddhikarā’’ti.
ਕਾਲવਾਦੀਤਿਆਦਿ ਸਮ੍ਫਪ੍ਪਲਾਪਾਪਟਿવਿਰਤਸ੍ਸ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਅਤ੍ਥਸਂਹਿਤਾਪਿ ਹਿ વਾਚਾ ਅਯੁਤ੍ਤਕਾਲਪਯੋਗੇਨ ਅਤ੍ਥਾવਹਾ ਨ ਸਿਯਾਤਿ ਅਨਤ੍ਥવਿਞ੍ਞਾਪਨવਾਚਂ ਅਨੁਲੋਮੇਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਮ੍ਫਪ੍ਪਲਾਪਂ ਪਜਹਨ੍ਤੇਨ ਅਕਾਲવਾਦਿਤਾ ਪਰਿਹਰਿਤਬ੍ਬਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਕਾਲવਾਦੀ’’ਤਿ। ਕਾਲੇ વਦਨ੍ਤੇਨਪਿ ਉਭਯਾਨਤ੍ਥਸਾਧਨਤੋ ਅਭੂਤਂ ਪਰਿવਜ੍ਜੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਭੂਤવਾਦੀ’’ਤਿ। ਭੂਤਞ੍ਚ વਦਨ੍ਤੇਨ ਯਂ ਇਧਲੋਕ-ਪਰਲੋਕ-ਹਿਤਸਮ੍ਪਾਦਕਂ, ਤਦੇવ વਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਤ੍ਥવਾਦੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਤ੍ਥਂ વਦਨ੍ਤੇਨਪਿ ਲੋਕਿਯਧਮ੍ਮਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਮੇવ ਅવਤ੍વਾ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਂ ਕਤ੍વਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਧਮ੍ਮવਾਦੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਥਾ ਚ ਅਤ੍ਥੋ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤੋ ਹੋਤਿ, ਤਂਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘વਿਨਯવਾਦੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਞ੍ਹਿ ਸਂવਰવਿਨਯਾਨਂ, ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਞ੍ਚ ਪਹਾਨવਿਨਯਾਨਂ વਸੇਨ વੁਚ੍ਚਮਾਨੋ ਅਤ੍ਥੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਧਿਗਮਹੇਤੁਭਾવਤੋ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤੋ ਹੋਤੀਤਿ। ਏવਂ ਗੁਣવਿਸੇਸਯੁਤ੍ਤੋવ ਅਤ੍ਥੋ વੁਚ੍ਚਮਾਨੋ ਦੇਸਨਾਕੋਸਲ੍ਲੇ ਸਤਿ ਸੋਭਤਿ, ਕਿਚ੍ਚਕਰੋ ਚ ਹੋਤਿ, ਨ ਅਞ੍ਞਥਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਨਿਧਾਨવਤਿਂ વਾਚਂ ਭਾਸਿਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਦਾਨਿ ਤਂ ਦੇਸਨਾਕੋਸਲ੍ਲਂ વਿਭਾવੇਤੁਂ ‘‘ਕਾਲੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਪੁਚ੍ਛਾਦਿવਸੇਨ ਹਿ ਓਤਿਣ੍ਣવਾਚਾવਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ ਏਕਂਸਾਦਿਬ੍ਯਾਕਰਣવਿਭਾਗਂ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤ੍વਾ ਠਪਨਾਹੇਤੁਉਦਾਹਰਣਂ ਸਂਸਨ੍ਦਨਾਦਿਂ ਤਂਤਂਕਾਲਾਨੁਰੂਪਂ વਿਭਾવੇਨ੍ਤਿਯਾ ਪਰਿਮਿਤਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਰੂਪਾਯ વਿਪੁਲਤਰ-ਗਮ੍ਭੀਰੋਦਾਰ-ਪਰਮਤ੍ਥ-વਿਤ੍ਥਾਰਸਙ੍ਗਾਹਿਕਾਯ ਕਥਾਯ ਞਾਣਬਲਾਨੁਰੂਪਂ ਪਰੇ ਯਾਥਾવਤੋ ਧਮ੍ਮੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਦੇਸਨਾਕੁਸਲੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਯੋਜਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Kālavādītiādi samphappalāpāpaṭiviratassa paṭipattidassanaṃ. Atthasaṃhitāpi hi vācā ayuttakālapayogena atthāvahā na siyāti anatthaviññāpanavācaṃ anulometi, tasmā samphappalāpaṃ pajahantena akālavāditā pariharitabbāti vuttaṃ ‘‘kālavādī’’ti. Kāle vadantenapi ubhayānatthasādhanato abhūtaṃ parivajjetabbanti āha ‘‘bhūtavādī’’ti. Bhūtañca vadantena yaṃ idhaloka-paraloka-hitasampādakaṃ, tadeva vattabbanti dassetuṃ ‘‘atthavādī’’ti vuttaṃ. Atthaṃ vadantenapi lokiyadhammasannissitameva avatvā lokuttaradhammasannissitaṃ katvā vattabbanti dassanatthaṃ ‘‘dhammavādī’’ti vuttaṃ. Yathā ca attho lokuttaradhammasannissito hoti, taṃdassanatthaṃ ‘‘vinayavādī’’ti vuttaṃ. Pañcannañhi saṃvaravinayānaṃ, pañcannañca pahānavinayānaṃ vasena vuccamāno attho nibbānādhigamahetubhāvato lokuttaradhammasannissito hotīti. Evaṃ guṇavisesayuttova attho vuccamāno desanākosalle sati sobhati, kiccakaro ca hoti, na aññathāti dassetuṃ ‘‘nidhānavatiṃ vācaṃ bhāsitā’’ti vuttaṃ. Idāni taṃ desanākosallaṃ vibhāvetuṃ ‘‘kālenā’’tiādimāha. Pucchādivasena hi otiṇṇavācāvatthusmiṃ ekaṃsādibyākaraṇavibhāgaṃ sallakkhetvā ṭhapanāhetuudāharaṇaṃ saṃsandanādiṃ taṃtaṃkālānurūpaṃ vibhāventiyā parimitaparicchinnarūpāya vipulatara-gambhīrodāra-paramattha-vitthārasaṅgāhikāya kathāya ñāṇabalānurūpaṃ pare yāthāvato dhamme patiṭṭhāpento ‘‘desanākusalo’’ti vuccatīti evamettha atthayojanā veditabbā.
੨੯੩. ਏવਂ ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਸਤ੍ਤ ਮੂਲਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਿ વਿਭਾવੇਤ੍વਾ ਸਤਿਪਿ ਅਭਿਜ੍ਝਾਦਿਪਹਾਨਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਂવਰਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਜਾਗਰਿਯਾਨੁਯੋਗਾਦਿਕੇ ਉਤ੍ਤਰਦੇਸਨਾਯਂ વਿਭਾવੇਤੁਂ ਤਂ ਪਰਿਹਰਿਤ੍વਾ ਆਚਾਰਸੀਲਸ੍ਸੇવ વਿਭਜਨવਸੇਨ ਪਾਲ਼ਿ ਪવਤ੍ਤਾਤਿ ਤਦਤ੍ਥਂ વਿવਰਿਤੁਂ ‘‘ਬੀਜਗਾਮਭੂਤਗਾਮਸਮਾਰਮ੍ਭਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਬੀਜਾਨਂ ਗਾਮੋ ਸਮੂਹੋ ਬੀਜਗਾਮੋ। ਭੂਤਾਨਂ ਜਾਤਾਨਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਨਂ ਰੁਕ੍ਖਗਚ੍ਛਲਤਾਦੀਨਂ ਸਮੂਹੋ ਭੂਤਗਾਮੋ। ਨਨੁ ਚ ਰੁਕ੍ਖਾਦਯੋ ਚਿਤ੍ਤਰਹਿਤਤਾਯ ਨ ਜੀવਾ, ਚਿਤ੍ਤਰਹਿਤਤਾ ਚ ਪਰਿਪ੍ਫਨ੍ਦਾਭਾવਤੋ ਛਿਨ੍ਨੇ વਿਰੁਹਨਤੋ વਿਸਦਿਸਜਾਤਿਕਭਾવਤੋ ਚਤੁਯੋਨਿਅਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਤੋ ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ, વੁਡ੍ਢਿ ਪਨ ਪવਾਲ਼ਸਿਲਾਲવਣਾਨਮ੍ਪਿ વਿਜ੍ਜਤੀਤਿ ਨ ਤੇਸਂ ਜੀવਭਾવੇ ਕਾਰਣਂ, વਿਸਯਗ੍ਗਹਣਞ੍ਚ ਨੇਸਂ ਪਰਿਕਪ੍ਪਨਾਮਤ੍ਤਂ ਸੁਪਨਂ વਿਯ ਚਿਞ੍ਚਾਦੇਨਂ, ਤਥਾ ਦੋਹਲ਼ਾਦਯੋ, ਤਤ੍ਥ ਕਸ੍ਮਾ ਬੀਜਗਾਮਭੂਤਗਾਮਸਮਾਰਮ੍ਭਾ ਪਟਿવਿਰਤਿ ਇਚ੍ਛਿਤਾਤਿ? ਸਮਣਸਾਰੁਪ੍ਪਤੋ ਤਨ੍ਨਿવਾਸਿਸਤ੍ਤਾਨੁਰਕ੍ਖਣਤੋ ਚ। ਤੇਨੇવਾਹ – ‘‘ਜੀવਸਞ੍ਞਿਨੋ ਹਿ ਮੋਘਪੁਰਿਸ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਰੁਕ੍ਖਸ੍ਮਿ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ (ਪਾਚਿ॰ ੮੯)।
293. Evaṃ paṭipāṭiyā satta mūlasikkhāpadāni vibhāvetvā satipi abhijjhādipahānaindriyasaṃvarasatisampajaññajāgariyānuyogādike uttaradesanāyaṃ vibhāvetuṃ taṃ pariharitvā ācārasīlasseva vibhajanavasena pāḷi pavattāti tadatthaṃ vivarituṃ ‘‘bījagāmabhūtagāmasamārambhā’’tiādi vuttaṃ. Tattha bījānaṃ gāmo samūho bījagāmo. Bhūtānaṃ jātānaṃ nibbattānaṃ rukkhagacchalatādīnaṃ samūho bhūtagāmo. Nanu ca rukkhādayo cittarahitatāya na jīvā, cittarahitatā ca paripphandābhāvato chinne viruhanato visadisajātikabhāvato catuyoniapariyāpannato ca veditabbā, vuḍḍhi pana pavāḷasilālavaṇānampi vijjatīti na tesaṃ jīvabhāve kāraṇaṃ, visayaggahaṇañca nesaṃ parikappanāmattaṃ supanaṃ viya ciñcādenaṃ, tathā dohaḷādayo, tattha kasmā bījagāmabhūtagāmasamārambhā paṭivirati icchitāti? Samaṇasāruppato tannivāsisattānurakkhaṇato ca. Tenevāha – ‘‘jīvasaññino hi moghapurisa manussā rukkhasmi’’ntiādi (pāci. 89).
ਮੂਲਮੇવ ਬੀਜਂ ਮੂਲਬੀਜਂ, ਮੂਲਬੀਜਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿਪਿ ਮੂਲਬੀਜਂ। ਸੇਸੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਫਲ਼ੁਬੀਜਨ੍ਤਿ ਪਬ੍ਬਬੀਜਂ। ਪਚ੍ਚਯਨ੍ਤਰਸਮવਾਯੇ ਸਦਿਸਫਲੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ વਿਸੇਸਕਾਰਣਭਾવਤੋ વਿਰੁਹਣਸਮਤ੍ਥੇ ਸਾਰਫਲੇ ਨਿਰੁਲ਼੍ਹੋ ਬੀਜਸਦ੍ਦੋ ਤਦਤ੍ਥਸਂਸਿਦ੍ਧਿਯਾ ਮੂਲਾਦੀਸੁਪਿ ਕੇਸੁਚਿ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਮੂਲਾਦਿਤੋ ਨਿવਤ੍ਤਨਤ੍ਥਂ ਏਕੇਨ ਬੀਜ-ਸਦ੍ਦੇਨ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਬੀਜਬੀਜ’’ਨ੍ਤਿ ‘‘ਰੂਪਰੂਪਂ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੨.੪੪੯), ਦੁਕ੍ਖਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੩੨੭; ੫.੧੬੫; ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੧੧) ਚ ਯਥਾ। ਕਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ਬੀਜਗਾਮਭੂਤਗਾਮਂ ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ ਬੀਜਗਾਮੋ ਏવ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋਤਿ? ਨ ਖੋ ਪਨੇਤਂ ਏવਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ, ਨਨੁ ਅવੋਚੁਮ੍ਹ – ‘‘ਮੂਲਮੇવ ਬੀਜਂ ਮੂਲਬੀਜਂ, ਮੂਲਬੀਜਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿਪਿ ਮੂਲਬੀਜ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਪੁਰਿਮੇਨ ਬੀਜਗਾਮੋ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋ, ਦੁਤਿਯੇਨ ਭੂਤਗਾਮੋ, ਦੁવਿਧੋਪੇਸ ਮੂਲਬੀਜਞ੍ਚ ਮੂਲਬੀਜਞ੍ਚ ਮੂਲਬੀਜਨ੍ਤਿ ਸਾਮਞ੍ਞਨਿਦ੍ਦੇਸੇਨ, ਏਕਸੇਸਨਯੇਨ વਾ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਪਞ੍ਚવਿਧਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਨੀਲਤਿਣਰੁਕ੍ਖਾਦਿਕਸ੍ਸਾਤਿ ਅਲ੍ਲਤਿਣਸ੍ਸ ਚੇવ ਅਲ੍ਲਰੁਕ੍ਖਾਦਿਕਸ੍ਸ ਚ। ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਓਸਧਿਗਚ੍ਛਲਤਾਦੀਨਂ ਸਙ੍ਗਹੋ।
Mūlameva bījaṃ mūlabījaṃ, mūlabījaṃ etassātipi mūlabījaṃ. Sesesupi eseva nayo. Phaḷubījanti pabbabījaṃ. Paccayantarasamavāye sadisaphaluppattiyā visesakāraṇabhāvato viruhaṇasamatthe sāraphale niruḷho bījasaddo tadatthasaṃsiddhiyā mūlādīsupi kesuci pavattatīti mūlādito nivattanatthaṃ ekena bīja-saddena visesetvā vuttaṃ ‘‘bījabīja’’nti ‘‘rūparūpaṃ (visuddhi. 2.449), dukkhadukkha’’nti (saṃ. ni. 4.327; 5.165; netti. 11) ca yathā. Kasmā panettha bījagāmabhūtagāmaṃ uddharitvā bījagāmo eva niddiṭṭhoti? Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ, nanu avocumha – ‘‘mūlameva bījaṃ mūlabījaṃ, mūlabījaṃ etassātipi mūlabīja’’nti. Tattha purimena bījagāmo niddiṭṭho, dutiyena bhūtagāmo, duvidhopesa mūlabījañca mūlabījañca mūlabījanti sāmaññaniddesena, ekasesanayena vā uddiṭṭhoti veditabbo. Tenevāha ‘‘pañcavidhassā’’tiādi. Nīlatiṇarukkhādikassāti allatiṇassa ceva allarukkhādikassa ca. Ādi-saddena osadhigacchalatādīnaṃ saṅgaho.
ਏਕਂ ਭਤ੍ਤਂ ਏਕਭਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਅਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਏਕਭਤ੍ਤਿਕੋ। ਸੋ ਪਨ ਰਤ੍ਤਿਭੋਜਨੇਨਪਿ ਸਿਯਾਤਿ ਤਨ੍ਨਿવਤ੍ਤਨਤ੍ਥਂ ਆਹ ‘‘ਰਤ੍ਤੂਪਰਤੋ’’ਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਅਪਰਣ੍ਹਭੋਜੀਪਿ ਸਿਯਾ ਏਕਭਤ੍ਤਿਕੋਤਿ ਤਨ੍ਨਿવਤ੍ਤਨਤ੍ਥਂ ‘‘વਿਰਤੋ વਿਕਾਲਭੋਜਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਰੁਣੁਗ੍ਗਮਨਕਾਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਯਾવ ਮਜ੍ਝਨ੍ਹਿਕਾ ਅਯਂ ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਨਂ ਅਰਿਯਾਨਂ ਆਚਿਣ੍ਣਸਮਾਚਿਣ੍ਣੋ ਭੋਜਨਸ੍ਸ ਕਾਲੋ ਨਾਮ, ਤਦਞ੍ਞੋ વਿਕਾਲੋ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ਦੁਤਿਯਪਦੇਨ ਰਤ੍ਤਿਭੋਜਨਸ੍ਸ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤੇ ਮਜ੍ਝਨ੍ਹਿਕੇ ਯਾવ ਸੂਰਿਯਤ੍ਥਙ੍ਗਮਨਾ ਭੋਜਨਂ વਿਕਾਲਭੋਜਨਂ ਨਾਮਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Ekaṃ bhattaṃ ekabhattaṃ, taṃ assa atthīti ekabhattiko. So pana rattibhojanenapi siyāti tannivattanatthaṃ āha ‘‘rattūparato’’ti. Evampi aparaṇhabhojīpi siyā ekabhattikoti tannivattanatthaṃ ‘‘virato vikālabhojanā’’ti vuttaṃ. Aruṇuggamanakālato paṭṭhāya yāva majjhanhikā ayaṃ buddhādīnaṃ ariyānaṃ āciṇṇasamāciṇṇo bhojanassa kālo nāma, tadañño vikālo. Aṭṭhakathāyaṃ pana dutiyapadena rattibhojanassa paṭikkhittattā ‘‘atikkante majjhanhike yāva sūriyatthaṅgamanā bhojanaṃ vikālabhojanaṃ nāmā’’ti vuttaṃ.
‘‘ਸਬ੍ਬਪਾਪਸ੍ਸ ਅਕਰਣ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਯਪ੍ਪવਤ੍ਤਂ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੯੦; ਧ॰ ਪ॰ ੧੮੩; ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੩੦, ੫੦, ੧੧੬, ੧੨੪) ਭਗવਤੋ ਸਾਸਨਂ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਰਾਗੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਨਚ੍ਚਾਦਿਦਸ੍ਸਨਂ ਨ ਅਨੁਲੋਮੇਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਾਸਨਸ੍ਸ ਅਨਨੁਲੋਮਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਅਤ੍ਤਨਾ ਪਯੋਜਿਯਮਾਨਂ, ਪਰੇਹਿ ਪਯੋਜਾਪਿਯਮਾਨਞ੍ਚ ਨਚ੍ਚਂ ਨਚ੍ਚਭਾવਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਏਕੇਨੇવ ਨਚ੍ਚ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਗਹਿਤਂ, ਤਥਾ ਗੀਤવਾਦਿਤ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਚਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਨਚ੍ਚਨਨਚ੍ਚਾਪਨਾਦਿવਸੇਨਾ’’ਤਿ। ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਗਾਯਨਗਾਯਾਪਨવਾਦਨવਾਦਾਪਨਾਨਿ ਸਙ੍ਗਯ੍ਹਨ੍ਤਿ। ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਚੇਤ੍ਥ ਸવਨਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤਂ વਿਰੂਪੇਕਸੇਸਨਯੇਨ । ਯਥਾਸਕਂ વਿਸਯਸ੍ਸ ਆਲੋਚਨਸਭਾવਤਾਯ વਾ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ વਿਞ੍ਞਾਣਾਨਂ ਸવਨਕਿਰਿਯਾਯਪਿ ਦਸ੍ਸਨਸਙ੍ਖੇਪਸਬ੍ਭਾવਤੋ ‘‘ਦਸ੍ਸਨਾ’’ਇਚ੍ਚੇવ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪਞ੍ਚਹਿ વਿਞ੍ਞਾਣੇਹਿ ਨ ਕਞ੍ਚਿ ਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿવਿਜਾਨਾਤਿ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਅਭਿਨਿਪਾਤਮਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਅવਿਸੂਕਭੂਤਸ੍ਸ ਗੀਤਸ੍ਸ ਸવਨਂ ਕਦਾਚਿ વਟ੍ਟਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘વਿਸੂਕਭੂਤਾ ਦਸ੍ਸਨਾ’’ਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ ਪਰਮਤ੍ਥਜੋਤਿਕਾਯਂ ਖੁਦ੍ਦਕਟ੍ਠਕਥਾਯਂ (ਖੁ॰ ਪਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.ਪਚ੍ਛਿਮਪਞ੍ਚਸਿਕ੍ਖਾਪਦવਣ੍ਣਨਾ) ‘‘ਧਮ੍ਮੂਪਸਂਹਿਤਂ ਗੀਤਂ વਟ੍ਟਤਿ, ਗੀਤੂਪਸਂਹਿਤੋ ਧਮ੍ਮੋ ਨ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ। ਯਂ ਕਿਞ੍ਚੀਤਿ ਗਨ੍ਥਿਤਂ વਾ ਅਗਨ੍ਥਿਤਂ વਾ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਪੁਪ੍ਫਂ। ਗਨ੍ਧਜਾਤਨ੍ਤਿ ਗਨ੍ਧਜਾਤਿਕਂ। ਤਸ੍ਸਪਿ ‘‘ਯਂ ਕਿਞ੍ਚੀ’’ਤਿ વਚਨਤੋ ਪਿਸਿਤਸ੍ਸ ਅਪਿਸਿਤਸ੍ਸਪਿ ਯਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿ વਿਲੇਪਨਾਦਿ ਨ વਟ੍ਟਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
‘‘Sabbapāpassa akaraṇa’’ntiādinayappavattaṃ (dī. ni. 2.90; dha. pa. 183; netti. 30, 50, 116, 124) bhagavato sāsanaṃ accantarāguppattiyā naccādidassanaṃ na anulometīti āha ‘‘sāsanassa ananulomattā’’ti. Attanā payojiyamānaṃ, parehi payojāpiyamānañca naccaṃ naccabhāvasāmaññena pāḷiyaṃ ekeneva nacca-saddena gahitaṃ, tathā gītavādita-saddena cāti āha ‘‘naccananaccāpanādivasenā’’ti. Ādi-saddena gāyanagāyāpanavādanavādāpanāni saṅgayhanti. Dassanena cettha savanampi saṅgahitaṃ virūpekasesanayena . Yathāsakaṃ visayassa ālocanasabhāvatāya vā pañcannaṃ viññāṇānaṃ savanakiriyāyapi dassanasaṅkhepasabbhāvato ‘‘dassanā’’icceva vuttaṃ. Tenāha ‘‘pañcahi viññāṇehi na kañci dhammaṃ paṭivijānāti aññatra abhinipātamattā’’ti. Avisūkabhūtassa gītassa savanaṃ kadāci vaṭṭatīti āha ‘‘visūkabhūtā dassanā’’ti. Tathā hi vuttaṃ paramatthajotikāyaṃ khuddakaṭṭhakathāyaṃ (khu. pā. aṭṭha. 2.pacchimapañcasikkhāpadavaṇṇanā) ‘‘dhammūpasaṃhitaṃ gītaṃ vaṭṭati, gītūpasaṃhito dhammo na vaṭṭatī’’ti. Yaṃ kiñcīti ganthitaṃ vā aganthitaṃ vā yaṃ kiñci pupphaṃ. Gandhajātanti gandhajātikaṃ. Tassapi ‘‘yaṃ kiñcī’’ti vacanato pisitassa apisitassapi yassa kassaci vilepanādi na vaṭṭatīti dasseti.
ਉਚ੍ਚਾਤਿ ਉਚ੍ਚ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਸਮਾਨਤ੍ਥਂ ਏਕਂ ਸਦ੍ਦਨ੍ਤਰਂ। ਸੇਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਸਯਨਂ। ਉਚ੍ਚਾਸਯਨਂ ਮਹਾਸਯਨਞ੍ਚ ਸਮਣਸਾਰੁਪ੍ਪਰਹਿਤਂ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਮਾਣਾਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਅਕਪ੍ਪਿਯਤ੍ਥਰਣ’’ਨ੍ਤਿ। ਆਸਨਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਸਯਨੇਨੇવ ਸਙ੍ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਆਧਾਰੇ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੇ ਤਦਾਧਾਰਾ ਕਿਰਿਯਾ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾવ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਉਚ੍ਚਾਸਯਨਮਹਾਸਯਨਾ’’ਇਚ੍ਚੇવ વੁਤ੍ਤਂ, ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਨ ਤਦੁਪਭੋਗਭੂਤਨਿਸਜ੍ਜਾਨਿਪਜ੍ਜਨੇਹਿ વਿਰਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਅਥ વਾ ਉਚ੍ਚਾਸਯਨਮਹਾਸਯਨਞ੍ਚ ਉਚ੍ਚਾਸਯਨਮਹਾਸਯਨਞ੍ਚ ਉਚ੍ਚਾਸਯਨਮਹਾਸਯਨਨ੍ਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ਏਕਸੇਸੇਨ ਅਯਂ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਕਤੋ ਯਥਾ ‘‘ਨਾਮਰੂਪਪਚ੍ਚਯਾ ਸਲ਼ਾਯਤਨ’’ਨ੍ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੨੬; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੧; ਉਦਾ॰ ੧), ਆਸਨਕਿਰਿਯਾਪੁਬ੍ਬਕਤ੍ਤਾ વਾ ਸਯਨਕਿਰਿਯਾਯ ਸਯਨਗ੍ਗਹਣੇਨ ਆਸਨਮ੍ਪਿ ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Uccāti ucca-saddena samānatthaṃ ekaṃ saddantaraṃ. Seti etthāti sayanaṃ. Uccāsayanaṃ mahāsayanañca samaṇasārupparahitaṃ adhippetanti āha ‘‘pamāṇātikkantaṃ akappiyattharaṇa’’nti. Āsanañcettha sayaneneva saṅgahitanti daṭṭhabbaṃ. Yasmā pana ādhāre paṭikkhitte tadādhārā kiriyā paṭikkhittāva hoti, tasmā ‘‘uccāsayanamahāsayanā’’icceva vuttaṃ, atthato pana tadupabhogabhūtanisajjānipajjanehi virati dassitāti daṭṭhabbaṃ. Atha vā uccāsayanamahāsayanañca uccāsayanamahāsayanañca uccāsayanamahāsayananti etasmiṃ atthe ekasesena ayaṃ niddeso kato yathā ‘‘nāmarūpapaccayā saḷāyatana’’nti (ma. ni. 3.126; saṃ. ni. 2.1; udā. 1), āsanakiriyāpubbakattā vā sayanakiriyāya sayanaggahaṇena āsanampi gahitanti veditabbaṃ.
ਦਾਰੁਮਾਸਕੋਤਿ ਯੇ વੋਹਾਰਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਏવਂਪਕਾਰੇ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਗਾਹਾਪਨੇ ਉਪਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸਾਦਿਯਨੇ ਚ ਪਟਿਗ੍ਗਹਣਤ੍ਥੋ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਨੇવ ਨਂ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਨ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਾਪੇਤਿ, ਨ ਉਪਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਂ ਸਾਦਿਯਤੀ’’ਤਿ। ਅਥ વਾ ਤਿવਿਧਂ ਪਟਿਗ੍ਗਹਣਂ ਕਾਯੇਨ વਾਚਾਯ ਮਨਸਾਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਕਾਯੇਨ ਪਟਿਗ੍ਗਹਣਂ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਨਂ, વਾਚਾਯ ਪਟਿਗ੍ਗਹਣਂ ਉਗ੍ਗਹਾਪਨਂ, ਮਨਸਾ ਪਟਿਗ੍ਗਹਣਂ ਸਾਦਿਯਨਨ੍ਤਿ ਤਿવਿਧਮ੍ਪਿ ਪਟਿਗ੍ਗਹਣਂ ਏਕਜ੍ਝਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਪਟਿਗ੍ਗਹਣਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਨੇવ ਨਂ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਏਸ ਨਯੋ ਆਮਕਧਞ੍ਞਪਟਿਗ੍ਗਹਣਾਤਿਆਦੀਸੁਪਿ। ਨੀવਾਰਾਦਿਉਪਧਞ੍ਞਸ੍ਸ ਸਾਲਿਆਦਿਮੂਲਧਞ੍ਞਨ੍ਤੋਗਧਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਤ੍ਤવਿਧਸ੍ਸਾ’’ਤਿ। ‘‘ਅਨੁਜਾਨਾਮਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਞ੍ਚ વਸਾਨਿ ਭੇਸਜ੍ਜਾਨਿ ਅਚ੍ਛવਸਂ ਮਚ੍ਛવਸਂ ਸੁਸੁਕਾવਸਂ ਸੁਕਰવਸਂ ਗਦ੍ਰਭવਸ’’ਨ੍ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੨੬੨) વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਇਦਂ ਓਦਿਸ੍ਸ ਅਨੁਞ੍ਞਾਤਂ ਨਾਮ, ਤਸ੍ਸ ਪਨ ‘‘ਕਾਲੇ ਪਟਿਗ੍ਗਹਿਤ’’ਨ੍ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੨੬੨) વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਪਟਿਗ੍ਗਹਣਂ વਟ੍ਟਤਿ। ਸਤਿ ਪਚ੍ਚਯੇਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਓਦਿਸ੍ਸ ਅਨੁਞ੍ਞਾਤਾ’’ਤਿ।
Dārumāsakoti ye vohāraṃ gacchantīti iti-saddena evaṃpakāre dasseti. Aññehi gāhāpane upanikkhittasādiyane ca paṭiggahaṇattho labbhatīti āha ‘‘neva naṃ uggaṇhāti, na uggaṇhāpeti, na upanikkhittaṃ sādiyatī’’ti. Atha vā tividhaṃ paṭiggahaṇaṃ kāyena vācāya manasāti. Tattha kāyena paṭiggahaṇaṃ uggaṇhanaṃ, vācāya paṭiggahaṇaṃ uggahāpanaṃ, manasā paṭiggahaṇaṃ sādiyananti tividhampi paṭiggahaṇaṃ ekajjhaṃ gahetvā ‘‘paṭiggahaṇā’’ti vuttanti āha ‘‘neva naṃ uggaṇhātī’’tiādi. Esa nayo āmakadhaññapaṭiggahaṇātiādīsupi. Nīvārādiupadhaññassa sāliādimūladhaññantogadhattā vuttaṃ ‘‘sattavidhassā’’ti. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, pañca vasāni bhesajjāni acchavasaṃ macchavasaṃ susukāvasaṃ sukaravasaṃ gadrabhavasa’’nti (mahāva. 262) vuttattā idaṃ odissa anuññātaṃ nāma, tassa pana ‘‘kāle paṭiggahita’’nti (mahāva. 262) vuttattā paṭiggahaṇaṃ vaṭṭati. Sati paccayeti āha ‘‘aññatra odissa anuññātā’’ti.
ਸਰੂਪੇਨ વਞ੍ਚਨਂ ਰੂਪਕੂਟਂ, ਪਤਿਰੂਪੇਨ વਞ੍ਚਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਙ੍ਗੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਰੀਰਾવਯવੇਨ વਞ੍ਚਨਂ ਅਙ੍ਗਕੂਟਂ। ਗਹਣવਸੇਨ વਞ੍ਚਨਂ ਗਹਣਕੂਟਂ। ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਂ ਕਤ੍વਾ વਞ੍ਚਨਂ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਕੂਟਂ। ਅਕ੍ਕਮਤੀਤਿ ਨਿਪ੍ਪੀਲ਼ੇਤਿ, ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਅਕ੍ਕਮਤੀਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ।
Sarūpena vañcanaṃ rūpakūṭaṃ, patirūpena vañcanāti attho. Aṅgena attano sarīrāvayavena vañcanaṃ aṅgakūṭaṃ. Gahaṇavasena vañcanaṃ gahaṇakūṭaṃ. Paṭicchannaṃ katvā vañcanaṃ paṭicchannakūṭaṃ. Akkamatīti nippīḷeti, pubbabhāge akkamatīti sambandho.
ਹਦਯਨ੍ਤਿ ਨਾਲ਼ਿਆਦੀਨਂ ਮਾਨਭਾਜਨਾਨਂ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਂ। ਤਿਲਾਦੀਨਂ ਨਾਲ਼ਿਆਦੀਹਿ ਮਿਨਨਕਾਲੇ ਉਸ੍ਸਾਪਿਤਸਿਖਾਯੇવ ਸਿਖਾ। ਸਿਖਾਭੇਦੋ ਤਸ੍ਸਾਹਾਪਨਂ।
Hadayanti nāḷiādīnaṃ mānabhājanānaṃ abbhantaraṃ. Tilādīnaṃ nāḷiādīhi minanakāle ussāpitasikhāyeva sikhā. Sikhābhedo tassāhāpanaṃ.
ਕੇਚੀਤਿ ਸਾਰਸਮਾਸਾਚਰਿਯਾ, ਉਤ੍ਤਰવਿਹਾਰવਾਸਿਨੋ ਚ। વਧੋਤਿ ਮੁਟ੍ਠਿਪਹਾਰਕਸਾਤਾਲ਼ਨਾਦੀਹਿ વਿਹੇਸਨਂ, વਿਬਾਧਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਿਹੇਠਨਤ੍ਥੋਪਿ ਹਿ વਧ-ਸਦ੍ਦੋ ਦਿਸ੍ਸਤਿ ‘‘ਅਤ੍ਤਾਨਂવਧਿਤ੍વਾ વਧਿਤ੍વਾ ਰੋਦਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਪਾਚਿ॰ ੮੭੯, ੮੮੧)। ਯਥਾ ਹਿ ਅਪਰਿਗ੍ਗਹਭਾવਸਾਮਞ੍ਞੇ ਸਤਿਪਿ ਪਬ੍ਬਜਿਤੇਹਿ ਅਪ੍ਪਟਿਗ੍ਗਹਿਤਬ੍ਬવਤ੍ਥੁવਿਭਾਗਸਨ੍ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਇਤ੍ਥਿਕੁਮਾਰਿਦਾਸਿਦਾਸਾਦਯੋ વਿਭਾਗੇਨ વੁਤ੍ਤਾ। ਏવਂ ਪਰਸ੍ਸ ਹਰਣਭਾવਤੋ ਅਦਿਨ੍ਨਾਦਾਨਭਾવਸਾਮਞ੍ਞੇ ਸਤਿਪਿ ਤੁਲਾਕੂਟਾਦਯੋ ਅਦਿਨ੍ਨਾਦਾਨવਿਸੇਸਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વਿਭਾਗੇਨ વੁਤ੍ਤਾ, ਨ ਏવਂ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਪਰਿਯਾਯਸ੍ਸ વਧਸ੍ਸ ਪੁਨ ਗਹਣੇ ਪਯੋਜਨਂ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਤ੍ਥ ਸਯਂਕਾਰੋ, ਇਧ ਪਰਂਕਾਰੋਤਿ ਚ ਨ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਂ ‘‘ਕਾਯવਚੀਪਯੋਗਸਮੁਟ੍ਠਾਪਿਕਾ ਚੇਤਨਾ ਛਪ੍ਪਯੋਗਾ’’ਤਿ વਚਨਤੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੋ ਏવੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਯੁਤ੍ਤੋ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ‘‘વਧੋਤਿ ਮਾਰਣ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਮ੍ਪਿ ਪੋਥਨਮੇવ ਸਨ੍ਧਾਯਾਤਿ ਚ ਸਕ੍ਕਾ વਿਞ੍ਞਾਤੁਂ ਮਾਰਣ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸਪਿ વਿਹਿਂਸਨੇ ਦਿਸ੍ਸਨਤੋ।
Kecīti sārasamāsācariyā, uttaravihāravāsino ca. Vadhoti muṭṭhipahārakasātāḷanādīhi vihesanaṃ, vibādhananti attho. Viheṭhanatthopi hi vadha-saddo dissati ‘‘attānaṃvadhitvā vadhitvā rodatī’’tiādīsu (pāci. 879, 881). Yathā hi apariggahabhāvasāmaññe satipi pabbajitehi appaṭiggahitabbavatthuvibhāgasandassanatthaṃ itthikumāridāsidāsādayo vibhāgena vuttā. Evaṃ parassa haraṇabhāvato adinnādānabhāvasāmaññe satipi tulākūṭādayo adinnādānavisesabhāvadassanatthaṃ vibhāgena vuttā, na evaṃ pāṇātipātapariyāyassa vadhassa puna gahaṇe payojanaṃ atthi, tattha sayaṃkāro, idha paraṃkāroti ca na sakkā vattuṃ ‘‘kāyavacīpayogasamuṭṭhāpikā cetanā chappayogā’’ti vacanato. Tasmā yathāvutto evettha attho yutto. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘vadhoti māraṇa’’nti vuttaṃ, tampi pothanameva sandhāyāti ca sakkā viññātuṃ māraṇa-saddassapi vihiṃsane dissanato.
੨੯੪. ਚੀવਰਪਿਣ੍ਡਪਾਤਾਨਂ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਕਾਯਕੁਚ੍ਛਿਪਰਿਹਰਣਮਤ੍ਤਜੋਤਨਾਯਂ ਅવਿਸੇਸਤੋ ਅਟ੍ਠਨ੍ਨਂ ਪਰਿਕ੍ਖਾਰਾਨਂ ਅਨ੍ਤਰੇ ਤਪ੍ਪਯੋਜਨਤਾ ਸਮ੍ਭવਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਤੇ ਸਬ੍ਬੇਪੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਏਤੇਪੀਤਿ ਨવਪਰਿਕ੍ਖਾਰਿਕਾਦਯੋਪਿ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਾવ ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠਾવ। ਨ ਹਿ ਤਤ੍ਥਕੇਨ ਮਹਿਚ੍ਛਤਾ, ਅਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠਿਤਾ વਾ ਹੋਤੀਤਿ।
294. Cīvarapiṇḍapātānaṃ yathākkamaṃ kāyakucchipariharaṇamattajotanāyaṃ avisesato aṭṭhannaṃ parikkhārānaṃ antare tappayojanatā sambhavatīti dassento ‘‘te sabbepī’’tiādimāha. Etepīti navaparikkhārikādayopi appicchāva santuṭṭhāva. Na hi tatthakena mahicchatā, asantuṭṭhitā vā hotīti.
ਚਤੂਸੁ ਦਿਸਾਸੁ ਸੁਖਂ વਿਹਰਤਿ, ਤਤੋ ਏવ ਸੁਖવਿਹਾਰਟ੍ਠਾਨਭੂਤਾ ਚਤਸ੍ਸੋ ਦਿਸਾ ਅਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤੀਤਿ વਾ ਚਾਤੁਦ੍ਦਿਸੋ। ਤਤ੍ਥ ਚਾਯਂ ਸਤ੍ਤੇ વਾ ਸਙ੍ਖਾਰੇ વਾ ਭਯੇਨ ਨ ਪਟਿਹਞ੍ਞਤੀਤਿ ਅਪ੍ਪਟਿਘੋ। ਦ੍વਾਦਸવਿਧਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤੋਸਸ੍ਸ વਸੇਨ ਸਨ੍ਤੁਸ੍ਸਨਕੋ ਸਨ੍ਤੁਸ੍ਸਮਾਨੋ। ਇਤਰੀਤਰੇਨਾਤਿ ਉਚ੍ਚਾવਚੇਨ। ਪਰਿਸ੍ਸਯਾਨਂ ਬਾਹਿਰਾਨਂ ਸੀਹਬ੍ਯਗ੍ਘਾਦੀਨਂ, ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਾਨਞ੍ਚ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਾਦੀਨਂ ਕਾਯਚਿਤ੍ਤੁਪਦ੍ਦવਾਨਂ ਅਭਿਭવਨਤੋ ਪਰਿਸ੍ਸਯਾਨਂ ਸਹਿਤਾ। ਥਦ੍ਧਭਾવਕਰਭਯਾਭਾવੇਨ ਅਚ੍ਛਮ੍ਭੀ। ਏਕੋ ਅਸਹਾਯੋ। ਤਤੋ ਏવ ਖਗ੍ਗਮਿਗਸਿਙ੍ਗਸਦਿਸਤਾਯ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ ਚਰੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Catūsu disāsu sukhaṃ viharati, tato eva sukhavihāraṭṭhānabhūtā catasso disā assa santīti vā cātuddiso. Tattha cāyaṃ satte vā saṅkhāre vā bhayena na paṭihaññatīti appaṭigho. Dvādasavidhassa santosassa vasena santussanako santussamāno. Itarītarenāti uccāvacena. Parissayānaṃ bāhirānaṃ sīhabyagghādīnaṃ, abbhantarānañca kāmacchandādīnaṃ kāyacittupaddavānaṃ abhibhavanato parissayānaṃ sahitā. Thaddhabhāvakarabhayābhāvena acchambhī. Eko asahāyo. Tato eva khaggamigasiṅgasadisatāya khaggavisāṇakappo careyyāti attho.
ਛਿਨ੍ਨਪਕ੍ਖੋ , ਅਸਞ੍ਜਾਤਪਕ੍ਖੋ વਾ ਸਕੁਣੋ ਗਨ੍ਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤੀਤਿ ‘‘ਪਕ੍ਖੀ ਸਕੁਣੋ’’ਤਿ ਪਕ੍ਖਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ ਸਕੁਣੋ ਪਾਲ਼ਿਯਂ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਕ੍ਖਯੁਤ੍ਤੋ ਸਕੁਣੋ’’ਤਿ। ਯਸ੍ਸ ਸਨ੍ਨਿਧਿਕਾਰਪਰਿਭੋਗੋ ਕਿਞ੍ਚਿ ਠਪੇਤਬ੍ਬਂ ਸਾਪੇਕ੍ਖਾਯ ਠਪਨਞ੍ਚ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਾਦਿਸੋ ਅਯਂ ਭਿਕ੍ਖੂਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪਤ੍ਥੋ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਅਰਿਯਨ੍ਤਿ ਅਪੇਨ੍ਤਿ ਤਤੋ ਦੋਸਾ, ਤੇਹਿ વਾ ਆਰਕਾਤਿ ਅਰਿਯੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਰਿਯੇਨਾਤਿ ਨਿਦ੍ਦੋਸੇਨਾ’’ਤਿ। ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਨਿ। ਨਿਦ੍ਦੋਸਸੁਖਨ੍ਤਿ ਨਿਰਾਮਿਸਸੁਖਂ ਕਿਲੇਸવਜ੍ਜਰਹਿਤਤ੍ਤਾ।
Chinnapakkho , asañjātapakkho vā sakuṇo gantuṃ na sakkotīti ‘‘pakkhī sakuṇo’’ti pakkhi-saddena visesetvā sakuṇo pāḷiyaṃ vuttoti āha ‘‘pakkhayutto sakuṇo’’ti. Yassa sannidhikāraparibhogo kiñci ṭhapetabbaṃ sāpekkhāya ṭhapanañca natthi, tādiso ayaṃ bhikkhūti dassento ‘‘ayaṃ panettha saṅkhepattho’’tiādimāha. Ariyanti apenti tato dosā, tehi vā ārakāti ariyoti āha ‘‘ariyenāti niddosenā’’ti. Ajjhattanti attani. Niddosasukhanti nirāmisasukhaṃ kilesavajjarahitattā.
੨੯੫. ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇ ਸੀਲਸਂવਰੇ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਸ੍ਸੇવ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਂવਰੋ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬੋ ਤਦਧਿਟ੍ਠਾਨਤੋ, ਤਸ੍ਸ ਚ ਪਰਿਪਾਲਕਭਾવਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸੋ ਇਮਿਨਾ ਅਰਿਯੇਨ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਭਿਕ੍ਖੂ’’ਤਿ। ਸੇਸਪਦੇਸੂਤਿ ‘‘ਨ ਨਿਮਿਤ੍ਤਗ੍ਗਾਹੀ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਪਦੇਸੁ। ਯਸ੍ਮਾ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੇ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੧.੧੫) વੁਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਸ ਲੀਨਤ੍ਥਪ੍ਪਕਾਸਿਨਿਯਂ ਸਂવਣ੍ਣਨਾਯਂ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ਮਹਾਟੀ॰ ੧.੧੫) વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਰੂਪਾਦੀਸੁ ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਦਿਗ੍ਗਾਹਪਰਿવਜ੍ਜਨਲਕ੍ਖਣਤ੍ਤਾ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਂવਰਸ੍ਸ ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਅਨવਸਿਤ੍ਤਸੁਖਤਾ ਅવਿਕਿਣ੍ਣਸੁਖਤਾ ਚਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਾ।
295. Yathāvutte sīlasaṃvare patiṭṭhitasseva indriyasaṃvaro icchitabbo tadadhiṭṭhānato, tassa ca paripālakabhāvatoti vuttaṃ ‘‘so iminā ariyena sīlakkhandhena samannāgato bhikkhū’’ti. Sesapadesūti ‘‘na nimittaggāhī hotī’’tiādīsu padesu. Yasmā visuddhimagge (visuddhi. 1.15) vuttaṃ, tasmā tassa līnatthappakāsiniyaṃ saṃvaṇṇanāyaṃ (visuddhi. mahāṭī. 1.15) vuttanayeneva veditabbaṃ. Rūpādīsu nimittādiggāhaparivajjanalakkhaṇattā indriyasaṃvarassa kilesehi anavasittasukhatā avikiṇṇasukhatā cassa vuttā.
੨੯੬. ਪਚ੍ਚਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚਯਪਾਰਿਪੂਰਿਂ। ਇਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋਤਿ ਸੀਲਸਂવਰੋ ਸਨ੍ਤੋਸੋ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਂવਰੋ ਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਇਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਰਞ੍ਞવਾਸਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭਾਰਾ। ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤੇਹਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ ਇਸਿਸਿਙ੍ਗਸ੍ਸ ਪਿਤੁਆਦਯੋ વਿਯ। વਨਚਰਕੇਹੀਤਿ વਨਚਰਕਮਾਤੁਗਾਮੇਹਿ। ਭੇਰવਸਦ੍ਦਂ ਸਾવੇਨ੍ਤਿ, ਤਾવਤਾ ਅਪਲਾਯਨ੍ਤਾਨਂ ਹਤ੍ਥੇਹਿ ਸੀਸਂ…ਪੇ॰… ਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿવੀਤਿਕ੍ਕਮਸਙ੍ਖਾਤਂ ਕਾਲ਼ਕਂ વਾ। ਮਿਚ੍ਛਾવਿਤਕ੍ਕਸਙ੍ਖਾਤਂ ਤਿਲਕਂ વਾ। ਤਨ੍ਤਿ ਪੀਤਿਂ વਿਭੂਤਭਾવੇਨ ਉਪਟ੍ਠਾਨਤੋ ਖਯਤੋ ਸਮ੍ਮਸਨ੍ਤੋ।
296.Paccayasampattinti paccayapāripūriṃ. Ime cattāroti sīlasaṃvaro santoso indriyasaṃvaro satisampajaññanti ime cattāro araññavāsassa sambhārā. Tiracchānagatehi vattabbataṃ āpajjati isisiṅgassa pituādayo viya. Vanacarakehīti vanacarakamātugāmehi. Bheravasaddaṃ sāventi, tāvatā apalāyantānaṃ hatthehi sīsaṃ…pe… karonti. Paṇṇattivītikkamasaṅkhātaṃ kāḷakaṃ vā. Micchāvitakkasaṅkhātaṃ tilakaṃ vā. Tanti pītiṃ vibhūtabhāvena upaṭṭhānato khayato sammasanto.
વਿવਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਜਨવਿવਿਤ੍ਤਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸੁਞ੍ਞ’’ਨ੍ਤਿ। ਸਾ ਚ વਿવਿਤ੍ਤਤਾ ਨਿਸ੍ਸਦ੍ਦਭਾવੇਨ ਲਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਪ੍ਪਸਦ੍ਦਂ ਅਪ੍ਪਨਿਗ੍ਘੋਸ’’ਨ੍ਤਿ। ਆવਸਥਭੂਤਂ ਸੇਨਾਸਨਂ વਿਹਰਿਤਬ੍ਬਟ੍ਠੇਨ વਿਹਾਰਸੇਨਾਸਨਂ। ਮਸਾਰਕਾਦਿ ਮਞ੍ਚਪੀਠਂ ਤਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਰਿਤਬ੍ਬਂ ਭਿਸਿਉਪਧਾਨਞ੍ਚ ਮਞ੍ਚਪੀਠਸਮ੍ਬਨ੍ਧਿਤੋ ਮਞ੍ਚਪੀਠਸੇਨਾਸਨਂ। ਚਿਮਿਲਿਕਾਦਿ ਭੂਮਿਯਂ ਸਨ੍ਥਰਿਤਬ੍ਬਤਾਯ ਸਨ੍ਥਤਸੇਨਾਸਨਂ। ਰੁਕ੍ਖਮੂਲਾਦਿ ਪਟਿਕ੍ਕਮਿਤਬ੍ਬਟ੍ਠਾਨਂ ਚਙ੍ਕਮਨਾਦੀਨਂ ਓਕਾਸਭਾવਤੋ ਓਕਾਸਸੇਨਾਸਨਂ।
Vivittanti janavivittaṃ. Tenāha ‘‘suñña’’nti. Sā ca vivittatā nissaddabhāvena lakkhitabbāti āha ‘‘appasaddaṃ appanigghosa’’nti. Āvasathabhūtaṃ senāsanaṃ viharitabbaṭṭhena vihārasenāsanaṃ. Masārakādi mañcapīṭhaṃ tattha attharitabbaṃ bhisiupadhānañca mañcapīṭhasambandhito mañcapīṭhasenāsanaṃ. Cimilikādi bhūmiyaṃ santharitabbatāya santhatasenāsanaṃ. Rukkhamūlādi paṭikkamitabbaṭṭhānaṃ caṅkamanādīnaṃ okāsabhāvato okāsasenāsanaṃ.
‘‘ਅਨੁਚ੍ਛવਿਕਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤਮੇવ ਅਨੁਚ੍ਛવਿਕਭਾવਂ વਿਭਾવੇਤੁਂ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਚ੍ਛਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਇਟ੍ਠਕਛਦਨਾਦਿਨਾ ਅਨ੍ਤਮਸੋ ਰੁਕ੍ਖਸਾਖਾਹਿਪਿ ਨ ਛਨ੍ਨਂ।
‘‘Anucchavikaṃdassento’’ti vatvā tameva anucchavikabhāvaṃ vibhāvetuṃ ‘‘tattha hī’’tiādi vuttaṃ. Acchannanti iṭṭhakachadanādinā antamaso rukkhasākhāhipi na channaṃ.
ਭਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਛਤੋਤਿ ਭਤ੍ਤਭੁਞ੍ਜਨਸ੍ਸ ਪਚ੍ਛਤੋ। ਊਰੁਬਦ੍ਧਾਸਨਨ੍ਤਿ ਊਰੂਨਂ ਅਧੋਬਨ੍ਧਨવਸੇਨ ਨਿਸਜ੍ਜਂ। ਹੇਟ੍ਠਿਮਕਾਯਸ੍ਸ ਅਨੁਜੁਕਟ੍ਠਪਨਂ ਨਿਸਜ੍ਜਾવਚਨੇਨੇવ ਬੋਧਿਤਨ੍ਤਿ। ਉਜੁਂ ਕਾਯਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕਾਯ-ਸਦ੍ਦੋ ਉਪਰਿਮਕਾਯવਿਸਯੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਉਪਰਿਮਂ ਸਰੀਰਂ ਉਜੁਕਂ ਠਪੇਤ੍વਾ’’ਤਿ। ਤਂ ਪਨ ਉਜੁਕਟ੍ਠਪਨਂ ਸਰੂਪਤੋ ਪਯੋਜਨਤੋ ਚ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਟ੍ਠਾਰਸਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਨ ਪਣਮਨ੍ਤੀਤਿ ਨ ਓਣਮਨ੍ਤਿ। ਨ ਪਰਿਪਤਤੀਤਿ ਨ વਿਗਚ੍ਛਤਿ, વੀਥਿਂ ਨ વਿਲਙ੍ਘੇਤਿ। ਤਤੋ ਏવ ਪੁਬ੍ਬੇਨਾਪਰਂ વਿਸੇਸਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ વੁਦ੍ਧਿਂ ਫਾਤਿਂ ਉਪਗਚ੍ਛਤਿ। ਮੁਖਸਮੀਪੇਤਿ ਮੁਖਸ੍ਸ ਸਮੀਪੇ ਨਾਸਿਕਗ੍ਗੇ વਾ ਉਤ੍ਤਰੋਟ੍ਠੇ વਾ। ਇਧ ਪਰਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਅਭਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਸਮਾਨਤ੍ਥੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਾਭਿਮੁਖ’’ਨ੍ਤਿ, ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਪੁਥੁਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਤੋ ਨਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂਯੇવ ਪੁਰਕ੍ਖਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਰੀਤਿ ਪਰਿਗ੍ਗਹਟ੍ਠੋ ‘‘ਪਰਿਣਾਯਿਕਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੬) વਿਯ। ਨਿਯ੍ਯਾਨਟ੍ਠੋ ਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ ਨਿਗ੍ਗਮਨਟ੍ਠੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਨਿਯ੍ਯਾਨਸਤਿਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਥਾ ਗਹਿਤਾਸਮ੍ਮੋਸਂ ਪਰਿਚ੍ਚਤ੍ਤਸਮ੍ਮੋਸਂ ਸਤਿਂ ਕਤ੍વਾ, ਪਰਮਂ ਸਤਿਨੇਪਕ੍ਕਂ ਉਪਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Bhattassapacchatoti bhattabhuñjanassa pacchato. Ūrubaddhāsananti ūrūnaṃ adhobandhanavasena nisajjaṃ. Heṭṭhimakāyassa anujukaṭṭhapanaṃ nisajjāvacaneneva bodhitanti. Ujuṃ kāyanti ettha kāya-saddo uparimakāyavisayoti āha ‘‘uparimaṃ sarīraṃ ujukaṃ ṭhapetvā’’ti. Taṃ pana ujukaṭṭhapanaṃ sarūpato payojanato ca dassetuṃ ‘‘aṭṭhārasā’’tiādi vuttaṃ. Na paṇamantīti na oṇamanti. Na paripatatīti na vigacchati, vīthiṃ na vilaṅgheti. Tato eva pubbenāparaṃ visesappattiyā kammaṭṭhānaṃ vuddhiṃ phātiṃ upagacchati. Mukhasamīpeti mukhassa samīpe nāsikagge vā uttaroṭṭhe vā. Idha pari-saddo abhi-saddena samānatthoti āha ‘‘kammaṭṭhānābhimukha’’nti, bahiddhā puthuttārammaṇato nivāretvā kammaṭṭhānaṃyeva purakkhatvāti attho. Parīti pariggahaṭṭho ‘‘pariṇāyikā’’tiādīsu (dha. sa. 16) viya. Niyyānaṭṭho paṭipakkhato niggamanaṭṭho, tasmā pariggahitaniyyānasatinti sabbathā gahitāsammosaṃ pariccattasammosaṃ satiṃ katvā, paramaṃ satinepakkaṃ upaṭṭhapetvāti attho.
વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਸੇਨਾਤਿ ਏਤ੍ਥ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਨਂ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਨਂ ਨ ਪਟਿਪਕ੍ਖੇਨ ਸੁਪ੍ਪਹੀਨਤਾ। ਪਹੀਨਤ੍ਤਾਤਿ ਚ ਪਹੀਨਸਦਿਸਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ ਝਾਨਸ੍ਸ ਅਨਧਿਗਤਤਾ। ਤਥਾਪਿ ਨਯਿਦਂ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਂ વਿਯ ਸਭਾવਤੋ વਿਗਤਾਭਿਜ੍ਝਂ, ਅਥ ਖੋ ਭਾવਨਾવਸੇਨ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਸਦਿਸੇਨਾ’’ਤਿ। ਏਸੇવ ਨਯੋਤਿ ਯਥਾ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਸਭਾવੇਨ વਿਗਤਾਭਿਜ੍ਝਂ ਅਬ੍ਯਾਪਨ੍ਨਞ੍ਚ, ਨ ਭਾવਨਾਯ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਿਤਤ੍ਤਾ, ਨ ਏવਮਿਦਂ। ਇਦਂ ਪਨ ਚਿਤ੍ਤਂ ਭਾવਨਾਯ ਪਰਿਸੋਧਿਤਤ੍ਤਾ ਅਬ੍ਯਾਪਨ੍ਨਂ વਿਗਤਥਿਨਮਿਦ੍ਧਂ ਅਨੁਦ੍ਧਤਂ ਨਿਬ੍ਬਿਚਿਕਿਚ੍ਛਞ੍ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਦਂ ਉਭਯਨ੍ਤਿ ਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਮਾਹ।
Vikkhambhanavasenāti ettha vikkhambhanaṃ anuppādanaṃ appavattanaṃ na paṭipakkhena suppahīnatā. Pahīnattāti ca pahīnasadisataṃ sandhāya vuttaṃ jhānassa anadhigatatā. Tathāpi nayidaṃ cakkhuviññāṇaṃ viya sabhāvato vigatābhijjhaṃ, atha kho bhāvanāvasena. Tenāha ‘‘na cakkhuviññāṇasadisenā’’ti. Eseva nayoti yathā cakkhuviññāṇaṃ sabhāvena vigatābhijjhaṃ abyāpannañca, na bhāvanāya vikkhambhitattā, na evamidaṃ. Idaṃ pana cittaṃ bhāvanāya parisodhitattā abyāpannaṃ vigatathinamiddhaṃ anuddhataṃ nibbicikicchañcāti attho. Idaṃ ubhayanti satisampajaññamāha.
੨੯੭. ਉਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਪਾਤੇਨ੍ਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਉਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨਂ ਪਾਤਨਞ੍ਚ ਤਾਸਂ ਪਞ੍ਞਾਨਂ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤੁਂ ਅਪ੍ਪਦਾਨਮੇવ। ਇਤਿ ਮਹਗ੍ਗਤਾਨੁਤ੍ਤਰਪਞ੍ਞਾਨਂ ਏਕਚ੍ਚਾਯ ਚ ਪਰਿਤ੍ਤਪਞ੍ਞਾਯ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁਭੂਤਾ ਨੀવਰਣਾ ਧਮ੍ਮਾ ਇਤਰਾਯ ਚ ਸਮਤ੍ਥਤਂ વਿਹਨਨ੍ਤਿਯੇવਾਤਿ ਪਞ੍ਞਾਯ ਦੁਬ੍ਬਲੀਕਰਣਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਇਦਮ੍ਪਿ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਂ વੇਨੇਯ੍ਯਸਨ੍ਤਾਨੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪਿਯਮਾਨਂ ਞਾਣਂ ਪਜ੍ਜਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਞਾਣਪਦਂ। ਞਾਣਂ વਲ਼ਞ੍ਜੇਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਞਾਣવਲ਼ਞ੍ਜਂ।
297.Ucchinditvā pātentīti ettha ucchindanaṃ pātanañca tāsaṃ paññānaṃ anuppannānaṃ uppajjituṃ appadānameva. Iti mahaggatānuttarapaññānaṃ ekaccāya ca parittapaññāya anuppattihetubhūtā nīvaraṇā dhammā itarāya ca samatthataṃ vihanantiyevāti paññāya dubbalīkaraṇā vuttā. Idampi paṭhamajjhānaṃ veneyyasantāne patiṭṭhāpiyamānaṃ ñāṇaṃ pajjati etthāti ñāṇapadaṃ. Ñāṇaṃ vaḷañjeti etthāti ñāṇavaḷañjaṃ.
੨੯੯. ਨ ਤਾવ ਨਿਟ੍ਠਂ ਗਤੋ ਬਾਹਿਰਕਾਨਂ ਞਾਣੇਨ ਅਕ੍ਕਨ੍ਤਟ੍ਠਾਨਾਨਿਪਿ ਸਿਯੁਨ੍ਤਿ। ਯਦਿ ਏવਂ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣੇ ਮਗ੍ਗਞਾਣਪਦੇ ਕਥਂ ਨ ਨਿਟ੍ਠਙ੍ਗਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇਪੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਤੀਸੁ ਰਤਨੇਸੁ ਨਿਟ੍ਠਂ ਗਤੋ ਹੋਤੀਤਿ ਬੁਦ੍ਧਸੁਬੁਦ੍ਧਤਂ ਧਮ੍ਮਸੁਧਮ੍ਮਤਂ ਸਙ੍ਘਸੁਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਤਞ੍ਚ ਆਰਬ੍ਭ ਞਾਣੇਨ ਨਿਟ੍ਠਂ ਨਿਚ੍ਛਯਂ ਉਪਗਤੋ ਹੋਤਿ। ਕਾਮਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਪਠਮਮਗ੍ਗੇਨੇવ ਸਬ੍ਬਸੋ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਯ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸਪਿ ਅਰਿਯਸਾવਕਸ੍ਸ ਕਙ੍ਖਾ વਾ વਿਮਤਿ વਾ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਤ੍ਥ ਪਨ ਯਥਾ ਪਞ੍ਞਾવੇਪੁਲ੍ਲਪ੍ਪਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਰਹਤੋ ਸવਿਸਯੇ ਞਾਣਂ ਸવਿਸੇਸਂ ਓਗਾਹਤਿ, ਨ ਤਥਾ ਅਨਾਗਾਮਿਆਦੀਨਨ੍ਤਿ ਰਤਨਤ੍ਤਯੇ ਸਾਤਿਸਯਂ ਞਾਣਨਿਚ੍ਛਯਗਮਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗવਸੇਨ ਤਤ੍ਥਨਿਟ੍ਠਾਗਮਨਂ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅવਿਭਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਮੇવਾਤਿ।
299.Natāva niṭṭhaṃ gato bāhirakānaṃ ñāṇena akkantaṭṭhānānipi siyunti. Yadi evaṃ anaññasādhāraṇe maggañāṇapade kathaṃ na niṭṭhaṅgatoti āha ‘‘maggakkhaṇepī’’tiādi. Tīsu ratanesu niṭṭhaṃ gato hotīti buddhasubuddhataṃ dhammasudhammataṃ saṅghasuppaṭipattitañca ārabbha ñāṇena niṭṭhaṃ nicchayaṃ upagato hoti. Kāmañcettha paṭhamamaggeneva sabbaso vicikicchāya pahīnattā sabbassapi ariyasāvakassa kaṅkhā vā vimati vā natthi, tattha pana yathā paññāvepullappattassa arahato savisaye ñāṇaṃ savisesaṃ ogāhati, na tathā anāgāmiādīnanti ratanattaye sātisayaṃ ñāṇanicchayagamanaṃ sandhāya ‘‘aggamaggavasena tatthaniṭṭhāgamanaṃ vutta’’nti vuttaṃ. Yaṃ panettha avibhattaṃ, taṃ suviññeyyamevāti.
ਚੂਲ਼ਹਤ੍ਥਿਪਦੋਪਮਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾਯ ਲੀਨਤ੍ਥਪ੍ਪਕਾਸਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।
Cūḷahatthipadopamasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਮਜ੍ਝਿਮਨਿਕਾਯ • Majjhimanikāya / ੭. ਚੂਲ਼ਹਤ੍ਥਿਪਦੋਪਮਸੁਤ੍ਤਂ • 7. Cūḷahatthipadopamasuttaṃ
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਮਜ੍ਝਿਮਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ੭. ਚੂਲ਼ਹਤ੍ਥਿਪਦੋਪਮਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 7. Cūḷahatthipadopamasuttavaṇṇanā
