| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය (ටීකා) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
5. චූළකම්‌මවිභඞ්‌ගසුත්‌තවණ්‌ණනා
5. Cūḷakammavibhaṅgasuttavaṇṇanā
289. අඞ්‌ගසුභතායාති අඞ්‌ගානං හත්‌ථපාදාදිසරීරාවයවානං සුන්‌දරභාවෙන. යං අපච්‌චං කුච්‌ඡිතං මුද්‌ධං වා, තත්‌ථ ලොකෙ මාණවවොහාරො, යෙභුය්‍යෙන සත්‌තා දහරකාලෙ සුද්‌ධධාතුකා හොන්‌තීති වුත්‌තං, ‘‘තරුණකාලෙ වොහරිංසූ’’ති. අධිපතිත්‌තාති ඉස්‌සරභාවතො.
289.Aṅgasubhatāyāti aṅgānaṃ hatthapādādisarīrāvayavānaṃ sundarabhāvena. Yaṃ apaccaṃ kucchitaṃ muddhaṃ vā, tattha loke māṇavavohāro, yebhuyyena sattā daharakāle suddhadhātukā hontīti vuttaṃ, ‘‘taruṇakāle vohariṃsū’’ti. Adhipatittāti issarabhāvato.
සමාහාරන්‌ති සන්‌නිචයං. පණ්‌ඩිතො ඝරමාවසෙති යස්‌මා අප්‌පතරෙපි බ්‍යයමානෙ භොගා ඛීයන්‌ති, අප්‌පතරෙපි සඤ්‌චයමානෙ වඩ්‌ඪන්‌ති, තස්‌මා විඤ්‌ඤුජාතිකො කිඤ්‌චි බ්‍යයං අකත්‌වා අයමෙව උප්‌පාදෙන්‌තො ඝරාවාසං අනුතිට්‌ඨෙය්‍යාති ලොභාදෙසිතමත්‌ථං වදති.
Samāhāranti sannicayaṃ. Paṇḍito gharamāvaseti yasmā appatarepi byayamāne bhogā khīyanti, appatarepi sañcayamāne vaḍḍhanti, tasmā viññujātiko kiñci byayaṃ akatvā ayameva uppādento gharāvāsaṃ anutiṭṭheyyāti lobhādesitamatthaṃ vadati.
ධනලොභෙන…පෙ.… නිබ්‌බත්‌තො. ලොභවසිකස්‌ස හි ගති නිරයො වා තිරච්‌ඡානයොනි වා. වුත්‌තඤ්‌හෙතං – ‘‘නිමිත්‌තස්‌සාදගථිතං වා, භික්‌ඛවෙ, විඤ්‌ඤාණං තිට්‌ඨමානං තිට්‌ඨති අනුබ්‍යඤ්‌ජනස්‌සාදගථිතං වා. තස්‌මිං සමයෙ කාලඞ්‌කරෙය්‍ය, ද්‌වින්‌නං ගතීනං අඤ්‌ඤතරං ගතිං වදාමි – නිරයං වා තිරච්‌ඡානයොනිං වා’’ති (සං. නි. 4.235). නිරයෙ නිබ්‌බත්‌තිස්‌සති කතොකාසස්‌ස කම්‌මස්‌ස පටිබාහිතුං අසක්‌කුණෙය්‍යභාවතො.
Dhanalobhena…pe… nibbatto. Lobhavasikassa hi gati nirayo vā tiracchānayoni vā. Vuttañhetaṃ – ‘‘nimittassādagathitaṃ vā, bhikkhave, viññāṇaṃ tiṭṭhamānaṃ tiṭṭhati anubyañjanassādagathitaṃ vā. Tasmiṃ samaye kālaṅkareyya, dvinnaṃ gatīnaṃ aññataraṃ gatiṃ vadāmi – nirayaṃ vā tiracchānayoniṃ vā’’ti (saṃ. ni. 4.235). Niraye nibbattissati katokāsassa kammassa paṭibāhituṃ asakkuṇeyyabhāvato.
පත්‌තක්‌ඛන්‌ධඅධොමුඛභාවං සන්‌ධාය ‘‘ඔනාමෙත්‌වා’’ති වුත්‌තං. බ්‍රාහ්‌මණචාරිත්‌තස්‌ස භාවිතතං සන්‌ධායාහ ‘‘බ්‍රහ්‌මලොකෙ නිබ්‌බත්‌තො’’ති. තං පවත්‌තිං පුච්‌ඡීති සුතමෙතං මයා, ‘‘මය්‌හං පිතා සුනඛො හුත්‌වා නිබ්‌බත්‌තො’’ති, එතං භොතා ගොතමෙන වුත්‌තන්‌ති. කිමිදං වුත්‌තන්‌ති ඉමං පවත්‌තිං පුච්‌ඡි.
Pattakkhandhaadhomukhabhāvaṃ sandhāya ‘‘onāmetvā’’ti vuttaṃ. Brāhmaṇacārittassa bhāvitataṃ sandhāyāha ‘‘brahmaloke nibbatto’’ti. Taṃ pavattiṃ pucchīti sutametaṃ mayā, ‘‘mayhaṃ pitā sunakho hutvā nibbatto’’ti, etaṃ bhotā gotamena vuttanti. Kimidaṃ vuttanti imaṃ pavattiṃ pucchi.
තථෙව වත්‌වාති යථා සුනඛස්‌ස වුත්‌තං, තථෙව වත්‌වා. අවිසංවාදනත්‌ථන්‌ති, ‘‘තොදෙය්‍යබ්‍රාහ්‌මණො සුනඛො ජාතො’’ති අත්‌තනො වචනස්‌ස අවිසංවාදනත්‌ථං, විසංවාදනාභාවදස්‌සනත්‌ථන්‌ති අධිප්‌පායො. ඤාතොම්‌හි ඉමිනාති ඉමිනා මම පුත්‌තෙන මය්‌හං පුරිමජාතියං පිතාති එවං ඤාතො අම්‌හීති ජානිත්‌වා. බුද්‌ධානුභාවෙන කිර සුනඛො තථා දස්‌සෙති, න ජාතිස්‌සරතාය. භගවන්‌තං දිස්‌වා භුක්‌කරණං පන පුරිමජාතිසිද්‌ධවාසනාය. භවපටිච්‌ඡන්‌නන්‌ති භවන්‌තරභාවෙන පටිච්‌ඡන්‌නං. නාම-සද්‌දො සම්‌භාවනෙ. පටිසන්‌ධිඅන්‌තරන්‌ති අඤ්‌ඤජාතිපටිසන්‌ධිග්‌ගහණෙන හෙට්‌ඨිමජාතං ගතිං. අඞ්‌ගවිජ්‌ජාපාඨකො කිරෙස, තෙන අප්‌පායුකදීඝායුකතාදිවසෙන චුද්‌දස පඤ්‌හෙ අභිසඞ්‌ඛරි; එවං කිරස්‌ස අහොසි, ‘‘ඉමෙසං සත්‌තානං අප්‌පායුකතාදයො විසෙසා අඞ්‌ගපච්‌චඞ්‌ගවසෙන සල්‌ලක්‌ඛියන්‌ති. න ඛො පනෙතං යුත්‌තං ‘අඞ්‌ගපච්‌චඞ්‌ගානි යාව තෙසං තෙසං කාරණ’න්‌ති; තස්‌මා භවිතබ්‌බමෙත්‌ථ අඤ්‌ඤෙනෙව කාරණෙන. සමණො ගොතමො තං කාරණං විභජිත්‌වා කථෙස්‌සති, එවායං සබ්‌බඤ්‌ඤූති නිච්‌ඡයො මෙ අපණ්‌ණකො භවිස්‌සතී’’ති. අපරෙ පන භණන්‌ති, ‘‘තිරච්‌ඡානගතං මනුස්‌සං වා ආවිසිත්‌වා ඉච්‌ඡිතත්‌ථකසාවනං නාම මහාමන්‌තවිජ්‌ජාවසෙන හොති; තස්‌මා න එත්‌තාවතා සමණස්‌ස ගොතමස්‌ස සබ්‌බඤ්‌ඤුතා සුනිච්‌ඡිතා හොති. යං නූනාහං කම්‌මඵලමස්‌ස උද්‌දිස්‌ස පඤ්‌හං පුච්‌ඡෙය්‍යං, තත්‌ථ ච මෙ චිත්‌තං ආරාධෙන්‌තො පඤ්‌හං බ්‍යාකරිස්‌සති. එවායං සබ්‌බඤ්‌ඤූති විනිච්‌ඡයො මෙ භවිස්‌සතීති තෙ පඤ්‌හෙ පුච්‌ඡතී’’ති.
Tatheva vatvāti yathā sunakhassa vuttaṃ, tatheva vatvā. Avisaṃvādanatthanti, ‘‘todeyyabrāhmaṇo sunakho jāto’’ti attano vacanassa avisaṃvādanatthaṃ, visaṃvādanābhāvadassanatthanti adhippāyo. Ñātomhiimināti iminā mama puttena mayhaṃ purimajātiyaṃ pitāti evaṃ ñāto amhīti jānitvā. Buddhānubhāvena kira sunakho tathā dasseti, na jātissaratāya. Bhagavantaṃ disvā bhukkaraṇaṃ pana purimajātisiddhavāsanāya. Bhavapaṭicchannanti bhavantarabhāvena paṭicchannaṃ. Nāma-saddo sambhāvane. Paṭisandhiantaranti aññajātipaṭisandhiggahaṇena heṭṭhimajātaṃ gatiṃ. Aṅgavijjāpāṭhako kiresa, tena appāyukadīghāyukatādivasena cuddasa pañhe abhisaṅkhari; evaṃ kirassa ahosi, ‘‘imesaṃ sattānaṃ appāyukatādayo visesā aṅgapaccaṅgavasena sallakkhiyanti. Na kho panetaṃ yuttaṃ ‘aṅgapaccaṅgāni yāva tesaṃ tesaṃ kāraṇa’nti; tasmā bhavitabbamettha aññeneva kāraṇena. Samaṇo gotamo taṃ kāraṇaṃ vibhajitvā kathessati, evāyaṃ sabbaññūti nicchayo me apaṇṇako bhavissatī’’ti. Apare pana bhaṇanti, ‘‘tiracchānagataṃ manussaṃ vā āvisitvā icchitatthakasāvanaṃ nāma mahāmantavijjāvasena hoti; tasmā na ettāvatā samaṇassa gotamassa sabbaññutā sunicchitā hoti. Yaṃ nūnāhaṃ kammaphalamassa uddissa pañhaṃ puccheyyaṃ, tattha ca me cittaṃ ārādhento pañhaṃ byākarissati. Evāyaṃ sabbaññūti vinicchayo me bhavissatīti te pañhe pucchatī’’ti.
භණ්‌ඩකන්‌ති සාපතෙය්‍යං, සන්‌තකන්‌ති අත්‌ථො. කම්‌මුනා දාතබ්‌බං ආදියන්‌තීති කම්‌මදායාදා, අත්‌තනා කතූපචිතකම්‌මඵලභාගීති අත්‌ථො. තං පන කම්‌මදායජ්‌ජං කාරණොපචාරෙන වදන්‌තො, ‘‘කම්‌මං එතෙසං දායජ්‌ජං භණ්‌ඩකන්‌ති අත්‌ථො’’ති ආහ – යථා ‘‘කුසලානං, භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මානං සමාදානහෙතු එවමිදං පුඤ්‌ඤං පවඩ්‌ඪතී’’ති (දී. නි. 3.80). යවති ඵලං සභාවතො භින්‌නම්‌පි අභින්‌නං විය මිස්‌සිතං හොති, එතෙනාති යොනීති ආහ – ‘‘කම්‌මං එතෙසං යොනි කාරණ’’න්‌ති. මමත්‌තවසෙන බජ්‌ඣති සංබජ්‌ඣතීති බන්‌ධු, ඤාති සාලොහිතො ච. කම්‌මං පන එකන්‌තසම්‌බන්‌ධමෙවාති ආහ – ‘‘කම්‌මං එතෙසං බන්‌ධූ’’ති. පතිට්‌ඨාති අවස්‌සයො. කම්‌මසදිසො හි සත්‌තානං අවස්‌සයො නත්‌ථි, අඤ්‌ඤො කොචි ඉස්‌සරො බ්‍රහ්‌මා වා න කරොති තාදිසං කත්‌තුං සජ්‌ජිතුං අසමත්‌ථභාවතො. යං පනෙත්‌ථ වත්‌තබ්‌බං, තං විසුද්‌ධිමග්‌ගසංවණ්‌ණනායං වුත්‌තනයෙන වෙදිතබ්‌බං. කම්‌මමෙවාති කස්‌මා අවධාරිතං, නනු කිලෙසාපි සත්‌තානං හීනපණීතභාවකාරණං, න කෙවලන්‌ති ? සච්‌චමෙතං, කිලෙසපයොගෙන විපාකවට්‌ටං නිබ්‌බත්‌තං කම්‌මපවත්‌තිතමෙවාති කත්‌වා වුත්‌තං. ‘‘කථිතස්‌ස අත්‌ථං න සඤ්‌ජානාසී’’ති සඞ්‌ඛෙපතො වත්‌වා නනු භගවා මහාකාරුණිකො පරෙසං ඤාපනත්‌ථමෙව ධම්‌මං දෙසෙතීති ආහ – ‘‘මානනිස්‌සිතො කිරෙසා’’තිආදි.
Bhaṇḍakanti sāpateyyaṃ, santakanti attho. Kammunā dātabbaṃ ādiyantīti kammadāyādā, attanā katūpacitakammaphalabhāgīti attho. Taṃ pana kammadāyajjaṃ kāraṇopacārena vadanto, ‘‘kammaṃ etesaṃ dāyajjaṃ bhaṇḍakanti attho’’ti āha – yathā ‘‘kusalānaṃ, bhikkhave, dhammānaṃ samādānahetu evamidaṃ puññaṃ pavaḍḍhatī’’ti (dī. ni. 3.80). Yavati phalaṃ sabhāvato bhinnampi abhinnaṃ viya missitaṃ hoti, etenāti yonīti āha – ‘‘kammaṃ etesaṃ yoni kāraṇa’’nti. Mamattavasena bajjhati saṃbajjhatīti bandhu, ñāti sālohito ca. Kammaṃ pana ekantasambandhamevāti āha – ‘‘kammaṃ etesaṃ bandhū’’ti. Patiṭṭhāti avassayo. Kammasadiso hi sattānaṃ avassayo natthi, añño koci issaro brahmā vā na karoti tādisaṃ kattuṃ sajjituṃ asamatthabhāvato. Yaṃ panettha vattabbaṃ, taṃ visuddhimaggasaṃvaṇṇanāyaṃ vuttanayena veditabbaṃ. Kammamevāti kasmā avadhāritaṃ, nanu kilesāpi sattānaṃ hīnapaṇītabhāvakāraṇaṃ, na kevalanti ? Saccametaṃ, kilesapayogena vipākavaṭṭaṃ nibbattaṃ kammapavattitamevāti katvā vuttaṃ. ‘‘Kathitassa atthaṃ na sañjānāsī’’ti saṅkhepato vatvā nanu bhagavā mahākāruṇiko paresaṃ ñāpanatthameva dhammaṃ desetīti āha – ‘‘mānanissito kiresā’’tiādi.
290. සමත්‌තෙනාති පරියත්‌තෙන, යථා තං ඵලං දාතුං සමත්‌ථං හොති, එවං කතෙන, උපචිතෙනාති අත්‌ථො. තාදිසං පන අත්‌තනො කිච්‌චෙ අනූනං නාම හොතීති ආහ ‘‘පරිපුණ්‌ණෙනා’’ති. සමාදින්‌නෙනාති එත්‌ථ සමාදානං නාම තණ්‌හාදිට්‌ඨීහි ගහණං පරාමසනන්‌ති ආහ – ‘‘ගහිතෙන පරාමට්‌ඨෙනා’’ති. පටිපජ්‌ජති එතාය සුගතිදුග්‌ගතීති පටිපදා, කම්‌මං. තථා හි තං ‘‘කම්‌මපථො’’ති වුච්‌චති.
290.Samattenāti pariyattena, yathā taṃ phalaṃ dātuṃ samatthaṃ hoti, evaṃ katena, upacitenāti attho. Tādisaṃ pana attano kicce anūnaṃ nāma hotīti āha ‘‘paripuṇṇenā’’ti. Samādinnenāti ettha samādānaṃ nāma taṇhādiṭṭhīhi gahaṇaṃ parāmasananti āha – ‘‘gahitena parāmaṭṭhenā’’ti. Paṭipajjati etāya sugatiduggatīti paṭipadā, kammaṃ. Tathā hi taṃ ‘‘kammapatho’’ti vuccati.
එසාති පටිපදා. දුබ්‌බලං උපඝාතකමෙව සියාති උපපීළකස්‌ස විසයං දස්‌සෙතුං, ‘‘බලවකම්‌මෙනා’’තිආදි වුත්‌තං. බලවකම්‌මෙනාති පුඤ්‌ඤකම්‌මෙන. වදති නාමාති වදන්‌තො විය හොති . නිබ්‌බත්‌තාපෙය්‍යන්‌ති කස්‌මා වුත්‌තං, නනු උපපීළකසභාවං කම්‌මං ජනකසභාවං න හොතීති? සබ්‌බමෙතං පරිකප්‌පනවචනං, යථා මනුස්‌සා පච්‌චත්‌ථිකං පටිපක්‌ඛං කිඤ්‌චි කාතුං අසමත්‌ථාපි කෙචි ආලම්‌බනවසෙන සමත්‌ථා විය අත්‌තානං දස්‌සෙන්‌ති, එවංසම්‌පදමිදන්‌ති කෙචි. අපරෙ පන භණන්‌ති – යස්‌සිදං කම්‌මස්‌සවිපාකං පීළෙති, සචෙ තස්‌මිං අනොකාසෙ එව සයං විපච්‌චිතුං ඔකාසං ලභෙය්‍ය, අපායෙසු එව තංසමඞ්‌ගිපුග්‌ගලං නිබ්‌බත්‌තාපෙය්‍ය, යස්‌මා තං කම්‌මං බලවං හුත්‌වා අවසෙසපච්‌චයසමවායෙන විපච්‌චිතුං ආරද්‌ධං, තස්‌මා ඉතරං තස්‌ස විපාකං විබාධෙන්‌තං උපපීළකං නාම ජාතං. එතදත්‌ථමෙව චෙත්‌ථ ‘‘බලවකම්‌මෙන නිබ්‌බත්‌ත’’න්‌ති බලවග්‌ගහණං කතං. කිච්‌චවසෙන හි නෙසං කම්‌මානං එතා සමඤ්‌ඤා, යදිදං උපපීළකං උපච්‌ඡෙදකං ජනකං උපත්‌ථම්‌භකන්‌ති, න කුසලානි විය උපත්‌ථම්‌භානි හොන්‌ති නිබ්‌බත්‌තත්‌ථාය. පීළෙත්‌වාති විහෙඨෙත්‌වා පටිඝාටනාදිවසෙන උච්‌ඡුතෙලයන්‌තාදයො විය උච්‌ඡුතිලාදිකෙ විබාධෙත්‌වා. නිරොජන්‌ති නිත්‌තෙජං. නියූසන්‌ති නිරසං. කසටන්‌ති නිස්‌සාරං. පරිස්‌සයන්‌ති උපද්‌දවං.
Esāti paṭipadā. Dubbalaṃ upaghātakameva siyāti upapīḷakassa visayaṃ dassetuṃ, ‘‘balavakammenā’’tiādi vuttaṃ. Balavakammenāti puññakammena. Vadati nāmāti vadanto viya hoti . Nibbattāpeyyanti kasmā vuttaṃ, nanu upapīḷakasabhāvaṃ kammaṃ janakasabhāvaṃ na hotīti? Sabbametaṃ parikappanavacanaṃ, yathā manussā paccatthikaṃ paṭipakkhaṃ kiñci kātuṃ asamatthāpi keci ālambanavasena samatthā viya attānaṃ dassenti, evaṃsampadamidanti keci. Apare pana bhaṇanti – yassidaṃ kammassavipākaṃ pīḷeti, sace tasmiṃ anokāse eva sayaṃ vipaccituṃ okāsaṃ labheyya, apāyesu eva taṃsamaṅgipuggalaṃ nibbattāpeyya, yasmā taṃ kammaṃ balavaṃ hutvā avasesapaccayasamavāyena vipaccituṃ āraddhaṃ, tasmā itaraṃ tassa vipākaṃ vibādhentaṃ upapīḷakaṃ nāma jātaṃ. Etadatthameva cettha ‘‘balavakammena nibbatta’’nti balavaggahaṇaṃ kataṃ. Kiccavasena hi nesaṃ kammānaṃ etā samaññā, yadidaṃ upapīḷakaṃ upacchedakaṃ janakaṃ upatthambhakanti, na kusalāni viya upatthambhāni honti nibbattatthāya. Pīḷetvāti viheṭhetvā paṭighāṭanādivasena ucchutelayantādayo viya ucchutilādike vibādhetvā. Nirojanti nittejaṃ. Niyūsanti nirasaṃ. Kasaṭanti nissāraṃ. Parissayanti upaddavaṃ.
ඉදානි පරිස්‌සයස්‌ස උපනයනාකාරං දස්‌සෙන්‌තෙන තත්‌ථ, ‘‘දාරකස්‌සා’’තිආදිං වත්‌වා භොගානං විනාසනාකාරං දස්‌සෙතුං, පුන ‘‘දාරකස්‌සා’’තිආදි වුත්‌තං. කුම්‌භදොහනාති කුම්‌භපූරඛීරා. ගොමණ්‌ඩලෙති ගොයූථෙ.
Idāni parissayassa upanayanākāraṃ dassentena tattha, ‘‘dārakassā’’tiādiṃ vatvā bhogānaṃ vināsanākāraṃ dassetuṃ, puna ‘‘dārakassā’’tiādi vuttaṃ. Kumbhadohanāti kumbhapūrakhīrā. Gomaṇḍaleti goyūthe.
අට්‌ඨුසභගමනං කත්‌වාති අට්‌ඨඋසභප්‌පමාණං පදෙසං පච්‌චත්‌ථිකං උද්‌දිස්‌ස ධනුග්‌ගහො අනුයායිං කත්‌වා. තන්‌ති සරං. අඤ්‌ඤොති පච්‌චත්‌ථිකො. තත්‌ථෙව පාතෙය්‍ය අච්‌චාසන්‌නං කත්‌වා සරස්‌ස ඛිත්‌තත්‌තා. වාළමච්‌ඡොදකන්‌ති මකරාදිවාළමච්‌ඡවන්‌තං උදකං.
Aṭṭhusabhagamanaṃkatvāti aṭṭhausabhappamāṇaṃ padesaṃ paccatthikaṃ uddissa dhanuggaho anuyāyiṃ katvā. Tanti saraṃ. Aññoti paccatthiko. Tattheva pāteyya accāsannaṃ katvā sarassa khittattā. Vāḷamacchodakanti makarādivāḷamacchavantaṃ udakaṃ.
පටිසන්‌ධිනිබ්‌බත්‌තකං කම්‌මං ජනකකම්‌මං නාම පරිපුණ්‌ණවිපාකදායිභාවතො, න පවත්‌තිවිපාකමත්‌තනිබ්‌බත්‌තකං. භොගසම්‌පදාදීති ආදි-සද්‌දෙන ආරොග්‍යසම්‌පදාදි-පරිවාරසම්‌පදාදීනි ගණ්‌හාති. න දීඝායුකතාදීනි හි අප්‌පායුකතාසංවත්‌තනිකෙන කම්‌මුනා නිබ්‌බත්‌තානි; අඤ්‌ඤං දීඝායුකතාකරණෙන උපත්‌ථම්‌භෙතුං සක්‌කොති; න අතිදුබ්‌බණ්‌ණං අප්‌පෙසක්‌ඛං නීචකුලීනං දුප්‌පඤ්‌ඤං වා වණ්‌ණවන්‌තතාදිවසෙන. තථා හි වක්‌ඛති, ‘‘ඉමස්‌මිං පන පඤ්‌හවිස්‌සජ්‌ජනෙ’’තිආදි, තං පන නිදස්‌සනවසෙන වුත්‌තන්‌ති දට්‌ඨබ්‌බං.
Paṭisandhinibbattakaṃ kammaṃ janakakammaṃ nāma paripuṇṇavipākadāyibhāvato, na pavattivipākamattanibbattakaṃ. Bhogasampadādīti ādi-saddena ārogyasampadādi-parivārasampadādīni gaṇhāti. Na dīghāyukatādīni hi appāyukatāsaṃvattanikena kammunā nibbattāni; aññaṃ dīghāyukatākaraṇena upatthambhetuṃ sakkoti; na atidubbaṇṇaṃ appesakkhaṃ nīcakulīnaṃ duppaññaṃ vā vaṇṇavantatādivasena. Tathā hi vakkhati, ‘‘imasmiṃ pana pañhavissajjane’’tiādi, taṃ pana nidassanavasena vuttanti daṭṭhabbaṃ.
පුරිමානීති උපපීළකොපච්‌ඡෙදකානි. උපපීළකුපඝාතා නාම කුසලවිපාකපටිබාහකාති අධිප්‌පායෙන ‘‘ද්‌වෙ අකුසලානෙවා’’ති වුත්‌තං. උපත්‌ථම්‌භකං කුසලමෙවාති එත්‌ථ යථා ජනකං උභයසභාවං, එවං ඉතරෙසම්‌පි උභයසභාවතාය වුච්‌චමානාය න කොචි විරොධො. දෙවදත්‌තාදීනඤ්‌හි නාගාදීනං ඉතො අනුප්‌පවච්‌ඡිතානං පෙතාදීනඤ්‌ච නරකාදීසු අකුසලකම්‌මවිපාකස්‌ස උපත්‌ථම්‌භනුපපීළනුපඝාතනානි න න සම්‌භවන්‌ති. එවඤ්‌ච කත්‌වා යා හෙට්‌ඨා බහූසු ආනන්‌තරියෙසු එකෙන ගහිතපටිසන්‌ධිකස්‌ස ඉතරෙසං තස්‌ස අනුබලප්‌පදායිතා වුත්‌තා, සාපි සමත්‌ථිතා හොති. යස්‌මිඤ්‌හි කම්‌මෙ කතෙ ජනකනිබ්‌බත්‌තං කුසලඵලං වා අකුසලඵලං වා බ්‍යාධිධාතුසමතාදිනිමිත්‌තං විබාධීයති, තමුපත්‌ථම්‌භකං. යස්‌මිං පන කතෙ ජාතිසමත්‌ථස්‌ස පටිසන්‌ධියං පවත්‌තියඤ්‌ච විපාකකටත්‌තාරූපානං උප්‌පත්‌ති හොති, තං ජනකං. යස්‌මිං පන කතෙ අඤ්‌ඤෙන ජනිතස්‌ස ඉට්‌ඨස්‌ස වා අනිට්‌ඨස්‌ස වා ඵලස්‌ස විබාධාවිච්‌ඡෙදපච්‌චයානුප්‌පත්‌තියා උපබ්‍රූහනපච්‌චයුප්‌පත්‌තියා ච ජනකසාමත්‌ථියානුරූපං පරිවුත්‌තිචිරතරපබන්‌ධා හොති, එතං උපත්‌ථම්‌භකං. තථා යස්‌මිං කතෙ ජනකනිබ්‌බත්‌තං කුසලඵලං අකුසලඵලං වා බ්‍යාධිධාතුසමතාදිනිමිත්‌තං විබාධීයති, තං උපපීළකං. යස්‌මිං පන කතෙ ජනකසාමත්‌ථියවසෙන චිරතරපබන්‌ධාරහම්‌පි සමානං ඵලං විච්‌ඡෙදකපච්‌චයුප්‌පත්‌තියා විච්‌ඡිජ්‌ජති, තං උපඝාතකන්‌ති අයමෙත්‌ථ සාරො.
Purimānīti upapīḷakopacchedakāni. Upapīḷakupaghātā nāma kusalavipākapaṭibāhakāti adhippāyena ‘‘dve akusalānevā’’ti vuttaṃ. Upatthambhakaṃ kusalamevāti ettha yathā janakaṃ ubhayasabhāvaṃ, evaṃ itaresampi ubhayasabhāvatāya vuccamānāya na koci virodho. Devadattādīnañhi nāgādīnaṃ ito anuppavacchitānaṃ petādīnañca narakādīsu akusalakammavipākassa upatthambhanupapīḷanupaghātanāni na na sambhavanti. Evañca katvā yā heṭṭhā bahūsu ānantariyesu ekena gahitapaṭisandhikassa itaresaṃ tassa anubalappadāyitā vuttā, sāpi samatthitā hoti. Yasmiñhi kamme kate janakanibbattaṃ kusalaphalaṃ vā akusalaphalaṃ vā byādhidhātusamatādinimittaṃ vibādhīyati, tamupatthambhakaṃ. Yasmiṃ pana kate jātisamatthassa paṭisandhiyaṃ pavattiyañca vipākakaṭattārūpānaṃ uppatti hoti, taṃ janakaṃ. Yasmiṃ pana kate aññena janitassa iṭṭhassa vā aniṭṭhassa vā phalassa vibādhāvicchedapaccayānuppattiyā upabrūhanapaccayuppattiyā ca janakasāmatthiyānurūpaṃ parivutticiratarapabandhā hoti, etaṃ upatthambhakaṃ. Tathā yasmiṃ kate janakanibbattaṃ kusalaphalaṃ akusalaphalaṃ vā byādhidhātusamatādinimittaṃ vibādhīyati, taṃ upapīḷakaṃ. Yasmiṃ pana kate janakasāmatthiyavasena ciratarapabandhārahampi samānaṃ phalaṃ vicchedakapaccayuppattiyā vicchijjati, taṃ upaghātakanti ayamettha sāro.
තත්‌ථාති තෙසු කම්‌මෙසු. උපච්‌ඡෙදකකම්‌මෙනාති ආයුනො උපඝාතකකම්‌මෙන. ස්‌වායමුපඝාතකභාවො ද්‌විධා ඉච්‌ඡිතබ්‌බොති තං දස්‌සෙතුං ‘‘පාණාතිපාතිනා’’තිආදි වුත්‌තං. න සක්‌කොති පාණාතිපාතකම්‌මුනා සන්‌තානස්‌ස තථාභිසඞ්‌ඛතත්‌තා. යස්‌මිඤ්‌හි සන්‌තානෙ නිබ්‌බත්‌තං, තස්‌ස තෙන අභිසඞ්‌ඛතතා අවස්‌සං ඉච්‌ඡිතබ්‌බා තත්‌ථෙව තස්‌ස විපාකස්‌ස විනිබන්‌ධනතො. එතෙන කුසලස්‌ස කම්‌මස්‌ස ආයූහනක්‌ඛණෙයෙව පාණාතිපාතො තාදිසං සාමත්‌ථියුපඝාතං කරොතීති දස්‌සෙති, තතො කම්‌මං අප්‌පඵලං හොති. ‘‘දීඝායුකා’’තිආදිනා උපඝාතසාමත්‌ථියෙන ඛෙත්‌තෙ උප්‌පන්‌නසස්‌සං විය උපපත්‌තිනියාමකා ධම්‌මාති දස්‌සෙති. උපපත්‌ති නියතවිසෙසෙ විපච්‌චිතුං ඔකාසෙ කරොන්‌තෙ එව කුසලකම්‌මෙ ආකඩ්‌ඪියමානපටිසන්‌ධිකං පාණාතිපාතකම්‌මං අප්‌පායුකත්‌ථාය නියමෙතීති ආහ – ‘‘පටිසන්‌ධිමෙව වා නියාමෙත්‌වා අප්‌පායුකං කරොතී’’ති. පාණාතිපාතචෙතනාය අච්‌චන්‌තකටුකවිපාකත්‌තා සන්‌නිට්‌ඨානචෙතනාය නිරයෙ නිබ්‌බත්‌තති තස්‌සා අත්‌ථස්‌ස ඛීණාභාවතො; ඉතරෙ පන න තථා භාරියාති ආහ – ‘‘පුබ්‌බා…පෙ.… හොතී’’ති. ඉධ පන යං හෙට්‌ඨා වුත්‌තසදිසං, තං වුත්‌තනයෙන වෙදිතබ්‌බං.
Tatthāti tesu kammesu. Upacchedakakammenāti āyuno upaghātakakammena. Svāyamupaghātakabhāvo dvidhā icchitabboti taṃ dassetuṃ ‘‘pāṇātipātinā’’tiādi vuttaṃ. Na sakkoti pāṇātipātakammunā santānassa tathābhisaṅkhatattā. Yasmiñhi santāne nibbattaṃ, tassa tena abhisaṅkhatatā avassaṃ icchitabbā tattheva tassa vipākassa vinibandhanato. Etena kusalassa kammassa āyūhanakkhaṇeyeva pāṇātipāto tādisaṃ sāmatthiyupaghātaṃ karotīti dasseti, tato kammaṃ appaphalaṃ hoti. ‘‘Dīghāyukā’’tiādinā upaghātasāmatthiyena khette uppannasassaṃ viya upapattiniyāmakā dhammāti dasseti. Upapatti niyatavisese vipaccituṃ okāse karonte eva kusalakamme ākaḍḍhiyamānapaṭisandhikaṃ pāṇātipātakammaṃ appāyukatthāya niyametīti āha – ‘‘paṭisandhimeva vā niyāmetvā appāyukaṃ karotī’’ti. Pāṇātipātacetanāya accantakaṭukavipākattā sanniṭṭhānacetanāya niraye nibbattati tassā atthassa khīṇābhāvato; itare pana na tathā bhāriyāti āha – ‘‘pubbā…pe… hotī’’ti. Idha pana yaṃ heṭṭhā vuttasadisaṃ, taṃ vuttanayena veditabbaṃ.
මනුස්‌සාමනුස්‌සපරිස්‌සයාති මානුසකා අමානුසකා ච උපද්‌දවා. පුරතොති පුබ්‌බද්‌වාරතො. පච්‌ඡතොති පච්‌ඡිමවත්‌ථුතො. පවට්‌ටමානාති පරිජනස්‌ස, දෙවතානං වා දෙසෙන පවට්‌ටමානා. පරෙහීති පුරාතනෙහි පරෙහි. සම්‌මුඛීභාවන්‌ති සාමිභාවවසෙන පච්‌චක්‌ඛත්‌තං. ආහරිත්‌වා දෙන්‌ති ඉණායිකා. කම්‌මන්‌තාති වණිජ්‌ජාදිකම්‌මානි. අපාණාතිපාතකම්‌මන්‌ති පාණාතිපාතස්‌ස පටිපක්‌ඛභූතං කම්‌මං; පාණාතිපාතා විරතිවසෙන පවත්‌තිතකම්‌මන්‌ති අත්‌ථො. දීඝායුකසංවත්‌තනිකං හොති විපාකස්‌ස කම්‌මසරික්‌ඛභාවතො . ඉමිනා නයෙනාති ඉමිනා අප්‌පායුකදීඝායුකසංවත්‌තනිකෙසු කම්‌මෙසු යථාවුත්‌තෙන තං සංවත්‌තනිකවිභාවනනයෙන.
Manussāmanussaparissayāti mānusakā amānusakā ca upaddavā. Puratoti pubbadvārato. Pacchatoti pacchimavatthuto. Pavaṭṭamānāti parijanassa, devatānaṃ vā desena pavaṭṭamānā. Parehīti purātanehi parehi. Sammukhībhāvanti sāmibhāvavasena paccakkhattaṃ. Āharitvā denti iṇāyikā. Kammantāti vaṇijjādikammāni. Apāṇātipātakammanti pāṇātipātassa paṭipakkhabhūtaṃ kammaṃ; pāṇātipātā virativasena pavattitakammanti attho. Dīghāyukasaṃvattanikaṃ hoti vipākassa kammasarikkhabhāvato . Iminā nayenāti iminā appāyukadīghāyukasaṃvattanikesu kammesu yathāvuttena taṃ saṃvattanikavibhāvananayena.
විහෙඨනකම්‌මාදීනිපීති පි-සද්‌දෙන කොධඉස්‌සාමනකමච්‌ඡෙරථද්‌ධඅවිද්‌දසුභාවවසෙන පවත්‌තිතකම්‌මානි සඞ්‌ගණ්‌හාති. තථෙවාති යථා පාණාතිපාතකම්‌මං අත්‌ථතො එවං වදති නාමාති වුත්‌තං, තථෙව වදමානානි විය. ‘‘යං යදෙවාතිපත්‌ථෙන්‌ති, සබ්‌බමෙතෙන ලබ්‌භතී’’ති (ඛු. පා. 8.10) වචනතො යථා සබ්‌බකුසලං සබ්‌බාසං සම්‌පත්‌තීනං උපනිස්‌සයො, එවං සබ්‌බං අකුසලං සබ්‌බාසං විපත්‌තීනං උපනිස්‌සයොති, ‘‘උපපීළනෙන නිබ්‌භොගතං ආපාදෙත්‌වා’’තිආදි වුත්‌තං . තථා හි පාණාතිපාතකම්‌මවසෙනපි අයං නයො දස්‌සිතො. අවිහෙඨනාදීනීති එත්‌ථ ආදි-සද්‌දෙන අක්‌කොධන-අනිස්‌සාමන-දාන-අනතිමාන-විද්‌දසුභාවෙන පවත්‌තකම්‌මානි සඞ්‌ගණ්‌හාති.
Viheṭhanakammādīnipīti pi-saddena kodhaissāmanakamaccherathaddhaaviddasubhāvavasena pavattitakammāni saṅgaṇhāti. Tathevāti yathā pāṇātipātakammaṃ atthato evaṃ vadati nāmāti vuttaṃ, tatheva vadamānāni viya. ‘‘Yaṃ yadevātipatthenti, sabbametena labbhatī’’ti (khu. pā. 8.10) vacanato yathā sabbakusalaṃ sabbāsaṃ sampattīnaṃ upanissayo, evaṃ sabbaṃ akusalaṃ sabbāsaṃ vipattīnaṃ upanissayoti, ‘‘upapīḷanena nibbhogataṃ āpādetvā’’tiādi vuttaṃ . Tathā hi pāṇātipātakammavasenapi ayaṃ nayo dassito. Aviheṭhanādīnīti ettha ādi-saddena akkodhana-anissāmana-dāna-anatimāna-viddasubhāvena pavattakammāni saṅgaṇhāti.
293. ඉස්‌සා මනො එතස්‌සාති ඉස්‌සාමනකොති ආහ ‘‘ඉස්‌සාසම්‌පයුත්‌තචිත්‌තො’’ති. උපක්‌කොසන්‌තොති අක්‌කොසවත්‌ථූහි අක්‌කොසන්‌තො. ඉස්‌සං බන්‌ධතීති ඉස්‌සං අනුබන්‌ධති ඉස්‌සාසහිතමෙව චිත්‌තං අනුපවත්‌තෙති. අප්‌පෙසක්‌ඛොති අප්‌පානුභාවො අප්‌පඤ්‌ඤාතො. තෙනාහ ‘‘න පඤ්‌ඤායතී’’ති. සා පනස්‌ස අප්‌පානුභාවතා පරිවාරාභාවෙන පාකටා හොතීති ආහ ‘‘අප්‌පපරිවාරො’’ති.
293. Issā mano etassāti issāmanakoti āha ‘‘issāsampayuttacitto’’ti. Upakkosantoti akkosavatthūhi akkosanto. Issaṃ bandhatīti issaṃ anubandhati issāsahitameva cittaṃ anupavatteti. Appesakkhoti appānubhāvo appaññāto. Tenāha ‘‘na paññāyatī’’ti. Sā panassa appānubhāvatā parivārābhāvena pākaṭā hotīti āha ‘‘appaparivāro’’ti.
294. මච්‌ඡරියවසෙන න දාතා හොතීති සබ්‌බසො දෙය්‍යධම්‌මස්‌ස අභාවෙන න දාතා න හොති. අමච්‌ඡරී හි පුග්‌ගලො සති දෙය්‍යධම්‌මෙ යථාරහං දෙතියෙව.
294.Macchariyavasena na dātā hotīti sabbaso deyyadhammassa abhāvena na dātā na hoti. Amaccharī hi puggalo sati deyyadhamme yathārahaṃ detiyeva.
295. අභිවාදෙතබ්‌බං ඛෙත්‌තවසෙන මත්‌ථකප්‌පත්‌තං දස්‌සෙතුං, ‘‘බුද්‌ධං වා’’තිආදි වුත්‌තං. අඤ්‌ඤෙපි මාතුපිතුජෙට්‌ඨභාතරාදයො අභිවාදනාදිඅරහා සන්‌ති, තෙසු ථද්‌ධාදිවසෙන කරණං නීචකුලසංවත්‌තනිකමෙව. න හි පවත්‌තෙ සක්‌කා කාතුන්‌ති සම්‌බන්‌ධො. තෙන පවත්‌තිවිපාකදායිනො කම්‌මස්‌ස විසයො එසොති දස්‌සෙති. තෙනාහ ‘‘පටිසන්‌ධිමෙව පනා’’තිආදි.
295. Abhivādetabbaṃ khettavasena matthakappattaṃ dassetuṃ, ‘‘buddhaṃ vā’’tiādi vuttaṃ. Aññepi mātupitujeṭṭhabhātarādayo abhivādanādiarahā santi, tesu thaddhādivasena karaṇaṃ nīcakulasaṃvattanikameva. Na hi pavatte sakkā kātunti sambandho. Tena pavattivipākadāyino kammassa visayo esoti dasseti. Tenāha ‘‘paṭisandhimeva panā’’tiādi.
296. අපරිපුච්‌ඡනෙනාති අපරිපුච්‌ඡාමත්‌තෙන නිරයෙ න නිබ්‌බත්‌තති; අපරිපුච්‌ඡාහෙතු පන කත්‌තබ්‌බාකරණාදීහි සියා නිරයනිබ්‌බත්‌තීති පාළියං, ‘‘න පරිපුච්‌ඡිතා හොතී’’තිආදි වුත්‌තන්‌ති දස්‌සෙන්‌තො, ‘‘අපරිපුච්‌ඡකො පනා’’තිආදිමාහ. යථානුසන්‌ධිං පාපෙසීති දෙසනං යථානුසන්‌ධිනිට්‌ඨානං පාපෙසි. සෙසං වුත්‌තනයත්‌තා සුවිඤ්‌ඤෙය්‍යමෙව.
296.Aparipucchanenāti aparipucchāmattena niraye na nibbattati; aparipucchāhetu pana kattabbākaraṇādīhi siyā nirayanibbattīti pāḷiyaṃ, ‘‘na paripucchitā hotī’’tiādi vuttanti dassento, ‘‘aparipucchako panā’’tiādimāha. Yathānusandhiṃ pāpesīti desanaṃ yathānusandhiniṭṭhānaṃ pāpesi. Sesaṃ vuttanayattā suviññeyyameva.
චූළකම්‌මවිභඞ්‌ගසුත්‌තවණ්‌ණනාය ලීනත්‌ථප්‌පකාසනා සමත්‌තා.
Cūḷakammavibhaṅgasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය • Majjhimanikāya / 5. චූළකම්‌මවිභඞ්‌ගසුත්‌තං • 5. Cūḷakammavibhaṅgasuttaṃ
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්‌තපිටක (අට්‌ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / මජ්‌ඣිමනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / 5. චූළකම්‌මවිභඞ්‌ගසුත්‌තවණ්‌ණනා • 5. Cūḷakammavibhaṅgasuttavaṇṇanā
