| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਮਜ੍ਝਿਮਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
੫. ਚੂਲ਼ਕਮ੍ਮવਿਭਙ੍ਗਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
5. Cūḷakammavibhaṅgasuttavaṇṇanā
੨੮੯. ਅਙ੍ਗਸੁਭਤਾਯਾਤਿ ਅਙ੍ਗਾਨਂ ਹਤ੍ਥਪਾਦਾਦਿਸਰੀਰਾવਯવਾਨਂ ਸੁਨ੍ਦਰਭਾવੇਨ। ਯਂ ਅਪਚ੍ਚਂ ਕੁਚ੍ਛਿਤਂ ਮੁਦ੍ਧਂ વਾ, ਤਤ੍ਥ ਲੋਕੇ ਮਾਣવવੋਹਾਰੋ, ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਸਤ੍ਤਾ ਦਹਰਕਾਲੇ ਸੁਦ੍ਧਧਾਤੁਕਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ‘‘ਤਰੁਣਕਾਲੇ વੋਹਰਿਂਸੂ’’ਤਿ। ਅਧਿਪਤਿਤ੍ਤਾਤਿ ਇਸ੍ਸਰਭਾવਤੋ।
289.Aṅgasubhatāyāti aṅgānaṃ hatthapādādisarīrāvayavānaṃ sundarabhāvena. Yaṃ apaccaṃ kucchitaṃ muddhaṃ vā, tattha loke māṇavavohāro, yebhuyyena sattā daharakāle suddhadhātukā hontīti vuttaṃ, ‘‘taruṇakāle vohariṃsū’’ti. Adhipatittāti issarabhāvato.
ਸਮਾਹਾਰਨ੍ਤਿ ਸਨ੍ਨਿਚਯਂ। ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਘਰਮਾવਸੇਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਅਪ੍ਪਤਰੇਪਿ ਬ੍ਯਯਮਾਨੇ ਭੋਗਾ ਖੀਯਨ੍ਤਿ, ਅਪ੍ਪਤਰੇਪਿ ਸਞ੍ਚਯਮਾਨੇ વਡ੍ਢਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ વਿਞ੍ਞੁਜਾਤਿਕੋ ਕਿਞ੍ਚਿ ਬ੍ਯਯਂ ਅਕਤ੍વਾ ਅਯਮੇવ ਉਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤੋ ਘਰਾવਾਸਂ ਅਨੁਤਿਟ੍ਠੇਯ੍ਯਾਤਿ ਲੋਭਾਦੇਸਿਤਮਤ੍ਥਂ વਦਤਿ।
Samāhāranti sannicayaṃ. Paṇḍito gharamāvaseti yasmā appatarepi byayamāne bhogā khīyanti, appatarepi sañcayamāne vaḍḍhanti, tasmā viññujātiko kiñci byayaṃ akatvā ayameva uppādento gharāvāsaṃ anutiṭṭheyyāti lobhādesitamatthaṃ vadati.
ਧਨਲੋਭੇਨ…ਪੇ॰… ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ। ਲੋਭવਸਿਕਸ੍ਸ ਹਿ ਗਤਿ ਨਿਰਯੋ વਾ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਯੋਨਿ વਾ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ – ‘‘ਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸਾਦਗਥਿਤਂ વਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਤਿਟ੍ਠਮਾਨਂ ਤਿਟ੍ਠਤਿ ਅਨੁਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸ੍ਸਾਦਗਥਿਤਂ વਾ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਕਾਲਙ੍ਕਰੇਯ੍ਯ, ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਗਤੀਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਗਤਿਂ વਦਾਮਿ – ਨਿਰਯਂ વਾ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਯੋਨਿਂ વਾ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੨੩੫)। ਨਿਰਯੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਸ੍ਸਤਿ ਕਤੋਕਾਸਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪਟਿਬਾਹਿਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਭਾવਤੋ।
Dhanalobhena…pe… nibbatto. Lobhavasikassa hi gati nirayo vā tiracchānayoni vā. Vuttañhetaṃ – ‘‘nimittassādagathitaṃ vā, bhikkhave, viññāṇaṃ tiṭṭhamānaṃ tiṭṭhati anubyañjanassādagathitaṃ vā. Tasmiṃ samaye kālaṅkareyya, dvinnaṃ gatīnaṃ aññataraṃ gatiṃ vadāmi – nirayaṃ vā tiracchānayoniṃ vā’’ti (saṃ. ni. 4.235). Niraye nibbattissati katokāsassa kammassa paṭibāhituṃ asakkuṇeyyabhāvato.
ਪਤ੍ਤਕ੍ਖਨ੍ਧਅਧੋਮੁਖਭਾવਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਓਨਾਮੇਤ੍વਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਚਾਰਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਾવਿਤਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ’’ਤਿ। ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਪੁਚ੍ਛੀਤਿ ਸੁਤਮੇਤਂ ਮਯਾ, ‘‘ਮਯ੍ਹਂ ਪਿਤਾ ਸੁਨਖੋ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ’’ਤਿ, ਏਤਂ ਭੋਤਾ ਗੋਤਮੇਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਕਿਮਿਦਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਇਮਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਪੁਚ੍ਛਿ।
Pattakkhandhaadhomukhabhāvaṃ sandhāya ‘‘onāmetvā’’ti vuttaṃ. Brāhmaṇacārittassa bhāvitataṃ sandhāyāha ‘‘brahmaloke nibbatto’’ti. Taṃ pavattiṃ pucchīti sutametaṃ mayā, ‘‘mayhaṃ pitā sunakho hutvā nibbatto’’ti, etaṃ bhotā gotamena vuttanti. Kimidaṃ vuttanti imaṃ pavattiṃ pucchi.
ਤਥੇવ વਤ੍વਾਤਿ ਯਥਾ ਸੁਨਖਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਥੇવ વਤ੍વਾ। ਅવਿਸਂવਾਦਨਤ੍ਥਨ੍ਤਿ, ‘‘ਤੋਦੇਯ੍ਯਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਸੁਨਖੋ ਜਾਤੋ’’ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ વਚਨਸ੍ਸ ਅવਿਸਂવਾਦਨਤ੍ਥਂ, વਿਸਂવਾਦਨਾਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਞਾਤੋਮ੍ਹਿ ਇਮਿਨਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਮਮ ਪੁਤ੍ਤੇਨ ਮਯ੍ਹਂ ਪੁਰਿਮਜਾਤਿਯਂ ਪਿਤਾਤਿ ਏવਂ ਞਾਤੋ ਅਮ੍ਹੀਤਿ ਜਾਨਿਤ੍વਾ। ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਭਾવੇਨ ਕਿਰ ਸੁਨਖੋ ਤਥਾ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਨ ਜਾਤਿਸ੍ਸਰਤਾਯ। ਭਗવਨ੍ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਭੁਕ੍ਕਰਣਂ ਪਨ ਪੁਰਿਮਜਾਤਿਸਿਦ੍ਧવਾਸਨਾਯ। ਭવਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਭવਨ੍ਤਰਭਾવੇਨ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਂ। ਨਾਮ-ਸਦ੍ਦੋ ਸਮ੍ਭਾવਨੇ। ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਅਨ੍ਤਰਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞਜਾਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧਿਗ੍ਗਹਣੇਨ ਹੇਟ੍ਠਿਮਜਾਤਂ ਗਤਿਂ। ਅਙ੍ਗવਿਜ੍ਜਾਪਾਠਕੋ ਕਿਰੇਸ, ਤੇਨ ਅਪ੍ਪਾਯੁਕਦੀਘਾਯੁਕਤਾਦਿવਸੇਨ ਚੁਦ੍ਦਸ ਪਞ੍ਹੇ ਅਭਿਸਙ੍ਖਰਿ; ਏવਂ ਕਿਰਸ੍ਸ ਅਹੋਸਿ, ‘‘ਇਮੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅਪ੍ਪਾਯੁਕਤਾਦਯੋ વਿਸੇਸਾ ਅਙ੍ਗਪਚ੍ਚਙ੍ਗવਸੇਨ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖਿਯਨ੍ਤਿ। ਨ ਖੋ ਪਨੇਤਂ ਯੁਤ੍ਤਂ ‘ਅਙ੍ਗਪਚ੍ਚਙ੍ਗਾਨਿ ਯਾવ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਕਾਰਣ’ਨ੍ਤਿ; ਤਸ੍ਮਾ ਭવਿਤਬ੍ਬਮੇਤ੍ਥ ਅਞ੍ਞੇਨੇવ ਕਾਰਣੇਨ। ਸਮਣੋ ਗੋਤਮੋ ਤਂ ਕਾਰਣਂ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਕਥੇਸ੍ਸਤਿ, ਏવਾਯਂ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੂਤਿ ਨਿਚ੍ਛਯੋ ਮੇ ਅਪਣ੍ਣਕੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ਅਪਰੇ ਪਨ ਭਣਨ੍ਤਿ, ‘‘ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤਂ ਮਨੁਸ੍ਸਂ વਾ ਆવਿਸਿਤ੍વਾ ਇਚ੍ਛਿਤਤ੍ਥਕਸਾવਨਂ ਨਾਮ ਮਹਾਮਨ੍ਤવਿਜ੍ਜਾવਸੇਨ ਹੋਤਿ; ਤਸ੍ਮਾ ਨ ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਸਮਣਸ੍ਸ ਗੋਤਮਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਾ ਸੁਨਿਚ੍ਛਿਤਾ ਹੋਤਿ। ਯਂ ਨੂਨਾਹਂ ਕਮ੍ਮਫਲਮਸ੍ਸ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛੇਯ੍ਯਂ, ਤਤ੍ਥ ਚ ਮੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਆਰਾਧੇਨ੍ਤੋ ਪਞ੍ਹਂ ਬ੍ਯਾਕਰਿਸ੍ਸਤਿ। ਏવਾਯਂ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੂਤਿ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ ਮੇ ਭવਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਤੇ ਪਞ੍ਹੇ ਪੁਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ।
Tatheva vatvāti yathā sunakhassa vuttaṃ, tatheva vatvā. Avisaṃvādanatthanti, ‘‘todeyyabrāhmaṇo sunakho jāto’’ti attano vacanassa avisaṃvādanatthaṃ, visaṃvādanābhāvadassanatthanti adhippāyo. Ñātomhiimināti iminā mama puttena mayhaṃ purimajātiyaṃ pitāti evaṃ ñāto amhīti jānitvā. Buddhānubhāvena kira sunakho tathā dasseti, na jātissaratāya. Bhagavantaṃ disvā bhukkaraṇaṃ pana purimajātisiddhavāsanāya. Bhavapaṭicchannanti bhavantarabhāvena paṭicchannaṃ. Nāma-saddo sambhāvane. Paṭisandhiantaranti aññajātipaṭisandhiggahaṇena heṭṭhimajātaṃ gatiṃ. Aṅgavijjāpāṭhako kiresa, tena appāyukadīghāyukatādivasena cuddasa pañhe abhisaṅkhari; evaṃ kirassa ahosi, ‘‘imesaṃ sattānaṃ appāyukatādayo visesā aṅgapaccaṅgavasena sallakkhiyanti. Na kho panetaṃ yuttaṃ ‘aṅgapaccaṅgāni yāva tesaṃ tesaṃ kāraṇa’nti; tasmā bhavitabbamettha aññeneva kāraṇena. Samaṇo gotamo taṃ kāraṇaṃ vibhajitvā kathessati, evāyaṃ sabbaññūti nicchayo me apaṇṇako bhavissatī’’ti. Apare pana bhaṇanti, ‘‘tiracchānagataṃ manussaṃ vā āvisitvā icchitatthakasāvanaṃ nāma mahāmantavijjāvasena hoti; tasmā na ettāvatā samaṇassa gotamassa sabbaññutā sunicchitā hoti. Yaṃ nūnāhaṃ kammaphalamassa uddissa pañhaṃ puccheyyaṃ, tattha ca me cittaṃ ārādhento pañhaṃ byākarissati. Evāyaṃ sabbaññūti vinicchayo me bhavissatīti te pañhe pucchatī’’ti.
ਭਣ੍ਡਕਨ੍ਤਿ ਸਾਪਤੇਯ੍ਯਂ, ਸਨ੍ਤਕਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਮ੍ਮੁਨਾ ਦਾਤਬ੍ਬਂ ਆਦਿਯਨ੍ਤੀਤਿ ਕਮ੍ਮਦਾਯਾਦਾ, ਅਤ੍ਤਨਾ ਕਤੂਪਚਿਤਕਮ੍ਮਫਲਭਾਗੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਂ ਪਨ ਕਮ੍ਮਦਾਯਜ੍ਜਂ ਕਾਰਣੋਪਚਾਰੇਨ વਦਨ੍ਤੋ, ‘‘ਕਮ੍ਮਂ ਏਤੇਸਂ ਦਾਯਜ੍ਜਂ ਭਣ੍ਡਕਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ ਆਹ – ਯਥਾ ‘‘ਕੁਸਲਾਨਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਮਾਦਾਨਹੇਤੁ ਏવਮਿਦਂ ਪੁਞ੍ਞਂ ਪવਡ੍ਢਤੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੮੦)। ਯવਤਿ ਫਲਂ ਸਭਾવਤੋ ਭਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਅਭਿਨ੍ਨਂ વਿਯ ਮਿਸ੍ਸਿਤਂ ਹੋਤਿ, ਏਤੇਨਾਤਿ ਯੋਨੀਤਿ ਆਹ – ‘‘ਕਮ੍ਮਂ ਏਤੇਸਂ ਯੋਨਿ ਕਾਰਣ’’ਨ੍ਤਿ। ਮਮਤ੍ਤવਸੇਨ ਬਜ੍ਝਤਿ ਸਂਬਜ੍ਝਤੀਤਿ ਬਨ੍ਧੁ, ਞਾਤਿ ਸਾਲੋਹਿਤੋ ਚ। ਕਮ੍ਮਂ ਪਨ ਏਕਨ੍ਤਸਮ੍ਬਨ੍ਧਮੇવਾਤਿ ਆਹ – ‘‘ਕਮ੍ਮਂ ਏਤੇਸਂ ਬਨ੍ਧੂ’’ਤਿ। ਪਤਿਟ੍ਠਾਤਿ ਅવਸ੍ਸਯੋ। ਕਮ੍ਮਸਦਿਸੋ ਹਿ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅવਸ੍ਸਯੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਅਞ੍ਞੋ ਕੋਚਿ ਇਸ੍ਸਰੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾ વਾ ਨ ਕਰੋਤਿ ਤਾਦਿਸਂ ਕਤ੍ਤੁਂ ਸਜ੍ਜਿਤੁਂ ਅਸਮਤ੍ਥਭਾવਤੋ। ਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗਸਂવਣ੍ਣਨਾਯਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਕਮ੍ਮਮੇવਾਤਿ ਕਸ੍ਮਾ ਅવਧਾਰਿਤਂ, ਨਨੁ ਕਿਲੇਸਾਪਿ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਹੀਨਪਣੀਤਭਾવਕਾਰਣਂ, ਨ ਕੇવਲਨ੍ਤਿ ? ਸਚ੍ਚਮੇਤਂ, ਕਿਲੇਸਪਯੋਗੇਨ વਿਪਾਕવਟ੍ਟਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਂ ਕਮ੍ਮਪવਤ੍ਤਿਤਮੇવਾਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਕਥਿਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਂ ਨ ਸਞ੍ਜਾਨਾਸੀ’’ਤਿ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ વਤ੍વਾ ਨਨੁ ਭਗવਾ ਮਹਾਕਾਰੁਣਿਕੋ ਪਰੇਸਂ ਞਾਪਨਤ੍ਥਮੇવ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤੀਤਿ ਆਹ – ‘‘ਮਾਨਨਿਸ੍ਸਿਤੋ ਕਿਰੇਸਾ’’ਤਿਆਦਿ।
Bhaṇḍakanti sāpateyyaṃ, santakanti attho. Kammunā dātabbaṃ ādiyantīti kammadāyādā, attanā katūpacitakammaphalabhāgīti attho. Taṃ pana kammadāyajjaṃ kāraṇopacārena vadanto, ‘‘kammaṃ etesaṃ dāyajjaṃ bhaṇḍakanti attho’’ti āha – yathā ‘‘kusalānaṃ, bhikkhave, dhammānaṃ samādānahetu evamidaṃ puññaṃ pavaḍḍhatī’’ti (dī. ni. 3.80). Yavati phalaṃ sabhāvato bhinnampi abhinnaṃ viya missitaṃ hoti, etenāti yonīti āha – ‘‘kammaṃ etesaṃ yoni kāraṇa’’nti. Mamattavasena bajjhati saṃbajjhatīti bandhu, ñāti sālohito ca. Kammaṃ pana ekantasambandhamevāti āha – ‘‘kammaṃ etesaṃ bandhū’’ti. Patiṭṭhāti avassayo. Kammasadiso hi sattānaṃ avassayo natthi, añño koci issaro brahmā vā na karoti tādisaṃ kattuṃ sajjituṃ asamatthabhāvato. Yaṃ panettha vattabbaṃ, taṃ visuddhimaggasaṃvaṇṇanāyaṃ vuttanayena veditabbaṃ. Kammamevāti kasmā avadhāritaṃ, nanu kilesāpi sattānaṃ hīnapaṇītabhāvakāraṇaṃ, na kevalanti ? Saccametaṃ, kilesapayogena vipākavaṭṭaṃ nibbattaṃ kammapavattitamevāti katvā vuttaṃ. ‘‘Kathitassa atthaṃ na sañjānāsī’’ti saṅkhepato vatvā nanu bhagavā mahākāruṇiko paresaṃ ñāpanatthameva dhammaṃ desetīti āha – ‘‘mānanissito kiresā’’tiādi.
੨੯੦. ਸਮਤ੍ਤੇਨਾਤਿ ਪਰਿਯਤ੍ਤੇਨ, ਯਥਾ ਤਂ ਫਲਂ ਦਾਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥਂ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਕਤੇਨ, ਉਪਚਿਤੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਾਦਿਸਂ ਪਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਿਚ੍ਚੇ ਅਨੂਨਂ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਰਿਪੁਣ੍ਣੇਨਾ’’ਤਿ। ਸਮਾਦਿਨ੍ਨੇਨਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਮਾਦਾਨਂ ਨਾਮ ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠੀਹਿ ਗਹਣਂ ਪਰਾਮਸਨਨ੍ਤਿ ਆਹ – ‘‘ਗਹਿਤੇਨ ਪਰਾਮਟ੍ਠੇਨਾ’’ਤਿ। ਪਟਿਪਜ੍ਜਤਿ ਏਤਾਯ ਸੁਗਤਿਦੁਗ੍ਗਤੀਤਿ ਪਟਿਪਦਾ, ਕਮ੍ਮਂ। ਤਥਾ ਹਿ ਤਂ ‘‘ਕਮ੍ਮਪਥੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
290.Samattenāti pariyattena, yathā taṃ phalaṃ dātuṃ samatthaṃ hoti, evaṃ katena, upacitenāti attho. Tādisaṃ pana attano kicce anūnaṃ nāma hotīti āha ‘‘paripuṇṇenā’’ti. Samādinnenāti ettha samādānaṃ nāma taṇhādiṭṭhīhi gahaṇaṃ parāmasananti āha – ‘‘gahitena parāmaṭṭhenā’’ti. Paṭipajjati etāya sugatiduggatīti paṭipadā, kammaṃ. Tathā hi taṃ ‘‘kammapatho’’ti vuccati.
ਏਸਾਤਿ ਪਟਿਪਦਾ। ਦੁਬ੍ਬਲਂ ਉਪਘਾਤਕਮੇવ ਸਿਯਾਤਿ ਉਪਪੀਲ਼ਕਸ੍ਸ વਿਸਯਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ, ‘‘ਬਲવਕਮ੍ਮੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਬਲવਕਮ੍ਮੇਨਾਤਿ ਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮੇਨ। વਦਤਿ ਨਾਮਾਤਿ વਦਨ੍ਤੋ વਿਯ ਹੋਤਿ । ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਪੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਕਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਨਨੁ ਉਪਪੀਲ਼ਕਸਭਾવਂ ਕਮ੍ਮਂ ਜਨਕਸਭਾવਂ ਨ ਹੋਤੀਤਿ? ਸਬ੍ਬਮੇਤਂ ਪਰਿਕਪ੍ਪਨવਚਨਂ, ਯਥਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕਂ ਪਟਿਪਕ੍ਖਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਕਾਤੁਂ ਅਸਮਤ੍ਥਾਪਿ ਕੇਚਿ ਆਲਮ੍ਬਨવਸੇਨ ਸਮਤ੍ਥਾ વਿਯ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤਿ, ਏવਂਸਮ੍ਪਦਮਿਦਨ੍ਤਿ ਕੇਚਿ। ਅਪਰੇ ਪਨ ਭਣਨ੍ਤਿ – ਯਸ੍ਸਿਦਂ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸવਿਪਾਕਂ ਪੀਲ਼ੇਤਿ, ਸਚੇ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਨੋਕਾਸੇ ਏવ ਸਯਂ વਿਪਚ੍ਚਿਤੁਂ ਓਕਾਸਂ ਲਭੇਯ੍ਯ, ਅਪਾਯੇਸੁ ਏવ ਤਂਸਮਙ੍ਗਿਪੁਗ੍ਗਲਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਪੇਯ੍ਯ, ਯਸ੍ਮਾ ਤਂ ਕਮ੍ਮਂ ਬਲવਂ ਹੁਤ੍વਾ ਅવਸੇਸਪਚ੍ਚਯਸਮવਾਯੇਨ વਿਪਚ੍ਚਿਤੁਂ ਆਰਦ੍ਧਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਇਤਰਂ ਤਸ੍ਸ વਿਪਾਕਂ વਿਬਾਧੇਨ੍ਤਂ ਉਪਪੀਲ਼ਕਂ ਨਾਮ ਜਾਤਂ। ਏਤਦਤ੍ਥਮੇવ ਚੇਤ੍ਥ ‘‘ਬਲવਕਮ੍ਮੇਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਬਲવਗ੍ਗਹਣਂ ਕਤਂ। ਕਿਚ੍ਚવਸੇਨ ਹਿ ਨੇਸਂ ਕਮ੍ਮਾਨਂ ਏਤਾ ਸਮਞ੍ਞਾ, ਯਦਿਦਂ ਉਪਪੀਲ਼ਕਂ ਉਪਚ੍ਛੇਦਕਂ ਜਨਕਂ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕਨ੍ਤਿ, ਨ ਕੁਸਲਾਨਿ વਿਯ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤ੍ਥਾਯ। ਪੀਲ਼ੇਤ੍વਾਤਿ વਿਹੇਠੇਤ੍વਾ ਪਟਿਘਾਟਨਾਦਿવਸੇਨ ਉਚ੍ਛੁਤੇਲਯਨ੍ਤਾਦਯੋ વਿਯ ਉਚ੍ਛੁਤਿਲਾਦਿਕੇ વਿਬਾਧੇਤ੍વਾ। ਨਿਰੋਜਨ੍ਤਿ ਨਿਤ੍ਤੇਜਂ। ਨਿਯੂਸਨ੍ਤਿ ਨਿਰਸਂ। ਕਸਟਨ੍ਤਿ ਨਿਸ੍ਸਾਰਂ। ਪਰਿਸ੍ਸਯਨ੍ਤਿ ਉਪਦ੍ਦવਂ।
Esāti paṭipadā. Dubbalaṃ upaghātakameva siyāti upapīḷakassa visayaṃ dassetuṃ, ‘‘balavakammenā’’tiādi vuttaṃ. Balavakammenāti puññakammena. Vadati nāmāti vadanto viya hoti . Nibbattāpeyyanti kasmā vuttaṃ, nanu upapīḷakasabhāvaṃ kammaṃ janakasabhāvaṃ na hotīti? Sabbametaṃ parikappanavacanaṃ, yathā manussā paccatthikaṃ paṭipakkhaṃ kiñci kātuṃ asamatthāpi keci ālambanavasena samatthā viya attānaṃ dassenti, evaṃsampadamidanti keci. Apare pana bhaṇanti – yassidaṃ kammassavipākaṃ pīḷeti, sace tasmiṃ anokāse eva sayaṃ vipaccituṃ okāsaṃ labheyya, apāyesu eva taṃsamaṅgipuggalaṃ nibbattāpeyya, yasmā taṃ kammaṃ balavaṃ hutvā avasesapaccayasamavāyena vipaccituṃ āraddhaṃ, tasmā itaraṃ tassa vipākaṃ vibādhentaṃ upapīḷakaṃ nāma jātaṃ. Etadatthameva cettha ‘‘balavakammena nibbatta’’nti balavaggahaṇaṃ kataṃ. Kiccavasena hi nesaṃ kammānaṃ etā samaññā, yadidaṃ upapīḷakaṃ upacchedakaṃ janakaṃ upatthambhakanti, na kusalāni viya upatthambhāni honti nibbattatthāya. Pīḷetvāti viheṭhetvā paṭighāṭanādivasena ucchutelayantādayo viya ucchutilādike vibādhetvā. Nirojanti nittejaṃ. Niyūsanti nirasaṃ. Kasaṭanti nissāraṃ. Parissayanti upaddavaṃ.
ਇਦਾਨਿ ਪਰਿਸ੍ਸਯਸ੍ਸ ਉਪਨਯਨਾਕਾਰਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੇਨ ਤਤ੍ਥ, ‘‘ਦਾਰਕਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿਂ વਤ੍વਾ ਭੋਗਾਨਂ વਿਨਾਸਨਾਕਾਰਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ, ਪੁਨ ‘‘ਦਾਰਕਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਕੁਮ੍ਭਦੋਹਨਾਤਿ ਕੁਮ੍ਭਪੂਰਖੀਰਾ। ਗੋਮਣ੍ਡਲੇਤਿ ਗੋਯੂਥੇ।
Idāni parissayassa upanayanākāraṃ dassentena tattha, ‘‘dārakassā’’tiādiṃ vatvā bhogānaṃ vināsanākāraṃ dassetuṃ, puna ‘‘dārakassā’’tiādi vuttaṃ. Kumbhadohanāti kumbhapūrakhīrā. Gomaṇḍaleti goyūthe.
ਅਟ੍ਠੁਸਭਗਮਨਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ਅਟ੍ਠਉਸਭਪ੍ਪਮਾਣਂ ਪਦੇਸਂ ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕਂ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ਧਨੁਗ੍ਗਹੋ ਅਨੁਯਾਯਿਂ ਕਤ੍વਾ। ਤਨ੍ਤਿ ਸਰਂ। ਅਞ੍ਞੋਤਿ ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕੋ। ਤਤ੍ਥੇવ ਪਾਤੇਯ੍ਯ ਅਚ੍ਚਾਸਨ੍ਨਂ ਕਤ੍વਾ ਸਰਸ੍ਸ ਖਿਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। વਾਲ਼ਮਚ੍ਛੋਦਕਨ੍ਤਿ ਮਕਰਾਦਿવਾਲ਼ਮਚ੍ਛવਨ੍ਤਂ ਉਦਕਂ।
Aṭṭhusabhagamanaṃkatvāti aṭṭhausabhappamāṇaṃ padesaṃ paccatthikaṃ uddissa dhanuggaho anuyāyiṃ katvā. Tanti saraṃ. Aññoti paccatthiko. Tattheva pāteyya accāsannaṃ katvā sarassa khittattā. Vāḷamacchodakanti makarādivāḷamacchavantaṃ udakaṃ.
ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕਂ ਕਮ੍ਮਂ ਜਨਕਕਮ੍ਮਂ ਨਾਮ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣવਿਪਾਕਦਾਯਿਭਾવਤੋ, ਨ ਪવਤ੍ਤਿવਿਪਾਕਮਤ੍ਤਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕਂ। ਭੋਗਸਮ੍ਪਦਾਦੀਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਆਰੋਗ੍ਯਸਮ੍ਪਦਾਦਿ-ਪਰਿવਾਰਸਮ੍ਪਦਾਦੀਨਿ ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਨ ਦੀਘਾਯੁਕਤਾਦੀਨਿ ਹਿ ਅਪ੍ਪਾਯੁਕਤਾਸਂવਤ੍ਤਨਿਕੇਨ ਕਮ੍ਮੁਨਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਨਿ; ਅਞ੍ਞਂ ਦੀਘਾਯੁਕਤਾਕਰਣੇਨ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭੇਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਤਿ; ਨ ਅਤਿਦੁਬ੍ਬਣ੍ਣਂ ਅਪ੍ਪੇਸਕ੍ਖਂ ਨੀਚਕੁਲੀਨਂ ਦੁਪ੍ਪਞ੍ਞਂ વਾ વਣ੍ਣવਨ੍ਤਤਾਦਿવਸੇਨ। ਤਥਾ ਹਿ વਕ੍ਖਤਿ, ‘‘ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਪਞ੍ਹવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇ’’ਤਿਆਦਿ, ਤਂ ਪਨ ਨਿਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।
Paṭisandhinibbattakaṃ kammaṃ janakakammaṃ nāma paripuṇṇavipākadāyibhāvato, na pavattivipākamattanibbattakaṃ. Bhogasampadādīti ādi-saddena ārogyasampadādi-parivārasampadādīni gaṇhāti. Na dīghāyukatādīni hi appāyukatāsaṃvattanikena kammunā nibbattāni; aññaṃ dīghāyukatākaraṇena upatthambhetuṃ sakkoti; na atidubbaṇṇaṃ appesakkhaṃ nīcakulīnaṃ duppaññaṃ vā vaṇṇavantatādivasena. Tathā hi vakkhati, ‘‘imasmiṃ pana pañhavissajjane’’tiādi, taṃ pana nidassanavasena vuttanti daṭṭhabbaṃ.
ਪੁਰਿਮਾਨੀਤਿ ਉਪਪੀਲ਼ਕੋਪਚ੍ਛੇਦਕਾਨਿ। ਉਪਪੀਲ਼ਕੁਪਘਾਤਾ ਨਾਮ ਕੁਸਲવਿਪਾਕਪਟਿਬਾਹਕਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ‘‘ਦ੍વੇ ਅਕੁਸਲਾਨੇવਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕਂ ਕੁਸਲਮੇવਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯਥਾ ਜਨਕਂ ਉਭਯਸਭਾવਂ, ਏવਂ ਇਤਰੇਸਮ੍ਪਿ ਉਭਯਸਭਾવਤਾਯ વੁਚ੍ਚਮਾਨਾਯ ਨ ਕੋਚਿ વਿਰੋਧੋ। ਦੇવਦਤ੍ਤਾਦੀਨਞ੍ਹਿ ਨਾਗਾਦੀਨਂ ਇਤੋ ਅਨੁਪ੍ਪવਚ੍ਛਿਤਾਨਂ ਪੇਤਾਦੀਨਞ੍ਚ ਨਰਕਾਦੀਸੁ ਅਕੁਸਲਕਮ੍ਮવਿਪਾਕਸ੍ਸ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਨੁਪਪੀਲ਼ਨੁਪਘਾਤਨਾਨਿ ਨ ਨ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਿ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ਯਾ ਹੇਟ੍ਠਾ ਬਹੂਸੁ ਆਨਨ੍ਤਰਿਯੇਸੁ ਏਕੇਨ ਗਹਿਤਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕਸ੍ਸ ਇਤਰੇਸਂ ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਬਲਪ੍ਪਦਾਯਿਤਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਸਾਪਿ ਸਮਤ੍ਥਿਤਾ ਹੋਤਿ। ਯਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਕਮ੍ਮੇ ਕਤੇ ਜਨਕਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਂ ਕੁਸਲਫਲਂ વਾ ਅਕੁਸਲਫਲਂ વਾ ਬ੍ਯਾਧਿਧਾਤੁਸਮਤਾਦਿਨਿਮਿਤ੍ਤਂ વਿਬਾਧੀਯਤਿ, ਤਮੁਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕਂ। ਯਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਕਤੇ ਜਾਤਿਸਮਤ੍ਥਸ੍ਸ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਂ ਪવਤ੍ਤਿਯਞ੍ਚ વਿਪਾਕਕਟਤ੍ਤਾਰੂਪਾਨਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਜਨਕਂ। ਯਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਕਤੇ ਅਞ੍ਞੇਨ ਜਨਿਤਸ੍ਸ ਇਟ੍ਠਸ੍ਸ વਾ ਅਨਿਟ੍ਠਸ੍ਸ વਾ ਫਲਸ੍ਸ વਿਬਾਧਾવਿਚ੍ਛੇਦਪਚ੍ਚਯਾਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਉਪਬ੍ਰੂਹਨਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਜਨਕਸਾਮਤ੍ਥਿਯਾਨੁਰੂਪਂ ਪਰਿવੁਤ੍ਤਿਚਿਰਤਰਪਬਨ੍ਧਾ ਹੋਤਿ, ਏਤਂ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕਂ। ਤਥਾ ਯਸ੍ਮਿਂ ਕਤੇ ਜਨਕਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਂ ਕੁਸਲਫਲਂ ਅਕੁਸਲਫਲਂ વਾ ਬ੍ਯਾਧਿਧਾਤੁਸਮਤਾਦਿਨਿਮਿਤ੍ਤਂ વਿਬਾਧੀਯਤਿ, ਤਂ ਉਪਪੀਲ਼ਕਂ। ਯਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਕਤੇ ਜਨਕਸਾਮਤ੍ਥਿਯવਸੇਨ ਚਿਰਤਰਪਬਨ੍ਧਾਰਹਮ੍ਪਿ ਸਮਾਨਂ ਫਲਂ વਿਚ੍ਛੇਦਕਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ વਿਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤਿ, ਤਂ ਉਪਘਾਤਕਨ੍ਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਸਾਰੋ।
Purimānīti upapīḷakopacchedakāni. Upapīḷakupaghātā nāma kusalavipākapaṭibāhakāti adhippāyena ‘‘dve akusalānevā’’ti vuttaṃ. Upatthambhakaṃ kusalamevāti ettha yathā janakaṃ ubhayasabhāvaṃ, evaṃ itaresampi ubhayasabhāvatāya vuccamānāya na koci virodho. Devadattādīnañhi nāgādīnaṃ ito anuppavacchitānaṃ petādīnañca narakādīsu akusalakammavipākassa upatthambhanupapīḷanupaghātanāni na na sambhavanti. Evañca katvā yā heṭṭhā bahūsu ānantariyesu ekena gahitapaṭisandhikassa itaresaṃ tassa anubalappadāyitā vuttā, sāpi samatthitā hoti. Yasmiñhi kamme kate janakanibbattaṃ kusalaphalaṃ vā akusalaphalaṃ vā byādhidhātusamatādinimittaṃ vibādhīyati, tamupatthambhakaṃ. Yasmiṃ pana kate jātisamatthassa paṭisandhiyaṃ pavattiyañca vipākakaṭattārūpānaṃ uppatti hoti, taṃ janakaṃ. Yasmiṃ pana kate aññena janitassa iṭṭhassa vā aniṭṭhassa vā phalassa vibādhāvicchedapaccayānuppattiyā upabrūhanapaccayuppattiyā ca janakasāmatthiyānurūpaṃ parivutticiratarapabandhā hoti, etaṃ upatthambhakaṃ. Tathā yasmiṃ kate janakanibbattaṃ kusalaphalaṃ akusalaphalaṃ vā byādhidhātusamatādinimittaṃ vibādhīyati, taṃ upapīḷakaṃ. Yasmiṃ pana kate janakasāmatthiyavasena ciratarapabandhārahampi samānaṃ phalaṃ vicchedakapaccayuppattiyā vicchijjati, taṃ upaghātakanti ayamettha sāro.
ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤੇਸੁ ਕਮ੍ਮੇਸੁ। ਉਪਚ੍ਛੇਦਕਕਮ੍ਮੇਨਾਤਿ ਆਯੁਨੋ ਉਪਘਾਤਕਕਮ੍ਮੇਨ। ਸ੍વਾਯਮੁਪਘਾਤਕਭਾવੋ ਦ੍વਿਧਾ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬੋਤਿ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਿਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਕਮ੍ਮੁਨਾ ਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸ ਤਥਾਭਿਸਙ੍ਖਤਤ੍ਤਾ। ਯਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਸ ਤੇਨ ਅਭਿਸਙ੍ਖਤਤਾ ਅવਸ੍ਸਂ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਾ ਤਤ੍ਥੇવ ਤਸ੍ਸ વਿਪਾਕਸ੍ਸ વਿਨਿਬਨ੍ਧਨਤੋ। ਏਤੇਨ ਕੁਸਲਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਆਯੂਹਨਕ੍ਖਣੇਯੇવ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤੋ ਤਾਦਿਸਂ ਸਾਮਤ੍ਥਿਯੁਪਘਾਤਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਤਤੋ ਕਮ੍ਮਂ ਅਪ੍ਪਫਲਂ ਹੋਤਿ। ‘‘ਦੀਘਾਯੁਕਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਉਪਘਾਤਸਾਮਤ੍ਥਿਯੇਨ ਖੇਤ੍ਤੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸਸ੍ਸਂ વਿਯ ਉਪਪਤ੍ਤਿਨਿਯਾਮਕਾ ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਉਪਪਤ੍ਤਿ ਨਿਯਤવਿਸੇਸੇ વਿਪਚ੍ਚਿਤੁਂ ਓਕਾਸੇ ਕਰੋਨ੍ਤੇ ਏવ ਕੁਸਲਕਮ੍ਮੇ ਆਕਡ੍ਢਿਯਮਾਨਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕਂ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਕਮ੍ਮਂ ਅਪ੍ਪਾਯੁਕਤ੍ਥਾਯ ਨਿਯਮੇਤੀਤਿ ਆਹ – ‘‘ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਮੇવ વਾ ਨਿਯਾਮੇਤ੍વਾ ਅਪ੍ਪਾਯੁਕਂ ਕਰੋਤੀ’’ਤਿ। ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਚੇਤਨਾਯ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਕਟੁਕવਿਪਾਕਤ੍ਤਾ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਚੇਤਨਾਯ ਨਿਰਯੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਖੀਣਾਭਾવਤੋ; ਇਤਰੇ ਪਨ ਨ ਤਥਾ ਭਾਰਿਯਾਤਿ ਆਹ – ‘‘ਪੁਬ੍ਬਾ…ਪੇ॰… ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਇਧ ਪਨ ਯਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਸਦਿਸਂ, ਤਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Tatthāti tesu kammesu. Upacchedakakammenāti āyuno upaghātakakammena. Svāyamupaghātakabhāvo dvidhā icchitabboti taṃ dassetuṃ ‘‘pāṇātipātinā’’tiādi vuttaṃ. Na sakkoti pāṇātipātakammunā santānassa tathābhisaṅkhatattā. Yasmiñhi santāne nibbattaṃ, tassa tena abhisaṅkhatatā avassaṃ icchitabbā tattheva tassa vipākassa vinibandhanato. Etena kusalassa kammassa āyūhanakkhaṇeyeva pāṇātipāto tādisaṃ sāmatthiyupaghātaṃ karotīti dasseti, tato kammaṃ appaphalaṃ hoti. ‘‘Dīghāyukā’’tiādinā upaghātasāmatthiyena khette uppannasassaṃ viya upapattiniyāmakā dhammāti dasseti. Upapatti niyatavisese vipaccituṃ okāse karonte eva kusalakamme ākaḍḍhiyamānapaṭisandhikaṃ pāṇātipātakammaṃ appāyukatthāya niyametīti āha – ‘‘paṭisandhimeva vā niyāmetvā appāyukaṃ karotī’’ti. Pāṇātipātacetanāya accantakaṭukavipākattā sanniṭṭhānacetanāya niraye nibbattati tassā atthassa khīṇābhāvato; itare pana na tathā bhāriyāti āha – ‘‘pubbā…pe… hotī’’ti. Idha pana yaṃ heṭṭhā vuttasadisaṃ, taṃ vuttanayena veditabbaṃ.
ਮਨੁਸ੍ਸਾਮਨੁਸ੍ਸਪਰਿਸ੍ਸਯਾਤਿ ਮਾਨੁਸਕਾ ਅਮਾਨੁਸਕਾ ਚ ਉਪਦ੍ਦવਾ। ਪੁਰਤੋਤਿ ਪੁਬ੍ਬਦ੍વਾਰਤੋ। ਪਚ੍ਛਤੋਤਿ ਪਚ੍ਛਿਮવਤ੍ਥੁਤੋ। ਪવਟ੍ਟਮਾਨਾਤਿ ਪਰਿਜਨਸ੍ਸ, ਦੇવਤਾਨਂ વਾ ਦੇਸੇਨ ਪવਟ੍ਟਮਾਨਾ। ਪਰੇਹੀਤਿ ਪੁਰਾਤਨੇਹਿ ਪਰੇਹਿ। ਸਮ੍ਮੁਖੀਭਾવਨ੍ਤਿ ਸਾਮਿਭਾવવਸੇਨ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਤ੍ਤਂ। ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਦੇਨ੍ਤਿ ਇਣਾਯਿਕਾ। ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਾਤਿ વਣਿਜ੍ਜਾਦਿਕਮ੍ਮਾਨਿ। ਅਪਾਣਾਤਿਪਾਤਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਸ੍ਸ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭੂਤਂ ਕਮ੍ਮਂ; ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾ વਿਰਤਿવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਤਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦੀਘਾਯੁਕਸਂવਤ੍ਤਨਿਕਂ ਹੋਤਿ વਿਪਾਕਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸਰਿਕ੍ਖਭਾવਤੋ । ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਪ੍ਪਾਯੁਕਦੀਘਾਯੁਕਸਂવਤ੍ਤਨਿਕੇਸੁ ਕਮ੍ਮੇਸੁ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨ ਤਂ ਸਂવਤ੍ਤਨਿਕવਿਭਾવਨਨਯੇਨ।
Manussāmanussaparissayāti mānusakā amānusakā ca upaddavā. Puratoti pubbadvārato. Pacchatoti pacchimavatthuto. Pavaṭṭamānāti parijanassa, devatānaṃ vā desena pavaṭṭamānā. Parehīti purātanehi parehi. Sammukhībhāvanti sāmibhāvavasena paccakkhattaṃ. Āharitvā denti iṇāyikā. Kammantāti vaṇijjādikammāni. Apāṇātipātakammanti pāṇātipātassa paṭipakkhabhūtaṃ kammaṃ; pāṇātipātā virativasena pavattitakammanti attho. Dīghāyukasaṃvattanikaṃ hoti vipākassa kammasarikkhabhāvato . Iminā nayenāti iminā appāyukadīghāyukasaṃvattanikesu kammesu yathāvuttena taṃ saṃvattanikavibhāvananayena.
વਿਹੇਠਨਕਮ੍ਮਾਦੀਨਿਪੀਤਿ ਪਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਕੋਧਇਸ੍ਸਾਮਨਕਮਚ੍ਛੇਰਥਦ੍ਧਅવਿਦ੍ਦਸੁਭਾવવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਤਕਮ੍ਮਾਨਿ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਤਥੇવਾਤਿ ਯਥਾ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਕਮ੍ਮਂ ਅਤ੍ਥਤੋ ਏવਂ વਦਤਿ ਨਾਮਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਥੇવ વਦਮਾਨਾਨਿ વਿਯ। ‘‘ਯਂ ਯਦੇવਾਤਿਪਤ੍ਥੇਨ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬਮੇਤੇਨ ਲਬ੍ਭਤੀ’’ਤਿ (ਖੁ॰ ਪਾ॰ ੮.੧੦) વਚਨਤੋ ਯਥਾ ਸਬ੍ਬਕੁਸਲਂ ਸਬ੍ਬਾਸਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤੀਨਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋ, ਏવਂ ਸਬ੍ਬਂ ਅਕੁਸਲਂ ਸਬ੍ਬਾਸਂ વਿਪਤ੍ਤੀਨਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋਤਿ, ‘‘ਉਪਪੀਲ਼ਨੇਨ ਨਿਬ੍ਭੋਗਤਂ ਆਪਾਦੇਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ । ਤਥਾ ਹਿ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਕਮ੍ਮવਸੇਨਪਿ ਅਯਂ ਨਯੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ। ਅવਿਹੇਠਨਾਦੀਨੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਅਕ੍ਕੋਧਨ-ਅਨਿਸ੍ਸਾਮਨ-ਦਾਨ-ਅਨਤਿਮਾਨ-વਿਦ੍ਦਸੁਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤਕਮ੍ਮਾਨਿ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ।
Viheṭhanakammādīnipīti pi-saddena kodhaissāmanakamaccherathaddhaaviddasubhāvavasena pavattitakammāni saṅgaṇhāti. Tathevāti yathā pāṇātipātakammaṃ atthato evaṃ vadati nāmāti vuttaṃ, tatheva vadamānāni viya. ‘‘Yaṃ yadevātipatthenti, sabbametena labbhatī’’ti (khu. pā. 8.10) vacanato yathā sabbakusalaṃ sabbāsaṃ sampattīnaṃ upanissayo, evaṃ sabbaṃ akusalaṃ sabbāsaṃ vipattīnaṃ upanissayoti, ‘‘upapīḷanena nibbhogataṃ āpādetvā’’tiādi vuttaṃ . Tathā hi pāṇātipātakammavasenapi ayaṃ nayo dassito. Aviheṭhanādīnīti ettha ādi-saddena akkodhana-anissāmana-dāna-anatimāna-viddasubhāvena pavattakammāni saṅgaṇhāti.
੨੯੩. ਇਸ੍ਸਾ ਮਨੋ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਇਸ੍ਸਾਮਨਕੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਇਸ੍ਸਾਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ’’ਤਿ। ਉਪਕ੍ਕੋਸਨ੍ਤੋਤਿ ਅਕ੍ਕੋਸવਤ੍ਥੂਹਿ ਅਕ੍ਕੋਸਨ੍ਤੋ। ਇਸ੍ਸਂ ਬਨ੍ਧਤੀਤਿ ਇਸ੍ਸਂ ਅਨੁਬਨ੍ਧਤਿ ਇਸ੍ਸਾਸਹਿਤਮੇવ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਨੁਪવਤ੍ਤੇਤਿ। ਅਪ੍ਪੇਸਕ੍ਖੋਤਿ ਅਪ੍ਪਾਨੁਭਾવੋ ਅਪ੍ਪਞ੍ਞਾਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨ ਪਞ੍ਞਾਯਤੀ’’ਤਿ। ਸਾ ਪਨਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪਾਨੁਭਾવਤਾ ਪਰਿવਾਰਾਭਾવੇਨ ਪਾਕਟਾ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਪ੍ਪਪਰਿવਾਰੋ’’ਤਿ।
293. Issā mano etassāti issāmanakoti āha ‘‘issāsampayuttacitto’’ti. Upakkosantoti akkosavatthūhi akkosanto. Issaṃ bandhatīti issaṃ anubandhati issāsahitameva cittaṃ anupavatteti. Appesakkhoti appānubhāvo appaññāto. Tenāha ‘‘na paññāyatī’’ti. Sā panassa appānubhāvatā parivārābhāvena pākaṭā hotīti āha ‘‘appaparivāro’’ti.
੨੯੪. ਮਚ੍ਛਰਿਯવਸੇਨ ਨ ਦਾਤਾ ਹੋਤੀਤਿ ਸਬ੍ਬਸੋ ਦੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਭਾવੇਨ ਨ ਦਾਤਾ ਨ ਹੋਤਿ। ਅਮਚ੍ਛਰੀ ਹਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਸਤਿ ਦੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮੇ ਯਥਾਰਹਂ ਦੇਤਿਯੇવ।
294.Macchariyavasena na dātā hotīti sabbaso deyyadhammassa abhāvena na dātā na hoti. Amaccharī hi puggalo sati deyyadhamme yathārahaṃ detiyeva.
੨੯੫. ਅਭਿવਾਦੇਤਬ੍ਬਂ ਖੇਤ੍ਤવਸੇਨ ਮਤ੍ਥਕਪ੍ਪਤ੍ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ, ‘‘ਬੁਦ੍ਧਂ વਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਞ੍ਞੇਪਿ ਮਾਤੁਪਿਤੁਜੇਟ੍ਠਭਾਤਰਾਦਯੋ ਅਭਿવਾਦਨਾਦਿਅਰਹਾ ਸਨ੍ਤਿ, ਤੇਸੁ ਥਦ੍ਧਾਦਿવਸੇਨ ਕਰਣਂ ਨੀਚਕੁਲਸਂવਤ੍ਤਨਿਕਮੇવ। ਨ ਹਿ ਪવਤ੍ਤੇ ਸਕ੍ਕਾ ਕਾਤੁਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਤੇਨ ਪવਤ੍ਤਿવਿਪਾਕਦਾਯਿਨੋ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ વਿਸਯੋ ਏਸੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਮੇવ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ।
295. Abhivādetabbaṃ khettavasena matthakappattaṃ dassetuṃ, ‘‘buddhaṃ vā’’tiādi vuttaṃ. Aññepi mātupitujeṭṭhabhātarādayo abhivādanādiarahā santi, tesu thaddhādivasena karaṇaṃ nīcakulasaṃvattanikameva. Na hi pavatte sakkā kātunti sambandho. Tena pavattivipākadāyino kammassa visayo esoti dasseti. Tenāha ‘‘paṭisandhimeva panā’’tiādi.
੨੯੬. ਅਪਰਿਪੁਚ੍ਛਨੇਨਾਤਿ ਅਪਰਿਪੁਚ੍ਛਾਮਤ੍ਤੇਨ ਨਿਰਯੇ ਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤਿ; ਅਪਰਿਪੁਚ੍ਛਾਹੇਤੁ ਪਨ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਾਕਰਣਾਦੀਹਿ ਸਿਯਾ ਨਿਰਯਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੀਤਿ ਪਾਲ਼ਿਯਂ, ‘‘ਨ ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਿਤਾ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ, ‘‘ਅਪਰਿਪੁਚ੍ਛਕੋ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਯਥਾਨੁਸਨ੍ਧਿਂ ਪਾਪੇਸੀਤਿ ਦੇਸਨਂ ਯਥਾਨੁਸਨ੍ਧਿਨਿਟ੍ਠਾਨਂ ਪਾਪੇਸਿ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਤ੍ਤਾ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਮੇવ।
296.Aparipucchanenāti aparipucchāmattena niraye na nibbattati; aparipucchāhetu pana kattabbākaraṇādīhi siyā nirayanibbattīti pāḷiyaṃ, ‘‘na paripucchitā hotī’’tiādi vuttanti dassento, ‘‘aparipucchako panā’’tiādimāha. Yathānusandhiṃ pāpesīti desanaṃ yathānusandhiniṭṭhānaṃ pāpesi. Sesaṃ vuttanayattā suviññeyyameva.
ਚੂਲ਼ਕਮ੍ਮવਿਭਙ੍ਗਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾਯ ਲੀਨਤ੍ਥਪ੍ਪਕਾਸਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।
Cūḷakammavibhaṅgasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਮਜ੍ਝਿਮਨਿਕਾਯ • Majjhimanikāya / ੫. ਚੂਲ਼ਕਮ੍ਮવਿਭਙ੍ਗਸੁਤ੍ਤਂ • 5. Cūḷakammavibhaṅgasuttaṃ
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਮਜ੍ਝਿਮਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ੫. ਚੂਲ਼ਕਮ੍ਮવਿਭਙ੍ਗਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 5. Cūḷakammavibhaṅgasuttavaṇṇanā
