| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरगाथा-अट्ठकथा • Theragāthā-aṭṭhakathā |
६. चूळकत्थेरगाथावण्णना
6. Cūḷakattheragāthāvaṇṇanā
नदन्ति मोरा सुसिखा सुपेखुणाति आयस्मतो चूळकत्थेरस्स गाथा। का उप्पत्ति? अयम्पि पुरिमबुद्धेसु कताधिकारो तत्थ तत्थ भवे विवट्टूपनिस्सयं कुसलं उपचिनन्तो इतो एकतिंसे कप्पे सिखिस्स भगवतो काले कुलगेहे निब्बत्तित्वा विञ्ञुतं पत्तो एकदिवसं सत्थारं दिस्वा पसन्नमानसो छत्तपण्णिफलं अदासि। सो तेन पुञ्ञकम्मेन देवमनुस्सेसु संसरन्तो इमस्मिं बुद्धुप्पादे राजगहे ब्राह्मणकुले निब्बत्तित्वा चूळकोति लद्धनामो वयप्पत्तो धनपालदमने सत्थरि लद्धप्पसादो पब्बजित्वा समणधम्मं करोन्तो इन्दसालगुहायं वसति, सो एकदिवसं गुहाद्वारे निसिन्नो मगधक्खेत्तं ओलोकेसि। तस्मिं खणे पावुसकालमेघो गम्भीरमधुरनिग्घोसो सतपटलसहस्सपटलो अञ्जन सिखरसन्निकासो नभं पूरेत्वा पवस्सति, मयूरसङ्घा च मेघगज्जितं सुत्वा हट्ठतुट्ठा केकासद्दं मुञ्चित्वा तत्थ तत्थ पदेसे नच्चन्ता विचरन्ति। थेरस्सपि आवासगब्भे मेघवातफस्सेहि अपगतधम्मत्ता पस्सद्धकरजकाये कल्लतं पत्ते उतुसप्पायलाभेन चित्तं एकग्गं अहोसि, कम्मट्ठानवीथिं ओतरि, सो तं ञत्वा कालसम्पदादिकित्तनमुखेन अत्तानं भावनाय उस्साहेन्तो –
Nadanti morā susikhā supekhuṇāti āyasmato cūḷakattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinanto ito ekatiṃse kappe sikhissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannamānaso chattapaṇṇiphalaṃ adāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe brāhmaṇakule nibbattitvā cūḷakoti laddhanāmo vayappatto dhanapāladamane satthari laddhappasādo pabbajitvā samaṇadhammaṃ karonto indasālaguhāyaṃ vasati, so ekadivasaṃ guhādvāre nisinno magadhakkhettaṃ olokesi. Tasmiṃ khaṇe pāvusakālamegho gambhīramadhuranigghoso satapaṭalasahassapaṭalo añjana sikharasannikāso nabhaṃ pūretvā pavassati, mayūrasaṅghā ca meghagajjitaṃ sutvā haṭṭhatuṭṭhā kekāsaddaṃ muñcitvā tattha tattha padese naccantā vicaranti. Therassapi āvāsagabbhe meghavātaphassehi apagatadhammattā passaddhakarajakāye kallataṃ patte utusappāyalābhena cittaṃ ekaggaṃ ahosi, kammaṭṭhānavīthiṃ otari, so taṃ ñatvā kālasampadādikittanamukhena attānaṃ bhāvanāya ussāhento –
२११.
211.
‘‘नदन्ति मोरा सुसिखा सुपेखुणा, सुनीलगीवा सुमुखा सुगज्जिनो।
‘‘Nadanti morā susikhā supekhuṇā, sunīlagīvā sumukhā sugajjino;
सुसद्दला चापि महामही अयं, सुब्यापितम्बु सुवलाहकं नभं॥
Susaddalā cāpi mahāmahī ayaṃ, subyāpitambu suvalāhakaṃ nabhaṃ.
२१२.
212.
‘‘सुकल्लरूपो सुमनस्स झायतं, सुनिक्कमो साधु सुबुद्धसासने।
‘‘Sukallarūpo sumanassa jhāyataṃ, sunikkamo sādhu subuddhasāsane;
सुसुक्कसुक्कं निपुणं सुदुद्दसं, फुसाहि तं उत्तममच्चुतं पद’’न्ति॥ –
Susukkasukkaṃ nipuṇaṃ sududdasaṃ, phusāhi taṃ uttamamaccutaṃ pada’’nti. –
द्वे गाथा अभासि।
Dve gāthā abhāsi.
तत्थ नदन्ति मोरा सुसिखा सुपेखुणा, सुनीलगीवा सुमुखा सुगज्जिनोति एते मत्थके उट्ठिताहि सुन्दराहि सिखाहि समन्नागतत्ता सुसिखा, नानावण्णेहि अनेकेहि सोभनेहि भद्दकपिञ्छेहि समन्नागतत्ता सुपेखुणा, राजीववण्णसङ्कासाय सुन्दराय नीलवण्णाय गीवाय समन्नागतत्ता सुनीलगीवा, सुन्दरमुखताय सुमुखा, मनुञ्ञवादिताय सुगज्जिनो, मोरा सिखण्डिनो छज्जसंवादी केकासद्दं मुञ्चन्ता नदन्ति रवन्ति। सुसद्दला चापि महामही अयन्ति अयञ्च महापथवी सुसद्दला सुन्दरहरिततिणा। सुब्यापितम्बूति अभिनववुट्ठिया तहं तहं विस्सन्दमानसलिलताय सुट्ठु ब्यापितजला विततजला। ‘‘सुसुक्कतम्बू’’तिपि पाठो, सुविसुद्धजलाति अत्थो। सुवलाहकं नभन्ति इदञ्च नभं आकासं नीलुप्पलदलसन्निभेहि समन्ततो पूरेत्वा ठितेहि सुन्दरेहि वलाहकेहि मेघेहि सुवलाहकं।
Tattha nadanti morā susikhā supekhuṇā, sunīlagīvā sumukhā sugajjinoti ete matthake uṭṭhitāhi sundarāhi sikhāhi samannāgatattā susikhā, nānāvaṇṇehi anekehi sobhanehi bhaddakapiñchehi samannāgatattā supekhuṇā, rājīvavaṇṇasaṅkāsāya sundarāya nīlavaṇṇāya gīvāya samannāgatattā sunīlagīvā, sundaramukhatāya sumukhā, manuññavāditāya sugajjino, morā sikhaṇḍino chajjasaṃvādī kekāsaddaṃ muñcantā nadanti ravanti. Susaddalā cāpi mahāmahī ayanti ayañca mahāpathavī susaddalā sundaraharitatiṇā. Subyāpitambūti abhinavavuṭṭhiyā tahaṃ tahaṃ vissandamānasalilatāya suṭṭhu byāpitajalā vitatajalā. ‘‘Susukkatambū’’tipi pāṭho, suvisuddhajalāti attho. Suvalāhakaṃ nabhanti idañca nabhaṃ ākāsaṃ nīluppaladalasannibhehi samantato pūretvā ṭhitehi sundarehi valāhakehi meghehi suvalāhakaṃ.
सुकल्लरूपो सुमनस्स झायतन्ति इदानि उतुसप्पायलाभेन सुट्ठु कल्लरूपो कम्मनियसभावो त्वं, नीवरणेहि अनज्झारूळ्हचित्तताय सुन्दरमनस्स योगावचरस्स यं आरम्मणूपनिज्झानवसेन लक्खणूपनिज्झानवसेन च झायतं। सुनिक्कमो…पे॰… अच्चुतं पदन्ति एवं झायन्तो च साधु सुबुद्धस्स सम्मासम्बुद्धस्स सासने सुन्दरनिक्कमो हुत्वा सुपरिसुद्धसीलताय सुसुक्कं, विसुद्धसभावताय सब्बस्सपि संकिलेसस्स गोचरभावानुपगमनतो सुक्कं, निपुणञाणगोचरताय निपुणं, परमगम्भीरताय सुदुद्दसं, पणीतभावेन सेट्ठभावेन च उत्तमं, निच्चसभावताय अच्चुतं पदं तं निब्बानं फुसाहि अत्तपच्चक्खकरणेन सम्मापटिपत्तिया सच्छिकरोहीति।
Sukallarūposumanassa jhāyatanti idāni utusappāyalābhena suṭṭhu kallarūpo kammaniyasabhāvo tvaṃ, nīvaraṇehi anajjhārūḷhacittatāya sundaramanassa yogāvacarassa yaṃ ārammaṇūpanijjhānavasena lakkhaṇūpanijjhānavasena ca jhāyataṃ. Sunikkamo…pe… accutaṃ padanti evaṃ jhāyanto ca sādhu subuddhassa sammāsambuddhassa sāsane sundaranikkamo hutvā suparisuddhasīlatāya susukkaṃ, visuddhasabhāvatāya sabbassapi saṃkilesassa gocarabhāvānupagamanato sukkaṃ, nipuṇañāṇagocaratāya nipuṇaṃ, paramagambhīratāya sududdasaṃ, paṇītabhāvena seṭṭhabhāvena ca uttamaṃ, niccasabhāvatāya accutaṃ padaṃ taṃ nibbānaṃ phusāhi attapaccakkhakaraṇena sammāpaṭipattiyā sacchikarohīti.
एवं थेरो अत्तानं ओवदन्तोव उतुसप्पायलाभेन समाहितचित्तो विपस्सनं उस्सुक्कापेत्वा अरहत्तं पापुणि। तेन वुत्तं अपदाने (अप॰ थेर १.३९.३७-४२) –
Evaṃ thero attānaṃ ovadantova utusappāyalābhena samāhitacitto vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.39.37-42) –
‘‘कणिकारंव जलितं, पुण्णमायेव चन्दिमं।
‘‘Kaṇikāraṃva jalitaṃ, puṇṇamāyeva candimaṃ;
जलन्तं दीपरुक्खंव, अद्दसं लोकनायकं॥
Jalantaṃ dīparukkhaṃva, addasaṃ lokanāyakaṃ.
‘‘कदलिफलं पग्गय्ह, अदासिं सत्थुनो अहं।
‘‘Kadaliphalaṃ paggayha, adāsiṃ satthuno ahaṃ;
पसन्नचित्तो सुमनो, वन्दित्वान अपक्कमिं॥
Pasannacitto sumano, vanditvāna apakkamiṃ.
‘‘एकतिंसे इतो कप्पे, यं फलमददिं तदा।
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ phalamadadiṃ tadā;
दुग्गतिं नाभिजानामि, फलदानस्सिदं फलं॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, phaladānassidaṃ phalaṃ.
‘‘किलेसा झापिता मय्हं…पे॰… कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
अरहत्तं पन पत्वा थेरो अत्तनो पटिपत्तिं पच्चवेक्खित्वा पीतिसोमनस्सजातो ‘‘नदन्ति मोरा’’तिआदिना तायेव गाथा पच्चुदाहासि। तेनस्स इदमेव अञ्ञाब्याकरणं अहोसीति।
Arahattaṃ pana patvā thero attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā pītisomanassajāto ‘‘nadanti morā’’tiādinā tāyeva gāthā paccudāhāsi. Tenassa idameva aññābyākaraṇaṃ ahosīti.
चूळकत्थेरगाथावण्णना निट्ठिता।
Cūḷakattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरगाथापाळि • Theragāthāpāḷi / ६. चूळकत्थेरगाथा • 6. Cūḷakattheragāthā
