| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[४७७] ४. चूळनारदजातकवण्णना
[477] 4. Cūḷanāradajātakavaṇṇanā
न ते कट्ठानि भिन्नानीति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो थुल्लकुमारिकापलोभनं आरब्भ कथेसि। सावत्थिवासिनो किरेकस्स कुलस्स पन्नरससोळसवस्सुद्देसिका धीता अहोसि सोभग्गप्पत्ता, न च नं कोचि वारेसि। अथस्सा माता चिन्तेसि ‘‘मम धीता वयप्पत्ता, न च नं कोचि वारेति, आमिसेन मच्छं विय एताय एकं साकियभिक्खुं पलोभेत्वा उप्पब्बाजेत्वा तं निस्साय जीविस्सामी’’ति। तदा च सावत्थिवासी एको कुलपुत्तो सासने उरं दत्वा पब्बजित्वा उपसम्पन्नकालतो पट्ठाय सिक्खाकामतं पहाय आलसियो सरीरमण्डनमनुयुत्तो विहासि। महाउपासिका गेहे यागुखादनीयभोजनीयानि सम्पादेत्वा द्वारे ठत्वा अन्तरवीथिया गच्छन्तेसु भिक्खूसु एकं भिक्खुं रसतण्हाय बन्धित्वा गहेतुं सक्कुणेय्यरूपं उपधारेन्ती तेपिटकआभिधम्मिकविनयधरानं महन्तेन परिवारेन गच्छन्तानं अन्तरे कञ्चि गय्हुपगं अदिस्वा तेसं पच्छतो गच्छन्तानं मधुरधम्मकथिकानं अच्छिन्नवलाहकसदिसानं पिण्डपातिकानम्पि अन्तरे कञ्चि अदिस्वाव एकं याव बहि अपङ्गा अक्खीनि अञ्जेत्वा केसे ओसण्हेत्वा दुकूलन्तरवासकं निवासेत्वा घटितमट्ठं चीवरं पारुपित्वा मणिवण्णपत्तं आदाय मनोरमं छत्तं धारयमानं विस्सट्ठिन्द्रियं कायदळ्हिबहुलं आगच्छन्तं दिस्वा ‘‘इमं सक्का गण्हितु’’न्ति गन्त्वा वन्दित्वा पत्तं गहेत्वा ‘‘एथ , भन्ते’’ति घरं आनेत्वा निसीदापेत्वा यागुआदीहि परिविसित्वा कतभत्तकिच्चं तं भिक्खुं ‘‘भन्ते, इतो पट्ठाय इधेवागच्छेय्याथा’’ति आह। सोपि ततो पट्ठाय तत्थेव गन्त्वा अपरभागे विस्सासिको अहोसि।
Nate kaṭṭhāni bhinnānīti idaṃ satthā jetavane viharanto thullakumārikāpalobhanaṃ ārabbha kathesi. Sāvatthivāsino kirekassa kulassa pannarasasoḷasavassuddesikā dhītā ahosi sobhaggappattā, na ca naṃ koci vāresi. Athassā mātā cintesi ‘‘mama dhītā vayappattā, na ca naṃ koci vāreti, āmisena macchaṃ viya etāya ekaṃ sākiyabhikkhuṃ palobhetvā uppabbājetvā taṃ nissāya jīvissāmī’’ti. Tadā ca sāvatthivāsī eko kulaputto sāsane uraṃ datvā pabbajitvā upasampannakālato paṭṭhāya sikkhākāmataṃ pahāya ālasiyo sarīramaṇḍanamanuyutto vihāsi. Mahāupāsikā gehe yāgukhādanīyabhojanīyāni sampādetvā dvāre ṭhatvā antaravīthiyā gacchantesu bhikkhūsu ekaṃ bhikkhuṃ rasataṇhāya bandhitvā gahetuṃ sakkuṇeyyarūpaṃ upadhārentī tepiṭakaābhidhammikavinayadharānaṃ mahantena parivārena gacchantānaṃ antare kañci gayhupagaṃ adisvā tesaṃ pacchato gacchantānaṃ madhuradhammakathikānaṃ acchinnavalāhakasadisānaṃ piṇḍapātikānampi antare kañci adisvāva ekaṃ yāva bahi apaṅgā akkhīni añjetvā kese osaṇhetvā dukūlantaravāsakaṃ nivāsetvā ghaṭitamaṭṭhaṃ cīvaraṃ pārupitvā maṇivaṇṇapattaṃ ādāya manoramaṃ chattaṃ dhārayamānaṃ vissaṭṭhindriyaṃ kāyadaḷhibahulaṃ āgacchantaṃ disvā ‘‘imaṃ sakkā gaṇhitu’’nti gantvā vanditvā pattaṃ gahetvā ‘‘etha , bhante’’ti gharaṃ ānetvā nisīdāpetvā yāguādīhi parivisitvā katabhattakiccaṃ taṃ bhikkhuṃ ‘‘bhante, ito paṭṭhāya idhevāgaccheyyāthā’’ti āha. Sopi tato paṭṭhāya tattheva gantvā aparabhāge vissāsiko ahosi.
अथेकदिवसं महाउपासिका तस्स सवनपथे ठत्वा ‘‘इमस्मिं गेहे उपभोगपरिभोगमत्ता अत्थि, तथारूपो पन मे पुत्तो वा जामाता वा गेहं विचारितुं समत्थो नत्थी’’ति आह। सो तस्सा वचनं सुत्वा ‘‘किमत्थं नु खो कथेती’’ति थोकं हदये विद्धो विय अहोसि। सा धीतरं आह ‘‘इमं पलोभेत्वा तव वसे वत्तापेही’’ति। सा ततो पट्ठाय मण्डितपसाधिता इत्थिकुत्तविलासेहि तं पलोभेसि। थुल्लकुमारिकाति न च थूलसरीरा दट्ठब्बा, थूला वा होतु किसा वा, पञ्चकामगुणिकरागेन पन थूलताय ‘‘थुल्लकुमारिका’’ति वुच्चति। सो दहरो किलेसवसिको हुत्वा ‘‘न दानाहं बुद्धसासने पतिट्ठातुं सक्खिस्सामी’’ति चिन्तेत्वा ‘‘विहारं गन्त्वा पत्तचीवरं निय्यादेत्वा असुकट्ठानं नाम गमिस्सामि, तत्र मे वत्थानि पेसेथा’’ति वत्वा विहारं गन्त्वा पत्तचीवरं निय्यादेत्वा ‘‘उक्कण्ठितोस्मी’’ति आचरियुपज्झाये आह। ते तं आदाय सत्थु सन्तिकं नेत्वा ‘‘अयं भिक्खु उक्कण्ठितो’’ति आरोचेसुं। सत्था ‘‘सच्चं किर त्वं भिक्खु उक्कण्ठितोसी’’ति पुच्छित्वा ‘‘सच्चं, भन्ते’’ति वुत्ते ‘‘केन उक्कण्ठापितोसी’’ति वत्वा ‘‘थुल्लकुमारिकाय, भन्ते’’ति वुत्ते ‘‘भिक्खु पुब्बेपेसा तव अरञ्ञे वसन्तस्स ब्रह्मचरियन्तरायं कत्वा महन्तं अनत्थमकासि, पुन त्वं एतमेव निस्साय कस्मा उक्कण्ठितोसी’’ति वत्वा भिक्खूहि याचितो अतीतं आहरि।
Athekadivasaṃ mahāupāsikā tassa savanapathe ṭhatvā ‘‘imasmiṃ gehe upabhogaparibhogamattā atthi, tathārūpo pana me putto vā jāmātā vā gehaṃ vicārituṃ samattho natthī’’ti āha. So tassā vacanaṃ sutvā ‘‘kimatthaṃ nu kho kathetī’’ti thokaṃ hadaye viddho viya ahosi. Sā dhītaraṃ āha ‘‘imaṃ palobhetvā tava vase vattāpehī’’ti. Sā tato paṭṭhāya maṇḍitapasādhitā itthikuttavilāsehi taṃ palobhesi. Thullakumārikāti na ca thūlasarīrā daṭṭhabbā, thūlā vā hotu kisā vā, pañcakāmaguṇikarāgena pana thūlatāya ‘‘thullakumārikā’’ti vuccati. So daharo kilesavasiko hutvā ‘‘na dānāhaṃ buddhasāsane patiṭṭhātuṃ sakkhissāmī’’ti cintetvā ‘‘vihāraṃ gantvā pattacīvaraṃ niyyādetvā asukaṭṭhānaṃ nāma gamissāmi, tatra me vatthāni pesethā’’ti vatvā vihāraṃ gantvā pattacīvaraṃ niyyādetvā ‘‘ukkaṇṭhitosmī’’ti ācariyupajjhāye āha. Te taṃ ādāya satthu santikaṃ netvā ‘‘ayaṃ bhikkhu ukkaṇṭhito’’ti ārocesuṃ. Satthā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu ukkaṇṭhitosī’’ti pucchitvā ‘‘saccaṃ, bhante’’ti vutte ‘‘kena ukkaṇṭhāpitosī’’ti vatvā ‘‘thullakumārikāya, bhante’’ti vutte ‘‘bhikkhu pubbepesā tava araññe vasantassa brahmacariyantarāyaṃ katvā mahantaṃ anatthamakāsi, puna tvaṃ etameva nissāya kasmā ukkaṇṭhitosī’’ti vatvā bhikkhūhi yācito atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो कासिरट्ठे महाभोगे ब्राह्मणकुले निब्बत्तित्वा उग्गहितसिप्पो कुटुम्बं सण्ठपेसि, अथस्स भरिया एकं पुत्तं विजायित्वा कालमकासि। सो ‘‘यथेव मे पियभरियाय, एवं मयिपि मरणं आगमिस्सति, किं मे घरावासेन, पब्बजिस्सामी’’ति चिन्तेत्वा कामे पहाय पुत्तं आदाय हिमवन्तं पविसित्वा तेन सद्धिं इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा झानाभिञ्ञा निब्बत्तेत्वा वनमूलफलाहारो अरञ्ञे विहासि। तदा पच्चन्तवासिनो चोरा जनपदं पविसित्वा गामं पहरित्वा करमरे गहेत्वा भण्डिकं उक्खिपापेत्वा पुन पच्चन्तं पापयिंसु। तेसं अन्तरे एका अभिरूपा कुमारिका केराटिकपञ्ञाय समन्नागता चिन्तेसि ‘‘इमे अम्हे गहेत्वा दासिभोगेन परिभुञ्जिस्सन्ति, एकेन उपायेन पलायितुं वट्टती’’ति। सा ‘‘सामि, सरीरकिच्चं कातुकामाम्हि, थोकं पटिक्कमित्वा तिट्ठथा’’ति वत्वा चोरे वञ्चेत्वा पलायित्वा अरञ्ञं पविसन्ती बोधिसत्तस्स पुत्तं अस्समे ठपेत्वा फलाफलत्थाय गतकाले पुब्बण्हसमये तं अस्समं पापुणित्वा तं तापसकुमारं कामरतिया पलोभेत्वा सीलमस्स भिन्दित्वा अत्तनो वसे वत्तेत्वा ‘‘किं ते अरञ्ञवासेन, एहि गामं गन्त्वा वसिस्साम, तत्र हि रूपादयो कामगुणा सुलभा’’ति आह। सोपि ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छित्वा ‘‘पिता ताव मे अरञ्ञतो फलाफलं आहरितुं गतो, तं दिस्वा उभोपि एकतोव गमिस्सामा’’ति आह।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kāsiraṭṭhe mahābhoge brāhmaṇakule nibbattitvā uggahitasippo kuṭumbaṃ saṇṭhapesi, athassa bhariyā ekaṃ puttaṃ vijāyitvā kālamakāsi. So ‘‘yatheva me piyabhariyāya, evaṃ mayipi maraṇaṃ āgamissati, kiṃ me gharāvāsena, pabbajissāmī’’ti cintetvā kāme pahāya puttaṃ ādāya himavantaṃ pavisitvā tena saddhiṃ isipabbajjaṃ pabbajitvā jhānābhiññā nibbattetvā vanamūlaphalāhāro araññe vihāsi. Tadā paccantavāsino corā janapadaṃ pavisitvā gāmaṃ paharitvā karamare gahetvā bhaṇḍikaṃ ukkhipāpetvā puna paccantaṃ pāpayiṃsu. Tesaṃ antare ekā abhirūpā kumārikā kerāṭikapaññāya samannāgatā cintesi ‘‘ime amhe gahetvā dāsibhogena paribhuñjissanti, ekena upāyena palāyituṃ vaṭṭatī’’ti. Sā ‘‘sāmi, sarīrakiccaṃ kātukāmāmhi, thokaṃ paṭikkamitvā tiṭṭhathā’’ti vatvā core vañcetvā palāyitvā araññaṃ pavisantī bodhisattassa puttaṃ assame ṭhapetvā phalāphalatthāya gatakāle pubbaṇhasamaye taṃ assamaṃ pāpuṇitvā taṃ tāpasakumāraṃ kāmaratiyā palobhetvā sīlamassa bhinditvā attano vase vattetvā ‘‘kiṃ te araññavāsena, ehi gāmaṃ gantvā vasissāma, tatra hi rūpādayo kāmaguṇā sulabhā’’ti āha. Sopi ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā ‘‘pitā tāva me araññato phalāphalaṃ āharituṃ gato, taṃ disvā ubhopi ekatova gamissāmā’’ti āha.
सा चिन्तेसि – ‘‘अयं तरुणदारको न किञ्चि जानाति, पितरा पनस्स महल्लककाले पब्बजितेन भवितब्बं, सो आगन्त्वा ‘इध किं करोसी’ति मं पोथेत्वा पादे गहेत्वा कड्ढेत्वा अरञ्ञे खिपिस्सति, तस्मिं अनागतेयेव पलायिस्सामी’’ति। अथ नं ‘‘अहं पुरतो गच्छामि, त्वं पच्छा आगच्छेय्यासी’’ति वत्वा मग्गसञ्ञं आचिक्खित्वा पक्कामि। सो तस्सा गतकालतो पट्ठाय उप्पन्नदोमनस्सो यथा पुरे किञ्चि वत्तं अकत्वा ससीसं पारुपित्वा अन्तोपण्णसालाय पज्झायन्तो निपज्जि। महासत्तो फलाफलं आदाय आगन्त्वा तस्सा पदवलञ्जं दिस्वा ‘‘अयं मातुगामस्स पदवलञ्जो, ‘‘पुत्तस्स मम सीलं भिन्नं भविस्सती’’ति चिन्तेन्तो पण्णसालं पविसित्वा फलाफलं ओतारेत्वा पुत्तं पुच्छन्तो पठमं गाथमाह –
Sā cintesi – ‘‘ayaṃ taruṇadārako na kiñci jānāti, pitarā panassa mahallakakāle pabbajitena bhavitabbaṃ, so āgantvā ‘idha kiṃ karosī’ti maṃ pothetvā pāde gahetvā kaḍḍhetvā araññe khipissati, tasmiṃ anāgateyeva palāyissāmī’’ti. Atha naṃ ‘‘ahaṃ purato gacchāmi, tvaṃ pacchā āgaccheyyāsī’’ti vatvā maggasaññaṃ ācikkhitvā pakkāmi. So tassā gatakālato paṭṭhāya uppannadomanasso yathā pure kiñci vattaṃ akatvā sasīsaṃ pārupitvā antopaṇṇasālāya pajjhāyanto nipajji. Mahāsatto phalāphalaṃ ādāya āgantvā tassā padavalañjaṃ disvā ‘‘ayaṃ mātugāmassa padavalañjo, ‘‘puttassa mama sīlaṃ bhinnaṃ bhavissatī’’ti cintento paṇṇasālaṃ pavisitvā phalāphalaṃ otāretvā puttaṃ pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –
४०.
40.
‘‘न ते कट्ठानि भिन्नानि, न ते उदकमाभतं।
‘‘Na te kaṭṭhāni bhinnāni, na te udakamābhataṃ;
अग्गीपि ते न हापितो, किं नु मन्दोव झायसी’’ति॥
Aggīpi te na hāpito, kiṃ nu mandova jhāyasī’’ti.
तत्थ अग्गीपि ते न हापितोति अग्गिपि ते न जालितो। मन्दोवाति निप्पञ्ञो अन्धबालो विय।
Tattha aggīpi te na hāpitoti aggipi te na jālito. Mandovāti nippañño andhabālo viya.
सो पितु कथं सुत्वा उट्ठाय पितरं वन्दित्वा गारवेनेव अरञ्ञवासे अनुस्साहं पवेदेन्तो गाथाद्वयमाह –
So pitu kathaṃ sutvā uṭṭhāya pitaraṃ vanditvā gāraveneva araññavāse anussāhaṃ pavedento gāthādvayamāha –
४१.
41.
‘‘न उस्सहे वने वत्थुं, कस्सपामन्तयामि तं।
‘‘Na ussahe vane vatthuṃ, kassapāmantayāmi taṃ;
दुक्खो वासो अरञ्ञम्हि, रट्ठं इच्छामि गन्तवे॥
Dukkho vāso araññamhi, raṭṭhaṃ icchāmi gantave.
४२.
42.
‘‘यथा अहं इतो गन्त्वा, यस्मिं जनपदे वसं।
‘‘Yathā ahaṃ ito gantvā, yasmiṃ janapade vasaṃ;
आचारं ब्रह्मे सिक्खेय्यं, तं धम्मं अनुसास म’’न्ति॥
Ācāraṃ brahme sikkheyyaṃ, taṃ dhammaṃ anusāsa ma’’nti.
तत्थ कस्सपामन्तयामि तन्ति कस्सप आमन्तयामि तं। गन्तवेति गन्तुं। आचारन्ति यस्मिं जनपदे वसामि, तत्थ वसन्तो यथा आचारं जनपदचारित्तं सिक्खेय्यं जानेय्यं, तं धम्मं अनुसास ओवदाहीति वदति।
Tattha kassapāmantayāmi tanti kassapa āmantayāmi taṃ. Gantaveti gantuṃ. Ācāranti yasmiṃ janapade vasāmi, tattha vasanto yathā ācāraṃ janapadacārittaṃ sikkheyyaṃ jāneyyaṃ, taṃ dhammaṃ anusāsa ovadāhīti vadati.
महासत्तो ‘‘साधु, तात, देसचारित्तं ते कथेस्सामी’’ति वत्वा गाथाद्वयमाह –
Mahāsatto ‘‘sādhu, tāta, desacārittaṃ te kathessāmī’’ti vatvā gāthādvayamāha –
४३.
43.
‘‘सचे अरञ्ञं हित्वान, वनमूलफलानि च।
‘‘Sace araññaṃ hitvāna, vanamūlaphalāni ca;
रट्ठे रोचयसे वासं, तं धम्मं निसामेहि मे॥
Raṭṭhe rocayase vāsaṃ, taṃ dhammaṃ nisāmehi me.
४४.
44.
‘‘विसं मा पटिसेवित्थो, पपातं परिवज्जय।
‘‘Visaṃ mā paṭisevittho, papātaṃ parivajjaya;
पङ्के च मा विसीदित्थो, यत्तो चासीविसे चरे’’ति॥
Paṅke ca mā visīdittho, yatto cāsīvise care’’ti.
तत्थ धम्मन्ति सचे रट्ठवासं रोचेसि, तेन हि त्वं जनपदचारित्तं धम्मं निसामेहि। यत्तो चासीविसेति आसीविसस्स सन्तिके यत्तो पटियत्तो चरेय्यासि, सक्कोन्तो आसीविसं परिवज्जेय्यासीति अत्थो।
Tattha dhammanti sace raṭṭhavāsaṃ rocesi, tena hi tvaṃ janapadacārittaṃ dhammaṃ nisāmehi. Yatto cāsīviseti āsīvisassa santike yatto paṭiyatto careyyāsi, sakkonto āsīvisaṃ parivajjeyyāsīti attho.
तापसकुमारो संखित्तेन भासितस्स अत्थं अजानन्तो पुच्छि –
Tāpasakumāro saṃkhittena bhāsitassa atthaṃ ajānanto pucchi –
४५.
45.
‘‘किं नु विसं पपातो वा, पङ्को वा ब्रह्मचारिनं।
‘‘Kiṃ nu visaṃ papāto vā, paṅko vā brahmacārinaṃ;
कं त्वं आसीविसं ब्रूसि, तं मे अक्खाहि पुच्छितो’’ति॥
Kaṃ tvaṃ āsīvisaṃ brūsi, taṃ me akkhāhi pucchito’’ti.
इतरोपिस्स ब्याकासि –
Itaropissa byākāsi –
४६.
46.
‘‘आसवो तात लोकस्मिं, सुरा नाम पवुच्चति।
‘‘Āsavo tāta lokasmiṃ, surā nāma pavuccati;
मनुञ्ञो सुरभी वग्गु, सादु खुद्दरसूपमो।
Manuñño surabhī vaggu, sādu khuddarasūpamo;
विसं तदाहु अरिया से, ब्रह्मचरियस्स नारद॥
Visaṃ tadāhu ariyā se, brahmacariyassa nārada.
४७.
47.
‘‘इत्थियो तात लोकस्मिं, पमत्तं पमथेन्ति ता।
‘‘Itthiyo tāta lokasmiṃ, pamattaṃ pamathenti tā;
हरन्ति युविनो चित्तं, तूलं भट्ठंव मालुतो।
Haranti yuvino cittaṃ, tūlaṃ bhaṭṭhaṃva māluto;
पपातो एसो अक्खातो, ब्रह्मचरियस्स नारद॥
Papāto eso akkhāto, brahmacariyassa nārada.
४८.
48.
‘‘लाभो सिलोको सक्कारो, पूजा परकुलेसु च।
‘‘Lābho siloko sakkāro, pūjā parakulesu ca;
पङ्को एसो च अक्खातो, ब्रह्मचरियस्स नारद॥
Paṅko eso ca akkhāto, brahmacariyassa nārada.
४९.
49.
‘‘ससत्था तात राजानो, आवसन्ति महिं इमं।
‘‘Sasatthā tāta rājāno, āvasanti mahiṃ imaṃ;
ते तादिसे मनुस्सिन्दे, महन्ते तात नारद॥
Te tādise manussinde, mahante tāta nārada.
५०.
50.
‘‘इस्सरानं अधिपतीनं, न तेसं पादतो चरे।
‘‘Issarānaṃ adhipatīnaṃ, na tesaṃ pādato care;
आसीविसोति अक्खातो, ब्रह्मचरियस्स नारद॥
Āsīvisoti akkhāto, brahmacariyassa nārada.
५१.
51.
‘‘भत्तत्थो भत्तकाले च, यं गेहमुपसङ्कमे।
‘‘Bhattattho bhattakāle ca, yaṃ gehamupasaṅkame;
यदेत्थ कुसलं जञ्ञा, तत्थ घासेसनं चरे॥
Yadettha kusalaṃ jaññā, tattha ghāsesanaṃ care.
५२.
52.
‘‘पविसित्वा परकुलं, पानत्थं भोजनाय वा।
‘‘Pavisitvā parakulaṃ, pānatthaṃ bhojanāya vā;
मितं खादे मितं भुञ्जे, न च रूपे मनं करे॥
Mitaṃ khāde mitaṃ bhuñje, na ca rūpe manaṃ kare.
५३.
53.
‘‘गोट्ठं मज्जं किराटञ्च, सभा निकिरणानि च।
‘‘Goṭṭhaṃ majjaṃ kirāṭañca, sabhā nikiraṇāni ca;
आरका परिवज्जेहि, यानीव विसमं पथ’’न्ति॥
Ārakā parivajjehi, yānīva visamaṃ patha’’nti.
तत्थ आसवोति पुप्फासवादि। विसं तदाहूति तं आसवसङ्खातं सुरं अरिया ‘‘ब्रह्मचरियस्स विस’’न्ति वदन्ति। पमत्तन्ति मुट्ठस्सतिं। तूलं भट्ठंवाति रुक्खा भस्सित्वा पतिततूलं विय। अक्खातोति बुद्धादीहि कथितो। सिलोकोति कित्तिवण्णो। सक्कारोति अञ्जलिकम्मादि। पूजाति गन्धमालादीहि पूजा। पङ्कोति एस ओसीदापनट्ठेन ‘‘पङ्को’’ति अक्खातो। महन्तेति महन्तभावप्पत्ते। न तेसं पादतो चरेति तेसं सन्तिके न चरे, राजकुलूपको न भवेय्यासीति अत्थो। राजानो हि आसीविसा विय मुहुत्तेनेव कुज्झित्वा अनयब्यसनं पापेन्ति। अपिच अन्तेपुरप्पवेसने वुत्तादीनववसेनपेत्थ अत्थो वेदितब्बो।
Tattha āsavoti pupphāsavādi. Visaṃ tadāhūti taṃ āsavasaṅkhātaṃ suraṃ ariyā ‘‘brahmacariyassa visa’’nti vadanti. Pamattanti muṭṭhassatiṃ. Tūlaṃ bhaṭṭhaṃvāti rukkhā bhassitvā patitatūlaṃ viya. Akkhātoti buddhādīhi kathito. Silokoti kittivaṇṇo. Sakkāroti añjalikammādi. Pūjāti gandhamālādīhi pūjā. Paṅkoti esa osīdāpanaṭṭhena ‘‘paṅko’’ti akkhāto. Mahanteti mahantabhāvappatte. Na tesaṃ pādato careti tesaṃ santike na care, rājakulūpako na bhaveyyāsīti attho. Rājāno hi āsīvisā viya muhutteneva kujjhitvā anayabyasanaṃ pāpenti. Apica antepurappavesane vuttādīnavavasenapettha attho veditabbo.
भत्तत्थोति भत्तेन अत्थिको हुत्वा। यदेत्थ कुसलन्ति यं तेसु उपसङ्कमितब्बेसु गेहेसु कुसलं अनवज्जं पञ्चअगोचररहितं जानेय्यासि, तत्थ घासेसनं चरेय्यासीति अत्थो। न च रूपे मनं करेति परकुले मत्तञ्ञू हुत्वा भोजनं भुञ्जन्तोपि तत्थ इत्थिरूपे मनं मा करेय्यासि, मा चक्खुं उम्मीलेत्वा इत्थिरूपे निमित्तं गण्हेय्यासीति वदति। गोट्ठं मज्जं किराटन्ति अयं पोत्थकेसु पाठो, अट्ठकथायं पन ‘‘गोट्ठं मज्जं किरासञ्चा’’ति वत्वा ‘‘गोट्ठन्ति गुन्नं ठितट्ठानं। मज्जन्ति पानागारं। किरासन्ति धुत्तकेराटिकजन’’न्ति वुत्तं। सभा निकिरणानि चाति सभायो च हिरञ्ञसुवण्णानं निकिरणट्ठानानि च। आरकाति एतानि सब्बानि दूरतो परिवज्जेय्यासि। यानीवाति सप्पितेलयानेन गच्छन्तो विसमं मग्गं विय।
Bhattatthoti bhattena atthiko hutvā. Yadettha kusalanti yaṃ tesu upasaṅkamitabbesu gehesu kusalaṃ anavajjaṃ pañcaagocararahitaṃ jāneyyāsi, tattha ghāsesanaṃ careyyāsīti attho. Na ca rūpe manaṃ kareti parakule mattaññū hutvā bhojanaṃ bhuñjantopi tattha itthirūpe manaṃ mā kareyyāsi, mā cakkhuṃ ummīletvā itthirūpe nimittaṃ gaṇheyyāsīti vadati. Goṭṭhaṃ majjaṃ kirāṭanti ayaṃ potthakesu pāṭho, aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘goṭṭhaṃ majjaṃ kirāsañcā’’ti vatvā ‘‘goṭṭhanti gunnaṃ ṭhitaṭṭhānaṃ. Majjanti pānāgāraṃ. Kirāsanti dhuttakerāṭikajana’’nti vuttaṃ. Sabhā nikiraṇāni cāti sabhāyo ca hiraññasuvaṇṇānaṃ nikiraṇaṭṭhānāni ca. Ārakāti etāni sabbāni dūrato parivajjeyyāsi. Yānīvāti sappitelayānena gacchanto visamaṃ maggaṃ viya.
माणवो पितु कथेन्तस्सेव सतिं पटिलभित्वा ‘‘तात, अलं मे मनुस्सपथेना’’ति आह। अथस्स पिता मेत्तादिभावनं आचिक्खि। सो तस्सोवादे ठत्वा न चिरस्सेव झानाभिञ्ञा निब्बत्तेसि। उभोपि पितापुत्ता अपरिहीनज्झाना कालं कत्वा ब्रह्मलोके निब्बत्तिंसु।
Māṇavo pitu kathentasseva satiṃ paṭilabhitvā ‘‘tāta, alaṃ me manussapathenā’’ti āha. Athassa pitā mettādibhāvanaṃ ācikkhi. So tassovāde ṭhatvā na cirasseva jhānābhiññā nibbattesi. Ubhopi pitāputtā aparihīnajjhānā kālaṃ katvā brahmaloke nibbattiṃsu.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा सा कुमारिका अयं कुमारिका अहोसि, तापसकुमारो उक्कण्ठितभिक्खु, पिता पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā sā kumārikā ayaṃ kumārikā ahosi, tāpasakumāro ukkaṇṭhitabhikkhu, pitā pana ahameva ahosi’’nti.
चूळनारदजातकवण्णना चतुत्था।
Cūḷanāradajātakavaṇṇanā catutthā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ४७७. चूळनारदजातकं • 477. Cūḷanāradajātakaṃ
