| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
१०. चूळनिकासुत्तवण्णना
10. Cūḷanikāsuttavaṇṇanā
८१. दसमे अरुणवतिसुत्तन्तअट्ठुप्पत्तियन्ति ‘‘भूतपुब्बं, भिक्खवे, राजा अहोसि अरुणवा नाम। रञ्ञो खो पन, भिक्खवे, अरुणवतो अरुणवती नाम राजधानी अहोसि। अरुणवतिं खो पन, भिक्खवे, राजधानिं सिखी भगवा अरहं सम्मासम्बुद्धो उपनिस्साय विहासि। सिखिस्स खो पन, भिक्खवे, भगवतो अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स अभिभूसम्भवं नाम सावकयुगं अहोसि अग्गं भद्दयुगं। अथ खो, भिक्खवे, सिखी भगवा अरहं सम्मासम्बुद्धो अभिभुं भिक्खुं आमन्तेसी’’तिआदिना ब्रह्मसंयुत्ते (सं॰ नि॰ १.१८५) आगतस्स अरुणवतिसुत्तन्तस्स अट्ठुप्पत्तियं। अतिप्पगोति अतिविय पगो, अतिविय पातोति अत्थो, न ताव कुलेसु भत्तं निट्ठातीति वुत्तं होति।
81. Dasame aruṇavatisuttantaaṭṭhuppattiyanti ‘‘bhūtapubbaṃ, bhikkhave, rājā ahosi aruṇavā nāma. Rañño kho pana, bhikkhave, aruṇavato aruṇavatī nāma rājadhānī ahosi. Aruṇavatiṃ kho pana, bhikkhave, rājadhāniṃ sikhī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho upanissāya vihāsi. Sikhissa kho pana, bhikkhave, bhagavato arahato sammāsambuddhassa abhibhūsambhavaṃ nāma sāvakayugaṃ ahosi aggaṃ bhaddayugaṃ. Atha kho, bhikkhave, sikhī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho abhibhuṃ bhikkhuṃ āmantesī’’tiādinā brahmasaṃyutte (saṃ. ni. 1.185) āgatassa aruṇavatisuttantassa aṭṭhuppattiyaṃ. Atippagoti ativiya pago, ativiya pātoti attho, na tāva kulesu bhattaṃ niṭṭhātīti vuttaṃ hoti.
उज्झायन्तीति अवझायन्ति, हेट्ठा कत्वा चिन्तेन्ति, लामकतो चिन्तेन्ति। अनेकविहितं इद्धिविकुब्बनं कत्वाति ‘‘पकतिवण्णं विजहित्वा नागवण्णं वा दस्सेति, सुपण्णवण्णं वा दस्सेती’’तिआदिना (पटि॰ म॰ ३.१३) नयेन आगतं अनेकप्पकारं इद्धिविकुब्बनं कत्वा। सहस्सिलोकधातुन्ति चक्कवाळसहस्सं। गाथाद्वयं अभासीति थेरो किर ‘‘कथं देसिता खो धम्मदेसना सब्बेसं पिया मनापा’’ति चिन्तेत्वा ‘‘सब्बेपि पासण्डा सब्बे देवमनुस्सा अत्तनो अत्तनो समये पुरिसकारं वण्णयन्ति, वीरियस्स अवण्णवादी नाम नत्थि, वीरियप्पटिसंयुत्तं कत्वा देसेस्सामि। एवमस्स धम्मदेसना सब्बेसं पिया भविस्सति मनापा’’ति ञत्वा तीसु पिटकेसु विचिनित्वा ‘‘आरम्भथ निक्कमथा’’ति (सं॰ नि॰ १.१८६) इदं गाथाद्वयं अभासि।
Ujjhāyantīti avajhāyanti, heṭṭhā katvā cintenti, lāmakato cintenti. Anekavihitaṃ iddhivikubbanaṃ katvāti ‘‘pakativaṇṇaṃ vijahitvā nāgavaṇṇaṃ vā dasseti, supaṇṇavaṇṇaṃ vā dassetī’’tiādinā (paṭi. ma. 3.13) nayena āgataṃ anekappakāraṃ iddhivikubbanaṃ katvā. Sahassilokadhātunti cakkavāḷasahassaṃ. Gāthādvayaṃ abhāsīti thero kira ‘‘kathaṃ desitā kho dhammadesanā sabbesaṃ piyā manāpā’’ti cintetvā ‘‘sabbepi pāsaṇḍā sabbe devamanussā attano attano samaye purisakāraṃ vaṇṇayanti, vīriyassa avaṇṇavādī nāma natthi, vīriyappaṭisaṃyuttaṃ katvā desessāmi. Evamassa dhammadesanā sabbesaṃ piyā bhavissati manāpā’’ti ñatvā tīsu piṭakesu vicinitvā ‘‘ārambhatha nikkamathā’’ti (saṃ. ni. 1.186) idaṃ gāthādvayaṃ abhāsi.
किं आलोको अयन्ति कस्स नु खो अयं आलोकोति। विचिनन्तानन्ति चिन्तेन्तानं। सब्बेति लोकधातुयं सब्बे देवा च मनुस्सा च। ओसटाय परिसायाति धम्मस्सवनत्थं समोसटाय परिमितपरिच्छिन्नाय परिसाय। अत्थोपि नेसं पाकटो अहोसीति न केवलं ते सद्दमेव अस्सोसुं, अथ खो अत्थोपि तेसं पकतिसवनूपचारे विय पाकटो अहोसि। तेन सहस्सं लोकधातुं विञ्ञापेतीति अधिप्पायो।
Kiṃ āloko ayanti kassa nu kho ayaṃ ālokoti. Vicinantānanti cintentānaṃ. Sabbeti lokadhātuyaṃ sabbe devā ca manussā ca. Osaṭāya parisāyāti dhammassavanatthaṃ samosaṭāya parimitaparicchinnāya parisāya. Atthopi nesaṃ pākaṭo ahosīti na kevalaṃ te saddameva assosuṃ, atha kho atthopi tesaṃ pakatisavanūpacāre viya pākaṭo ahosi. Tena sahassaṃ lokadhātuṃ viññāpetīti adhippāyo.
परिहरन्तीति सिनेरुं दक्खिणतो कत्वा परिवत्तेन्ति। विरोचमानाति अत्तनो जुतिया दिब्बमाना, सोभमाना वा। ताव सहस्सधा लोकोति यत्तको चन्दिमसूरियेहि ओभासियमानो लोकधातुसङ्खातो एकेको लोको, तत्तकेन पमाणेन सहस्सधा लोको, इमिना चक्कवाळेन सद्धिं चक्कवाळसहस्सन्ति अत्थो। कस्मा पनेसा आनीताति एसा चूळनिका लोकधातु कस्मा भगवता आनीता, देसिताति अत्थो। मज्झिमिकाय लोकधातुया परिच्छेददस्सनत्थन्ति द्विसहस्सिलोकधातुया परिमाणदस्सनत्थं।
Pariharantīti sineruṃ dakkhiṇato katvā parivattenti. Virocamānāti attano jutiyā dibbamānā, sobhamānā vā. Tāva sahassadhā lokoti yattako candimasūriyehi obhāsiyamāno lokadhātusaṅkhāto ekeko loko, tattakena pamāṇena sahassadhā loko, iminā cakkavāḷena saddhiṃ cakkavāḷasahassanti attho. Kasmā panesā ānītāti esā cūḷanikā lokadhātu kasmā bhagavatā ānītā, desitāti attho. Majjhimikāya lokadhātuyā paricchedadassanatthanti dvisahassilokadhātuyā parimāṇadassanatthaṃ.
सहस्सिलोकधातुया सहस्सी द्विसहस्सिलोकधातु, सा चक्कवाळगणनाय दससतसहस्सचक्कवाळपरिमाणा। तेनाह ‘‘सहस्सचक्कवाळानि सहस्सभागेन गणेत्वा’’तिआदि। कम्पनदेवतूपसङ्कमनादिना जातचक्कवाळेन सह योगक्खेमं ठानं जातिक्खेत्तं। तत्तकाय एव जातिक्खेत्तभावो धम्मतावसेनेव वेदितब्बो, ‘‘परिग्गहवसेना’’ति केचि। सब्बेसम्पि बुद्धानं एवं जातिक्खेत्तं तन्निवासीनंयेव च देवतानं धम्माभिसमयोति वदन्ति। पटिसन्धिग्गहणादीनं सत्तन्नंयेव गहणं निदस्सनमत्तं महाभिनीहारादिकालेपि तस्स पकम्पनस्स लब्भनतो।
Sahassilokadhātuyā sahassī dvisahassilokadhātu, sā cakkavāḷagaṇanāya dasasatasahassacakkavāḷaparimāṇā. Tenāha ‘‘sahassacakkavāḷāni sahassabhāgena gaṇetvā’’tiādi. Kampanadevatūpasaṅkamanādinā jātacakkavāḷena saha yogakkhemaṃ ṭhānaṃ jātikkhettaṃ. Tattakāya eva jātikkhettabhāvo dhammatāvaseneva veditabbo, ‘‘pariggahavasenā’’ti keci. Sabbesampi buddhānaṃ evaṃ jātikkhettaṃ tannivāsīnaṃyeva ca devatānaṃ dhammābhisamayoti vadanti. Paṭisandhiggahaṇādīnaṃ sattannaṃyeva gahaṇaṃ nidassanamattaṃ mahābhinīhārādikālepi tassa pakampanassa labbhanato.
सहस्सं सहस्सधा कत्वा गणितं मज्झिमिकन्तिआदिना मज्झिमिकाय लोकधातुया सहस्सं तिसहस्सिलोकधातु, सायेव च महासहस्सिलोकधातूति दस्सेति। सरसेनेव आणापवत्तनं आणाक्खेत्तं, यं एकज्झं संवट्टति विवट्टति च। आणा फरतीति तन्निवासिदेवतानं सिरसा सम्पटिच्छनेन वत्तति, तञ्च खो केवलं बुद्धानुभावेनेव, अधिप्पायवसेन च पन ‘‘यावता पन आकङ्खेय्या’’ति (अ॰ नि॰ ३.८१) वचनतो बुद्धानं अविसयो नाम नत्थि, विसयक्खेत्तस्स पमाणपरिच्छेदो नाम नत्थि। विसमोति सूरियुग्गमनादीनं विसमभावतो विसमो। तेनेवाह ‘‘एकस्मिं ठाने सूरियो उग्गतो होती’’तिआदि। सेसमेत्थ सुविञ्ञेय्यमेव।
Sahassaṃ sahassadhā katvā gaṇitaṃ majjhimikantiādinā majjhimikāya lokadhātuyā sahassaṃ tisahassilokadhātu, sāyeva ca mahāsahassilokadhātūti dasseti. Saraseneva āṇāpavattanaṃ āṇākkhettaṃ, yaṃ ekajjhaṃ saṃvaṭṭati vivaṭṭati ca. Āṇā pharatīti tannivāsidevatānaṃ sirasā sampaṭicchanena vattati, tañca kho kevalaṃ buddhānubhāveneva, adhippāyavasena ca pana ‘‘yāvatā pana ākaṅkheyyā’’ti (a. ni. 3.81) vacanato buddhānaṃ avisayo nāma natthi, visayakkhettassa pamāṇaparicchedo nāma natthi. Visamoti sūriyuggamanādīnaṃ visamabhāvato visamo. Tenevāha ‘‘ekasmiṃ ṭhāne sūriyo uggato hotī’’tiādi. Sesamettha suviññeyyameva.
चूळनिकासुत्तवण्णना निट्ठिता।
Cūḷanikāsuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
आनन्दवग्गवण्णना निट्ठिता।
Ānandavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / १०. चूळनिकासुत्तं • 10. Cūḷanikāsuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / १०. चूळनिकासुत्तवण्णना • 10. Cūḷanikāsuttavaṇṇanā
