| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[१९३] ३. चूळपदुमजातकवण्णना
[193] 3. Cūḷapadumajātakavaṇṇanā
अयमेव सा अहमपि सो अनञ्ञोति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो उक्कण्ठितभिक्खुं आरब्भ कथेसि। वत्थु उम्मादन्तीजातके (जा॰ २.२०.५७ आदयो) आविभविस्सति। सो पन भिक्खु सत्थारा ‘‘सच्चं किर त्वं, भिक्खु, उक्कण्ठितो’’ति वुत्ते ‘‘सच्चं, भगवा’’ति वत्वा ‘‘केन पन त्वं उक्कण्ठापितो’’ति वुत्ते ‘‘अहं, भन्ते, एकं अलङ्कतपटियत्तं मातुगामं दिस्वा किलेसानुवत्तको हुत्वा उक्कण्ठितोम्ही’’ति आह। अथ नं सत्था ‘‘भिक्खु, मातुगामो नाम अकतञ्ञू मित्तदुब्भी बहुमाया, पोराणकपण्डितापि अत्तनो दक्खिणजाणुलोहितं पायेत्वा यावजीवितदानम्पि दत्वा मातुगामस्स चित्तं न लभिंसू’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Ayameva sā ahamapi so anaññoti idaṃ satthā jetavane viharanto ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Vatthu ummādantījātake (jā. 2.20.57 ādayo) āvibhavissati. So pana bhikkhu satthārā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, bhikkhu, ukkaṇṭhito’’ti vutte ‘‘saccaṃ, bhagavā’’ti vatvā ‘‘kena pana tvaṃ ukkaṇṭhāpito’’ti vutte ‘‘ahaṃ, bhante, ekaṃ alaṅkatapaṭiyattaṃ mātugāmaṃ disvā kilesānuvattako hutvā ukkaṇṭhitomhī’’ti āha. Atha naṃ satthā ‘‘bhikkhu, mātugāmo nāma akataññū mittadubbhī bahumāyā, porāṇakapaṇḍitāpi attano dakkhiṇajāṇulohitaṃ pāyetvā yāvajīvitadānampi datvā mātugāmassa cittaṃ na labhiṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो तस्स अग्गमहेसिया कुच्छिम्हि निब्बत्ति, नामग्गहणदिवसे चस्स ‘‘पदुमकुमारो’’ति नामं अकंसु। तस्स अपरेन छ कनिट्ठभातिका अहेसुं। ते सत्तपि जना अनुपुब्बेन वुड्ढिप्पत्ता घरावासं गहेत्वा रञ्ञो सहाया विय विचरन्ति। अथेकदिवसं राजा राजङ्गणं ओलोकेन्तो ठितो ते महापरिवारेन राजुपट्ठानं आगच्छन्ते दिस्वा ‘‘इमे मं वधित्वा रज्जम्पि गण्हेय्यु’’न्ति आसङ्कं उप्पादेत्वा ते पक्कोसापेत्वा – ‘‘ताता, तुम्हे इमस्मिं नगरे वसितुं न लभथ, अञ्ञत्थ गन्त्वा मम अच्चयेन आगन्त्वा कुलसन्तकं रज्जं गण्हथा’’ति आह। ते पितु वचनं सम्पटिच्छित्वा रोदित्वा कन्दित्वा अत्तनो अत्तनो घरानि गन्त्वा पजापतियो आदाय ‘‘यत्थ वा तत्थ वा गन्त्वा जीविस्सामा’’ति नगरा निक्खमित्वा मग्गं गच्छन्ता एकं कन्तारं पत्वा अन्नपानं अलभमाना खुदं अधिवासेतुं असक्कोन्ता ‘‘मयं जीवमाना इत्थियो लभिस्सामा’’ति कनिट्ठस्स भरियं मारेत्वा तेरस कोट्ठासे कत्वा मंसं खादिंसु। बोधिसत्तो अत्तनो च भरियाय च लद्धकोट्ठासेसु एकं ठपेत्वा एकं द्वेपि खादिंसु। एवं छ दिवसे छ इत्थियो मारेत्वा मंसं खादिंसु।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa aggamahesiyā kucchimhi nibbatti, nāmaggahaṇadivase cassa ‘‘padumakumāro’’ti nāmaṃ akaṃsu. Tassa aparena cha kaniṭṭhabhātikā ahesuṃ. Te sattapi janā anupubbena vuḍḍhippattā gharāvāsaṃ gahetvā rañño sahāyā viya vicaranti. Athekadivasaṃ rājā rājaṅgaṇaṃ olokento ṭhito te mahāparivārena rājupaṭṭhānaṃ āgacchante disvā ‘‘ime maṃ vadhitvā rajjampi gaṇheyyu’’nti āsaṅkaṃ uppādetvā te pakkosāpetvā – ‘‘tātā, tumhe imasmiṃ nagare vasituṃ na labhatha, aññattha gantvā mama accayena āgantvā kulasantakaṃ rajjaṃ gaṇhathā’’ti āha. Te pitu vacanaṃ sampaṭicchitvā roditvā kanditvā attano attano gharāni gantvā pajāpatiyo ādāya ‘‘yattha vā tattha vā gantvā jīvissāmā’’ti nagarā nikkhamitvā maggaṃ gacchantā ekaṃ kantāraṃ patvā annapānaṃ alabhamānā khudaṃ adhivāsetuṃ asakkontā ‘‘mayaṃ jīvamānā itthiyo labhissāmā’’ti kaniṭṭhassa bhariyaṃ māretvā terasa koṭṭhāse katvā maṃsaṃ khādiṃsu. Bodhisatto attano ca bhariyāya ca laddhakoṭṭhāsesu ekaṃ ṭhapetvā ekaṃ dvepi khādiṃsu. Evaṃ cha divase cha itthiyo māretvā maṃsaṃ khādiṃsu.
बोधिसत्तो पन दिवसे दिवसे एकेकं ठपेत्वा छ कोट्ठासे ठपेसि। सत्तमे दिवसे ‘‘बोधिसत्तस्स भरियं मारेस्सामा’’ति वुत्ते बोधिसत्तो ते छ कोट्ठासे तेसं दत्वा ‘‘अज्ज ताव इमे छ कोट्ठासे खादथ, स्वे जानिस्सामा’’ति वत्वा तेसं मंसं खादित्वा निद्दायनकाले भरियं गहेत्वा पलायि। सा थोकं गन्त्वा ‘‘गन्तुं न सक्कोमि, सामी’’ति आह। अथ नं बोधिसत्तो खन्धेनादाय अरुणुग्गमनवेलाय कन्तारा निक्खमि। सा सूरिये उग्गते ‘‘पिपासिताम्हि, सामी’’ति आह। बोधिसत्तो ‘‘उदकं नत्थि, भद्दे’’ति वत्वा पुनप्पुनं कथिते खग्गेन दक्खिणजाणुकं पहरित्वा – ‘‘भद्दे, पानीयं नत्थि, इदं पन मे दक्खिणजाणुलोहितं पिवमाना निसीदाही’’ति आह। सा तथा अकासि। ते अनुपुब्बेन महागङ्गं पत्वा पिवित्वा च न्हत्वा च फलाफलं खादित्वा फासुकट्ठाने विस्समित्वा एकस्मिं गङ्गानिवत्तने अस्समपदं मापेत्वा वासं कप्पेसुं।
Bodhisatto pana divase divase ekekaṃ ṭhapetvā cha koṭṭhāse ṭhapesi. Sattame divase ‘‘bodhisattassa bhariyaṃ māressāmā’’ti vutte bodhisatto te cha koṭṭhāse tesaṃ datvā ‘‘ajja tāva ime cha koṭṭhāse khādatha, sve jānissāmā’’ti vatvā tesaṃ maṃsaṃ khāditvā niddāyanakāle bhariyaṃ gahetvā palāyi. Sā thokaṃ gantvā ‘‘gantuṃ na sakkomi, sāmī’’ti āha. Atha naṃ bodhisatto khandhenādāya aruṇuggamanavelāya kantārā nikkhami. Sā sūriye uggate ‘‘pipāsitāmhi, sāmī’’ti āha. Bodhisatto ‘‘udakaṃ natthi, bhadde’’ti vatvā punappunaṃ kathite khaggena dakkhiṇajāṇukaṃ paharitvā – ‘‘bhadde, pānīyaṃ natthi, idaṃ pana me dakkhiṇajāṇulohitaṃ pivamānā nisīdāhī’’ti āha. Sā tathā akāsi. Te anupubbena mahāgaṅgaṃ patvā pivitvā ca nhatvā ca phalāphalaṃ khāditvā phāsukaṭṭhāne vissamitvā ekasmiṃ gaṅgānivattane assamapadaṃ māpetvā vāsaṃ kappesuṃ.
अथेकदिवसं उपरिगङ्गाय राजापराधिकं चोरं हत्थपादे च कण्णनासञ्च छिन्दित्वा एकस्मिं अम्बणके निपज्जापेत्वा महागङ्गाय पवाहेसुं। सो महन्तं अट्टस्सरं करोन्तो तं ठानं पापुणि। बोधिसत्तो तस्स करुणं परिदेवितसद्दं सुत्वा ‘‘दुक्खप्पत्तो सत्तो मयि ठिते मा नस्सी’’ति गङ्गातीरं गन्त्वा तं उत्तारेत्वा अस्समपदं आनेत्वा कासावधोवनलेपनादीहि वणपटिकम्मं अकासि। भरिया पनस्स ‘‘एवरूपं नाम दुस्सीलं कुण्ठं गङ्गाय आवाहेत्वा पटिजग्गन्तो विचरती’’ति वत्वा तं कुण्ठं जिगुच्छमाना निट्ठुभन्ती विचरति। बोधिसत्तो तस्स वणेसु संविरुळ्हेसु भरियाय सद्धिं तं अस्समपदेयेव ठपेत्वा अटवितो फलाफलानि आहरित्वा तञ्च भरियञ्च पोसेसि। तेसु एवं वसन्तेसु सा इत्थी एतस्मिं कुण्ठे पटिबद्धचित्ता हुत्वा तेन सद्धिं अनाचारं चरित्वा एकेनुपायेन बोधिसत्तं मारेतुकामा हुत्वा एवमाह – ‘‘सामि, अहं तुम्हाकं अंसे निसीदित्वा कन्तारा निक्खममाना एकं पब्बतं ओलोकेत्वा अय्ये पब्बतम्हि निब्बत्तदेवते ‘सचे अहं सामिकेन सद्धिं अरोगा जीवितं लभिस्सामि, बलिकम्मं ते करिस्सामी’ति आयाचिं, सा मं इदानि उत्तासेति, करोमस्सा बलिकम्म’’न्ति। बोधिसत्तो तं मायं अजानन्तो ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छित्वा बलिकम्मं सज्जेत्वा ताय बलिभाजनं गाहापेत्वा पब्बतमत्थकं अभिरुहि। अथ नं सा एवमाह – ‘‘सामि, देवतायपि त्वञ्ञेव उत्तमदेवता, पठमं ताव तं वनपुप्फेहि पूजेत्वा पदक्खिणं कत्वा वन्दित्वा पच्छा देवताय बलिकम्मं करिस्सामी’’ति। सा बोधिसत्तं पपाताभिमुखं ठपेत्वा वनपुप्फेहि पूजेत्वा पदक्खिणं कत्वा वन्दितुकामा विय हुत्वा पिट्ठिपस्से ठत्वा पिट्ठियं पहरित्वा पपाते पातेत्वा ‘‘दिट्ठा मे पच्चामित्तस्स पिट्ठी’’ति तुट्ठमानसा पब्बता ओरोहित्वा कुण्ठस्स सन्तिकं अगमासि।
Athekadivasaṃ uparigaṅgāya rājāparādhikaṃ coraṃ hatthapāde ca kaṇṇanāsañca chinditvā ekasmiṃ ambaṇake nipajjāpetvā mahāgaṅgāya pavāhesuṃ. So mahantaṃ aṭṭassaraṃ karonto taṃ ṭhānaṃ pāpuṇi. Bodhisatto tassa karuṇaṃ paridevitasaddaṃ sutvā ‘‘dukkhappatto satto mayi ṭhite mā nassī’’ti gaṅgātīraṃ gantvā taṃ uttāretvā assamapadaṃ ānetvā kāsāvadhovanalepanādīhi vaṇapaṭikammaṃ akāsi. Bhariyā panassa ‘‘evarūpaṃ nāma dussīlaṃ kuṇṭhaṃ gaṅgāya āvāhetvā paṭijagganto vicaratī’’ti vatvā taṃ kuṇṭhaṃ jigucchamānā niṭṭhubhantī vicarati. Bodhisatto tassa vaṇesu saṃviruḷhesu bhariyāya saddhiṃ taṃ assamapadeyeva ṭhapetvā aṭavito phalāphalāni āharitvā tañca bhariyañca posesi. Tesu evaṃ vasantesu sā itthī etasmiṃ kuṇṭhe paṭibaddhacittā hutvā tena saddhiṃ anācāraṃ caritvā ekenupāyena bodhisattaṃ māretukāmā hutvā evamāha – ‘‘sāmi, ahaṃ tumhākaṃ aṃse nisīditvā kantārā nikkhamamānā ekaṃ pabbataṃ oloketvā ayye pabbatamhi nibbattadevate ‘sace ahaṃ sāmikena saddhiṃ arogā jīvitaṃ labhissāmi, balikammaṃ te karissāmī’ti āyāciṃ, sā maṃ idāni uttāseti, karomassā balikamma’’nti. Bodhisatto taṃ māyaṃ ajānanto ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā balikammaṃ sajjetvā tāya balibhājanaṃ gāhāpetvā pabbatamatthakaṃ abhiruhi. Atha naṃ sā evamāha – ‘‘sāmi, devatāyapi tvaññeva uttamadevatā, paṭhamaṃ tāva taṃ vanapupphehi pūjetvā padakkhiṇaṃ katvā vanditvā pacchā devatāya balikammaṃ karissāmī’’ti. Sā bodhisattaṃ papātābhimukhaṃ ṭhapetvā vanapupphehi pūjetvā padakkhiṇaṃ katvā vanditukāmā viya hutvā piṭṭhipasse ṭhatvā piṭṭhiyaṃ paharitvā papāte pātetvā ‘‘diṭṭhā me paccāmittassa piṭṭhī’’ti tuṭṭhamānasā pabbatā orohitvā kuṇṭhassa santikaṃ agamāsi.
बोधिसत्तोपि पपातानुसारेन पब्बता पतन्तो उदुम्बररुक्खमत्थके एकस्मिं अकण्टके पत्तसञ्छन्ने गुम्बे लग्गि, हेट्ठापब्बतं पन ओरोहितुं न सक्का। सो उदुम्बरफलानि खादित्वा साखन्तरे निसीदि। अथेको महासरीरो गोधराजा हेट्ठापब्बतपादतो अभिरुहित्वा तस्मिं उदुम्बरफलानि खादति। सो तं दिवसं बोधिसत्तं दिस्वा पलायि, पुनदिवसे आगन्त्वा एकस्मिं पस्से फलानि खादित्वा पक्कामि। सो एवं पुनप्पुनं आगच्छन्तो बोधिसत्तेन सद्धिं विस्सासं आपज्जित्वा ‘‘त्वं इमं ठानं केन कारणेन आगतोसी’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमिना नाम कारणेना’’ति वुत्ते ‘‘तेन हि मा भायी’’ति वत्वा बोधिसत्तं अत्तनो पिट्ठियं निपज्जापेत्वा ओतारेत्वा अरञ्ञतो निक्खमित्वा महामग्गे ठपेत्वा ‘‘त्वं इमिना मग्गेन गच्छाही’’ति उय्योजेत्वा अरञ्ञमेव पाविसि। बोधिसत्तो एकं गामकं गन्त्वा तत्थेव वसन्तो पितु कालकतभावं सुत्वा बाराणसिं गन्त्वा कुलसन्तके रज्जे पतिट्ठाय पदुमराजा नाम हुत्वा दस राजधम्मे अकोपेत्वा धम्मेन रज्जं कारेन्तो चतूसु नगरद्वारेसु नगरमज्झे निवेसनद्वारेति छ दानसालायो कारेत्वा देवसिकं छ सतसहस्सानि विस्सज्जेत्वा दानं अदासि।
Bodhisattopi papātānusārena pabbatā patanto udumbararukkhamatthake ekasmiṃ akaṇṭake pattasañchanne gumbe laggi, heṭṭhāpabbataṃ pana orohituṃ na sakkā. So udumbaraphalāni khāditvā sākhantare nisīdi. Atheko mahāsarīro godharājā heṭṭhāpabbatapādato abhiruhitvā tasmiṃ udumbaraphalāni khādati. So taṃ divasaṃ bodhisattaṃ disvā palāyi, punadivase āgantvā ekasmiṃ passe phalāni khāditvā pakkāmi. So evaṃ punappunaṃ āgacchanto bodhisattena saddhiṃ vissāsaṃ āpajjitvā ‘‘tvaṃ imaṃ ṭhānaṃ kena kāraṇena āgatosī’’ti pucchitvā ‘‘iminā nāma kāraṇenā’’ti vutte ‘‘tena hi mā bhāyī’’ti vatvā bodhisattaṃ attano piṭṭhiyaṃ nipajjāpetvā otāretvā araññato nikkhamitvā mahāmagge ṭhapetvā ‘‘tvaṃ iminā maggena gacchāhī’’ti uyyojetvā araññameva pāvisi. Bodhisatto ekaṃ gāmakaṃ gantvā tattheva vasanto pitu kālakatabhāvaṃ sutvā bārāṇasiṃ gantvā kulasantake rajje patiṭṭhāya padumarājā nāma hutvā dasa rājadhamme akopetvā dhammena rajjaṃ kārento catūsu nagaradvāresu nagaramajjhe nivesanadvāreti cha dānasālāyo kāretvā devasikaṃ cha satasahassāni vissajjetvā dānaṃ adāsi.
सापि खो इत्थी तं कुण्ठं खन्धे निसीदापेत्वा अरञ्ञा निक्खमित्वा मनुस्सपथे भिक्खं चरमाना यागुभत्तं संहरित्वा तं कुण्ठं पोसेसि। मनुस्सा ‘‘अयं ते किं होती’’ति पुच्छियमाना ‘‘अहं एतस्स मातुलधीता, पितुच्छापुत्तो मे एसो, एतस्सेव मं अदंसु, साहं वज्झप्पत्तम्पि अत्तनो सामिकं उक्खिपित्वा परिहरन्ती भिक्खं चरित्वा पोसेमी’’ति। मनुस्सा ‘‘अयं पतिब्बता’’ति ततो पट्ठाय बहुतरं यागुभत्तं अदंसु। अपरे पन जना एवमाहंसु – ‘‘त्वं मा एवं विचरि, पदुमराजा बाराणसियं रज्जं कारेति, सकलजम्बुदीपं सङ्खोभेत्वा दानं देति, सो तं दिस्वा तुस्सिस्सति, तुट्ठो ते बहुं धनं दस्सति, तव सामिकं इधेव निसीदापेत्वा गच्छा’’ति थिरं कत्वा वेत्तपच्छिं अदंसु। सा अनाचारा तं कुण्ठं वेत्तपच्छियं निसीदापेत्वा पच्छिं उक्खिपित्वा बाराणसिं गन्त्वा दानसालासु भुञ्जमाना विचरति। बोधिसत्तो अलङ्कतहत्थिक्खन्धवरगतो दानग्गं गन्त्वा अट्ठन्नं वा दसन्नं वा सहत्था दानं दत्वा पुन गेहं गच्छति । सा अनाचारा तं कुण्ठं पच्छियं निसीदापेत्वा पच्छिं उक्खिपित्वा तस्स गमनमग्गे अट्ठासि।
Sāpi kho itthī taṃ kuṇṭhaṃ khandhe nisīdāpetvā araññā nikkhamitvā manussapathe bhikkhaṃ caramānā yāgubhattaṃ saṃharitvā taṃ kuṇṭhaṃ posesi. Manussā ‘‘ayaṃ te kiṃ hotī’’ti pucchiyamānā ‘‘ahaṃ etassa mātuladhītā, pitucchāputto me eso, etasseva maṃ adaṃsu, sāhaṃ vajjhappattampi attano sāmikaṃ ukkhipitvā pariharantī bhikkhaṃ caritvā posemī’’ti. Manussā ‘‘ayaṃ patibbatā’’ti tato paṭṭhāya bahutaraṃ yāgubhattaṃ adaṃsu. Apare pana janā evamāhaṃsu – ‘‘tvaṃ mā evaṃ vicari, padumarājā bārāṇasiyaṃ rajjaṃ kāreti, sakalajambudīpaṃ saṅkhobhetvā dānaṃ deti, so taṃ disvā tussissati, tuṭṭho te bahuṃ dhanaṃ dassati, tava sāmikaṃ idheva nisīdāpetvā gacchā’’ti thiraṃ katvā vettapacchiṃ adaṃsu. Sā anācārā taṃ kuṇṭhaṃ vettapacchiyaṃ nisīdāpetvā pacchiṃ ukkhipitvā bārāṇasiṃ gantvā dānasālāsu bhuñjamānā vicarati. Bodhisatto alaṅkatahatthikkhandhavaragato dānaggaṃ gantvā aṭṭhannaṃ vā dasannaṃ vā sahatthā dānaṃ datvā puna gehaṃ gacchati . Sā anācārā taṃ kuṇṭhaṃ pacchiyaṃ nisīdāpetvā pacchiṃ ukkhipitvā tassa gamanamagge aṭṭhāsi.
राजा दिस्वा ‘‘किं एत’’न्ति पुच्छि। ‘‘एका, देव, पतिब्बता’’ति। अथ नं पक्कोसापेत्वा सञ्जानित्वा कुण्ठं पच्छिया नीहरापेत्वा ‘‘अयं ते किं होती’’ति पुच्छि। सा ‘‘पितुच्छापुत्तो मे, देव, कुलदत्तिको सामिको’’ति आह। मनुस्सा तं अन्तरं अजानन्ता ‘‘अहो पतिब्बता’’तिआदीनि वत्वा तं अनाचारित्थिं वण्णयिंसु। पुन राजा ‘‘अयं ते कुण्ठो कुलदत्तिको सामिको’’ति पुच्छि। सा राजानं असञ्जानन्ती ‘‘आम, देवा’’ति सूरा हुत्वा कथेसि। अथ नं राजा ‘‘किं एस बाराणसिरञ्ञो पुत्तो, ननु त्वं पदुमकुमारस्स भरिया असुकरञ्ञो धीता, असुका नाम मम जाणुलोहितं पिवित्वा इमस्मिं कुण्ठे पटिबद्धचित्ता मं पपाते पातेसि। सा इदानि त्वं नलाटेन मच्चुं गहेत्वा मं ‘मतो’ति मञ्ञमाना इमं ठानं आगता, ननु अहं जीवामी’’ति वत्वा अमच्चे आमन्तेत्वा ‘‘भो, अमच्चा ननु चाहं तुम्हेहि पुट्ठो एवं कथेसिं ‘मम कनिट्ठभातिका छ इत्थियो मारेत्वा मंसं खादिंसु, अहं पन मय्हं भरियं अरोगं कत्वा गङ्गातीरं नेत्वा अस्समपदे वसन्तो एकं वज्झप्पत्तं कुण्ठं उत्तारेत्वा पटिजग्गिं। सा इत्थी एतस्मिं पटिबद्धचित्ता मं पब्बतपादे पातेसि। अहं अत्तनो मेत्तचित्तताय जीवितं लभि’न्ति। याय अहं पब्बता पातितो, न सा अञ्ञा, एसा दुस्सीला, सोपि वज्झप्पत्तो कुण्ठो न अञ्ञो, अयमेवा’’ति वत्वा इमा गाथा अवोच –
Rājā disvā ‘‘kiṃ eta’’nti pucchi. ‘‘Ekā, deva, patibbatā’’ti. Atha naṃ pakkosāpetvā sañjānitvā kuṇṭhaṃ pacchiyā nīharāpetvā ‘‘ayaṃ te kiṃ hotī’’ti pucchi. Sā ‘‘pitucchāputto me, deva, kuladattiko sāmiko’’ti āha. Manussā taṃ antaraṃ ajānantā ‘‘aho patibbatā’’tiādīni vatvā taṃ anācāritthiṃ vaṇṇayiṃsu. Puna rājā ‘‘ayaṃ te kuṇṭho kuladattiko sāmiko’’ti pucchi. Sā rājānaṃ asañjānantī ‘‘āma, devā’’ti sūrā hutvā kathesi. Atha naṃ rājā ‘‘kiṃ esa bārāṇasirañño putto, nanu tvaṃ padumakumārassa bhariyā asukarañño dhītā, asukā nāma mama jāṇulohitaṃ pivitvā imasmiṃ kuṇṭhe paṭibaddhacittā maṃ papāte pātesi. Sā idāni tvaṃ nalāṭena maccuṃ gahetvā maṃ ‘mato’ti maññamānā imaṃ ṭhānaṃ āgatā, nanu ahaṃ jīvāmī’’ti vatvā amacce āmantetvā ‘‘bho, amaccā nanu cāhaṃ tumhehi puṭṭho evaṃ kathesiṃ ‘mama kaniṭṭhabhātikā cha itthiyo māretvā maṃsaṃ khādiṃsu, ahaṃ pana mayhaṃ bhariyaṃ arogaṃ katvā gaṅgātīraṃ netvā assamapade vasanto ekaṃ vajjhappattaṃ kuṇṭhaṃ uttāretvā paṭijaggiṃ. Sā itthī etasmiṃ paṭibaddhacittā maṃ pabbatapāde pātesi. Ahaṃ attano mettacittatāya jīvitaṃ labhi’nti. Yāya ahaṃ pabbatā pātito, na sā aññā, esā dussīlā, sopi vajjhappatto kuṇṭho na añño, ayamevā’’ti vatvā imā gāthā avoca –
८५.
85.
‘‘अयमेव सा अहमपि सो अनञ्ञो, अयमेव सो हत्थच्छिन्नो अनञ्ञो।
‘‘Ayameva sā ahamapi so anañño, ayameva so hatthacchinno anañño;
यमाह ‘कोमारपती मम’न्ति, वज्झित्थियो नत्थि इत्थीसु सच्चं॥
Yamāha ‘komārapatī mama’nti, vajjhitthiyo natthi itthīsu saccaṃ.
८६.
86.
‘‘इमञ्च जम्मं मुसलेन हन्त्वा, लुद्दं छवं परदारूपसेविं।
‘‘Imañca jammaṃ musalena hantvā, luddaṃ chavaṃ paradārūpaseviṃ;
इमिस्सा च नं पापपतिब्बताय, जीवन्तिया छिन्दथ कण्णनास’’न्ति॥
Imissā ca naṃ pāpapatibbatāya, jīvantiyā chindatha kaṇṇanāsa’’nti.
तत्थ यमाह कोमारपती ममन्ति यं एसा ‘‘अयं मे, कोमारपति, कुलदत्तिको सामिको’’ति आह, अयमेव सो, न अञ्ञो। ‘‘यमाहु , कोमारपती’’तिपि पाठो। अयमेव हि पोत्थकेसु लिखितो, तस्सापि अयमेवत्थो, वचनविपल्लासो पनेत्थ वेदितब्बो। यञ्हि रञ्ञा वुत्तं, तदेव इध आगतं। वज्झित्थियोति इत्थियो नाम वज्झा वधितब्बा एव। नत्थि इत्थीसु सच्चन्ति एतासु सभावो नामेको नत्थि। ‘‘इमञ्च जम्म’’न्तिआदि द्विन्नम्पि तेसं दण्डाणापनवसेन वुत्तं। तत्थ जम्मन्ति लामकं। मुसलेन हन्त्वाति मुसलेन हनित्वा पोथेत्वा अट्ठीनि भञ्जित्वा चुण्णविचुण्णं कत्वा। लुद्दन्ति दारुणं। छवन्ति गुणाभावेन निज्जीवं मतसदिसं। इमिस्सा च नन्ति एत्थ नन्ति निपातमत्तं, इमिस्सा च पापपतिब्बताय अनाचाराय दुस्सीलाय जीवन्तियाव कण्णनासं छिन्दथाति अत्थो।
Tattha yamāha komārapatī mamanti yaṃ esā ‘‘ayaṃ me, komārapati, kuladattiko sāmiko’’ti āha, ayameva so, na añño. ‘‘Yamāhu , komārapatī’’tipi pāṭho. Ayameva hi potthakesu likhito, tassāpi ayamevattho, vacanavipallāso panettha veditabbo. Yañhi raññā vuttaṃ, tadeva idha āgataṃ. Vajjhitthiyoti itthiyo nāma vajjhā vadhitabbā eva. Natthi itthīsu saccanti etāsu sabhāvo nāmeko natthi. ‘‘Imañca jamma’’ntiādi dvinnampi tesaṃ daṇḍāṇāpanavasena vuttaṃ. Tattha jammanti lāmakaṃ. Musalena hantvāti musalena hanitvā pothetvā aṭṭhīni bhañjitvā cuṇṇavicuṇṇaṃ katvā. Luddanti dāruṇaṃ. Chavanti guṇābhāvena nijjīvaṃ matasadisaṃ. Imissāca nanti ettha nanti nipātamattaṃ, imissā ca pāpapatibbatāya anācārāya dussīlāya jīvantiyāva kaṇṇanāsaṃ chindathāti attho.
बोधिसत्तो कोधं अधिवासेतुं असक्कोन्तो एवं तेसं दण्डं आणापेत्वापि न तथा कारेसि । कोपं पन मन्दं कत्वा यथा सा पच्छिं सीसतो ओरोपेतुं न सक्कोति, एवं गाळ्हतरं बन्धापेत्वा कुण्ठं तत्थ पक्खिपापेत्वा अत्तनो विजिता नीहरापेसि।
Bodhisatto kodhaṃ adhivāsetuṃ asakkonto evaṃ tesaṃ daṇḍaṃ āṇāpetvāpi na tathā kāresi . Kopaṃ pana mandaṃ katvā yathā sā pacchiṃ sīsato oropetuṃ na sakkoti, evaṃ gāḷhataraṃ bandhāpetvā kuṇṭhaṃ tattha pakkhipāpetvā attano vijitā nīharāpesi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि – सच्चपरियोसाने उक्कण्ठितभिक्खु सोतापत्तिफले पतिट्ठहि। ‘‘तदा छ भातरो अञ्ञतरा थेरा अहेसुं, भरिया चिञ्चमाणविका, कुण्ठो देवदत्तो, गोधराजा आनन्दो, पदुमराजा पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi – saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi. ‘‘Tadā cha bhātaro aññatarā therā ahesuṃ, bhariyā ciñcamāṇavikā, kuṇṭho devadatto, godharājā ānando, padumarājā pana ahameva ahosi’’nti.
चूळपदुमजातकवण्णना ततिया।
Cūḷapadumajātakavaṇṇanā tatiyā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / १९३. चूळपदुमजातकं • 193. Cūḷapadumajātakaṃ
