| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[२६३] ३. चूळपलोभनजातकवण्णना
[263] 3. Cūḷapalobhanajātakavaṇṇanā
अभिज्जमाने वारिस्मिन्ति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं उक्कण्ठितभिक्खुमेव आरब्भ कथेसि। तञ्हि सत्था धम्मसभं आनीतं ‘‘सच्चं किर, त्वं भिक्खु, उक्कण्ठितोसी’’ति पुच्छित्वा ‘‘सच्चं, भन्ते’’ति वुत्ते ‘‘भिक्खु, इत्थियो नामेता पोराणके सुद्धसत्तेपि संकिलेसेसु’’न्ति वत्वा अतीतं आहरि।
Abhijjamānevārisminti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ ukkaṇṭhitabhikkhumeva ārabbha kathesi. Tañhi satthā dhammasabhaṃ ānītaṃ ‘‘saccaṃ kira, tvaṃ bhikkhu, ukkaṇṭhitosī’’ti pucchitvā ‘‘saccaṃ, bhante’’ti vutte ‘‘bhikkhu, itthiyo nāmetā porāṇake suddhasattepi saṃkilesesu’’nti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्तो राजा अपुत्तको हुत्वा अत्तनो इत्थियो ‘‘पुत्तपत्थनं करोथा’’ति आह। ता पुत्ते पत्थेन्ति। एवं अद्धाने गते बोधिसत्तो ब्रह्मलोका चवित्वा अग्गमहेसिया कुच्छिस्मिं निब्बत्ति। तं जातमत्तं न्हापेत्वा थञ्ञपायनत्थाय धातिया अदंसु। सो पायमानो रोदति, अथ नं अञ्ञिस्सा अदंसु। मातुगामहत्थगतो नेव तुण्ही होति। अथ नं एकस्स पादमूलिकस्स अदंसु, तेन गहितमत्तोयेव तुण्ही अहोसि। ततो पट्ठाय पुरिसाव तं गहेत्वा चरन्ति। थञ्ञं पायेन्ता दुहित्वा वा पायेन्ति, साणिअन्तरेन वा थनं मुखे ठपेन्ति। तेनस्स अनित्थिगन्धकुमारोति नामं करिंसु। तस्स अपरापरं वद्धमानस्सपि मातुगामं नाम दस्सेतुं न सक्का। तेनस्स राजा विसुंयेव निसज्जादिट्ठानानि झानागारञ्च कारेसि।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatto rājā aputtako hutvā attano itthiyo ‘‘puttapatthanaṃ karothā’’ti āha. Tā putte patthenti. Evaṃ addhāne gate bodhisatto brahmalokā cavitvā aggamahesiyā kucchismiṃ nibbatti. Taṃ jātamattaṃ nhāpetvā thaññapāyanatthāya dhātiyā adaṃsu. So pāyamāno rodati, atha naṃ aññissā adaṃsu. Mātugāmahatthagato neva tuṇhī hoti. Atha naṃ ekassa pādamūlikassa adaṃsu, tena gahitamattoyeva tuṇhī ahosi. Tato paṭṭhāya purisāva taṃ gahetvā caranti. Thaññaṃ pāyentā duhitvā vā pāyenti, sāṇiantarena vā thanaṃ mukhe ṭhapenti. Tenassa anitthigandhakumāroti nāmaṃ kariṃsu. Tassa aparāparaṃ vaddhamānassapi mātugāmaṃ nāma dassetuṃ na sakkā. Tenassa rājā visuṃyeva nisajjādiṭṭhānāni jhānāgārañca kāresi.
सो तस्स सोळसवस्सिककाले चिन्तेसि – ‘‘मय्हं अञ्ञो पुत्तो नत्थि, अयं पन कुमारो कामे न परिभुञ्जति, रज्जम्पि न इच्छिस्सति, दुल्लद्धो वत मे पुत्तो’’ति। अथ नं एका नच्चगीतवादितकुसला पुरिसे परिचरित्वा अत्तनो वसे कातुं पटिबला तरुणनाटकित्थी उपसङ्कमित्वा ‘‘देव, किं नु चिन्तेसी’’ति आह, राजा तं कारणं आचिक्खि। ‘‘होतु, देव , अहं तं पलोभेत्वा कामरसं जानापेस्सामी’’ति। ‘‘सचे मे पुत्तं अनित्थिगन्धकुमारं पलोभेतुं सक्किस्ससि, सो राजा भविस्सति, त्वं अग्गमहेसी’’ति। सा ‘‘ममेसो भारो, तुम्हे मा चिन्तयित्था’’ति वत्वा आरक्खमनुस्से उपसङ्कमित्वा आह – ‘‘अहं पच्चूससमये आगन्त्वा अय्यपुत्तस्स सयनट्ठाने बहिझानागारे ठत्वा गायिस्सामि। सचे सो कुज्झति, मय्हं कथेय्याथ, अहं अपगच्छिस्सामि। सचे सुणाति, वण्णं मे कथेय्याथा’’ति। ते ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छिंसु।
So tassa soḷasavassikakāle cintesi – ‘‘mayhaṃ añño putto natthi, ayaṃ pana kumāro kāme na paribhuñjati, rajjampi na icchissati, dulladdho vata me putto’’ti. Atha naṃ ekā naccagītavāditakusalā purise paricaritvā attano vase kātuṃ paṭibalā taruṇanāṭakitthī upasaṅkamitvā ‘‘deva, kiṃ nu cintesī’’ti āha, rājā taṃ kāraṇaṃ ācikkhi. ‘‘Hotu, deva , ahaṃ taṃ palobhetvā kāmarasaṃ jānāpessāmī’’ti. ‘‘Sace me puttaṃ anitthigandhakumāraṃ palobhetuṃ sakkissasi, so rājā bhavissati, tvaṃ aggamahesī’’ti. Sā ‘‘mameso bhāro, tumhe mā cintayitthā’’ti vatvā ārakkhamanusse upasaṅkamitvā āha – ‘‘ahaṃ paccūsasamaye āgantvā ayyaputtassa sayanaṭṭhāne bahijhānāgāre ṭhatvā gāyissāmi. Sace so kujjhati, mayhaṃ katheyyātha, ahaṃ apagacchissāmi. Sace suṇāti, vaṇṇaṃ me katheyyāthā’’ti. Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchiṃsu.
सापि पच्चूसकाले तस्मिं पदेसे ठत्वा तन्तिस्सरेन गीतस्सरं, गीतस्सरेन तन्तिस्सरं अनतिक्कमित्वा मधुरेन सद्देन गायि, कुमारो सुणन्तोव निपज्जि, पुनदिवसे च आसन्नट्ठाने ठत्वा गायितुं आणापेसि, पुनदिवसे झानागारे ठत्वा गायितुं आणापेसि, पुनदिवसे अत्तनो समीपे ठत्वाति एवं अनुक्कमेनेव तण्हं उप्पादेत्वा लोकधम्मं सेवित्वा कामरसं ञत्वा ‘‘मातुगामं नाम अञ्ञेसं न दस्सामी’’ति असिं गहेत्वा अन्तरवीथिं ओतरित्वा पुरिसे अनुबन्धन्तो विचरि। अथ नं राजा गाहापेत्वा ताय कुमारिकाय सद्धिं नगरा नीहरापेसि। उभोपि अरञ्ञं पविसित्वा अधोगङ्गं गन्त्वा एकस्मिं पस्से गङ्गं, एकस्मिं समुद्दं कत्वा उभिन्नमन्तरे अस्समपदं मापेत्वा वासं कप्पयिंसु। कुमारिका पण्णसालायं निसीदित्वा कन्दमूलादीनि पचति, बोधिसत्तो अरञ्ञतो फलाफलं आहरति।
Sāpi paccūsakāle tasmiṃ padese ṭhatvā tantissarena gītassaraṃ, gītassarena tantissaraṃ anatikkamitvā madhurena saddena gāyi, kumāro suṇantova nipajji, punadivase ca āsannaṭṭhāne ṭhatvā gāyituṃ āṇāpesi, punadivase jhānāgāre ṭhatvā gāyituṃ āṇāpesi, punadivase attano samīpe ṭhatvāti evaṃ anukkameneva taṇhaṃ uppādetvā lokadhammaṃ sevitvā kāmarasaṃ ñatvā ‘‘mātugāmaṃ nāma aññesaṃ na dassāmī’’ti asiṃ gahetvā antaravīthiṃ otaritvā purise anubandhanto vicari. Atha naṃ rājā gāhāpetvā tāya kumārikāya saddhiṃ nagarā nīharāpesi. Ubhopi araññaṃ pavisitvā adhogaṅgaṃ gantvā ekasmiṃ passe gaṅgaṃ, ekasmiṃ samuddaṃ katvā ubhinnamantare assamapadaṃ māpetvā vāsaṃ kappayiṃsu. Kumārikā paṇṇasālāyaṃ nisīditvā kandamūlādīni pacati, bodhisatto araññato phalāphalaṃ āharati.
अथेकदिवसं तस्मिं फलाफलत्थाय गते समुद्ददीपका एको तापसो भिक्खाचारत्थाय आकासेन गच्छन्तो धूमं दिस्वा अस्समपदे ओतरि। अथ नं सा ‘‘निसीद, याव पच्चती’’ति निसीदापेत्वा इत्थिकुत्तेन पलोभेत्वा झाना चावेत्वा ब्रह्मचरियमस्स अन्तरधापेसि। सो पक्खच्छिन्नकाको विय हुत्वा तं जहितुं असक्कोन्तो सब्बदिवसं तत्थेव ठत्वा बोधिसत्तं आगच्छन्तं दिस्वा वेगेन समुद्दाभिमुखो पलायि। अथ नं सो ‘‘पच्चामित्तो मे अयं भविस्सती’’ति असिं गहेत्वा अनुबन्धि। तापसो आकासे उप्पतनाकारं दस्सेत्वा समुद्दे पति। बोधिसत्तो ‘‘एस तापसो आकासेनागतो भविस्सति, झानस्स परिहीनत्ता समुद्दे पतितो, मया दानिस्स अवस्सयेन भवितुं वट्टती’’ति चिन्तेत्वा वेलन्ते ठत्वा इमा गाथा अवोच –
Athekadivasaṃ tasmiṃ phalāphalatthāya gate samuddadīpakā eko tāpaso bhikkhācāratthāya ākāsena gacchanto dhūmaṃ disvā assamapade otari. Atha naṃ sā ‘‘nisīda, yāva paccatī’’ti nisīdāpetvā itthikuttena palobhetvā jhānā cāvetvā brahmacariyamassa antaradhāpesi. So pakkhacchinnakāko viya hutvā taṃ jahituṃ asakkonto sabbadivasaṃ tattheva ṭhatvā bodhisattaṃ āgacchantaṃ disvā vegena samuddābhimukho palāyi. Atha naṃ so ‘‘paccāmitto me ayaṃ bhavissatī’’ti asiṃ gahetvā anubandhi. Tāpaso ākāse uppatanākāraṃ dassetvā samudde pati. Bodhisatto ‘‘esa tāpaso ākāsenāgato bhavissati, jhānassa parihīnattā samudde patito, mayā dānissa avassayena bhavituṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā velante ṭhatvā imā gāthā avoca –
३७.
37.
‘‘अभिज्जमाने वारिस्मिं, सयं आगम्म इद्धिया।
‘‘Abhijjamāne vārismiṃ, sayaṃ āgamma iddhiyā;
मिस्सीभावित्थिया गन्त्वा, संसीदसि महण्णवे॥
Missībhāvitthiyā gantvā, saṃsīdasi mahaṇṇave.
३८.
38.
‘‘आवट्टनी महामाया, ब्रह्मचरियविकोपना।
‘‘Āvaṭṭanī mahāmāyā, brahmacariyavikopanā;
सीदन्ति नं विदित्वान, आरका परिवज्जये॥
Sīdanti naṃ viditvāna, ārakā parivajjaye.
३९.
39.
‘‘यं एता उपसेवन्ति, छन्दसा वा धनेन वा।
‘‘Yaṃ etā upasevanti, chandasā vā dhanena vā;
जातवेदोव सं ठानं, खिप्पं अनुदहन्ति न’’न्ति॥
Jātavedova saṃ ṭhānaṃ, khippaṃ anudahanti na’’nti.
तत्थ अभिज्जमाने वारिस्मिन्ति इमस्मिं उदके अचलमाने अकम्पमाने उदकं अनामसित्वा सयं आकासेनेव इद्धिया आगन्त्वा। मिस्सीभावित्थियाति लोकधम्मवसेन इत्थिया सद्धिं मिस्सीभावं। आवट्टनी महामायाति इत्थियो नामेता कामावट्टेन आवट्टनतो आवट्टनी, अनन्ताहि इत्थिमायाहि समन्नागतत्ता महामाया नाम। वुत्तञ्हेतं –
Tattha abhijjamāne vārisminti imasmiṃ udake acalamāne akampamāne udakaṃ anāmasitvā sayaṃ ākāseneva iddhiyā āgantvā. Missībhāvitthiyāti lokadhammavasena itthiyā saddhiṃ missībhāvaṃ. Āvaṭṭanī mahāmāyāti itthiyo nāmetā kāmāvaṭṭena āvaṭṭanato āvaṭṭanī, anantāhi itthimāyāhi samannāgatattā mahāmāyā nāma. Vuttañhetaṃ –
‘‘माया चेता मरीची च, सोको रोगो चुपद्दवो।
‘‘Māyā cetā marīcī ca, soko rogo cupaddavo;
खरा च बन्धना चेता, मच्चुपासो गुहासयो।
Kharā ca bandhanā cetā, maccupāso guhāsayo;
तासु यो विस्ससे पोसो, सो नरेसु नराधमो’’ति॥ (जा॰ २.२१.११८)।
Tāsu yo vissase poso, so naresu narādhamo’’ti. (jā. 2.21.118);
ब्रह्मचरियविकोपनाति सेट्ठचरियस्स मेथुनविरतिब्रह्मचरियस्स विकोपना। सीदन्तीति इत्थियो नामेता इसीनं ब्रह्मचरियविकोपनेन अपायेसु सीदन्ति। सेसं पुरिमनयेनेव योजेतब्बं।
Brahmacariyavikopanāti seṭṭhacariyassa methunaviratibrahmacariyassa vikopanā. Sīdantīti itthiyo nāmetā isīnaṃ brahmacariyavikopanena apāyesu sīdanti. Sesaṃ purimanayeneva yojetabbaṃ.
एतं पन बोधिसत्तस्स वचनं सुत्वा तापसो समुद्दमज्झे ठितोयेव नट्ठज्झानं पुन उप्पादेत्वा आकासेन अत्तनो वसनट्ठानमेव गतो। बोधिसत्तो चिन्तेसि – ‘‘अयं तापसो एवं भारिको समानो सिम्बलितूलं विय आकासेन गतो, मयापि इमिना विय झानं उप्पादेत्वा आकासेन चरितुं वट्टती’’ति। सो अस्समं गन्त्वा तं इत्थिं मनुस्सपथं नेत्वा ‘‘गच्छ, त्व’’न्ति उय्योजेत्वा अरञ्ञं पविसित्वा मनुञ्ञे भूमिभागे अस्समं मापेत्वा इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा कसिणपरिकम्मं कत्वा अभिञ्ञा च समापत्तियो च निब्बत्तेत्वा ब्रह्मलोकपरायणो अहोसि।
Etaṃ pana bodhisattassa vacanaṃ sutvā tāpaso samuddamajjhe ṭhitoyeva naṭṭhajjhānaṃ puna uppādetvā ākāsena attano vasanaṭṭhānameva gato. Bodhisatto cintesi – ‘‘ayaṃ tāpaso evaṃ bhāriko samāno simbalitūlaṃ viya ākāsena gato, mayāpi iminā viya jhānaṃ uppādetvā ākāsena carituṃ vaṭṭatī’’ti. So assamaṃ gantvā taṃ itthiṃ manussapathaṃ netvā ‘‘gaccha, tva’’nti uyyojetvā araññaṃ pavisitvā manuññe bhūmibhāge assamaṃ māpetvā isipabbajjaṃ pabbajitvā kasiṇaparikammaṃ katvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā brahmalokaparāyaṇo ahosi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने उक्कण्ठितभिक्खु सोतापत्तिफले पतिट्ठहि। ‘‘तदा अनित्थिगन्धकुमारो अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi. ‘‘Tadā anitthigandhakumāro ahameva ahosi’’nti.
चूळपलोभनजातकवण्णना ततिया।
Cūḷapalobhanajātakavaṇṇanā tatiyā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २६३. चूळपलोभनजातकं • 263. Cūḷapalobhanajātakaṃ
