| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਮਜ੍ਝਿਮਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
੧੦. ਚੂਲ਼ਪੁਣ੍ਣਮਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
10. Cūḷapuṇṇamasuttavaṇṇanā
੯੧. ਤੁਣ੍ਹੀਭੂਤਂ ਤੁਣ੍ਹੀਭੂਤਨ੍ਤਿ ਆਮੇਡਿਤવਚਨਂ ਬ੍ਯਾਪਨਿਚ੍ਛਾવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ – ‘‘ਯਂ ਯਂ ਦਿਸ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਅਨੁવਿਲੋਕੇਤ੍વਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਨੁਸਦ੍ਦੋਪਿ ਬ੍ਯਾਪਨਿਚ੍ਛਾਯਮੇવਾਤਿ ਅਨੁ ਅਨੁ વਿਲੋਕੇਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨੇવਾਹ – ‘‘ਤਤੋ ਤਤੋ વਿਲੋਕੇਤ੍વਾ’’ਤਿ। ਅਸਨ੍ਤੋ ਨੀਚੋ ਪੁਰਿਸੋਤਿ ਅਸਪ੍ਪੁਰਿਸੋਤਿ ਆਹ – ‘‘ਪਾਪਪੁਰਿਸੋ ਲਾਮਕਪੁਰਿਸੋ’’ਤਿ। ਸੋਤਿ ਅਸਪ੍ਪੁਰਿਸੋ। ਤਨ੍ਤਿ ਅਸਪ੍ਪੁਰਿਸਂ ਜਾਨਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ ਅਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮਾਨਂ ਯਾਥਾવਤੋ ਅਜਾਨਨਤੋ। ਪਾਪਧਮ੍ਮਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋਤਿ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਦਿਅਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠਿਤਾਦਿਲਾਮਕਧਮ੍ਮਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ। ਅਸਪ੍ਪੁਰਿਸੇ ਭਤ੍ਤਿ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਸਪ੍ਪੁਰਿਸਭਤ੍ਤਿ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਅਸਪ੍ਪੁਰਿਸਸੇવਨੋ’’ਤਿ। ਅਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮੋ ਅਸਪ੍ਪੁਰਿਸੋ ਉਤ੍ਤਰਪਦਲੋਪੇਨ, ਤੇਸਂ ਚਿਨ੍ਤਨਸੀਲੋਤਿ ਅਸਪ੍ਪੁਰਿਸਚਿਨ੍ਤੀ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਸਪ੍ਪੁਰਿਸਚਿਨ੍ਤਾਯ ਚਿਨ੍ਤਕੋ’’ਤਿ, ਦੁਚ੍ਚਿਨ੍ਤਿਤਚਿਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਸਪ੍ਪੁਰਿਸਮਨ੍ਤਨਨ੍ਤਿ ਅਸਾਧੁਜਨવਿਚਾਰਂ ਅਸਪ੍ਪੁਰਿਸવੀਮਂਸਂ। ਅਸਪ੍ਪੁਰਿਸવਾਚਨ੍ਤਿ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ ਦੁਬ੍ਭਾਸਿਤਂ। ਅਸਪ੍ਪੁਰਿਸਕਮ੍ਮਂ ਨਾਮ ਤਿવਿਧਮ੍ਪਿ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ। ਅਸਪ੍ਪੁਰਿਸਦਿਟ੍ਠਿ ਨਾਮ વਿਸੇਸਤੋ ਦਸવਤ੍ਥੁਕਾ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿ, ਤਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਅਸਪ੍ਪੁਰਿਸਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ, ਅਸਪ੍ਪੁਰਿਸਦਾਨਂ ਨਾਮ ਅਸਕ੍ਕਚ੍ਚਦਾਨਾਦਿ। ਸਬ੍ਬੋਪਾਯਮਤ੍ਥੋ ਪਾਲ਼ਿਤੋ ਏવ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ।
91.Tuṇhībhūtaṃtuṇhībhūtanti āmeḍitavacanaṃ byāpanicchāvasena vuttanti āha – ‘‘yaṃ yaṃ disa’’ntiādi. Anuviloketvāti ettha anusaddopi byāpanicchāyamevāti anu anu viloketvāti attho. Tenevāha – ‘‘tato tato viloketvā’’ti. Asanto nīco purisoti asappurisoti āha – ‘‘pāpapuriso lāmakapuriso’’ti. Soti asappuriso. Tanti asappurisaṃ jānituṃ na sakkoti asappurisadhammānaṃ yāthāvato ajānanato. Pāpadhammasamannāgatoti kāyaduccaritādiasantuṭṭhitādilāmakadhammasamannāgato. Asappurise bhatti etassāti asappurisabhatti. Tenāha – ‘‘asappurisasevano’’ti. Asappurisadhammo asappuriso uttarapadalopena, tesaṃ cintanasīloti asappurisacintī. Tenāha ‘‘asappurisacintāya cintako’’ti, duccintitacintīti attho. Asappurisamantananti asādhujanavicāraṃ asappurisavīmaṃsaṃ. Asappurisavācanti catubbidhaṃ dubbhāsitaṃ. Asappurisakammaṃ nāma tividhampi kāyaduccaritaṃ. Asappurisadiṭṭhi nāma visesato dasavatthukā micchādiṭṭhi, tāya samannāgato asappurisadiṭṭhiyā samannāgato, asappurisadānaṃ nāma asakkaccadānādi. Sabbopāyamattho pāḷito eva viññāyati.
‘‘ਪਾਣਂ ਹਨਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿਆਦਿਕਾ ਚੇਤਨਾ ਕਾਮਂ ਪਰਬ੍ਯਾਬਾਧਾਯਪਿ ਹੋਤਿਯੇવ, ਯਥਾ ਪਨ ਸਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਬਲવਤਰਦੁਕ੍ਖਤ੍ਥਾਯ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਨ ਪਰਸ੍ਸਾਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ, ‘‘ਅਤ੍ਤਨੋ ਦੁਕ੍ਖਤ੍ਥਾਯ ਚਿਨ੍ਤੇਤਿ’’ਇਚ੍ਚੇવ વੁਤ੍ਤੋ। ਯਥਾ ਅਸੁਕੋ ਅਸੁਕਨ੍ਤਿਆਦੀਹਿ ਪਾਪਕੋ ਪਾਪવਿਪਾਕੇਕਦੇਸਂ ਬਲવਂ ਗਰੁਤਰਂ વਾ ਪਚ੍ਚਨੁਭੋਨ੍ਤੋਪਿ ਯਥਾ ਪਰੋ ਪਚ੍ਚਨੁਭੋਤਿ, ਨ ਤਥਾ ਸਯਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪਰਬ੍ਯਾਬਾਧਾਯਾ’’ਤਿ। ਗਹੇਤ੍વਾਤਿ ਪਾਪਕਿਰਿਯਾਯ ਸਹਾਯਭਾવੇਨ ਗਹੇਤ੍વਾ।
‘‘Pāṇaṃ hanissāmī’’tiādikā cetanā kāmaṃ parabyābādhāyapi hotiyeva, yathā pana sā attano balavataradukkhatthāya hoti, tathā na parassāti imamatthaṃ dassetuṃ, ‘‘attano dukkhatthāya cinteti’’icceva vutto. Yathā asuko asukantiādīhi pāpako pāpavipākekadesaṃ balavaṃ garutaraṃ vā paccanubhontopi yathā paro paccanubhoti, na tathā sayanti dasseti. Tenāha ‘‘parabyābādhāyā’’ti. Gahetvāti pāpakiriyāya sahāyabhāvena gahetvā.
ਅਸਕ੍ਕਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਅਨਾਦਰਂ ਕਤ੍વਾ। ਦੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਸਕ੍ਕਰਣਂ ਅਪ੍ਪਸਨ੍ਨਾਕਾਰੋ, ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਅਸਕ੍ਕਰਣਂ ਅਗਰੁਕਰਣਨ੍ਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ, ‘‘ਦੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਂ ਨ ਸਕ੍ਕਰੋਤਿ ਨਾਮਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਅਚਿਤ੍ਤੀਕਤ੍વਾਤਿ ਨ ਚਿਤ੍ਤੇ ਕਤ੍વਾ, ਨ ਪੂਜੇਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪੂਜੇਨ੍ਤੋ ਹਿ ਪੂਜੇਤਬ੍ਬવਤ੍ਥੁਂ ਚਿਤ੍ਤੇ ਠਪੇਤਿ, ਤਤੋ ਨ ਬਹਿ ਕਰੋਤਿ। ਚਿਤ੍ਤਂ વਾ ਅਚ੍ਛਰਿਯਂ ਕਤ੍વਾ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿ ਚਿਤ੍ਤੀਕਰਣਂ, ਸਮ੍ਭਾવਨਕਿਰਿਯਾ। ਤਪ੍ਪਟਿਕ੍ਖੇਪਤੋ ਅਚਿਤ੍ਤੀਕਰਣਂ, ਅਸਮ੍ਭਾવਨਕਿਰਿਯਾ। ਅਪવਿਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਉਚ੍ਛਿਟ੍ਠਾਦਿਛਡ੍ਡਨੀਯਧਮ੍ਮਂ વਿਯ ਅવਖਿਤ੍ਤਕਂ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਛਡ੍ਡੇਤੁਕਾਮੋ વਿਯਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਰੋਗਂ ਪਕ੍ਖਿਪਨ੍ਤੋ વਿਯਾਤਿ ਰੋਗਿਕਸਰੀਰਂ ਓਦਨਾਦੀਹਿ ਪਮਜ੍ਜਿਤ੍વਾ વਮ੍ਮਿਕੇ ਰੋਗਂ ਪਕ੍ਖਿਪਨ੍ਤੋ વਿਯ। ਅਦ੍ਧਾ ਇਮਸ੍ਸ ਦਾਨਸ੍ਸ ਫਲਂ ਮਮੇવ ਆਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਏવਂ ਯਸ੍ਸ ਤਥਾ ਦਿਟ੍ਠਿ ਅਤ੍ਥਿ, ਸੋ ਆਗਮਨਦਿਟ੍ਠਿਕੋ, ਅਯਂ ਪਨ ਨ ਤਾਦਿਸੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਨਾਗਮਨਦਿਟ੍ਠਿਕੋ’’ਤਿ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਨੋ ਫਲਪਾਟਿਕਙ੍ਖੀ ਹੁਤ੍વਾ ਦੇਤੀ’’ਤਿ।
Asakkaccanti anādaraṃ katvā. Deyyadhammassa asakkaraṇaṃ appasannākāro, puggalassa asakkaraṇaṃ agarukaraṇanti imamatthaṃ dassento, ‘‘deyyadhammaṃ na sakkaroti nāmā’’tiādimāha. Acittīkatvāti na citte katvā, na pūjetvāti attho. Pūjento hi pūjetabbavatthuṃ citte ṭhapeti, tato na bahi karoti. Cittaṃ vā acchariyaṃ katvā paṭipatti cittīkaraṇaṃ, sambhāvanakiriyā. Tappaṭikkhepato acittīkaraṇaṃ, asambhāvanakiriyā. Apaviddhanti ucchiṭṭhādichaḍḍanīyadhammaṃ viya avakhittakaṃ. Tenāha – ‘‘chaḍḍetukāmo viyā’’tiādi. Rogaṃ pakkhipantoviyāti rogikasarīraṃ odanādīhi pamajjitvā vammike rogaṃ pakkhipanto viya. Addhā imassa dānassa phalaṃ mameva āgacchatīti evaṃ yassa tathā diṭṭhi atthi, so āgamanadiṭṭhiko, ayaṃ pana na tādisoti āha ‘‘anāgamanadiṭṭhiko’’ti. Tenāha – ‘‘no phalapāṭikaṅkhī hutvā detī’’ti.
ਕਾਮਞ੍ਚਾਯਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪੁਗ੍ਗਲੋ ਅਸਦ੍ਧਮ੍ਮਾਦੀਹਿ ਪਾਪਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ, ਤੇਹਿ ਪਨ ਸਬ੍ਬੇਹਿਪਿ ਮਿਚ੍ਛਾਦਸ੍ਸਨਂ ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ, ‘‘ਤਾਯ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਨਿਰਯੇ ਉਪਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। વੁਤ੍ਤਪਟਿਪਕ੍ਖਨਯੇਨਾਤਿ ਕਣ੍ਹਪਕ੍ਖੇ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ વਿਪਰਿਯਾਯੇਨ ਸੁਕ੍ਕਪਕ੍ਖੇ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ‘‘ਸਦੇવਕਂ ਲੋਕ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਪਾਰਾ॰ ੧) ਦੇવਸਦ੍ਦੋ ਛਕਾਮਾવਚਰਦੇવੇਸੁ, ਏવਮਿਧਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਛਕਾਮਾવਚਰਦੇવਾ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨਂ વਿਸੁਂ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਕਾਮਾવਚਰਦੇવਗ੍ਗਹਣਨ੍ਤਿ ਚੇ? ਇਧ ਦਾਨਫਲਸ੍ਸ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ ਕਾਮਾવਚਰਦੇવਗ੍ਗਹਣਂ , ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਛਕਾਮਾવਚਰਗ੍ਗਹਣਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ ਦੇવਮਹਤ੍ਤਤਾਦਿવਚਨਤੋ। ਤਿਣ੍ਣਂ ਕੁਲਾਨਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤੀਤਿ ਖਤ੍ਤਿਯਮਹਤ੍ਤਾਦੀਨਂ ਤਿਣ੍ਣਂ ਕੁਲਾਨਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਨ ਕੇવਲਂ ਕੁਲਸਮ੍ਪਦਾ ਏવ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ, ਅਥ ਖੋ ਤਤ੍ਥ ਆਯੁવਣ੍ਣਯਸਭੋਗਇਸ੍ਸਰਿਯਾਦਿਸਮ੍ਪਦਾਪਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ ਉਲ਼ਾਰਸ੍ਸ ਦਾਨਮਯਪੁਞ੍ਞਸ੍ਸ વਸੇਨ ਤੇਸਮ੍ਪਿ ਸਮਿਜ੍ਝਨਤੋ। ਸੁਦ੍ਧવਟ੍ਟવਸੇਨੇવ ਕਥਿਤਂ ਸੁਕ੍ਕਪਕ੍ਖੇਪਿ ਸਬ੍ਬਸੋ વਿવਟ੍ਟਸ੍ਸ ਅਨਾਮਟ੍ਠਤ੍ਤਾ। ਸਦ੍ਧਾਦਯੋ ਹਿ ਲੋਕਿਯਕੁਸਲਸਮ੍ਭਾਰਾ ਏવੇਤ੍ਥ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾਤਿ। ਸੇਸਂ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਮੇવ।
Kāmañcāyaṃ yathāvuttapuggalo asaddhammādīhi pāpadhammehi samannāgato, tehi pana sabbehipi micchādassanaṃ mahāsāvajjanti dassetuṃ, ‘‘tāya micchādiṭṭhiyā niraye upapajjatī’’ti vuttaṃ. Vuttapaṭipakkhanayenāti kaṇhapakkhe vuttassa atthassa vipariyāyena sukkapakkhe attho veditabbo. ‘‘Sadevakaṃ loka’’ntiādīsu (pārā. 1) devasaddo chakāmāvacaradevesu, evamidhāti āha ‘‘chakāmāvacaradevā’’ti. Tattha brahmānaṃ visuṃ gahitattā kāmāvacaradevaggahaṇanti ce? Idha dānaphalassa adhippetattā kāmāvacaradevaggahaṇaṃ , tatthāpi chakāmāvacaraggahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ devamahattatādivacanato. Tiṇṇaṃ kulānaṃ sampattīti khattiyamahattādīnaṃ tiṇṇaṃ kulānaṃ sampatti, na kevalaṃ kulasampadā eva adhippetā, atha kho tattha āyuvaṇṇayasabhogaissariyādisampadāpi adhippetāti daṭṭhabbaṃ uḷārassa dānamayapuññassa vasena tesampi samijjhanato. Suddhavaṭṭavaseneva kathitaṃ sukkapakkhepi sabbaso vivaṭṭassa anāmaṭṭhattā. Saddhādayo hi lokiyakusalasambhārā evettha adhippetāti. Sesaṃ suviññeyyameva.
ਚੂਲ਼ਪੁਣ੍ਣਮਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾਯ ਲੀਨਤ੍ਥਪ੍ਪਕਾਸਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।
Cūḷapuṇṇamasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ ਚ ਦੇવਦਹવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ।
Niṭṭhitā ca devadahavaggavaṇṇanā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਮਜ੍ਝਿਮਨਿਕਾਯ • Majjhimanikāya / ੧੦. ਚੂਲ਼ਪੁਣ੍ਣਮਸੁਤ੍ਤਂ • 10. Cūḷapuṇṇamasuttaṃ
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਮਜ੍ਝਿਮਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ੧੦. ਚੂਲ਼ਪੁਣ੍ਣਮਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 10. Cūḷapuṇṇamasuttavaṇṇanā
