| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पेतवत्थु-अट्ठकथा • Petavatthu-aṭṭhakathā |
८. चूळसेट्ठिपेतवत्थुवण्णना
8. Cūḷaseṭṭhipetavatthuvaṇṇanā
नग्गो किसो पब्बजितोसि, भन्तेति इदं सत्थरि वेळुवने विहरन्ते चूळसेट्ठिपेतं आरब्भ वुत्तं। बाराणसियं किर एको गहपति अस्सद्धो अप्पसन्नो मच्छरी कदरियो पुञ्ञकिरियाय अनादरो चूळसेट्ठि नाम अहोसि। सो कालं कत्वा पेतेसु निब्बत्ति, तस्स कायो अपगतमंसलोहितो अट्ठिन्हारुचम्ममत्तो मुण्डो अपेतवत्थो अहोसि। धीता पनस्स अनुला अन्धकविन्दे सामिकस्स गेहे वसन्ती पितरं उद्दिस्स ब्राह्मणे भोजेतुकामा तण्डुलादीनि दानूपकरणानि सज्जेसि। तं ञत्वा पेतो आसाय आकासेन तत्थ गच्छन्तो राजगहं सम्पापुणि। तेन च समयेन राजा अजातसत्तु देवदत्तेन उय्योजितो पितरं जीविता वोरोपेत्वा तेन विप्पटिसारेन दुस्सुपिनेन च निद्दं अनुपगच्छन्तो उपरिपासादवरगतो चङ्कमन्तो तं पेतं आकासेन गच्छन्तं दिस्वा इमाय गाथाय पुच्छि –
Naggo kiso pabbajitosi, bhanteti idaṃ satthari veḷuvane viharante cūḷaseṭṭhipetaṃ ārabbha vuttaṃ. Bārāṇasiyaṃ kira eko gahapati assaddho appasanno maccharī kadariyo puññakiriyāya anādaro cūḷaseṭṭhi nāma ahosi. So kālaṃ katvā petesu nibbatti, tassa kāyo apagatamaṃsalohito aṭṭhinhārucammamatto muṇḍo apetavattho ahosi. Dhītā panassa anulā andhakavinde sāmikassa gehe vasantī pitaraṃ uddissa brāhmaṇe bhojetukāmā taṇḍulādīni dānūpakaraṇāni sajjesi. Taṃ ñatvā peto āsāya ākāsena tattha gacchanto rājagahaṃ sampāpuṇi. Tena ca samayena rājā ajātasattu devadattena uyyojito pitaraṃ jīvitā voropetvā tena vippaṭisārena dussupinena ca niddaṃ anupagacchanto uparipāsādavaragato caṅkamanto taṃ petaṃ ākāsena gacchantaṃ disvā imāya gāthāya pucchi –
२४६.
246.
‘‘नग्गो किसो पब्बजितोसि भन्ते, रत्तिं कुहिं गच्छसि किस्सहेतु।
‘‘Naggo kiso pabbajitosi bhante, rattiṃ kuhiṃ gacchasi kissahetu;
आचिक्ख मे तं अपि सक्कुणेमु, सब्बेन वित्तं पटिपादये तुव’’न्ति॥
Ācikkha me taṃ api sakkuṇemu, sabbena vittaṃ paṭipādaye tuva’’nti.
तत्थ पब्बजितोति समणो। राजा किर तं नग्गत्ता मुण्डत्ता च ‘‘नग्गो समणो अय’’न्ति सञ्ञाय ‘‘नग्गो किसो पब्बजितोसी’’तिआदिमाह। किस्सहेतूति किन्निमित्तं। सब्बेन वित्तं पटिपादये तुवन्ति वित्तिया उपकरणभूतं वित्तं सब्बेन भोगेन तुय्हं अज्झासयानुरूपं, सब्बेन वा उस्साहेन पटिपादेय्यं सम्पादेय्यं। तथा कातुं मयं अप्पेव नाम सक्कुणेय्याम, तस्मा आचिक्ख मे तं, एतं तव आगमनकारणं मय्हं कथेहीति अत्थो।
Tattha pabbajitoti samaṇo. Rājā kira taṃ naggattā muṇḍattā ca ‘‘naggo samaṇo aya’’nti saññāya ‘‘naggo kiso pabbajitosī’’tiādimāha. Kissahetūti kinnimittaṃ. Sabbena vittaṃ paṭipādaye tuvanti vittiyā upakaraṇabhūtaṃ vittaṃ sabbena bhogena tuyhaṃ ajjhāsayānurūpaṃ, sabbena vā ussāhena paṭipādeyyaṃ sampādeyyaṃ. Tathā kātuṃ mayaṃ appeva nāma sakkuṇeyyāma, tasmā ācikkha me taṃ, etaṃ tava āgamanakāraṇaṃ mayhaṃ kathehīti attho.
एवं रञ्ञा पुट्ठो पेतो अत्तनो पवत्तिं कथेन्तो तिस्सो गाथा अभासि –
Evaṃ raññā puṭṭho peto attano pavattiṃ kathento tisso gāthā abhāsi –
२४७.
247.
‘‘बाराणसी नगरं दूरघुट्ठं, तत्थाहं गहपति अड्ढको अहु दीनो।
‘‘Bārāṇasī nagaraṃ dūraghuṭṭhaṃ, tatthāhaṃ gahapati aḍḍhako ahu dīno;
अदाता गेधितमनो आमिसस्मिं, दुस्सील्येन यमविसयम्हि पत्तो॥
Adātā gedhitamano āmisasmiṃ, dussīlyena yamavisayamhi patto.
२४८.
248.
‘‘सो सूचिकाय किलमितो तेहि,
‘‘So sūcikāya kilamito tehi,
तेनेव ञातीसु यामि आमिसकिञ्चिक्खहेतु।
Teneva ñātīsu yāmi āmisakiñcikkhahetu;
अदानसीला न च सद्दहन्ति,
Adānasīlā na ca saddahanti,
‘दानफलं होति परम्हि लोके’॥
‘Dānaphalaṃ hoti paramhi loke’.
२४९.
249.
‘‘धीता च मय्हं लपते अभिक्खणं, दस्सामि दानं पितूनं पितामहानं।
‘‘Dhītā ca mayhaṃ lapate abhikkhaṇaṃ, dassāmi dānaṃ pitūnaṃ pitāmahānaṃ;
तमुपक्खटं परिविसयन्ति ब्राह्मणा, यामि अहं अन्धकविन्दं भुत्तु’’न्ति॥
Tamupakkhaṭaṃ parivisayanti brāhmaṇā, yāmi ahaṃ andhakavindaṃ bhuttu’’nti.
२४७. तत्थ दूरघुट्ठन्ति दूरतो एव गुणकित्तनवसेन घोसितं, सब्बत्थ विस्सुतं पाकटन्ति अत्थो। अड्ढकोति अड्ढो महाविभवो। दीनोति निहीनचित्तो अदानज्झासयो। तेनाह ‘‘अदाता’’ति। गेधितमनो आमिसस्मिन्ति कामामिसे लग्गचित्तो गेधं आपन्नो। दुस्सील्येन यमविसयम्हि पत्तोति अत्तना कतेन दुस्सीलकम्मुना यमविसयं पेतलोकं पत्तो अम्हि।
247. Tattha dūraghuṭṭhanti dūrato eva guṇakittanavasena ghositaṃ, sabbattha vissutaṃ pākaṭanti attho. Aḍḍhakoti aḍḍho mahāvibhavo. Dīnoti nihīnacitto adānajjhāsayo. Tenāha ‘‘adātā’’ti. Gedhitamano āmisasminti kāmāmise laggacitto gedhaṃ āpanno. Dussīlyena yamavisayamhi pattoti attanā katena dussīlakammunā yamavisayaṃ petalokaṃ patto amhi.
२४८. सो सूचिकाय किलमितोति सो अहं विज्झनट्ठेन सूचिसदिसताय ‘‘सूचिका’’ति लद्धनामाय जिघच्छाय किलमितो निरन्तरं विज्झमानो। ‘‘किलमथो’’ति इच्चेव वा पाठो। तेहीति ‘‘दीनो’’तिआदिना वुत्तेहि पापकम्मेहि कारणभूतेहि। तस्स हि पेतस्स तानि पापकम्मानि अनुस्सरन्तस्स अतिविय दोमनस्सं उप्पज्जि, तस्मा एवमाह। तेनेवाति तेनेव जिघच्छादुक्खेन। ञातीसु यामीति ञातीनं समीपं यामि गच्छामि। आमिसकिञ्चिक्खहेतूति आमिसस्स किञ्चिक्खनिमित्तं, किञ्चि आमिसं पत्थेन्तोति अत्थो। अदानसीला न च सद्दहन्ति, ‘दानफलं होति परम्हि लोके’ति यथा अहं, तथा एवं अञ्ञेपि मनुस्सा अदानसीला ‘‘दानस्स फलं एकंसेन परलोके होती’’ति न च सद्दहन्ति। यतो अहं विय तेपि पेता हुत्वा महादुक्खं पच्चनुभवन्तीति अधिप्पायो।
248.So sūcikāya kilamitoti so ahaṃ vijjhanaṭṭhena sūcisadisatāya ‘‘sūcikā’’ti laddhanāmāya jighacchāya kilamito nirantaraṃ vijjhamāno. ‘‘Kilamatho’’ti icceva vā pāṭho. Tehīti ‘‘dīno’’tiādinā vuttehi pāpakammehi kāraṇabhūtehi. Tassa hi petassa tāni pāpakammāni anussarantassa ativiya domanassaṃ uppajji, tasmā evamāha. Tenevāti teneva jighacchādukkhena. Ñātīsu yāmīti ñātīnaṃ samīpaṃ yāmi gacchāmi. Āmisakiñcikkhahetūti āmisassa kiñcikkhanimittaṃ, kiñci āmisaṃ patthentoti attho. Adānasīlā na ca saddahanti, ‘dānaphalaṃ hoti paramhi loke’ti yathā ahaṃ, tathā evaṃ aññepi manussā adānasīlā ‘‘dānassa phalaṃ ekaṃsena paraloke hotī’’ti na ca saddahanti. Yato ahaṃ viya tepi petā hutvā mahādukkhaṃ paccanubhavantīti adhippāyo.
२४९. लपतेति कथेति। अभिक्खणन्ति अभिण्हं बहुसो। किन्ति लपतीति आह ‘‘दस्सामि दानं पितूनं पितामहान’’न्ति। तत्थ पितूनन्ति मातापितूनं, चूळपितुमहापितूनं वा। पितामहानन्ति अय्यकपय्यकानं। उपक्खटन्ति सज्जितं। परिविसयन्तीति भोजयन्ति। अन्धकविन्दन्ति एवंनामकं नगरं। भुत्तुन्ति भुञ्जितुं। ततो परा सङ्गीतिकारकेहि वुत्ता –
249.Lapateti katheti. Abhikkhaṇanti abhiṇhaṃ bahuso. Kinti lapatīti āha ‘‘dassāmi dānaṃ pitūnaṃ pitāmahāna’’nti. Tattha pitūnanti mātāpitūnaṃ, cūḷapitumahāpitūnaṃ vā. Pitāmahānanti ayyakapayyakānaṃ. Upakkhaṭanti sajjitaṃ. Parivisayantīti bhojayanti. Andhakavindanti evaṃnāmakaṃ nagaraṃ. Bhuttunti bhuñjituṃ. Tato parā saṅgītikārakehi vuttā –
२५०.
250.
‘‘तमवोच राजा ‘अनुभवियान तम्पि,
‘‘Tamavoca rājā ‘anubhaviyāna tampi,
एय्यासि खिप्पं अहमपि कस्सं पूजं।
Eyyāsi khippaṃ ahamapi kassaṃ pūjaṃ;
आचिक्ख मे तं यदि अत्थि हेतु,
Ācikkha me taṃ yadi atthi hetu,
सद्धायितं हेतुवचो सुणोम’॥
Saddhāyitaṃ hetuvaco suṇoma’.
२५१.
251.
‘‘तथाति वत्वा अगमासि तत्थ, भुञ्जिंसु भत्तं न च दक्खिणारहा।
‘‘Tathāti vatvā agamāsi tattha, bhuñjiṃsu bhattaṃ na ca dakkhiṇārahā;
पच्चागमि राजगहं पुनापरं, पातुरहोसि पुरतो जनाधिपस्स॥
Paccāgami rājagahaṃ punāparaṃ, pāturahosi purato janādhipassa.
२५२.
252.
‘‘दिस्वान पेतं पुनदेव आगतं, राजा अवोच ‘अहमपि किं ददामि।
‘‘Disvāna petaṃ punadeva āgataṃ, rājā avoca ‘ahamapi kiṃ dadāmi;
आचिक्ख मे तं यदि अत्थि हेतु, येन तुवं चिरतरं पीणितो सिया’॥
Ācikkha me taṃ yadi atthi hetu, yena tuvaṃ cirataraṃ pīṇito siyā’.
२५३.
253.
‘‘बुद्धञ्च सङ्घं परिविसियान राज, अन्नेन पानेन च चीवरेन।
‘‘Buddhañca saṅghaṃ parivisiyāna rāja, annena pānena ca cīvarena;
तं दक्खिणं आदिस मे हिताय, एवं अहं चिरतरं पीणितो सिया॥
Taṃ dakkhiṇaṃ ādisa me hitāya, evaṃ ahaṃ cirataraṃ pīṇito siyā.
२५४.
254.
‘‘ततो च राजा निपतित्वा तावदे, दानं सहत्था अतुलं ददित्वा सङ्घे।
‘‘Tato ca rājā nipatitvā tāvade, dānaṃ sahatthā atulaṃ daditvā saṅghe;
आरोचेसि पकतं तथागतस्स, तस्स च पेतस्स दक्खिणं आदिसित्थ॥
Ārocesi pakataṃ tathāgatassa, tassa ca petassa dakkhiṇaṃ ādisittha.
२५५.
255.
‘‘सो पूजितो अतिविय सोभमानो, पातुरहोसि पुरतो जनाधिपस्स।
‘‘So pūjito ativiya sobhamāno, pāturahosi purato janādhipassa;
यक्खोहमस्मि परमिद्धिपत्तो, न मय्हमत्थि समा सदिसा मानुसा॥
Yakkhohamasmi paramiddhipatto, na mayhamatthi samā sadisā mānusā.
२५६.
256.
‘‘पस्सानुभावं अपरिमितं ममयिदं, तयानुदिट्ठं अतुलं दत्वा सङ्घे।
‘‘Passānubhāvaṃ aparimitaṃ mamayidaṃ, tayānudiṭṭhaṃ atulaṃ datvā saṅghe;
सन्तप्पितो सततं सदा बहूहि, यामि अहं सुखितो मनुस्सदेवा’’ति॥
Santappito satataṃ sadā bahūhi, yāmi ahaṃ sukhito manussadevā’’ti.
२५०. तत्थ तमवोच राजाति तं पेतं तथा वत्वा ठितं राजा अजातसत्तु अवोच। अनुभवियान तम्पीति तं तव धीतुया उपक्खटं दानम्पि अनुभवित्वा। एय्यासीति आगच्छेय्यासि। कस्सन्ति करिस्सामि। आचिक्ख मे तं यदि अत्थि हेतूति सचे किञ्चि कारणं अत्थि, तं कारणं मय्हं आचिक्ख कथेहि। सद्धायितन्ति सद्धायितब्बं। हेतुवचोति हेतुयुत्तवचनं, ‘‘अमुकस्मिं ठाने असुकेन पकारेन दाने कते मय्हं उपकप्पती’’ति सकारणं वचनं वदाति अत्थो।
250. Tattha tamavoca rājāti taṃ petaṃ tathā vatvā ṭhitaṃ rājā ajātasattu avoca. Anubhaviyāna tampīti taṃ tava dhītuyā upakkhaṭaṃ dānampi anubhavitvā. Eyyāsīti āgaccheyyāsi. Kassanti karissāmi. Ācikkhame taṃ yadi atthi hetūti sace kiñci kāraṇaṃ atthi, taṃ kāraṇaṃ mayhaṃ ācikkha kathehi. Saddhāyitanti saddhāyitabbaṃ. Hetuvacoti hetuyuttavacanaṃ, ‘‘amukasmiṃ ṭhāne asukena pakārena dāne kate mayhaṃ upakappatī’’ti sakāraṇaṃ vacanaṃ vadāti attho.
२५१. तथाति वत्वाति साधूति वत्वा। तत्थाति तस्मिं अन्धकविन्दे परिवेसनट्ठाने। भुञ्जिंसु भत्तं न च दक्खिणारहाति भत्तं भुञ्जिंसु दुस्सीलब्राह्मणा, न च पन दक्खिणारहा सीलवन्तो भुञ्जिंसूति अत्थो। पुनापरन्ति पुन अपरं वारं राजगहं पच्चागमि।
251.Tathāti vatvāti sādhūti vatvā. Tatthāti tasmiṃ andhakavinde parivesanaṭṭhāne. Bhuñjiṃsu bhattaṃ na ca dakkhiṇārahāti bhattaṃ bhuñjiṃsu dussīlabrāhmaṇā, na ca pana dakkhiṇārahā sīlavanto bhuñjiṃsūti attho. Punāparanti puna aparaṃ vāraṃ rājagahaṃ paccāgami.
२५२. किं ददामीति ‘‘कीदिसं ते दानं दस्सामी’’ति राजा पेतं पुच्छि। येन तुवन्ति येन कारणेन त्वं। चिरतरन्ति चिरकालं। पीणितोति तित्तो सिया, तं कथेहीति अत्थो।
252.Kiṃ dadāmīti ‘‘kīdisaṃ te dānaṃ dassāmī’’ti rājā petaṃ pucchi. Yena tuvanti yena kāraṇena tvaṃ. Cirataranti cirakālaṃ. Pīṇitoti titto siyā, taṃ kathehīti attho.
२५३. परिविसियानाति भोजेत्वा। राजाति अजातसत्तुं आलपति। मे हितायाति मय्हं हितत्थाय पेतत्तभावतो परिमुत्तिया।
253.Parivisiyānāti bhojetvā. Rājāti ajātasattuṃ ālapati. Me hitāyāti mayhaṃ hitatthāya petattabhāvato parimuttiyā.
२५४. ततोति तस्मा तेन वचनेन, ततो वा पासादतो। निपतित्वाति निक्खमित्वा। तावदेति तदा एव अरुणुग्गमनवेलाय। यम्हि पेतो पच्चागन्त्वा रञ्ञो अत्तानं दस्सेसि, तस्मिं पुरेभत्ते एव दानं अदासि । सहत्थाति सहत्थेन। अतुलन्ति अप्पमाणं उळारं पणीतं। दत्वा सङ्घेति सङ्घस्स दत्वा। आरोचेसि पकतं तथागतस्साति ‘‘इदं, भन्ते, दानं अञ्ञतरं पेतं सन्धाय पकत’’न्ति तं पवत्तिं भगवतो आरोचेसि। आरोचेत्वा च यथा तं दानं तस्स उपकप्पति, एवं तस्स च पेतस्स दक्खिणं आदिसित्थ आदिसि।
254.Tatoti tasmā tena vacanena, tato vā pāsādato. Nipatitvāti nikkhamitvā. Tāvadeti tadā eva aruṇuggamanavelāya. Yamhi peto paccāgantvā rañño attānaṃ dassesi, tasmiṃ purebhatte eva dānaṃ adāsi . Sahatthāti sahatthena. Atulanti appamāṇaṃ uḷāraṃ paṇītaṃ. Datvā saṅgheti saṅghassa datvā. Ārocesi pakataṃ tathāgatassāti ‘‘idaṃ, bhante, dānaṃ aññataraṃ petaṃ sandhāya pakata’’nti taṃ pavattiṃ bhagavato ārocesi. Ārocetvā ca yathā taṃ dānaṃ tassa upakappati, evaṃ tassa ca petassa dakkhiṇaṃ ādisittha ādisi.
२५५. सोति सो पेतो। पूजितोति दक्खिणाय दिय्यमानाय पूजितो। अतिविय सोभमानोति दिब्बानुभावेन अतिविय विरोचमानो। पातुरहोसीति पातुभवि, रञ्ञो पुरतो अत्तानं दस्सेसि। यक्खोहमस्मीति पेतत्तभावतो मुत्तो यक्खो अहं जातो देवभावं पत्तोस्मि। न मय्हमत्थि समा सदिसा मानुसाति मय्हं आनुभावसम्पत्तिया समा वा भोगसम्पत्तिया सदिसा वा मनुस्सा न सन्ति।
255.Soti so peto. Pūjitoti dakkhiṇāya diyyamānāya pūjito. Ativiya sobhamānoti dibbānubhāvena ativiya virocamāno. Pāturahosīti pātubhavi, rañño purato attānaṃ dassesi. Yakkhohamasmīti petattabhāvato mutto yakkho ahaṃ jāto devabhāvaṃ pattosmi. Na mayhamatthi samā sadisā mānusāti mayhaṃ ānubhāvasampattiyā samā vā bhogasampattiyā sadisā vā manussā na santi.
२५६. पस्सानुभावं अपरिमितं ममयिदन्ति ‘‘मम इदं अपरिमाणं दिब्बानुभावं पस्सा’’ति अत्तनो सम्पत्तिं पच्चक्खतो रञ्ञो दस्सेन्तो वदति। तयानुदिट्ठं अतुलं दत्वा सङ्घेति अरियसङ्घस्स अतुलं उळारं दानं दत्वा मय्हं अनुकम्पाय तया अनुदिट्ठं। सन्तप्पितो सततं सदा बहूहीति अन्नपानवत्थादीहि बहूहि देय्यधम्मेहि अरियसङ्घं सन्तप्पेन्तेन तया सदा सब्बकालं यावजीवं तत्थापि सततं निरन्तरं अहं सन्तप्पितो पीणितो। यामि अहं सुखितो मनुस्सदेवाति ‘‘तस्मा अहं इदानि सुखितो मनुस्सदेव महाराज यथिच्छितट्ठानं यामी’’ति राजानं आपुच्छि।
256.Passānubhāvaṃaparimitaṃ mamayidanti ‘‘mama idaṃ aparimāṇaṃ dibbānubhāvaṃ passā’’ti attano sampattiṃ paccakkhato rañño dassento vadati. Tayānudiṭṭhaṃ atulaṃ datvā saṅgheti ariyasaṅghassa atulaṃ uḷāraṃ dānaṃ datvā mayhaṃ anukampāya tayā anudiṭṭhaṃ. Santappito satataṃ sadā bahūhīti annapānavatthādīhi bahūhi deyyadhammehi ariyasaṅghaṃ santappentena tayā sadā sabbakālaṃ yāvajīvaṃ tatthāpi satataṃ nirantaraṃ ahaṃ santappito pīṇito. Yāmi ahaṃ sukhito manussadevāti ‘‘tasmā ahaṃ idāni sukhito manussadeva mahārāja yathicchitaṭṭhānaṃ yāmī’’ti rājānaṃ āpucchi.
एवं पेते आपुच्छित्वा गते राजा अजातसत्तु तमत्थं भिक्खूनं आरोचेसि, भिक्खू भगवतो सन्तिकं उपसङ्कमित्वा आरोचेसुं। भगवा तमत्थं अट्ठुप्पत्तिं कत्वा सम्पत्तपरिसाय धम्मं देसेसि। तं सुत्वा महाजनो मच्छेरमलं पहाय दानादिपुञ्ञाभिरतो अहोसीति।
Evaṃ pete āpucchitvā gate rājā ajātasattu tamatthaṃ bhikkhūnaṃ ārocesi, bhikkhū bhagavato santikaṃ upasaṅkamitvā ārocesuṃ. Bhagavā tamatthaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā sampattaparisāya dhammaṃ desesi. Taṃ sutvā mahājano maccheramalaṃ pahāya dānādipuññābhirato ahosīti.
चूळासेट्ठिपेतवत्थुवण्णना निट्ठिता।
Cūḷāseṭṭhipetavatthuvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / पेतवत्थुपाळि • Petavatthupāḷi / ८. चूळसेट्ठिपेतवत्थु • 8. Cūḷaseṭṭhipetavatthu
