| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
ಮೂಲಪಣ್ಣಾಸ-ಟೀಕಾ
Mūlapaṇṇāsa-ṭīkā
(ದುತಿಯೋ ಭಾಗೋ)
(Dutiyo bhāgo)
೨. ಸೀಹನಾದವಗ್ಗೋ
2. Sīhanādavaggo
೧. ಚೂಳಸೀಹನಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
1. Cūḷasīhanādasuttavaṇṇanā
೧೩೯. ಸುತ್ತದೇಸನಾವತ್ಥುಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿ, ಸಾ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಕೋತಿ ವುತ್ತೋವಾಯಮತ್ಥೋ। ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಪಚ್ಚಯಾತಿ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರನಿಮಿತ್ತಂ, ಭಗವತೋ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚ ಉಪ್ಪನ್ನಲಾಭಸಕ್ಕಾರಹೇತು, ಅತ್ತನೋ ವಾ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರುಪ್ಪಾದನಹೇತು। ತಿತ್ಥಿಯಪರಿದೇವಿತೇತಿ ತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ‘‘ಕಿಂ ಭೋ ಸಮಣೋಯೇವ ಗೋತಮೋ ಸಮಣೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿಪ್ಪಲಪನಿಮಿತ್ತಂ। ‘‘ಮಹಾಲಾಭಸಕ್ಕಾರೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕತ್ಥಂ ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಚತುಪ್ಪಮಾಣಿಕೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಚತ್ತಾರಿ ಪಮಾಣಾನಿ ಚತುಪ್ಪಮಾಣಾನಿ, ಚತುಪ್ಪಮಾಣಾನಿ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಚತುಪ್ಪಮಾಣಿಕೋ। ಲೋಕೋಯೇವ ಸಙ್ಗಮ್ಮ ಸಮಾಗಮ್ಮ ವಸನಟ್ಠೇನ ಲೋಕಸನ್ನಿವಾಸೋ, ಸತ್ತಕಾಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಮಿನಾತಿ ಉಳಾರತಾದಿವಿಸೇಸಂ ಏತೇನಾತಿ ಪಮಾಣಂ (ಅ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೪.೬೫) ರೂಪಂ ರೂಪಕಾಯೋ ಪಮಾಣಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ರೂಪಪ್ಪಮಾಣೋ। ತತೋ ಏವ ರೂಪೇ ಪಸನ್ನೋತಿ ರೂಪಪ್ಪಸನ್ನೋ। ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ । ಘೋಸೋತಿ ಪವತ್ತಥುತಿಘೋಸೋ (ಅ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೪.೬೫)। ಲೂಖನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯಲೂಖತಾ। ಧಮ್ಮೋತಿ ಸೀಲಾದಯೋ ಗುಣಧಮ್ಮಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ।
139. Suttadesanāvatthusaṅkhātassa atthassa uppatti aṭṭhuppatti, sā tassa atthīti aṭṭhuppattikoti vuttovāyamattho. Lābhasakkārapaccayāti lābhasakkāranimittaṃ, bhagavato saṅghassa ca uppannalābhasakkārahetu, attano vā lābhasakkāruppādanahetu. Titthiyaparideviteti titthiyānaṃ ‘‘kiṃ bho samaṇoyeva gotamo samaṇo’’tiādinā vippalapanimittaṃ. ‘‘Mahālābhasakkāro uppajjī’’ti vatvā samantapāsādikatthaṃ tassa uppattikāraṇaṃ dassento ‘‘catuppamāṇiko hī’’tiādimāha. Cattāri pamāṇāni catuppamāṇāni, catuppamāṇāni etassa atthīti catuppamāṇiko. Lokoyeva saṅgamma samāgamma vasanaṭṭhena lokasannivāso, sattakāyoti attho. Pamināti uḷāratādivisesaṃ etenāti pamāṇaṃ (a. ni. ṭī. 2.4.65) rūpaṃ rūpakāyo pamāṇaṃ etassāti rūpappamāṇo. Tato eva rūpe pasannoti rūpappasanno. Sesapadesupi eseva nayo . Ghosoti pavattathutighoso (a. ni. ṭī. 2.4.65). Lūkhanti paccayalūkhatā. Dhammoti sīlādayo guṇadhammā adhippetā.
ತೇಸಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ। ಆರೋಹನ್ತಿ ಉಚ್ಚತಂ। ಸಾ ಚ ಖೋ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಪಮಾಣಯುತ್ತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಪರಿಣಾಹನ್ತಿ ನಾತಿಕಿಸನಾತಿಥೂಲತಾವಸೇನ ಮಿತಪರಿಣಾಹಂ। ಸಣ್ಠಾನನ್ತಿ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಾನಂ ಸುಸಣ್ಠಿತತಂ। ಪಾರಿಪೂರಿನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸರೀರಾವಯವಾನಂ ಪರಿಪುಣ್ಣತಂ ಅವೇಕಲ್ಲತಂ। ತತ್ಥ ಪಮಾಣಂ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ರೂಪೇ ರೂಪಸಮ್ಪತ್ತಿಯಂ ಪಮಾಣಭಾವಂ ಉಪಾದಾಯ। ಪಸಾದಂ ಜನೇತೀತಿ ಅಧಿಮೋಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ।
Tesaṃ puggalānaṃ. Ārohanti uccataṃ. Sā ca kho tasmiṃ tasmiṃ kāle pamāṇayuttā daṭṭhabbā. Pariṇāhanti nātikisanātithūlatāvasena mitapariṇāhaṃ. Saṇṭhānanti tesaṃ tesaṃ aṅgapaccaṅgānaṃ susaṇṭhitataṃ. Pāripūrinti sabbesaṃ sarīrāvayavānaṃ paripuṇṇataṃ avekallataṃ. Tattha pamāṇaṃ gahetvāti tasmiṃ rūpe rūpasampattiyaṃ pamāṇabhāvaṃ upādāya. Pasādaṃ janetīti adhimokkhaṃ uppādeti.
ಪರವಣ್ಣನಾಯಾತಿ ‘‘ಅಮುಕೋ ಏದಿಸೋ ಚ ಏದಿಸೋ ಚಾ’’ತಿ ಯಸಗುಣವಚನೇನ। ಪರಥೋಮನಾಯಾತಿ ಸಮ್ಮುಖಾವ ಪರಸ್ಸ ಸಿಲಾಘುಪ್ಪಾದನೇನ ಅಭಿತ್ಥವನೇನ। ಪರಪಸಂಸನಾಯಾತಿ ಪರಮ್ಮುಖಾ ಪರಸ್ಸ ಗುಣಸಂಕಿತ್ತನೇನ। ಪರವಣ್ಣಹಾರಿಕಾಯಾತಿ ಪರಮ್ಪರವಣ್ಣಹಾರಿಕಾಯ ಪರಮ್ಪರಾಯ ಪರಸ್ಸ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೂಪಸಂಹಾರೇನ। ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಥುತಿಘೋಸೇ।
Paravaṇṇanāyāti ‘‘amuko ediso ca ediso cā’’ti yasaguṇavacanena. Parathomanāyāti sammukhāva parassa silāghuppādanena abhitthavanena. Parapasaṃsanāyāti parammukhā parassa guṇasaṃkittanena. Paravaṇṇahārikāyāti paramparavaṇṇahārikāya paramparāya parassa kittisaddūpasaṃhārena. Tatthāti tasmiṃ thutighose.
ಚೀವರಲೂಖನ್ತಿ ಥೂಲಜಿಣ್ಣಬಹುತುನ್ನಕತಾದಿಂ ಚೀವರಸ್ಸ ಲೂಖಭಾವಂ। ಪತ್ತಲೂಖನ್ತಿ ಅನೇಕಗನ್ಥಿಕಾಹತಾದಿಂ ಪತ್ತಸ್ಸ ಲೂಖಭಾವಂ। ವಿವಿಧಂ ವಾ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕನ್ತಿ ಧುತಙ್ಗಸೇವನಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ನಾನಾವಿಧಂ ದುಕ್ಕರಚರಿಯಂ।
Cīvaralūkhanti thūlajiṇṇabahutunnakatādiṃ cīvarassa lūkhabhāvaṃ. Pattalūkhanti anekaganthikāhatādiṃ pattassa lūkhabhāvaṃ. Vividhaṃ vā dukkarakārikanti dhutaṅgasevanādivasena pavattaṃ nānāvidhaṃ dukkaracariyaṃ.
ಸೀಲಂ ವಾ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾತಿ ಸೀಲಪಾರಿಪೂರಿವಸೇನ ವಿಸುದ್ಧಂ ಕಾಯವಚೀಸುಚರಿತಂ ಞಾಣಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ। ಝಾನಾದಿಅಧಿಗಮಸಿದ್ಧಂ ಸಮಾಧಿಂ ವಾ। ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತಂ ಪಞ್ಞಂ ವಾ।
Sīlaṃ vā passitvāti sīlapāripūrivasena visuddhaṃ kāyavacīsucaritaṃ ñāṇacakkhunā passitvā. Jhānādiadhigamasiddhaṃ samādhiṃ vā. Vipassanābhiññāsaṅkhātaṃ paññaṃ vā.
ಭಗವತೋ ಸರೀರಂ ದಿಸ್ವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ರೂಪಪ್ಪಮಾಣೋಪಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇಯೇವ ಪಸೀದತಿ ಅಪರಿಮಿತಕಾಲಸಮುಪಚಿತಪುಞ್ಞಾನುಭಾವನಿಪ್ಫನ್ನಾಯ ಸಬ್ಬಸೋ ಅನವಜ್ಜಾಯ ಸಬ್ಬಾಕಾರಪರಿಪುಣ್ಣಾವಯವಾಯ ರೂಪಕಾಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕತ್ತಾ, ಯಸ್ಸಾ ರುಚಿರಭಾವೋ ವಿಸುದ್ಧೇ ವಿಗತವಲಾಹಕೇ ದೇವೇ ಪುಣ್ಣಮಾಸಿಯಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಕಲಾಭಾಗಮಣ್ಡಲಂ ಚನ್ದಮಣ್ಡಲಂ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಅತಿರೋಚತಿ, ಪಭಸ್ಸರಭಾವೋ ಸರದಸಮಯಂ ಸಂವದ್ಧಿತದಿಗುಣತೇಜಕಿರಣಜಾಲಸಮುಜ್ಜಲಂ ಸೂರಿಯಮಣ್ಡಲಂ ಅಭಿಭವತಿ, ಸೋಮ್ಮಕಿರಣರಸಸಮುಜ್ಜಲಭಾವೇಹಿ ತದುಭಯೇಹಿ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ವತ್ತಮಾನಂ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಂ ವಿಜ್ಜೋತನಸಮತ್ಥಂ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಪಭಾಸಮುದಯಂ ಅಭಿವಿಹಚ್ಚ ಭಾಸತೇ ತಪತೇ ವಿರೋಚತಿ ಚ।
Bhagavato sarīraṃ disvāti sambandho. Rūpappamāṇopi sammāsambuddheyeva pasīdati aparimitakālasamupacitapuññānubhāvanipphannāya sabbaso anavajjāya sabbākāraparipuṇṇāvayavāya rūpakāyasampattiyā samantapāsādikattā, yassā rucirabhāvo visuddhe vigatavalāhake deve puṇṇamāsiyaṃ paripuṇṇakalābhāgamaṇḍalaṃ candamaṇḍalaṃ abhibhavitvā atirocati, pabhassarabhāvo saradasamayaṃ saṃvaddhitadiguṇatejakiraṇajālasamujjalaṃ sūriyamaṇḍalaṃ abhibhavati, sommakiraṇarasasamujjalabhāvehi tadubhayehi abhibhuyya vattamānaṃ ekasmiṃ khaṇe dasasahassilokadhātuṃ vijjotanasamatthaṃ mahābrahmuno pabhāsamudayaṃ abhivihacca bhāsate tapate virocati ca.
ಸತಿಪಿ ಅಙ್ಗಪರಿಚ್ಚಾಗಾದೀನಂ ದಾನಪಾರಮಿಭಾವೇ ಪರಿಚ್ಚಾಗವಿಸೇಸಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚೇವ ಸುದುಕ್ಕರಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚ ಅಙ್ಗಪರಿಚ್ಚಾಗಾದಿಗ್ಗಹಣಂ, ತತ್ಥಾಪಿ ಚ ಅಙ್ಗಪರಿಚ್ಚಾಗತೋ ವಿಸುಂ ನಯನಪರಿಚ್ಚಾಗಗ್ಗಹಣಂ, ಪರಿಚ್ಚಾಗಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇಪಿ ರಜ್ಜಪರಿಚ್ಚಾಗತೋ ಪುತ್ತದಾರಪರಿಚ್ಚಾಗಗ್ಗಹಣಞ್ಚ ಕತಂ। ಆದಿನಾ ನಯೇನಾತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಪುಬ್ಬಯೋಗಪುಬ್ಬಚರಿಯಾದಿಹೇತುಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ, ‘‘ಇತಿಪಿ ಸೋ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೫೭, ೨೫೫) ವುತ್ತಾಯ ಫಲಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ, ‘‘ಸೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೫೫) ವುತ್ತಾಯ ಸತ್ತುಪಕಾರಕಿರಿಯಾಯ ಚ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇಯೇವ ಪಸೀದತಿ ಯಥಾವುತ್ತಗುಣಾನಂ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಭಾವತೋ ಅಚ್ಛರಿಯಬ್ಭುತಭಾವತೋ ಚ। ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
Satipi aṅgapariccāgādīnaṃ dānapāramibhāve pariccāgavisesabhāvadassanatthañceva sudukkarabhāvadassanatthañca aṅgapariccāgādiggahaṇaṃ, tatthāpi ca aṅgapariccāgato visuṃ nayanapariccāgaggahaṇaṃ, pariccāgabhāvasāmaññepi rajjapariccāgato puttadārapariccāgaggahaṇañca kataṃ. Ādinā nayenāti ādi-saddena pubbayogapubbacariyādihetusampattiyā, ‘‘itipi so bhagavā’’tiādinā (dī. ni. 1.157, 255) vuttāya phalasampattiyā, ‘‘so dhammaṃ desetī’’tiādinā (dī. ni. 1.255) vuttāya sattupakārakiriyāya ca saṅgaho daṭṭhabbo. Sammāsambuddheyeva pasīdati yathāvuttaguṇānaṃ anaññasādhāraṇabhāvato acchariyabbhutabhāvato ca. Sesesupi eseva nayo.
‘‘ಚೀವರಲೂಖಂ ದಿಸ್ವಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಚೇ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸಾಣಪಂಸುಕೂಲಚೀವರೇನಾತಿ ಮತಕಳೇವರಂ ಪಲಿವೇಠೇತ್ವಾ ಛಡ್ಡಿತೇನ ತುಮ್ಬಮತ್ತೇ ಕಿಮೀ ಪಪ್ಫೋಟೇತ್ವಾ ಗಹಿತೇನ ಸಾಣಪಂಸುಕೂಲಚೀವರೇನ। ಭಾರಿಯನ್ತಿ ಗರುಕಂ, ದುಕ್ಕರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಧುಯುವತೀಮಜ್ಝಿಮಿತ್ಥಿವಸೇನ, ಬಾಲಯೋಬ್ಬನಪುರಾಣವಸೇನ ವಾ ತಿವಿಧನಾಟಕತಾ। ಹರೇಣುಯೂಸಂ ಮಣ್ಡಲಕಲಾಯರಸೋ। ‘‘ಯಾಪೇಸ್ಸತಿ ನಾಮಾ’’ತಿ ನಾಮ-ಸದ್ದಂ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ನಾಮ-ಸದ್ದಯೋಗೇನ ಹಿ ಅನಾಗತಕಾಲಸ್ಸ ವಿಯ ಪಯೋಗೋ, ಯಾಪೇತಿ ಇಚ್ಚೇವ ಅತ್ಥೋ। ಅಪ್ಪಾಣಕನ್ತಿ ನಿರಸ್ಸಾಸಂ ನಿರೋಧಿತಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಂ।
‘‘Cīvaralūkhaṃ disvā’’ti vatvā taṃ dassetuṃ ‘‘sace bhagavā’’tiādi vuttaṃ. Sāṇapaṃsukūlacīvarenāti matakaḷevaraṃ paliveṭhetvā chaḍḍitena tumbamatte kimī papphoṭetvā gahitena sāṇapaṃsukūlacīvarena. Bhāriyanti garukaṃ, dukkaranti attho. Vadhuyuvatīmajjhimitthivasena, bālayobbanapurāṇavasena vā tividhanāṭakatā. Hareṇuyūsaṃ maṇḍalakalāyaraso. ‘‘Yāpessati nāmā’’ti nāma-saddaṃ ānetvā sambandho. Nāma-saddayogena hi anāgatakālassa viya payogo, yāpeti icceva attho. Appāṇakanti nirassāsaṃ nirodhitassāsapassāsaṃ.
ಸಮಾಧಿಗುಣನ್ತಿ ಸಾಧಾರಣತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿವರತಿ ಝಾನಾದಿಗ್ಗಹಣೇನ। ಮಾನದಬ್ಬನಿಮ್ಮದನೇನ ನಿಬ್ಬಿಸೇವನಭಾವಾಪಾದನಮ್ಪಿ ದಮನಮೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಾಥಿಕಪುತ್ತದಮನಾದೀನೀ’’ತಿ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಚ್ಚಕಾಳವಕಬಕದಮನಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ। ಬಾವೇರುನ್ತಿ ಏವಂನಾಮಕಂ ವಿಸಯಂ। ಸರಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತೇನ ಸರೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ತೇನ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ಸರತಾಕರವೀಕಭಾಣಿತಾದಸ್ಸನೇನ ಲಕ್ಖಣಹಾರನಯೇನ ಅವಸೇಸಲಕ್ಖಣಪಾರಿಪೂರಿಂ ವಿಯ ತದವಿನಾಭಾವತೋ ಬುದ್ಧಾನಂ ದೇಸನಾವಿಲಾಸಞ್ಚ ವಿಭಾವೇತಿ।
Samādhiguṇanti sādhāraṇato vuttamatthaṃ vivarati jhānādiggahaṇena. Mānadabbanimmadanena nibbisevanabhāvāpādanampi damanamevāti vuttaṃ ‘‘pāthikaputtadamanādīnī’’ti. Ādi-saddena saccakāḷavakabakadamanādīnaṃ saṅgaho. Bāverunti evaṃnāmakaṃ visayaṃ. Sarasampannoti aṭṭhaṅgasamannāgatena sarena samannāgato. Tena brahmassaratākaravīkabhāṇitādassanena lakkhaṇahāranayena avasesalakkhaṇapāripūriṃ viya tadavinābhāvato buddhānaṃ desanāvilāsañca vibhāveti.
ಹತಪ್ಪಭಾತಿ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವೇನ ವಿಗತತೇಜಾ। ಕಾಳಪಕ್ಖೂಪಮೇತಿ ಸತ್ತಾನಂ ಬ್ಯಾಮೋಹನ್ಧಕಾರಾಭಿಭವೇನ ಕಾಳಪಕ್ಖರತ್ತೂಪಮೇ। ಸೂರಿಯೇತಿ ಸೂರಿಯೇ ಉದಯಿತ್ವಾ ಓಭಾಸೇನ್ತೇತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
Hatappabhāti buddhānubhāvena vigatatejā. Kāḷapakkhūpameti sattānaṃ byāmohandhakārābhibhavena kāḷapakkharattūpame. Sūriyeti sūriye udayitvā obhāsenteti adhippāyo.
ಸಿಙ್ಘಾಟಕೇತಿ ತಿಕೋಣರಚ್ಛಾಯಂ। ಚತುಕ್ಕೇತಿ ಸನ್ಧಿಯಂ। ಪರಿದೇವನ್ತೀತಿ ಅನುತ್ಥುನನವಸೇನ ವಿಪ್ಪಲಪನ್ತಿ। ಸೋಕಾಧಿಕಕತೋ ಹಿ ವಚೀಪಲಾಪೋ ಪರಿದೇವೋ। ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೇಯೇವ ಉಪ್ಪನ್ನಾತಿ ಅತ್ತನೋ ದಿಟ್ಠಿವಾದಸ್ಸ ಪುರಾತನಭಾವಂ ದೀಪೇನ್ತಿ।
Siṅghāṭaketi tikoṇaracchāyaṃ. Catukketi sandhiyaṃ. Paridevantīti anutthunanavasena vippalapanti. Sokādhikakato hi vacīpalāpo paridevo. Loke uppajjamāneyeva uppannāti attano diṭṭhivādassa purātanabhāvaṃ dīpenti.
ಸೇಸಪದೇಸುಪೀತಿ ‘‘ಇಧ ದುತಿಯೋ ಸಮಣೋ’’ತಿಆದೀಸು ಸೇಸವಾರೇಸುಪಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೪.೨೪೧-೨೪೨) ಯಥಾ ಹಿ ‘‘ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೧೧; ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೨೬; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧೫೨; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೧೨೩) ಏತ್ಥ ಕತೋ ನಿಯಮೋ ‘‘ವಿವಿಚ್ಚ ಅಕುಸಲೇಹೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೧೧; ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೨೬; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧೫೨; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೧೨೩) ಏತ್ಥಾಪಿ ಕತೋಯೇವ ಹೋತಿ ಸಾವಧಾರಣಸ್ಸೇವ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ, ಏವಮಿಧಾಪೀತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ದುತಿಯಾದಯೋಪೀ’’ತಿಆದಿ। ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾಧಿಗಮವಸೇನ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಸಮಣಭಾವೋತಿ ತೇಸಂ ವಸೇನೇತ್ಥ ಚತ್ತಾರೋ ಸಮಣಾ ದೇಸಿತಾತಿ ತಮತ್ಥಂ ಸುತ್ತನ್ತರೇನ ಸಮತ್ಥೇತುಂ ‘‘ತೇನೇವಾಹಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಪಟಿಪತ್ತಿಕ್ಕಮೇನ ದೇಸನಾಕ್ಕಮೇನ ಚ ಸಕದಾಗಾಮಿಆದೀನಂ ದುತಿಯಾದಿತಾ ವುತ್ತಾತಿ ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ಪಠಮತಾ ಅವುತ್ತಸಿದ್ಧಾತಿ ನ ಚೋದಿತಾ। ಫಲಟ್ಠಕಸಮಣಾವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ ಸಮಿತಪಾಪಸಮಣಗ್ಗಹಣತೋ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಮಹಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇ ವಿಯ ಮಗ್ಗಟ್ಠಾ ತದತ್ಥಾಯ ಪಟಿಪನ್ನಾ ಚ ನ ಗಹಿತಾತಿ? ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯತೋ। ತತ್ಥ ಹಿ ಮಗ್ಗಾಧಿಗಮತ್ಥಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಿ ಇತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ನತ್ಥಿ, ಕುತೋ ಮಗ್ಗಫಲಾನೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ಭಗವತಾ ‘‘ಞಾಯಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪದೇಸವತ್ತೀ, ಇತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ಸಮಣೋಪಿ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇಧ ಪನ ನಿಟ್ಠಾನಪ್ಪತ್ತಮೇವ ತಂತಂಸಮಣಭಾವಂ ಗಣ್ಹನ್ತೇನ ಫಲಟ್ಠಕಸಮಣಾವ ಗಹಿತಾ ‘‘ಮಗ್ಗಟ್ಠತೋ ಫಲಟ್ಠೋ ಸವಿಸೇಸಂ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೋ’’ತಿ। ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ದ್ವೀಸು ಸುತ್ತೇಸು ದೇಸನಾಭೇದೇನೇವ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ।
Sesapadesupīti ‘‘idha dutiyo samaṇo’’tiādīsu sesavāresupi (a. ni. ṭī. 2.4.241-242) yathā hi ‘‘vivicceva kāmehī’’ti (pārā. 11; dī. ni. 1.226; saṃ. ni. 2.152; a. ni. 4.123) ettha kato niyamo ‘‘vivicca akusalehī’’ti (pārā. 11; dī. ni. 1.226; saṃ. ni. 2.152; a. ni. 4.123) etthāpi katoyeva hoti sāvadhāraṇasseva atthassa icchitabbattā, evamidhāpīti. Tenāha ‘‘dutiyādayopī’’tiādi. Sāmaññaphalādhigamavasena nippariyāyato samaṇabhāvoti tesaṃ vasenettha cattāro samaṇā desitāti tamatthaṃ suttantarena samatthetuṃ ‘‘tenevāhā’’tiādi vuttaṃ. Paṭipattikkamena desanākkamena ca sakadāgāmiādīnaṃ dutiyāditā vuttāti sotāpannassa paṭhamatā avuttasiddhāti na coditā. Phalaṭṭhakasamaṇāva adhippetā samitapāpasamaṇaggahaṇato. Kasmā panettha mahāparinibbāne viya maggaṭṭhā tadatthāya paṭipannā ca na gahitāti? Veneyyajjhāsayato. Tattha hi maggādhigamatthāya vipassanāpi ito bahiddhā natthi, kuto maggaphalānīti dassentena bhagavatā ‘‘ñāyassa dhammassa padesavattī, ito bahiddhā samaṇopi natthī’’ti vuttaṃ. Idha pana niṭṭhānappattameva taṃtaṃsamaṇabhāvaṃ gaṇhantena phalaṭṭhakasamaṇāva gahitā ‘‘maggaṭṭhato phalaṭṭho savisesaṃ dakkhiṇeyyo’’ti. Svāyamattho dvīsu suttesu desanābhedeneva viññāyatīti.
ರಿತ್ತಾತಿ ವಿವಿತ್ತಾ। ತುಚ್ಛಾತಿ ನಿಸ್ಸಾರಾ ಪಟಿಪನ್ನಕಸಾರಾಭಾವತೋ। ಪವದನ್ತಿ ಏತೇಹೀತಿ ಪವಾದಾ, ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾನಂ ನಾನಾದಿಟ್ಠಿದೀಪಕಾ ಸಮಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಸಸ್ಸತವಾದಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಪರತೋ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ। ತೇತಿ ಯಥಾವುತ್ತಸಮಣಾ। ಏತ್ಥಾತಿ ‘‘ಪರಪ್ಪವಾದಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಬಾಹಿರಕಸಮಯೇ।
Rittāti vivittā. Tucchāti nissārā paṭipannakasārābhāvato. Pavadanti etehīti pavādā, diṭṭhigatikānaṃ nānādiṭṭhidīpakā samayāti āha ‘‘cattāro sassatavādā’’tiādi. Tattha yaṃ vattabbaṃ, taṃ parato āgamissati. Teti yathāvuttasamaṇā. Etthāti ‘‘parappavādā’’ti vutte bāhirakasamaye.
ಯನ್ತಿ ಯಸ್ಮಿಂ। ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಹಿ ಇದಂ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ। ಞಾಯೋ ವುಚ್ಚತಿ ಸಹ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ। ತೇನ ಹಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಞಾಯತಿ ಗಮ್ಮತಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝತೀತಿ। ಸೋ ಏವ ನಿಬ್ಬಾನಸಮ್ಪಾಪಕಹೇತುತಾಯ ಧಮ್ಮೋತಿ ಆಹ ‘‘ಞಾಯಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾ’’ತಿ।
Yanti yasmiṃ. Bhummatthe hi idaṃ paccattavacanaṃ. Ñāyo vuccati saha vipassanāya ariyamaggo. Tena hi nibbānaṃ ñāyati gammati paṭivijjhatīti. So eva nibbānasampāpakahetutāya dhammoti āha ‘‘ñāyassa dhammassā’’ti.
ತೇಸಂ ಪರಪ್ಪವಾದಸಾಸನಾನಂ ಅಖೇತ್ತತಾ ಖೇತ್ತತಾ ಚ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಭಾವಭಾವಾ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಸ್ಸ ಸೀಲಸ್ಸ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಾಯ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಅಭಾವತೋ ಸಾವತೋ ಚ। ತದುಭಯಞ್ಚ ದುರಕ್ಖಾತಸ್ವಾಕ್ಖಾತಭಾವಹೇತುಕಂ, ಸೋ ಚ ಅಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಪವೇದಿತತಾಯಾತಿ ಪರಾಜಿಕಾಯ ಸತ್ಥು ವಿಪತ್ತಿಹೇತುತಾಯ ಸಾಸನಸ್ಸ ಅನಿಯ್ಯಾನಭಾವೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
Tesaṃ parappavādasāsanānaṃ akhettatā khettatā ca ariyamaggassa abhāvabhāvā suparisuddhassa sīlassa suparisuddhāya samathavipassanāya abhāvato sāvato ca. Tadubhayañca durakkhātasvākkhātabhāvahetukaṃ, so ca asammāsambuddhasammāsambuddhapaveditatāyāti parājikāya satthu vipattihetutāya sāsanassa aniyyānabhāvoti dasseti.
ಇದಾನಿ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಪರಿಯಾಯತೋ ಚ ಪಾಳಿಯಾ ಚ ಸಮತ್ಥೇತುಂ ‘‘ತೇನಾಹ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಾಳಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಉಪಮಾಪದೇಸೇನ ತತ್ಥ ಸುತ್ತಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ಯಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಏಕಚ್ಚಾನಂ ವಿಸೇಸತೋ ಸೀಹಾನಂ ಪುರಿಮಂ ಪಾದದ್ವಯಂ ಹತ್ಥಕಿಚ್ಚಮ್ಪಿ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ಸುರತ್ತಹತ್ಥಪಾದೋ’’ತಿ। ಸೀಹಸ್ಸ ಕೇಸಾ ನಾಮ ಕೇಸರಾಯತನಾ ಖನ್ಧಲೋಮಾ। ಗೋಚರಿಯಹತ್ಥಿಕುಲಂ ನಾಮ ಪಕತಿಹತ್ಥಿಕುಲಂ, ಯಂ ‘‘ಕಾಲಾವಕ’’ನ್ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಘೋಟಕೋ ನಾಮ ಅಸ್ಸಖಳುಙ್ಕೋ। ಸಿನೇರುಪರಿಭಣ್ಡೇ ಸಿಮ್ಬಲಿರುಕ್ಖೇಹಿ ಸಞ್ಛಾದಿತೋ ಪಞ್ಞಾಸಯೋಜನೋ ದಹೋ ಸಿಮ್ಬಲಿದಹೋ, ತಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಮಹನ್ತಂ ಸಿಮ್ಬಲಿವನಂ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಸಿಮ್ಬಲಿದಹವನೇ’’ತಿ। ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಾವಾಸಭೂಮಿಯಂ ಇಮೇಸು ಸಮಣೇಸು ಏಕಚ್ಚೋ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಈದಿಸೋ ಪನೇತ್ಥ ವಿಕಪ್ಪೋ ನತ್ಥಿ, ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏಕಸಮಣೋಪೀ’’ತಿ ಆಹ। ಅರಿಯಮಗ್ಗಪರಿಕ್ಖತೇತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಭಿಸಙ್ಖತೇ, ಯದಾ ಸಾಸನಿಕಾನಂ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ದಿಬ್ಬತಿ, ತದಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Idāni yathāvuttamatthaṃ pariyāyato ca pāḷiyā ca samatthetuṃ ‘‘tenāha bhagavā’’tiādinā pāḷiṃ dassetvā upamāpadesena tattha suttaṃ vibhāvento ‘‘yasmā’’tiādimāha. Tattha yasmā ekaccānaṃ visesato sīhānaṃ purimaṃ pādadvayaṃ hatthakiccampi karoti, tasmā āha ‘‘surattahatthapādo’’ti. Sīhassa kesā nāma kesarāyatanā khandhalomā. Gocariyahatthikulaṃ nāma pakatihatthikulaṃ, yaṃ ‘‘kālāvaka’’ntipi vuccati. Ghoṭako nāma assakhaḷuṅko. Sineruparibhaṇḍe simbalirukkhehi sañchādito paññāsayojano daho simbalidaho, taṃ parivāretvā mahantaṃ simbalivanaṃ, taṃ sandhāyāha ‘‘simbalidahavane’’ti. Aññatitthāvāsabhūmiyaṃ imesu samaṇesu ekacco na uppajjati, īdiso panettha vikappo natthi, sabbena sabbaṃ na uppajjantevāti dassento ‘‘ekasamaṇopī’’ti āha. Ariyamaggaparikkhateti ariyamagguppattiyā abhisaṅkhate, yadā sāsanikānaṃ sammāpaṭipattiyā ariyamaggo dibbati, tadāti attho.
ಸಮ್ಮಾತಿ ಸುಟ್ಠು। ಸುಟ್ಠು ನದನಂ ನಾಮ ಹೇತುಯುತ್ತಂ ಸುಟ್ಠು ಕತ್ವಾ ಕಥನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಹೇತುನಾ’’ತಿ। ಸೋ ಚ ಹೇತು ಅವಿಪರೀತೋ ಏವ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋತಿ ಆಹ ‘‘ನಯೇನಾ’’ತಿ, ಞಾಯೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಂಭೂತೋ ಚ ಸೋ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥಂ ಕರೋತಿ ಸಾಧೇತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಕಾರಣೇನಾ’’ತಿ। ಯದಿ ತಿರಚ್ಛಾನಸೀಹಸ್ಸ ನಾದೋ ಸಬ್ಬತಿರಚ್ಛಾನಏಕಚ್ಚಮನುಸ್ಸಾಮನುಸ್ಸನಾದತೋ ಸೇಟ್ಠತ್ತಾ ಸೇಟ್ಠನಾದೋ, ಕಿಮಙ್ಗಂ ಪನ ತಥಾಗತಸೀಹನಾದೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸೀಹನಾದನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠನಾದ’’ನ್ತಿ। ಯದಿ ತಿರಚ್ಛಾನಸೀಹನಾದಸ್ಸ ಸೇಟ್ಠನಾದತಾ ನಿಬ್ಭಯತಾಯ ಅಪ್ಪಟಿಸತ್ತುತಾಯ ಇಚ್ಛಿತಾ, ತಥಾಗತಸೀಹನಾದಸ್ಸೇವ ಅಯಮತ್ಥೋ ಸಾತಿಸಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭೀತನಾದಂ ಅಪ್ಪಟಿನಾದ’’ನ್ತಿ। ಇದಾನಿಸ್ಸ ಸೇಟ್ಠನಾದಭಾವಂ ಕಾರಣೇನ ಪಟಿಪಾದೇನ್ತೋ ‘‘ಇಮೇಸಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತೇನ ‘‘ಸಮ್ಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಸಮತ್ಥೇತಿ। ತತ್ಥ ಅತ್ಥಿತಾಯಾತಿ ಇಮಿನಾ ಸೀಹನಾದಸ್ಸ ಉತ್ತಮತ್ಥತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಭೂತಟ್ಠೋ ಹಿ ಉತ್ತಮಟ್ಠೋ। ತಾಯ ಏವ ಭೂತಟ್ಠತಾಯ ಅಭೀತನಾದತಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇಮೇ ಸಮಣಾ…ಪೇ॰… ನಾಮ ಹೋತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಅಭೂತಞ್ಹಿ ವದತೋ ಕುತೋಚಿ ಭಯಂ ವಾ ಆಸಙ್ಕಾ ವಾ ಸಿಯಾತಿ ‘‘ಇಧೇವಾ’’ತಿ ನಿಯಮಸ್ಸ ಅವಿಪರೀತತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ…ಪೇ॰… ಅಪ್ಪಟಿನಾದೋ ನಾಮ ಹೋತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಯಞ್ಹಿ ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಇಧೇವಾತಿ ಅವಧಾರೇತುಂ ನ ಯುತ್ತನ್ತಿ।
Sammāti suṭṭhu. Suṭṭhu nadanaṃ nāma hetuyuttaṃ suṭṭhu katvā kathananti āha ‘‘hetunā’’ti. So ca hetu aviparīto eva icchitabboti āha ‘‘nayenā’’ti, ñāyenāti attho. Evaṃbhūto ca so yathādhippetatthaṃ karoti sādhetīti dassento āha ‘‘kāraṇenā’’ti. Yadi tiracchānasīhassa nādo sabbatiracchānaekaccamanussāmanussanādato seṭṭhattā seṭṭhanādo, kimaṅgaṃ pana tathāgatasīhanādoti āha ‘‘sīhanādanti seṭṭhanāda’’nti. Yadi tiracchānasīhanādassa seṭṭhanādatā nibbhayatāya appaṭisattutāya icchitā, tathāgatasīhanādasseva ayamattho sātisayoti āha ‘‘abhītanādaṃ appaṭināda’’nti. Idānissa seṭṭhanādabhāvaṃ kāraṇena paṭipādento ‘‘imesañhī’’tiādimāha. Tena ‘‘sammā’’ti vuttamatthaṃ samattheti. Tattha atthitāyāti iminā sīhanādassa uttamatthataṃ dasseti. Bhūtaṭṭho hi uttamaṭṭho. Tāya eva bhūtaṭṭhatāya abhītanādatāti dassento ‘‘ime samaṇā…pe… nāma hotī’’ti āha. Abhūtañhi vadato kutoci bhayaṃ vā āsaṅkā vā siyāti ‘‘idhevā’’ti niyamassa aviparītataṃ dassento ‘‘amhākampi…pe… appaṭinādo nāma hotī’’ti āha. Yañhi aññatthāpi atthi, taṃ idhevāti avadhāretuṃ na yuttanti.
೧೪೦. ಖೋತಿ ಅವಧಾರಣೇ। ತೇನ ವಿಜ್ಜತಿ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಯನ್ತಿ ಕರಣತ್ಥೇ ಪಚ್ಚತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯೇನ ಕಾರಣೇನಾ’’ತಿ। ತಿತ್ಥಂ ನಾಮ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ತಬ್ಬಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ದಿಟ್ಠಿವಿಪ್ಫನ್ದಿತಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ। ಪಾರಗಮನಸಙ್ಖಾತಂ ತರಣಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾನಂ (ಅ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೩.೬೨) ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಅಪರಾಪರಂ ಉಮ್ಮುಜ್ಜನನಿಮುಜ್ಜನವಸೇನ ಪಿಲವನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತರನ್ತಿ ಉಪ್ಪಲವನ್ತೀ’’ತಿ। ಉಪ್ಪಾದೇತಾತಿ ಪೂರಣಾದಿಕೋ। ತಿತ್ಥೇ ಜಾತಾತಿ ತಿತ್ಥಿಯಾ, ಯಥಾವುತ್ತಂ ವಾ ದಿಟ್ಠಿಗತಸಙ್ಖಾತಂ ತಿತ್ಥಂ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ತಿತ್ಥಿಕಾ, ತಿತ್ಥಿಕಾ ಏವ ತಿತ್ಥಿಯಾ। ಅಸ್ಸಸನ್ತಿ ಏತ್ಥ, ಏತೇನಾತಿ ವಾ ಅಸ್ಸಾಸೋ, ಅವಸ್ಸಯೋ।
140.Khoti avadhāraṇe. Tena vijjati evāti dasseti. Yanti karaṇatthe paccattanti āha ‘‘yena kāraṇenā’’ti. Titthaṃ nāma dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo tabbinimuttassa kassaci diṭṭhivipphanditassa abhāvato. Pāragamanasaṅkhātaṃ taraṇaṃ diṭṭhigatikānaṃ (a. ni. ṭī. 2.3.62) tattha tattheva aparāparaṃ ummujjananimujjanavasena pilavananti āha ‘‘taranti uppalavantī’’ti. Uppādetāti pūraṇādiko. Titthe jātāti titthiyā, yathāvuttaṃ vā diṭṭhigatasaṅkhātaṃ titthaṃ etesaṃ atthīti titthikā, titthikā eva titthiyā. Assasanti ettha, etenāti vā assāso, avassayo.
ಪಕತತ್ಥನಿದ್ದೇಸೋ ಯಂ-ತಂ-ಸದ್ದೋತಿ ತಸ್ಸ ‘‘ಭಗವತಾ’’ತಿಆದೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಭಾವೇನ ವುತ್ತಸ್ಸ ಯೇನ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಭಾವೇನ ಭಗವಾ ಪಕತೋ ಸತ್ಥುಭಾವೇನ ಅಧಿಗತೋ ಸುಪಾಕಟೋ ಚ, ತಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಭಾವಂ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗಮನಪಟಿಪದಾಯ ಅತ್ಥಭಾವೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯೋ ಸೋ…ಪೇ॰… ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ಆಹ। ಸತಿಪಿ ಞಾಣದಸ್ಸನಸದ್ದಾನಂ ಇಧ ಪಞ್ಞಾವೇವಚನಭಾವೇ ತೇನ ತೇನ ವಿಸೇಸೇನ ನೇಸಂ ಸವಿಸಯೇ ವಿಸೇಸಪ್ಪವತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ಪರಿವಾರ ೩.೧) ಅಸಾಧಾರಣವಿಸೇಸವಸೇನ ವಿಜ್ಜಾತ್ತಯವಸೇನ ವಿಜ್ಜಾಭಿಞ್ಞಾನಾವರಣವಸೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಮಂಸಚಕ್ಖುವಸೇನ ಪಟಿವೇಧದೇಸನಾಞಾಣವಸೇನ ಚ ತೇ ಯೋಜೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತೇಸಂ ತೇಸ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಆಸಯಾನುಸಯಂ ಜಾನತಾ ಆಸಯಾನುಸಯಞಾಣೇನ, ಸಬ್ಬಂ ಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ಪಸ್ಸತಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾನಾವರಣಞಾಣೇಹಿ। ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾದೀಹೀತಿ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣೇಹಿ। ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಪುಞ್ಞಾನುಭಾವನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಅನುತ್ತರಞಾಣಾಧಿಗಮಲದ್ಧಪುರಾವತ್ತಕೋ ಚ ಭಗವತೋ ರೂಪಕಾಯೋ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮೇವ ದೇವಾನಂ ದೇವಾನುಭಾವಂ ವತ್ತತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ…ಪೇ॰… ಪಸ್ಸತಾ’’ತಿ। ಪಟಿವೇಧಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ। ತಾಯ ಹಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮೇಸು ಸಮ್ಮೋಹಸ್ಸ ವಿಧಮಿತತ್ತಾ ಪಚ್ಛಾ ಪವತ್ತಜಾನನಂ ತಸ್ಸ ಜಾನನಂ ವಿಯ ವುಚ್ಚತಿ।
Pakatatthaniddeso yaṃ-taṃ-saddoti tassa ‘‘bhagavatā’’tiādīhi padehi samānādhikaraṇabhāvena vuttassa yena abhisambuddhabhāvena bhagavā pakato satthubhāvena adhigato supākaṭo ca, taṃ abhisambuddhabhāvaṃ saddhiṃ āgamanapaṭipadāya atthabhāvena dassento ‘‘yo so…pe… abhisambuddho’’ti āha. Satipi ñāṇadassanasaddānaṃ idha paññāvevacanabhāve tena tena visesena nesaṃ savisaye visesappavattidassanatthaṃ (sārattha. ṭī. parivāra 3.1) asādhāraṇavisesavasena vijjāttayavasena vijjābhiññānāvaraṇavasena sabbaññutaññāṇamaṃsacakkhuvasena paṭivedhadesanāñāṇavasena ca te yojetvā dassento ‘‘tesaṃ tesa’’ntiādimāha. Tattha āsayānusayaṃ jānatā āsayānusayañāṇena, sabbaṃ ñeyyadhammaṃ passatā sabbaññutānāvaraṇañāṇehi. Pubbenivāsādīhīti pubbenivāsaāsavakkhayañāṇehi. Anaññasādhāraṇapuññānubhāvanibbatto anuttarañāṇādhigamaladdhapurāvattako ca bhagavato rūpakāyo atikkammeva devānaṃ devānubhāvaṃ vattatīti āha ‘‘sabbasattānaṃ…pe… passatā’’ti. Paṭivedhapaññāyāti maggapaññāya. Tāya hi sabbaso ñeyyadhammesu sammohassa vidhamitattā pacchā pavattajānanaṃ tassa jānanaṃ viya vuccati.
ಅರೀನನ್ತಿ ಕಿಲೇಸಾರೀನಂ, ಪಞ್ಚವಿಧಮಾರಾನಂ ವಾ ಸಾಸನಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾನಂ ವಾ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾನಂ, ತೇಸಂ ಹನನಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯೇಹಿ ಅಭಿಭವನಂ ಅಪ್ಪಟಿಭಾನತಾಕರಣಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನಂ ವಾ। ಕೇಸಿವಿನಯಸುತ್ತಞ್ಚೇತ್ಥ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೧೧೧) ನಿದಸ್ಸನಂ। ತಥಾ ಚ ಠಾನಾಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ವಾ ಜಾನತಾ, ಯಥಾಕಮ್ಮುಪಗೇ ಸತ್ತೇ ಪಸ್ಸತಾ, ಸವಾಸನಾನಮಾಸವಾನಂ ಖೀಣತ್ತಾ ಅರಹತಾ, ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾದಿಭೇದೇ ಧಮ್ಮೇ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾದಿತೋ ಅವಿಪರೀತಾವಬೋಧೇನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ। ಅಥ ವಾ ತೀಸು ಕಾಲೇಸು ಅಪ್ಪಟಿಹತಞಾಣತಾಯ ಜಾನತಾ, ಕಾಯಕಮ್ಮಾದೀನಂ ಞಾಣಾನುಪರಿವತ್ತನೇನ ನಿಸಮ್ಮಕಾರಿತಾಯ ಪಸ್ಸತಾ, ರವಾದೀನಮ್ಪಿ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ಪರಿವಾರ ೩.೧) ಅಭಾವಸಾಧಿಕಾಯ ಪಹಾನಸಮ್ಪದಾಯ ಅರಹತಾ, ಛನ್ದಾದೀನಂ ಅಹಾನಿಹೇತುಭೂತಾಯ ಅಕ್ಖಯಪಟಿಭಾನಸಾಧಿಕಾಯ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾಯ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ। ಏವಂ ದಸಬಲಅಟ್ಠಾರಸಾವೇಣಿಕಬುದ್ಧಧಮ್ಮವಸೇನಪಿ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಯೇತಿ ಚತುರೋ ಧಮ್ಮೇ। ಅತ್ತನೀತಿ ಅಮ್ಹೇಸು। ನ ರಾಜರಾಜಮಹಾಮತ್ತಾದೀಸು ಉಪತ್ಥಮ್ಭಂ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನಾ, ನ ಕಾಯಬಲಂ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನಾತಿ ಯೋಜನಾ।
Arīnanti kilesārīnaṃ, pañcavidhamārānaṃ vā sāsanapaccatthikānaṃ vā aññatitthiyānaṃ, tesaṃ hananaṃ pāṭihāriyehi abhibhavanaṃ appaṭibhānatākaraṇaṃ ajjhupekkhanaṃ vā. Kesivinayasuttañcettha (a. ni. 4.111) nidassanaṃ. Tathā ca ṭhānāṭṭhānādīni vā jānatā, yathākammupage satte passatā, savāsanānamāsavānaṃ khīṇattā arahatā, abhiññeyyādibhede dhamme abhiññeyyādito aviparītāvabodhena sammāsambuddhena. Atha vā tīsu kālesu appaṭihatañāṇatāya jānatā, kāyakammādīnaṃ ñāṇānuparivattanena nisammakāritāya passatā, ravādīnampi (sārattha. ṭī. parivāra 3.1) abhāvasādhikāya pahānasampadāya arahatā, chandādīnaṃ ahānihetubhūtāya akkhayapaṭibhānasādhikāya sabbaññutāya sammāsambuddhena. Evaṃ dasabalaaṭṭhārasāveṇikabuddhadhammavasenapi yojanā veditabbā. Yeti caturo dhamme. Attanīti amhesu. Na rājarājamahāmattādīsu upatthambhaṃ sampassamānā, na kāyabalaṃ sampassamānāti yojanā.
ಉಪ್ಪನ್ನಪಸಾದೋತಿ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದಂ ವದತಿ। ವಕ್ಖತಿ ಹಿ ‘‘ಚತ್ತಾರಿ ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ಅಙ್ಗಾನಿ ಕಥಿತಾನೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೪೦)। ಕಾಮಂ ಅಸೇಕ್ಖಾಪಿ ಅಸೇಕ್ಖಾಯ ಸಮಸಿಕ್ಖತಾಯ ಸಹಧಮ್ಮಿಕಾ ಏವ, ಚಿಣ್ಣಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯತಾಯ ಪನ ಸಹಧಮ್ಮಂ ಚರನ್ತೀತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾತಿ ಅಸೇಕ್ಖವಾರೋ ನ ಗಹಿತೋ। ಸಬ್ಬೇಪೇತೇತಿ ಏತೇ ಯಥಾವುತ್ತಾ ಭಿಕ್ಖುಆದಯೋ ಸೋತಾಪನ್ನಾದಯೋ ಚ ಪುಥುಜ್ಜನಾ ಅರಿಯಾ ಚಾತಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಏತೇ ತಂತಂಸಿಕ್ಖಾಹಿ ಸಮಾನಧಮ್ಮತ್ತಾ ಸಹಧಮ್ಮತ್ತಾ ‘‘ಸಹಧಮ್ಮಿಕಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಇದಾನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಅರಿಯಧಮ್ಮವಸೇನೇವ ಸಹಧಮ್ಮಿಕೇ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಮಗ್ಗದಸ್ಸನಮ್ಹೀತಿ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯಾದಿವಸೇನ ಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧೇನ ‘‘ನವ ಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ, ಅಟ್ಠ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿವಾದೋ ನತ್ಥಿ। ಏಕಧಮ್ಮಚಾರಿತಾಯಾತಿ ಸಮಾನಧಮ್ಮಚಾರಿತಾಯ। ನ ಹಿ ಪಟಿವಿದ್ಧಸಚ್ಚಾನಂ ‘‘ಮಯಾ ಧಮ್ಮೋ ಸುದಿಟ್ಠೋ, ತಯಾ ದುದ್ದಿಟ್ಠೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿವಾದೋ ಅತ್ಥಿ। ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಾಮಞ್ಞೇನ ಸಙ್ಘಾತಾ ಹಿ ತೇ ಉತ್ತಮಪುರಿಸಾ। ಇಮಿನಾತಿ ‘‘ಸಹಧಮ್ಮಿಕಾ ಖೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿವಚನೇನ। ತತ್ಥ ಪಿಯಮನಾಪಗ್ಗಹಣೇನ ಸೀಲೇಸು ಪರಿಪೂರಕಾರಿತಾಪದೇಸೇನ ಏಕದೇಸೇನ ಗಹಿತಂ ಸಙ್ಘಸುಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ। ಯೇ ಹಿ ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಾ ಸುವಿಸುದ್ಧದಸ್ಸನಾ, ತೇ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಪಿಯಾ ಮನಾಪಾತಿ। ಏತ್ತಾವತಾತಿ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಖೋ ನೋ ಆವುಸೋ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತೇನ ರತನತ್ತಯಪಸಾದಜೋತನೇನ ಅಕ್ಖಾತಾ ತೇಸು ತೇಸು ಸುತ್ತಪದೇಸೇಸು।
Uppannapasādoti aveccappasādaṃ vadati. Vakkhati hi ‘‘cattāri sotāpannassa aṅgāni kathitānī’’ti (ma. ni. aṭṭha. 1.140). Kāmaṃ asekkhāpi asekkhāya samasikkhatāya sahadhammikā eva, ciṇṇabrahmacariyatāya pana sahadhammaṃ carantīti na vattabbāti asekkhavāro na gahito. Sabbepeteti ete yathāvuttā bhikkhuādayo sotāpannādayo ca puthujjanā ariyā cāti sabbepi ete taṃtaṃsikkhāhi samānadhammattā sahadhammattā ‘‘sahadhammikā’’ti vuccanti. Idāni nibbattitaariyadhammavaseneva sahadhammike dassento ‘‘apicā’’tiādimāha. Maggadassanamhīti pariññābhisamayādivasena saccapaṭivedhena ‘‘nava maggaṅgāni, aṭṭha bojjhaṅgānī’’tiādinā vivādo natthi. Ekadhammacāritāyāti samānadhammacāritāya. Na hi paṭividdhasaccānaṃ ‘‘mayā dhammo sudiṭṭho, tayā duddiṭṭho’’tiādinā vivādo atthi. Diṭṭhisīlasāmaññena saṅghātā hi te uttamapurisā. Imināti ‘‘sahadhammikā kho panā’’tiādivacanena. Tattha piyamanāpaggahaṇena sīlesu paripūrakāritāpadesena ekadesena gahitaṃ saṅghasuppaṭipattiṃ paripuṇṇaṃ katvā dasseti. Ye hi sampannasīlā suvisuddhadassanā, te viññūnaṃ piyā manāpāti. Ettāvatāti ‘‘atthi kho no āvuso’’tiādinayappavattena ratanattayapasādajotanena akkhātā tesu tesu suttapadesesu.
೧೪೧. ಸತ್ಥರಿ ಪಸಾದೋತಿ ಪಸಾದಗ್ಗಹಣೇನ ‘‘ಭಗವತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವಾ ಪಸಾದನೀಯಾ ಧಮ್ಮಾ ಗಹಿತಾ। ತೇನ ಬುದ್ಧಸುಬುದ್ಧತಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ತಥಾ ‘‘ಧಮ್ಮೇ ಪಸಾದೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಧಮ್ಮಸುಧಮ್ಮತಂ, ಇತರೇನ ಸಙ್ಘಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನತಂ। ಯೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಅನುಪಲಬ್ಭಮಾನೇನ ಸಾಸನೇಯೇವ ಸಮಣೋ ಇತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ನತ್ಥೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ, ಸಮ್ಮದೇವ, ಪತಿಟ್ಠಾಪಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತತ್ರಾಯಂ ಯೋಜನಾ – ಯಸ್ಮಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥಾ, ತಸ್ಮಾ ಅತ್ಥಿ ಖೋ ನೋ, ಆವುಸೋ, ಸತ್ಥರಿ ಪಸಾದೋ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧತ್ತಾ ಚಸ್ಸ ಸ್ವಾಖಾತೋ ಧಮ್ಮೋತಿ ಅತ್ಥಿ ಧಮ್ಮೇ ಪಸಾದೋ, ತತೋ ಏವ ಚ ಅತ್ಥಿ ಸೀಲೇಸು ಪರಿಪೂರಕಾರಿತಾತಿ ಸಹಧಮ್ಮಿಕಾ…ಪೇ॰… ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಚಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಸತ್ಥರಿ ಪಸಾದೇನ ಧಮ್ಮೇ ಪಸಾದೋ, ತೇನ ಸಙ್ಘಸುಪ್ಪಟಿಪತ್ತೀತಿ ಅಯಞ್ಚ ನಯೋ ಲೇಸೇನಪಿ ಪರಪ್ಪವಾದೇಸು ನತ್ಥೀತಿ ಇಧೇವ ಸಮಣೋ…ಪೇ॰… ಸಮಣೇಹಿ ಅಞ್ಞೇಹೀತಿ।
141.Satthari pasādoti pasādaggahaṇena ‘‘bhagavatā’’tiādinā vā pasādanīyā dhammā gahitā. Tena buddhasubuddhataṃ dasseti, tathā ‘‘dhammepasādo’’ti iminā dhammasudhammataṃ, itarena saṅghasuppaṭipannataṃ. Yena cittena aññattha anupalabbhamānena sāsaneyeva samaṇo ito bahiddhā natthīti ayamattho, sammadeva, patiṭṭhāpitoti veditabbaṃ. Tatrāyaṃ yojanā – yasmā sammāsambuddho amhākaṃ satthā, tasmā atthi kho no, āvuso, satthari pasādo, sammāsambuddhattā cassa svākhāto dhammoti atthi dhamme pasādo, tato eva ca atthi sīlesu paripūrakāritāti sahadhammikā…pe… pabbajitā cāti evamettha satthari pasādena dhamme pasādo, tena saṅghasuppaṭipattīti ayañca nayo lesenapi parappavādesu natthīti idheva samaṇo…pe… samaṇehi aññehīti.
ಪಟಿವಿದ್ಧಸಚ್ಚಾನಂ ಪಹೀನಾನುರೋಧಾನಂ ಗೇಹಸ್ಸಿತಪೇಮಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವೋ ಏವಾತಿ ‘‘ಇದಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯದಿ ಏವಂ ‘‘ಉಪಜ್ಝಾಯೇನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಮ್ಹಿ ಪುತ್ತಪೇಮಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತಬ್ಬಂ’’ತಿಆದಿವಚನಂ (ಮಹಾವ॰ ೬೫) ಕಥನ್ತಿ? ನಯಿದಂ ಗೇಹಸ್ಸಿತಪೇಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ತಂಸದಿಸತ್ತಾ ಪನ ಪೇಮಮುಖೇನ ವುತ್ತೋ ಮೇತ್ತಾಸ್ನೇಹೋ। ನ ಹಿ ಭಗವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಂಕಿಲೇಸೇ ನಿಯೋಜೇತಿ। ಏವರೂಪಂ ಪೇಮಂ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ಪಸಾದಾವಹಗುಣಾವಹತೋ ಪೂರಣಾದೀಸು ಭತ್ತಿ ಪಸಾದೋ ನ ಹೋತಿ, ಪಸಾದಪತಿರೂಪಕಾ ಪನ ಲೋಭಪವತ್ತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಥೇರೋತಿ ಮಹಾಸಙ್ಘರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರೋ। ಯೇನ ಅಟ್ಠಕಥಾ ಪೋತ್ಥಕಂ ಆರೋಪಿತಾ। ಏಕೋವ ಸತ್ಥಾ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಗುಣತ್ತಾ, ಅಞ್ಞಥಾ ಅನಚ್ಛರಿಯತ್ತಾ ಸತ್ಥುಲಕ್ಖಣಮೇವ ನ ಪರಿಪೂರೇಯ್ಯ। ವಿಸುಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅಞ್ಞೇಹಿ ವಿವೇಚೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಆವೇಣಿಕಂ ಕತ್ವಾ। ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥಾ’’ತಿ ಬ್ಯಾವದನ್ತಾನಂ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಸತ್ಥಾ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥತೋ ಆಪನ್ನಮೇವ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಚ ಪದೇಸವತ್ತಿನಿಂ ತಸ್ಸ ಸತ್ಥುತಂ ಪಟಿಜಾನನ್ತಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಲಕ್ಖಣಸತ್ಥುತಂ ಇಚ್ಛನ್ತಾನಮ್ಪಿ ತತೋ ವಿರುದ್ಧಾ ಸತ್ಥುಭಾವಪರಿಯೇಸನೇನ ಪರಾಜಿತಾ ಹೋನ್ತಿ। ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೇತಿ ಅಧಿಕಬ್ರಹ್ಮಗುಣಸುತ್ತಗೇಯ್ಯಾದಿಪ್ಪಭೇದಸಮಯೇ। ತತ್ಥ ಅಜಸೀಲ…ಪೇ॰… ಕುಕ್ಕುರಸೀಲಾದೀಸೂತಿ ಇದಂ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ತಾದಿಸಂ ವತಸಮಾದಾನಸಬ್ಭಾವತೋ ವುತ್ತಂ, ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಯಮನಿಯಮಚಾತುಯಾಮಸಂವರಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋತಿ। ಅಧಿಪ್ಪಯಾಸೋತಿ ಅಧಿಕಂ ಪಯಸತಿ ಪಯುಜ್ಜತಿ ಏತೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಯಾಸೋ, ಸವಿಸೇಸಂ ಅಧಿಕತ್ತಬ್ಬಕಿರಿಯಾ (ಅ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೩.೧೧೭)। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಧಿಕಪ್ಪಯೋಗೋ’’ತಿ।
Paṭividdhasaccānaṃ pahīnānurodhānaṃ gehassitapemassa asambhavo evāti ‘‘idānī’’ti vuttaṃ. Yadi evaṃ ‘‘upajjhāyena, bhikkhave, saddhivihārikamhi puttapemaṃ upaṭṭhapetabbaṃ’’tiādivacanaṃ (mahāva. 65) kathanti? Nayidaṃ gehassitapemaṃ sandhāya vuttaṃ, taṃsadisattā pana pemamukhena vutto mettāsneho. Na hi bhagavā bhikkhū saṃkilese niyojeti. Evarūpaṃ pemaṃ sandhāyāti pasādāvahaguṇāvahato pūraṇādīsu bhatti pasādo na hoti, pasādapatirūpakā pana lobhapavattīti daṭṭhabbā. Theroti mahāsaṅgharakkhitatthero. Yena aṭṭhakathā potthakaṃ āropitā. Ekova satthā anaññasādhāraṇaguṇattā, aññathā anacchariyattā satthulakkhaṇameva na paripūreyya. Visuṃ katvāti aññehi vivecetvā attano āveṇikaṃ katvā. ‘‘Amhākaṃ satthā’’ti byāvadantānaṃ aññesaṃ satthā na hotīti atthato āpannameva hoti, tathā ca padesavattiniṃ tassa satthutaṃ paṭijānantā paripuṇṇalakkhaṇasatthutaṃ icchantānampi tato viruddhā satthubhāvapariyesanena parājitā honti. Pariyattidhammeti adhikabrahmaguṇasuttageyyādippabhedasamaye. Tattha ajasīla…pe… kukkurasīlādīsūti idaṃ yebhuyyena aññatitthiyānaṃ tādisaṃ vatasamādānasabbhāvato vuttaṃ, ādi-saddena yamaniyamacātuyāmasaṃvarādīnaṃ saṅgahoti. Adhippayāsoti adhikaṃ payasati payujjati etenāti adhippayāso, savisesaṃ adhikattabbakiriyā (a. ni. ṭī. 2.3.117). Tenāha ‘‘adhikappayogo’’ti.
ತಸ್ಸ ಪಸಾದಸ್ಸ ಪರಿಯೋಸಾನಭೂತಾತಿ ತಸ್ಸ ಸತ್ಥರಿ ಧಮ್ಮೇ ಚ ಪಸಾದಸ್ಸ ನಿಟ್ಠಾನಭೂತಾ। ನಿಟ್ಠಾತಿ ಮೋಕ್ಖೋ। ಸಮಯವಾದೀನಞ್ಹಿ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ತದುಪದೇಸಕೇ ಚ ಪಸಾದೋ ಯಾವದೇವ ಮೋಕ್ಖಾಧಿಗಮನಟ್ಠೋ। ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾ ತಥಾ ತಥಾ ಅತ್ತನೋ ಲದ್ಧಿವಸೇನ ನಿಟ್ಠಂ ಪರಿಕಪ್ಪೇನ್ತಿ ಯೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಟ್ಠಂ ಅಪಞ್ಞಪೇನ್ತೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ। ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನನ್ತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣವಾದೀನಂ। ತೇಸಂ ಏಕಚ್ಚೇ ಬ್ರಹ್ಮುನಾ ಸಲೋಕತಾ ನಿಟ್ಠಾತಿ ವದನ್ತಿ, ಏಕಚ್ಚೇ ತಸ್ಸ ಸಮೀಪತಾ, ಏಕಚ್ಚೇ ತೇನ ಸಂಯೋಗೋ ನಿಟ್ಠಾತಿ ವದನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಯೇ ಸಲೋಕತಾವಾದಿನೋ ಸಮೀಪತಾವಾದಿನೋ ಚ, ತೇ ದ್ವೇಧಾವಾದಿನೋ, ಇತರೇ ಅದ್ವೇಧಾವಾದಿನೋ। ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ಅತ್ಥತೋ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕುಪಪತ್ತಿಯಂಯೇವ ನಿಟ್ಠಾಸಞ್ಞಿನೋ। ತತ್ಥ ಹಿ ನೇಸಂ ನಿಚ್ಚಾಭಿನಿವೇಸೋ ಯಥಾ ತಂ ಬಕಸ್ಸ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೋ ನಿಟ್ಠಾ’’ತಿ। ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೋತಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಭೂಮಿ। ಮಹಾತಾಪಸಾನನ್ತಿ ವೇಖನಸಾದಿತಾಪಸಾನಂ। ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ ವಿಯ ಪಠಮಜ್ಝಾನಭೂಮಿಯಂ ಆಭಸ್ಸರೇಸು ಏಕೋ ಸಬ್ಬಸೇಟ್ಠೋ ನತ್ಥೀತಿ ‘‘ಆಭಸ್ಸರಾ’’ತಿ ಪುಥುವಚನಂ। ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾನನ್ತಿ ಸಞ್ಚಯಾದಿಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾನಂ। ಅನ್ತೋ ಚ ಮನೋ ಚ ಏತಸ್ಸ ನತ್ಥೀತಿ ಅನನ್ತಮಾನಸೋ। ಆಜೀವಕಾನಞ್ಹಿ ಸಬ್ಬದಾಭಾವತೋ ಅನನ್ತೋ, ಸುಖದುಕ್ಖಾದಿಸಮತಿಕ್ಕಮನತೋ ಅಮಾನಸೋ। ಇಮಿನಾ ಅಟ್ಠಹಿ ಲೋಕಧಮ್ಮೇಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತತಂ ದಸ್ಸೇತಿ।
Tassapasādassa pariyosānabhūtāti tassa satthari dhamme ca pasādassa niṭṭhānabhūtā. Niṭṭhāti mokkho. Samayavādīnañhi tasmiṃ tasmiṃ samaye tadupadesake ca pasādo yāvadeva mokkhādhigamanaṭṭho. Diṭṭhigatikā tathā tathā attano laddhivasena niṭṭhaṃ parikappenti yevāti āha ‘‘niṭṭhaṃ apaññapento nāma natthī’’ti. Brāhmaṇānanti brāhmaṇavādīnaṃ. Tesaṃ ekacce brahmunā salokatā niṭṭhāti vadanti, ekacce tassa samīpatā, ekacce tena saṃyogo niṭṭhāti vadanti. Tattha ye salokatāvādino samīpatāvādino ca, te dvedhāvādino, itare advedhāvādino. Sabbepi te atthato brahmalokupapattiyaṃyeva niṭṭhāsaññino. Tattha hi nesaṃ niccābhiniveso yathā taṃ bakassa brahmuno. Tena vuttaṃ ‘‘brahmaloko niṭṭhā’’ti. Brahmalokoti paṭhamajjhānabhūmi. Mahātāpasānanti vekhanasāditāpasānaṃ. Mahābrahmā viya paṭhamajjhānabhūmiyaṃ ābhassaresu eko sabbaseṭṭho natthīti ‘‘ābhassarā’’ti puthuvacanaṃ. Paribbājakānanti sañcayādiparibbājakānaṃ. Anto ca mano ca etassa natthīti anantamānaso. Ājīvakānañhi sabbadābhāvato ananto, sukhadukkhādisamatikkamanato amānaso. Iminā aṭṭhahi lokadhammehi upakkiliṭṭhacittataṃ dasseti.
ಪಪಞ್ಚೇ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮೇವ। ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಯೋವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ ಮಮಙ್ಕಾರಅಹಙ್ಕಾರವಿಗಮಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ಯಥಾ ಪಞ್ಚಸು ಠಾನೇಸು ಏಕೋವ ಕಿಲೇಸೋ ಲೋಭೋ ಆಗತೋ, ಏವಂ ದ್ವೀಸು ಠಾನೇಸು ತಯೋ ಕಿಲೇಸಾ ಆಗತಾ ‘‘ದೋಸೋ ಮೋಹೋ ದಿಟ್ಠೀ’’ತಿ। ‘‘ಸದೋಸಸ್ಸಾ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಪಟಿಘಂ ಅಕುಸಲಮೂಲಂ ಗಹಿತಂ, ‘‘ಪಟಿವಿರುದ್ಧಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಿರೋಧೋ, ‘‘ಸಮೋಹಸ್ಸಾ’’ತಿ ಮೋಹೋ ಅಕುಸಲಮೂಲಂ, ‘‘ಅವಿದ್ದಸುನೋ’’ತಿ ಮಲ್ಯಂ, ಅಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ವಾ, ‘‘ಸಉಪಾದಾನಸ್ಸಾ’’ತಿ ‘‘ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಗಹಣಂ, ‘‘ಪಪಞ್ಚಾರಾಮಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪಪಞ್ಚುಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನ।
Papañce yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva. Taṇhādiṭṭhiyova adhippetā mamaṅkāraahaṅkāravigamassa adhippetattā. Yathā pañcasu ṭhānesu ekova kileso lobho āgato, evaṃ dvīsu ṭhānesu tayo kilesā āgatā ‘‘doso moho diṭṭhī’’ti. ‘‘Sadosassā’’ti hi vuttaṭṭhāne paṭighaṃ akusalamūlaṃ gahitaṃ, ‘‘paṭiviruddhassā’’ti virodho, ‘‘samohassā’’ti moho akusalamūlaṃ, ‘‘aviddasuno’’ti malyaṃ, asampajaññaṃ vā, ‘‘saupādānassā’’ti ‘‘natthi dinna’’ntiādinā nayena gahaṇaṃ, ‘‘papañcārāmassā’’ti papañcuppattivasena.
ಆಕಾರತೋತಿ ಪವತ್ತಿಆಕಾರತೋ। ಪದನ್ತರೇನ ರಾಗವಿಸೇಸಸ್ಸ ವುಚ್ಚಮಾನತ್ತಾಆದಿತೋ ವುತ್ತಂ ಸರಾಗವಚನಂ ಓಳಾರಿಕಂ ರಾಗವಿಸಯನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕರಾಗವಸೇನಾ’’ತಿ। ಗಹಣವಸೇನಾತಿ ದಳ್ಹಗ್ಗಹಣವಸೇನ। ‘‘ಅನುರುದ್ಧಪಟಿವಿರುದ್ಧಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏಕಪದವಸೇನ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತತ್ತಾ ಏಕಜ್ಝಂ ಪದುದ್ಧಾರೋ ಕತೋ। ತತ್ಥ ಪನ ‘‘ಅನುರುದ್ಧಸ್ಸಾ’’ತಿ ಸುಭವಸೇನಾತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ನ ಹಿ ಪಟಿವಿರುಜ್ಝನಂ ಸುಭವಸೇನ ಹೋತಿ। ಪಪಞ್ಚುಪ್ಪತ್ತಿದಸ್ಸನವಸೇನಾತಿ ಕಿಲೇಸಕಮ್ಮವಿಪಾಕಾನಂ ಅಪರಾಪರುಪ್ಪತ್ತಿಪಚ್ಚಯತಾಯ ಸಂಸಾರಸ್ಸ ಪಪಞ್ಚನಂ ಪಪಞ್ಚೋ, ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುಭಾವದಸ್ಸನವಸೇನ। ತಣ್ಹಾ ಹಿ ಭವುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ। ತಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯಾ ಉಪಾದಾನದಸ್ಸನವಸೇನಾತಿ ತಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಉಪಾದಾನಸ್ಸ ದಸ್ಸನವಸೇನ, ಯದವತ್ಥಾ ತಣ್ಹಾ ಉಪಾದಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ, ತದವತ್ಥಾದಸ್ಸನವಸೇನ। ಫಲೇನ ಹಿ ಹೇತುವಿಸೇಸಕಿತ್ತನಮೇತನ್ತಿ। ಏವಂ ವಿದ್ಧಂಸೇಥಾತಿ ಕಾಮರಾಗಭವತಣ್ಹಾದಿವಸೇನ ಲೋಭಂ ಕಸ್ಮಾ ಏವಂ ವಿಪ್ಪಕಿರೇಥ। ತಣ್ಹಾಕರಣವಸೇನಾತಿ ತಣ್ಹಾಯನಕರಣವಸೇನ ಸುಭಾಕಾರಗ್ಗಹಣವಸೇನ। ಸುಭನ್ತಿ ಹಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತೋ ರಾಗೋ ‘‘ಸುಭ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೋ।
Ākāratoti pavattiākārato. Padantarena rāgavisesassa vuccamānattāādito vuttaṃ sarāgavacanaṃ oḷārikaṃ rāgavisayanti āha ‘‘pañcakāmaguṇikarāgavasenā’’ti. Gahaṇavasenāti daḷhaggahaṇavasena. ‘‘Anuruddhapaṭiviruddhassā’’ti ekapadavasena pāḷiyaṃ āgatattā ekajjhaṃ paduddhāro kato. Tattha pana ‘‘anuruddhassā’’ti subhavasenāti evamattho vattabbo. Na hi paṭivirujjhanaṃ subhavasena hoti. Papañcuppattidassanavasenāti kilesakammavipākānaṃ aparāparuppattipaccayatāya saṃsārassa papañcanaṃ papañco, tassa uppattihetubhāvadassanavasena. Taṇhā hi bhavuppattiyā visesapaccayo. Taṇhāpaccayā upādānadassanavasenāti taṇhāpaccayassa upādānassa dassanavasena, yadavatthā taṇhā upādānassa paccayo, tadavatthādassanavasena. Phalena hi hetuvisesakittanametanti. Evaṃ viddhaṃsethāti kāmarāgabhavataṇhādivasena lobhaṃ kasmā evaṃ vippakiretha. Taṇhākaraṇavasenāti taṇhāyanakaraṇavasena subhākāraggahaṇavasena. Subhanti hi ārammaṇe pavatto rāgo ‘‘subha’’nti vutto.
೧೪೨. ವದನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ವಾದೋ, ದಿಟ್ಠಿವಾದೋ। ದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಹಿ ‘‘ಸಸ್ಸತೋ ಅತ್ತಾ ಚ ಲೋಕೋ ಚ, ಅಸಸ್ಸತೋ ಅತ್ತಾ ಚ ಲೋಕೋ ಚಾ’’ತಿ ಚ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ದ್ವೇಮಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದಿಟ್ಠಿಯೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೪೨)। ತಣ್ಹಾರಹಿತಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಅಭಾವತೋ ತಣ್ಹಾವಸೇನೇವ ಚ ಅತ್ತನೋ ಸಸ್ಸತಭಾವಾಭಿನಿವೇಸೋತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನಾ’’ತಿ। ಅಲ್ಲೀನಾತಿ ನಿಸ್ಸಿತಾ। ಉಪಗತಾತಿ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜನವಸೇನ ಏಕಿಭಾವಮಿವ ಗತಾ। ಅಜ್ಝೋಸಿತಾತಿ ತಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಗಿಲಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಟ್ಠಾಪಿತಾ ವಿಯ ತದನ್ತೋಗಧಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅನುಪವಿಟ್ಠಾ’’ತಿ। ಯಥಾ ಗಹಟ್ಠಾನಂ ಕಾಮಜ್ಝೋಸಾನಂ ವಿವಾದಮೂಲಂ, ಏವಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ದಿಟ್ಠಜ್ಝೋಸಾನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಭವದಿಟ್ಠಿಯಾ ತೇ ಪಟಿವಿರುದ್ಧಾ’’ತಿ। ದಿಟ್ಠಿವಿರೋಧೇನ ಹಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕವಿರೋಧೋ।
142. Vadanti etenāti vādo, diṭṭhivādo. Diṭṭhivasena hi ‘‘sassato attā ca loko ca, asassato attā ca loko cā’’ti ca diṭṭhigatikā paññapenti. Tenāha ‘‘dvemā, bhikkhave, diṭṭhiyo’’ti (ma. ni. 1.142). Taṇhārahitāya diṭṭhiyā abhāvato taṇhāvaseneva ca attano sassatabhāvābhinivesoti katvā vuttaṃ ‘‘taṇhādiṭṭhivasenā’’ti. Allīnāti nissitā. Upagatāti avissajjanavasena ekibhāvamiva gatā. Ajjhositāti tāya diṭṭhiyā gilitvā pariniṭṭhāpitā viya tadantogadhā. Tenāha ‘‘anupaviṭṭhā’’ti. Yathā gahaṭṭhānaṃ kāmajjhosānaṃ vivādamūlaṃ, evaṃ pabbajitānaṃ diṭṭhajjhosānanti āha ‘‘vibhavadiṭṭhiyā te paṭiviruddhā’’ti. Diṭṭhivirodhena hi diṭṭhigatikavirodho.
ಖಣಿಕಸಮುದಯೋ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೋತಿ ಆಹ ‘‘ದಿಟ್ಠೀನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೀ’’ತಿ। ದಿಟ್ಠಿನಿಬ್ಬತ್ತಿಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಚೇತ್ಥ ಯಥಾ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನತಾ ವಿಭಾವಿತಾ, ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿವತ್ಥುನೋಪೀತಿ ಉಭಯೇಸಮ್ಪಿ ಅನಿಚ್ಚತಾ ದುಕ್ಖತಾ ಅನತ್ತತಾ ಚ ವಿಭಾವಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಯಾನಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾನಯೇನ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೨೨) ‘‘ಪಚ್ಚಯಸಮುದಯೋ ಅಟ್ಠ ಠಾನಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾನಿ, ತಾನಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಖನ್ಧಾಪೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಖನ್ಧಾಪಿ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಟ್ಠೇನ ‘‘ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೮೧; ೪.೩೪೫)। ಅವಿಜ್ಜಾಪಿ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಾದಿವಸೇನ ಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಅಸ್ಸುತವಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವೀ ಅರಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಕೋವಿದೋ’’ತಿಆದಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨, ೪೬೧; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೧, ೭)। ಫಸ್ಸೋಪಿ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಂ। ಯಥಾ ಚಾಹ ‘‘ತದಪಿ ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೧೮-೧೩೦), ಫುಸ್ಸ ಫುಸ್ಸ ಪಟಿಸಂವೇದಿಯನ್ತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೪೪) ಚ । ಸಞ್ಞಾಪಿ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಂ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಸಞ್ಞಾನಿದಾನಾ ಹಿ ಪಪಞ್ಚಸಙ್ಖಾತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ೮೮೦), ಪಥವಿಂ ಪಥವಿತೋ ಸಞ್ಞತ್ವಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨) ಚ ಆದಿ। ವಿತಕ್ಕೋಪಿ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಂ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ‘‘ತಕ್ಕಞ್ಚ ದಿಟ್ಠೀಸು ಪಕಪ್ಪಯಿತ್ವಾ, ಸಚ್ಚಂ ಮುಸಾತಿ ದ್ವಯಧಮ್ಮಮಾಹೂ’’ತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ೮೯೨; ಮಹಾನಿ॰ ೧೨೧) ‘‘ತಕ್ಕೀ ಹೋತಿ ವೀಮಂಸೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೩೪) ಚ ಆದಿ। ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋಪಿ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಂ। ಯಥಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ತಸ್ಸೇವ ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಛನ್ನಂ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಅಞ್ಞತರಾ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅತ್ಥಿ ಮೇ ಅತ್ತಾತಿ ಅಸ್ಸ ಸಚ್ಚತೋ ಥೇತತೋ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೯)। ಸಮುಟ್ಠಾತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸಮುಟ್ಠಾನಟ್ಠೋ, ತೇನ। ಖಣಿಕತ್ಥಙ್ಗಮೋ ಖಣಿಕನಿರೋಧೋ। ಪಚ್ಚಯತ್ಥಙ್ಗಮೋ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ಅಚ್ಚನ್ತನಿರೋಧೋ। ಸೋ ಪನ ಯೇನ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಆಹ। ಚತ್ತಾರೋ ಹಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾ ಯಥಾರಹಂ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಸಙ್ಖಾರಗತಸ್ಸ ಅಚ್ಚನ್ತನಿರೋಧಹೇತು, ಖಣಿಕನಿರೋಧೋ ಪನ ಅಹೇತುಕೋ।
Khaṇikasamudayo uppādakkhaṇoti āha ‘‘diṭṭhīnaṃ nibbattī’’ti. Diṭṭhinibbattiggahaṇeneva cettha yathā diṭṭhīnaṃ paṭiccasamuppannatā vibhāvitā, evaṃ diṭṭhivatthunopīti ubhayesampi aniccatā dukkhatā anattatā ca vibhāvitāti daṭṭhabbaṃ. Yāni paṭisambhidānayena (paṭi. ma. 1.122) ‘‘paccayasamudayo aṭṭha ṭhānānī’’ti vuttāni, tāni dassento ‘‘khandhāpī’’tiādimāha. Tattha khandhāpi diṭṭhiṭṭhānaṃ ārammaṇaṭṭhena ‘‘rūpaṃ attato samanupassatī’’tiādivacanato (saṃ. ni. 3.81; 4.345). Avijjāpi diṭṭhiṭṭhānaṃ upanissayādivasena paccayabhāvato. Yathāha – ‘‘assutavā, bhikkhave, puthujjano ariyānaṃ adassāvī ariyadhammassa akovido’’tiādi (ma. ni. 1.2, 461; saṃ. ni. 3.1, 7). Phassopi diṭṭhiṭṭhānaṃ. Yathā cāha ‘‘tadapi phassapaccayā (dī. ni. 1.118-130), phussa phussa paṭisaṃvediyantī’’ti (dī. ni. 1.144) ca . Saññāpi diṭṭhiṭṭhānaṃ. Vuttañhetaṃ ‘‘saññānidānā hi papañcasaṅkhāti (su. ni. 880), pathaviṃ pathavito saññatvā’’ti (ma. ni. 1.2) ca ādi. Vitakkopi diṭṭhiṭṭhānaṃ. Vuttampi cetaṃ ‘‘takkañca diṭṭhīsu pakappayitvā, saccaṃ musāti dvayadhammamāhū’’ti (su. ni. 892; mahāni. 121) ‘‘takkī hoti vīmaṃsī’’ti (dī. ni. 1.34) ca ādi. Ayonisomanasikāropi diṭṭhiṭṭhānaṃ. Yathāha bhagavā ‘‘tasseva ayoniso manasikaroto channaṃ diṭṭhīnaṃ aññatarā diṭṭhi uppajjati, atthi me attāti assa saccato thetato diṭṭhi uppajjatī’’tiādi (ma. ni. 1.19). Samuṭṭhāti etenāti samuṭṭhānaṃ, tassa bhāvo samuṭṭhānaṭṭho, tena. Khaṇikatthaṅgamo khaṇikanirodho. Paccayatthaṅgamo avijjādīnaṃ accantanirodho. So pana yena hoti, taṃ dassento ‘‘sotāpattimaggo’’ti āha. Cattāro hi ariyamaggā yathārahaṃ tassa tassa saṅkhāragatassa accantanirodhahetu, khaṇikanirodho pana ahetuko.
ಆನಿಸಂಸನ್ತಿ ಉದಯಂ। ಸೋ ಪನ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕವಸೇನ ದುವಿಧೋ। ತತ್ಥ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕೋ ದುಗ್ಗತಿಪರಿಕಿಲೇಸತಾಯಆದೀನವಪಕ್ಖಿಕೋ ಏವಾತಿ ಇತರಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಂ ಸನ್ಧಾಯಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಆದೀನವಮ್ಪಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಮೇವ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಹಣಮೂಲಕಂ ಉಪದ್ದವ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ಸೋತಿಆದೀನವೋ। ಆದೀನನ್ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ನಗ್ಗಿಯಾನಸನಸಙ್ಕಟಿವತಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ। ನಿಸ್ಸರತಿ ಏತೇನಾತಿ ನಿಸ್ಸರಣನ್ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ದಸ್ಸನಮಗ್ಗೋ ಏವ ದಿಟ್ಠೀನಂ ನಿಸ್ಸರಣಂ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಸ ಪನ ಅತ್ಥಙ್ಗಮಪರಿಯಾಯೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತನಿಸ್ಸಟಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ದಿಟ್ಠೀಹಿಪಿ ನಿಸ್ಸಟನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ದಿಟ್ಠೀನಂ ನಿಸ್ಸರಣಂ ನಾಮ ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿ। ಇಮಿನಾತಿಆದೀಸು ವತ್ತಬ್ಬಂ ಅನುಯೋಗವತ್ತೇ ವುತ್ತನಯಮೇವ।
Ānisaṃsanti udayaṃ. So pana diṭṭhadhammikasamparāyikavasena duvidho. Tattha samparāyiko duggatiparikilesatāyaādīnavapakkhiko evāti itaraṃ dassento ‘‘yaṃ sandhāyā’’tiādimāha. Ādīnavampi diṭṭhadhammikameva dassento ‘‘diṭṭhiggahaṇamūlakaṃ upaddava’’ntiādimāha. Sotiādīnavo. Ādīnanti ādi-saddena naggiyānasanasaṅkaṭivatādīnaṃ saṅgaho. Nissarati etenāti nissaraṇanti vuccamāne dassanamaggo eva diṭṭhīnaṃ nissaraṇaṃ siyā, tassa pana atthaṅgamapariyāyena gahitattā sabbasaṅkhatanissaṭaṃ nibbānaṃ diṭṭhīhipi nissaṭanti katvā vuttaṃ ‘‘diṭṭhīnaṃ nissaraṇaṃ nāma nibbāna’’nti. Iminātiādīsu vattabbaṃ anuyogavatte vuttanayameva.
೧೪೩. ದಿಟ್ಠಿಚ್ಛೇದನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋತಿ ಸಬ್ಬುಪಾದಾನಪರಿಞ್ಞಾದಸ್ಸನೇನ ಸಬ್ಬಸೋ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿಧಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ। ವುತ್ತಾಯೇವಾತಿ –
143.Diṭṭhicchedanaṃ dassentoti sabbupādānapariññādassanena sabbaso diṭṭhīnaṃ samucchedavidhiṃ dassento. Vuttāyevāti –
‘‘ಉಪಾದಾನಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ, ತಾನಿ ಅತ್ಥವಿಭಾಗತೋ।
‘‘Upādānāni cattāri, tāni atthavibhāgato;
ಧಮ್ಮಸಙ್ಖೇಪವಿತ್ಥಾರಾ, ಕಮತೋ ಚ ವಿಭಾವಯೇ’’ತಿ॥ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೬೪೫) –
Dhammasaṅkhepavitthārā, kamato ca vibhāvaye’’ti. (visuddhi. 2.645) –
ಗಾಥಂ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಅತ್ಥವಿಭಾಗಾದಿವಸೇನ ವುತ್ತಾಯೇವ। ಕಾಮಂ ಇತೋ ಬಾಹಿರಕಾನಂ ‘‘ಇಮಾನಿ ಉಪಾದಾನಾನಿ ಏತ್ತಕಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ, ನ ಇತೋ ಭಿಯ್ಯೋ’’ತಿ ಈದಿಸಂ ಞಾಣಂ ನತ್ಥಿ, ಕೇವಲಂ ಪನ ಕೇಚಿ ‘‘ಕಾಮಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ‘‘ನತ್ಥಿ ಪರೋ ಲೋಕೋತಿ ಚ, ಮಿಚ್ಛಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ಅಪರೇ ‘‘ಸೀಲಬ್ಬತೇನ ಸುದ್ಧೀತಿ ಚ, ಮಿಚ್ಛಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ಅತ್ತದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪನ ಮಿಚ್ಛಾಭಾವಂ ಸಬ್ಬಸೋ ನ ಜಾನನ್ತಿ ಏವ। ಯತ್ತಕಂ ಪನ ಜಾನನ್ತಿ, ತಸ್ಸಪಿ ಅಚ್ಚನ್ತಪ್ಪಹಾನಂ ನ ಜಾನನ್ತಿ, ತಥಾಪಿ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ಪಞ್ಞಪೇಮಇಚ್ಚೇವ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ। ಏವಂಭೂತಾನಂ ಪನ ನೇಸಂ ತತ್ಥ ಯಾದಿಸೀ ಪಟಿಪತ್ತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸತ್ಥಾ ‘‘ಸನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಸನ್ತೀತಿ ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತಿ। ತೇನ ತೇಸಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾನಂ ವಿಜ್ಜಮಾನತಾಯ ಅವಿಚ್ಛೇದತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಏಕೇತಿ ಏಕಚ್ಚೇ। ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜುಪಗಮನೇನ ಸಮಣಾ, ಜಾತಿಮತ್ತೇನ ಚ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ। ಸಬ್ಬೇಸನ್ತಿ ಅನವಸೇಸಾನಂ ಉಪಾದಾನಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮಂ ಪಹಾನಂ। ಸಮ್ಮಾ ನ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೀತಿ ಯೇಸಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ, ತೇಸಮ್ಪಿ ಸಮ್ಮಾ ಪರಿಞ್ಞಂ ನ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ। ಇದಾನಿ ತಂ ಅತ್ಥಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕೇಚೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಹೋತಿಕ-ಕುಟೀಚಕ-ಬಹೂದಕ-ಹಂಸ-ಪರಮಹಂಸ-ಕಾಜಕ-ತಿದಣ್ಡ-ಮೋನವತ-ಸೇವ-ಪಾರುಪಕ-ಪಞ್ಚಮರತ್ತಿಕ- ಸೋಮಕಾರಕ-ಮುಗಬ್ಬತ-ಚರಬಾಕ-ತಾಪಸ-ನಿಗನ್ಥಾ-ಜೀವಕ-ಇಸಿ-ಪಾರಾಯನಿಕ-ಪಞ್ಚಾತಪಿಕ-ಕಾಪಿಲ- ಕಾಣಾದ-ಸಂಸಾರಮೋಚಕ-ಅಗ್ಗಿಭತ್ತಿಕ-ಮಗವತಿಕ-ಗೋವತಿಕ-ಕುಕ್ಕುರವತಿಕ-ಕಾಮಣ್ಡಲುಕ- ವಗ್ಗುಲಿವತಿಕ-ಏಕಸಾಟಕ-ಓದಕಸುದ್ಧಿಕ-ಸರೀರಸನ್ತಾಪಕ-ಸೀಲಸುದ್ಧಿಕ-ಝಾನಸುದ್ಧಿಕ-ಚತುಬ್ಬಿಧ- ಸಸ್ಸತವಾದಾದಯೋ ಛನ್ನವುತಿ ತಣ್ಹಾಪಾಸೇನ ಡಂಸನತೋ, ಅರಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಾ ವಿಬಾಧನತೋ ಪಾಸಣ್ಡಾ। ವತ್ಥುಪಟಿಸೇವನಂ ಕಾಮನ್ತಿ ಬ್ಯಾಪಾರಸ್ಸ ವತ್ಥುನೋ ಪಟಿಸೇವನಸಙ್ಖಾತಂ ಕಾಮಂ। ಥೇಯ್ಯೇನ ಸೇವನ್ತೀತಿ ಪಟಿಹತ್ಥಆದಿಸಮಞ್ಞಾಯ ಲೋಕಸ್ಸ ವಚನವಸೇನ ಸೇವನ್ತಿ। ತೀಣಿ ಕಾರಣಾನೀತಿ ‘‘ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾನಿ ದಿಟ್ಠಿವಿಸೇಸಭೂತಾನಿ ವಟ್ಟಕಾರಣಾನಿ।
Gāthaṃ uddisitvā atthavibhāgādivasena vuttāyeva. Kāmaṃ ito bāhirakānaṃ ‘‘imāni upādānāni ettakāni cattāri, na ito bhiyyo’’ti īdisaṃ ñāṇaṃ natthi, kevalaṃ pana keci ‘‘kāmā pahātabbā’’ti vadanti, keci ‘‘natthi paro lokoti ca, micchā’’ti vadanti, apare ‘‘sīlabbatena suddhīti ca, micchā’’ti vadanti, attadiṭṭhiyā pana micchābhāvaṃ sabbaso na jānanti eva. Yattakaṃ pana jānanti, tassapi accantappahānaṃ na jānanti, tathāpi sabbassa pariññeyyassa pariññeyyaṃ paññapemaicceva tiṭṭhanti. Evaṃbhūtānaṃ pana nesaṃ tattha yādisī paṭipatti, taṃ dassento satthā ‘‘santi, bhikkhave’’tiādimāha. Tattha santīti saṃvijjanti. Tena tesaṃ diṭṭhigatikānaṃ vijjamānatāya avicchedataṃ dasseti. Eketi ekacce. Samaṇabrāhmaṇāti pabbajjupagamanena samaṇā, jātimattena ca brāhmaṇā. Sabbesanti anavasesānaṃ upādānānaṃ samatikkamaṃ pahānaṃ. Sammā na paññapentīti yesaṃ paññapenti, tesampi sammā pariññaṃ na paññapenti. Idāni taṃ atthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘kecī’’tiādi vuttaṃ. Tattha hotika-kuṭīcaka-bahūdaka-haṃsa-paramahaṃsa-kājaka-tidaṇḍa-monavata-seva-pārupaka-pañcamarattika- somakāraka-mugabbata-carabāka-tāpasa-niganthā-jīvaka-isi-pārāyanika-pañcātapika-kāpila- kāṇāda-saṃsāramocaka-aggibhattika-magavatika-govatika-kukkuravatika-kāmaṇḍaluka- vaggulivatika-ekasāṭaka-odakasuddhika-sarīrasantāpaka-sīlasuddhika-jhānasuddhika-catubbidha- sassatavādādayo channavuti taṇhāpāsena ḍaṃsanato, ariyadhammassa vā vibādhanato pāsaṇḍā. Vatthupaṭisevanaṃ kāmanti byāpārassa vatthuno paṭisevanasaṅkhātaṃ kāmaṃ. Theyyena sevantīti paṭihatthaādisamaññāya lokassa vacanavasena sevanti. Tīṇi kāraṇānīti ‘‘natthi dinna’’ntiādinayappavattāni diṭṭhivisesabhūtāni vaṭṭakāraṇāni.
ಅತ್ಥಸಲ್ಲಾಪಿಕಾತಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಲ್ಲಾಪಿಕಾ, ದ್ವಿನ್ನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥಸಲ್ಲಾಪವಿಭಾವಿನೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ದ್ವಿನ್ನಞ್ಹಿ ವಚನಂ ಸಲ್ಲಾಪೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪಥವೀ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿ।
Atthasallāpikāti atthassa sallāpikā, dvinnaṃ adhippetatthasallāpavibhāvinīti adhippāyo. Dvinnañhi vacanaṃ sallāpo. Tenāha ‘‘pathavī kirā’’tiādi.
ಯೋ ತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಸತ್ಥರಿ ಧಮ್ಮೇ ಸಹಧಮ್ಮಿಕೇಸು ಚ ಪಸಾದೋ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ಅನಾಯತನಗತತ್ತಾ ಅಪ್ಪಸಾದಕಭಾವದಸ್ಸನಂ ಪಸಾದಪಚ್ಛೇದೋ। ತಥಾಪವತ್ತೋ ವಾದೋ ಪಸಾದಪಚ್ಛೇದವಾದೋ ವುತ್ತೋ। ಏವರೂಪೇತಿ ಈದಿಸೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅನುಪಸಮಸಂವತ್ತನಿಕೇ। ಧಮ್ಮೇತಿ ಧಮ್ಮಪತಿರೂಪಕೇ। ವಿನಯೇತಿ ವಿನಯಪತಿರೂಪಕೇ। ತಿತ್ಥಿಯಾ ಹಿ ಕೋಹಞ್ಞೇ ಠತ್ವಾ ಲೋಕಂ ವಞ್ಚೇನ್ತಾ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇಮಾತಿ ‘‘ಸತ್ತಿಮೇ ಕಾಯಾ ಅಕಟಾ ಅಕಟವಿಧಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೭೪) ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಥೇತ್ವಾ ತಥಾ ‘‘ವಿನಯಂ ಪಞ್ಞಪೇಮಾ’’ತಿ ಗೋಸೀಲವಗ್ಗುಲಿವತಾದೀನಿ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ತಾದಿಸಂ ಸಾವಕೇ ಸಿಕ್ಖಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ಧಮ್ಮವಿನಯೋ’’ತಿ ಕಥೇನ್ತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಧಮ್ಮವಿನಯೇ’’ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಉಭಯೇನಪಿ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಂ ಸಾಸನಂ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ। ಪರಿತ್ತಮ್ಪಿ ನಾಮ ಪುಞ್ಞಂ ಕಾತುಕಾಮಂ ಮಚ್ಛೇರಮಲಾಭಿಭೂತತಾಯ ನಿವಾರೇನ್ತಸ್ಸ ಅನ್ತರಾಯಂ ತಸ್ಸ ಕರೋತೋ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಗರಹಿತಬ್ಬತಾ ಸಮ್ಪರಾಯೇ ಚ ದುಗ್ಗತಿ ಪಾಟಿಕಙ್ಖಾ, ಕಿಮಙ್ಗಂ ಪನ ಸಕಲವಟ್ಟದುಕ್ಖನಿಸ್ಸರಣಾವಹೇ ಜಿನಚಕ್ಕೇ ಪಹಾರದಾಯಿನೋ ತಿತ್ಥಕರಸ್ಸ ತದೋವಾದಕರಸ್ಸ ಚಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಸಾಸನಮ್ಹಿ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಯಥಾ ಸೋ ಪಸಾದೋ ಸಮ್ಪರಾಯೇ ನ ಸಮ್ಮಗ್ಗತೋ ಅತ್ತನೋ ಪವತ್ತಿವಸೇನಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕಞ್ಚಿ ಕಾಲಂ ಗನ್ತ್ವಾಪಿ ಪಚ್ಛಾ ವಿನಸ್ಸತಿ ಯೇವಾ’’ತಿ ಆಹ, ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದೋ ವಿಯ ಅಚ್ಚನ್ತಿಕೋ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Yo titthiyānaṃ attano satthari dhamme sahadhammikesu ca pasādo vutto, tassa anāyatanagatattā appasādakabhāvadassanaṃ pasādapacchedo. Tathāpavatto vādo pasādapacchedavādo vutto. Evarūpeti īdise vuttanayena kilesānaṃ anupasamasaṃvattanike. Dhammeti dhammapatirūpake. Vinayeti vinayapatirūpake. Titthiyā hi kohaññe ṭhatvā lokaṃ vañcentā dhammaṃ kathemāti ‘‘sattime kāyā akaṭā akaṭavidhā’’tiādinā (dī. ni. 1.174) yaṃ kiñci kathetvā tathā ‘‘vinayaṃ paññapemā’’ti gosīlavaggulivatādīni paññapetvā tādisaṃ sāvake sikkhāpetvā ‘‘dhammavinayo’’ti kathenti, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ ‘‘dhammavinaye’’ti. Tenāha ‘‘ubhayenapi aniyyānikaṃ sāsanaṃ dassetī’’ti. Parittampi nāma puññaṃ kātukāmaṃ maccheramalābhibhūtatāya nivārentassa antarāyaṃ tassa karoto diṭṭheva dhamme viññūhi garahitabbatā samparāye ca duggati pāṭikaṅkhā, kimaṅgaṃ pana sakalavaṭṭadukkhanissaraṇāvahe jinacakke pahāradāyino titthakarassa tadovādakarassa cāti imamatthaṃ dassento ‘‘aniyyānikasāsanamhi hī’’tiādimāha. Yathā so pasādo samparāye na sammaggato attano pavattivasenāti dassento ‘‘kañci kālaṃ gantvāpi pacchā vinassati yevā’’ti āha, aveccappasādo viya accantiko na hotīti attho.
ಸಮ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಯಥಾವಿಧಿಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಂ ಆವಹತಿ। ಕಮ್ಮಸರಿಕ್ಖಕೇನ ಹಿ ವಿಪಾಕೇನೇವ ಭವಿತಬ್ಬಂ। ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಕಾರಣಭೇದನ್ತಿ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಯಥಾವುತ್ತಂ ತಿತ್ಥಕರಾನಂ ಸಾವಕಾನಂ ಅಪಾಯದುಕ್ಖಾವಹಂ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಂ ಕಾರಣವಿಸೇಸಂ। ಸೋ ಪನೇಸ ಪಸಾದೋ ನ ನಿಯ್ಯಾತಿ ಮಿಚ್ಛತ್ತಪಕ್ಖಿಕತ್ತಾ ಸುರಾಪೀತಸಿಙ್ಗಾಲೇ ಪಸಾದೋ ವಿಯ। ಸುರಂ ಪರಿಸ್ಸಾವೇತ್ವಾ ಛಡ್ಡಿತಕಸಟಂ ಸುರಾಜಲ್ಲಿಕಂ। ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ನಾಮ ಧನಲುದ್ಧಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾಹ ‘‘ಇಮಂ ವಞ್ಚೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ಕಂಸಸತಾತಿ ಕಹಾಪಣಸತಾ।
Sampajjamānā yathāvidhipaṭipattiyā tiracchānayoniṃ āvahati. Kammasarikkhakena hi vipākeneva bhavitabbaṃ. Sabbampi kāraṇabhedanti sabbampi yathāvuttaṃ titthakarānaṃ sāvakānaṃ apāyadukkhāvahaṃ micchāpaṭipattisaṅkhātaṃ kāraṇavisesaṃ. So panesa pasādo na niyyāti micchattapakkhikattā surāpītasiṅgāle pasādo viya. Suraṃ parissāvetvā chaḍḍitakasaṭaṃ surājallikaṃ. Brāhmaṇā nāma dhanaluddhāti adhippāyenāha ‘‘imaṃ vañcessāmī’’ti. Kaṃsasatāti kahāpaṇasatā.
೧೪೪. ತಸ್ಸಾತಿ ಪಸಾದಸ್ಸ। ಸಬ್ಬೋಪಿ ಲೋಭೋ ಕಾಮುಪಾದಾನನ್ತೇವ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಕಾಮುಪಾದಾನಸ್ಸ ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞ’’ನ್ತಿ। ಏವರೂಪೇತಿ ಈದಿಸೇ ಸಬ್ಬಸೋ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಉಪಸಮಸಂವತ್ತನಿಕೇ। ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನಾನಂ ಅಪಾಯೇಸು ಅಪತನವಸೇನ ಧಾರಣಟ್ಠೇನ ಧಮ್ಮೇ। ಸಬ್ಬಸೋ ವಿನಯನಟ್ಠೇನ ವಿನಯೇ। ತತ್ಥ ಭವದುಕ್ಖನಿಸ್ಸರಣಾಯ ಸಂವತ್ತನೇ।
144.Tassāti pasādassa. Sabbopi lobho kāmupādānanteva vuccatīti āha ‘‘arahattamaggena kāmupādānassa pahānapariñña’’nti. Evarūpeti īdise sabbaso kilesānaṃ upasamasaṃvattanike. Yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamānānaṃ apāyesu apatanavasena dhāraṇaṭṭhena dhamme. Sabbaso vinayanaṭṭhena vinaye. Tattha bhavadukkhanissaraṇāya saṃvattane.
ನಮಸ್ಸಮಾನೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ ದ್ವೇ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಪಾರಮೀನಂ ಪೂರಣೇನ ತತ್ಥ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ ಪರಿಚಯೇನ ಚ ಭಗವತಿ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತತಾಯ ಚ। ‘‘ಉಲೂಕಾ’’ತ್ಯಾದಿಗಾಥಾ ರುಕ್ಖದೇವತಾಯ ಭಾಸಿತಾ। ಕಾಲುಟ್ಠಿತನ್ತಿ ಸಾಯನ್ಹಕಾಲೇ ದಿವಾವಿಹಾರತೋ ಉಟ್ಠಿತಂ। ದುಗ್ಗತೇಸೋ ನ ಗಚ್ಛತೀತಿ ದುಗ್ಗತಿಂ ಏಸೋ ನ ಗಮಿಸ್ಸತಿ। ಮೋರಜಿಕೋ ಮುರಜವಾದಕೋ। ಮಹಾಭೇರಿವಾದಕವತ್ಥುಆದೀನಿಪಿ ಸಿತಪಾತುಕರಣಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಾನಿ।
Namassamāno aṭṭhāsi dve asaṅkhyeyyāni paccekabodhipāramīnaṃ pūraṇena tattha buddhasāsane paricayena ca bhagavati pasannacittatāya ca. ‘‘Ulūkā’’tyādigāthā rukkhadevatāya bhāsitā. Kāluṭṭhitanti sāyanhakāle divāvihārato uṭṭhitaṃ. Duggateso na gacchatīti duggatiṃ eso na gamissati. Morajiko murajavādako. Mahābherivādakavatthuādīnipi sitapātukaraṇaṃ ādiṃ katvā vitthāretabbāni.
ಪರಮತ್ಥೇತಿ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೇ। ಕಿಂ ಪನ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಧಮ್ಮೇಪಿ ಪರಮತ್ಥೇ ನಿಮಿತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸುಣನ್ತಾನಂ। ಸಾಮಣೇರವತ್ಥೂತಿ ಪಬ್ಬಜಿತದಿವಸೇಯೇವ ಸಪ್ಪೇನ ದಟ್ಠೋ ಹುತ್ವಾ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ದೇವಲೋಕಂ ಉಪಪನ್ನಸಾಮಣೇರವತ್ಥು।
Paramattheti lokuttaradhamme. Kiṃ pana vattabbanti dhammepi paramatthe nimittaṃ gahetvā suṇantānaṃ. Sāmaṇeravatthūti pabbajitadivaseyeva sappena daṭṭho hutvā kālaṃ katvā devalokaṃ upapannasāmaṇeravatthu.
ಖೀರೋದನನ್ತಿ ಖೀರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಮಿಸ್ಸಂ ಓದನಂ। ತಿಮ್ಬರುಸಕನ್ತಿ ತಿನ್ದುಕಫಲಂ। ತಿಪುಸಸದಿಸಾ ಏಕಾ ವಲ್ಲಿಜಾತಿ ತಿಮ್ಬರುಸಂ, ತಸ್ಸ ಫಲಂ ತಿಮ್ಬರುಸಕನ್ತಿ ಚ ವದನ್ತಿ। ಕಕ್ಕಾರಿಕನ್ತಿ ಖುದ್ದಕಏಲಾಳುಕಂ। ಮಹಾತಿಪುಸನ್ತಿ ಚ ವದನ್ತಿ। ವಲ್ಲಿಪಕ್ಕನ್ತಿ ಖುದ್ದಕತಿಪುಸವಲ್ಲಿಯಾ ಫಲಂ। ಹತ್ಥಪತಾಪಕನ್ತಿ ಮನ್ದಾಮುಖಿ। ಅಮ್ಬಕಞ್ಜಿಕನ್ತಿ ಅಮ್ಬಿಲಕಞ್ಜಿಕಂ। ಖಳಯಾಗುನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ। ದೋಣಿನಿಮ್ಮಜ್ಜನಿನ್ತಿ ಸತೇಲಂ ತಿಲಪಿಞ್ಞಾಕಂ। ವಿಧುಪನನ್ತಿ ಚತುರಸ್ಸಬೀಜನಿಂ । ತಾಲವಣ್ಟನ್ತಿ ತಾಲಪತ್ತೇಹಿ ಕತಮಣ್ಡಲಬೀಜನಿಂ। ಮೋರಹತ್ಥನ್ತಿ ಮೋರಪಿಞ್ಛೇಹಿ ಕತಂ ಮಕಸಬೀಜನಿಂ।
Khīrodananti khīrena saddhiṃ sammissaṃ odanaṃ. Timbarusakanti tindukaphalaṃ. Tipusasadisā ekā vallijāti timbarusaṃ, tassa phalaṃ timbarusakanti ca vadanti. Kakkārikanti khuddakaelāḷukaṃ. Mahātipusanti ca vadanti. Vallipakkanti khuddakatipusavalliyā phalaṃ. Hatthapatāpakanti mandāmukhi. Ambakañjikanti ambilakañjikaṃ. Khaḷayāguntipi vadanti. Doṇinimmajjaninti satelaṃ tilapiññākaṃ. Vidhupananti caturassabījaniṃ . Tālavaṇṭanti tālapattehi katamaṇḍalabījaniṃ. Morahatthanti morapiñchehi kataṃ makasabījaniṃ.
ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನೇವಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಇಧಾಪಿ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಕಾರಣಭೇದಂ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸತ್ಥಾ ‘‘ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತೂ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಸಾಸನೇ ವುತ್ತನಯಸ್ಸ ಅನುಸ್ಸರಣವಸೇನ ಯೋಜೇತ್ವಾ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Vuttanayānusārenevāti yasmā idhāpi yathāvuttaṃ sabbampi kāraṇabhedaṃ ekato katvā dassento satthā ‘‘taṃ kissa hetū’’ntiādimāha, tasmā tattha aniyyānikasāsane vuttanayassa anussaraṇavasena yojetvā veditabbaṃ.
೧೪೫. ಪರಿಞ್ಞನ್ತಿ ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಂ। ತೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಂ ದಸ್ಸೇತುನ್ತಿ ಉಪಾದಾನಾನಂ ಪರಿಞ್ಞಾ ನಾಮ ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಾ। ತೇಸಂ ಅಚ್ಚನ್ತನಿರೋಧೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ಸೋ ಚ ಪಚ್ಚಯನಿರೋಧೇನ ಹೋತೀತಿ ತೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಂ ಮೂಲಕಾರಣತೋ ಪಭುತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ। ಅಯನ್ತಿ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಏತ್ಥ ‘‘ಇಮೇ ಚಾ’’ತಿಆದಿಪಾಠೇ ‘‘ಕಿಂ ನಿದಾನಾ’’ತಿಆದಿಸಮಾಸಪದಾನಂ ಅತ್ಥೋ। ಸಬ್ಬಪದೇಸೂತಿ ‘‘ತಣ್ಹಾಸಮುದಯಾ’’ತಿಆದೀಸು ಸಬ್ಬೇಸು ಪದೇಸು। ಇಮಿನಾ ಏವ ಚ ಸಬ್ಬಗ್ಗಹಣೇನ ‘‘ಫಸ್ಸನಿದಾನಾ’’ತಿಆದೀನಮ್ಪಿ ಪದಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಇಮೇ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾ ಉಪಾದಾನಾನಮ್ಪಿ ಸಮುದಯಂ ನ ಜಾನನ್ತಿ, ಕುತೋ ನಿರೋಧಂ, ತಥಾಗತೋ ಪನ ತೇಸಂ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯಾನಮ್ಪಿ ಸಮುದಯಞ್ಚ ಅತ್ಥಙ್ಗಮಞ್ಚ ಯಾಥಾವತೋ ಜಾನಾತಿ, ತಸ್ಮಾ – ‘‘ಇಧೇವ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಣೋ…ಪೇ॰… ಸುಞ್ಞಾ ಪರಪ್ಪವಾದಾ ಸಮಣೇಭಿ ಅಞ್ಞೇಹೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೩೯) ಯಥಾರದ್ಧಸೀಹನಾದಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇಮೇ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚತ್ತಾರೋ ಉಪಾದಾನಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೪೫) ನಯೇನ ದೇಸನಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಮುಖೇನ ಓತಾರೇನ್ತೋ ವಟ್ಟಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ‘‘ಯತೋ ಚ ಖೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿವಟ್ಟಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಅರಹತ್ತೇನ ದೇಸನಾಯ ಕೂಟಂ ಗಣ್ಹಿ, ತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
145.Pariññanti pahānapariññaṃ. Tesaṃ paccayaṃ dassetunti upādānānaṃ pariññā nāma pahānapariññā. Tesaṃ accantanirodho adhippeto, so ca paccayanirodhena hotīti tesaṃ paccayaṃ mūlakāraṇato pabhuti dassetuṃ. Ayanti idāni vuccamāno ettha ‘‘ime cā’’tiādipāṭhe ‘‘kiṃ nidānā’’tiādisamāsapadānaṃ attho. Sabbapadesūti ‘‘taṇhāsamudayā’’tiādīsu sabbesu padesu. Iminā eva ca sabbaggahaṇena ‘‘phassanidānā’’tiādīnampi padānaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Ime aññatitthiyā upādānānampi samudayaṃ na jānanti, kuto nirodhaṃ, tathāgato pana tesaṃ tappaccayapaccayānampi samudayañca atthaṅgamañca yāthāvato jānāti, tasmā – ‘‘idheva, bhikkhave, samaṇo…pe… suññā parappavādā samaṇebhi aññehī’’ti (ma. ni. 1.139) yathāraddhasīhanādaṃ matthakaṃ pāpetvā dassento ‘‘ime ca, bhikkhave, cattāro upādānā’’tiādinā (ma. ni. 1.145) nayena desanaṃ paṭiccasamuppādamukhena otārento vaṭṭaṃ dassetvā ‘‘yato ca kho’’tiādinā vivaṭṭaṃ dassento arahattena desanāya kūṭaṃ gaṇhi, tamatthaṃ dassento ‘‘yasmā pana bhagavā’’tiādimāha. Taṃ suviññeyyameva.
ಚೂಳಸೀಹನಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ।
Cūḷasīhanādasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ • Majjhimanikāya / ೧. ಚೂಳಸೀಹನಾದಸುತ್ತಂ • 1. Cūḷasīhanādasuttaṃ
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ೧. ಚೂಳಸೀಹನಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 1. Cūḷasīhanādasuttavaṇṇanā
