Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / മജ്ഝിമനികായ (ടീകാ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
മൂലപണ്ണാസ-ടീകാ
Mūlapaṇṇāsa-ṭīkā
(ദുതിയോ ഭാഗോ)
(Dutiyo bhāgo)
൨. സീഹനാദവഗ്ഗോ
2. Sīhanādavaggo
൧. ചൂളസീഹനാദസുത്തവണ്ണനാ
1. Cūḷasīhanādasuttavaṇṇanā
൧൩൯. സുത്തദേസനാവത്ഥുസങ്ഖാതസ്സ അത്ഥസ്സ ഉപ്പത്തി അട്ഠുപ്പത്തി, സാ തസ്സ അത്ഥീതി അട്ഠുപ്പത്തികോതി വുത്തോവായമത്ഥോ. ലാഭസക്കാരപച്ചയാതി ലാഭസക്കാരനിമിത്തം, ഭഗവതോ സങ്ഘസ്സ ച ഉപ്പന്നലാഭസക്കാരഹേതു, അത്തനോ വാ ലാഭസക്കാരുപ്പാദനഹേതു. തിത്ഥിയപരിദേവിതേതി തിത്ഥിയാനം ‘‘കിം ഭോ സമണോയേവ ഗോതമോ സമണോ’’തിആദിനാ വിപ്പലപനിമിത്തം. ‘‘മഹാലാഭസക്കാരോ ഉപ്പജ്ജീ’’തി വത്വാ സമന്തപാസാദികത്ഥം തസ്സ ഉപ്പത്തികാരണം ദസ്സേന്തോ ‘‘ചതുപ്പമാണികോ ഹീ’’തിആദിമാഹ. ചത്താരി പമാണാനി ചതുപ്പമാണാനി, ചതുപ്പമാണാനി ഏതസ്സ അത്ഥീതി ചതുപ്പമാണികോ. ലോകോയേവ സങ്ഗമ്മ സമാഗമ്മ വസനട്ഠേന ലോകസന്നിവാസോ, സത്തകായോതി അത്ഥോ. പമിനാതി ഉളാരതാദിവിസേസം ഏതേനാതി പമാണം (അ॰ നി॰ ടീ॰ ൨.൪.൬൫) രൂപം രൂപകായോ പമാണം ഏതസ്സാതി രൂപപ്പമാണോ. തതോ ഏവ രൂപേ പസന്നോതി രൂപപ്പസന്നോ. സേസപദേസുപി ഏസേവ നയോ . ഘോസോതി പവത്തഥുതിഘോസോ (അ॰ നി॰ ടീ॰ ൨.൪.൬൫). ലൂഖന്തി പച്ചയലൂഖതാ. ധമ്മോതി സീലാദയോ ഗുണധമ്മാ അധിപ്പേതാ.
139. Suttadesanāvatthusaṅkhātassa atthassa uppatti aṭṭhuppatti, sā tassa atthīti aṭṭhuppattikoti vuttovāyamattho. Lābhasakkārapaccayāti lābhasakkāranimittaṃ, bhagavato saṅghassa ca uppannalābhasakkārahetu, attano vā lābhasakkāruppādanahetu. Titthiyaparideviteti titthiyānaṃ ‘‘kiṃ bho samaṇoyeva gotamo samaṇo’’tiādinā vippalapanimittaṃ. ‘‘Mahālābhasakkāro uppajjī’’ti vatvā samantapāsādikatthaṃ tassa uppattikāraṇaṃ dassento ‘‘catuppamāṇiko hī’’tiādimāha. Cattāri pamāṇāni catuppamāṇāni, catuppamāṇāni etassa atthīti catuppamāṇiko. Lokoyeva saṅgamma samāgamma vasanaṭṭhena lokasannivāso, sattakāyoti attho. Pamināti uḷāratādivisesaṃ etenāti pamāṇaṃ (a. ni. ṭī. 2.4.65) rūpaṃ rūpakāyo pamāṇaṃ etassāti rūpappamāṇo. Tato eva rūpe pasannoti rūpappasanno. Sesapadesupi eseva nayo . Ghosoti pavattathutighoso (a. ni. ṭī. 2.4.65). Lūkhanti paccayalūkhatā. Dhammoti sīlādayo guṇadhammā adhippetā.
തേസം പുഗ്ഗലാനം. ആരോഹന്തി ഉച്ചതം. സാ ച ഖോ തസ്മിം തസ്മിം കാലേ പമാണയുത്താ ദട്ഠബ്ബാ. പരിണാഹന്തി നാതികിസനാതിഥൂലതാവസേന മിതപരിണാഹം. സണ്ഠാനന്തി തേസം തേസം അങ്ഗപച്ചങ്ഗാനം സുസണ്ഠിതതം. പാരിപൂരിന്തി സബ്ബേസം സരീരാവയവാനം പരിപുണ്ണതം അവേകല്ലതം. തത്ഥ പമാണം ഗഹേത്വാതി തസ്മിം രൂപേ രൂപസമ്പത്തിയം പമാണഭാവം ഉപാദായ. പസാദം ജനേതീതി അധിമോക്ഖം ഉപ്പാദേതി.
Tesaṃ puggalānaṃ. Ārohanti uccataṃ. Sā ca kho tasmiṃ tasmiṃ kāle pamāṇayuttā daṭṭhabbā. Pariṇāhanti nātikisanātithūlatāvasena mitapariṇāhaṃ. Saṇṭhānanti tesaṃ tesaṃ aṅgapaccaṅgānaṃ susaṇṭhitataṃ. Pāripūrinti sabbesaṃ sarīrāvayavānaṃ paripuṇṇataṃ avekallataṃ. Tattha pamāṇaṃ gahetvāti tasmiṃ rūpe rūpasampattiyaṃ pamāṇabhāvaṃ upādāya. Pasādaṃ janetīti adhimokkhaṃ uppādeti.
പരവണ്ണനായാതി ‘‘അമുകോ ഏദിസോ ച ഏദിസോ ചാ’’തി യസഗുണവചനേന. പരഥോമനായാതി സമ്മുഖാവ പരസ്സ സിലാഘുപ്പാദനേന അഭിത്ഥവനേന. പരപസംസനായാതി പരമ്മുഖാ പരസ്സ ഗുണസംകിത്തനേന. പരവണ്ണഹാരികായാതി പരമ്പരവണ്ണഹാരികായ പരമ്പരായ പരസ്സ കിത്തിസദ്ദൂപസംഹാരേന. തത്ഥാതി തസ്മിം ഥുതിഘോസേ.
Paravaṇṇanāyāti ‘‘amuko ediso ca ediso cā’’ti yasaguṇavacanena. Parathomanāyāti sammukhāva parassa silāghuppādanena abhitthavanena. Parapasaṃsanāyāti parammukhā parassa guṇasaṃkittanena. Paravaṇṇahārikāyāti paramparavaṇṇahārikāya paramparāya parassa kittisaddūpasaṃhārena. Tatthāti tasmiṃ thutighose.
ചീവരലൂഖന്തി ഥൂലജിണ്ണബഹുതുന്നകതാദിം ചീവരസ്സ ലൂഖഭാവം. പത്തലൂഖന്തി അനേകഗന്ഥികാഹതാദിം പത്തസ്സ ലൂഖഭാവം. വിവിധം വാ ദുക്കരകാരികന്തി ധുതങ്ഗസേവനാദിവസേന പവത്തം നാനാവിധം ദുക്കരചരിയം.
Cīvaralūkhanti thūlajiṇṇabahutunnakatādiṃ cīvarassa lūkhabhāvaṃ. Pattalūkhanti anekaganthikāhatādiṃ pattassa lūkhabhāvaṃ. Vividhaṃ vā dukkarakārikanti dhutaṅgasevanādivasena pavattaṃ nānāvidhaṃ dukkaracariyaṃ.
സീലം വാ പസ്സിത്വാതി സീലപാരിപൂരിവസേന വിസുദ്ധം കായവചീസുചരിതം ഞാണചക്ഖുനാ പസ്സിത്വാ. ഝാനാദിഅധിഗമസിദ്ധം സമാധിം വാ. വിപസ്സനാഭിഞ്ഞാസങ്ഖാതം പഞ്ഞം വാ.
Sīlaṃ vā passitvāti sīlapāripūrivasena visuddhaṃ kāyavacīsucaritaṃ ñāṇacakkhunā passitvā. Jhānādiadhigamasiddhaṃ samādhiṃ vā. Vipassanābhiññāsaṅkhātaṃ paññaṃ vā.
ഭഗവതോ സരീരം ദിസ്വാതി സമ്ബന്ധോ. രൂപപ്പമാണോപി സമ്മാസമ്ബുദ്ധേയേവ പസീദതി അപരിമിതകാലസമുപചിതപുഞ്ഞാനുഭാവനിപ്ഫന്നായ സബ്ബസോ അനവജ്ജായ സബ്ബാകാരപരിപുണ്ണാവയവായ രൂപകായസമ്പത്തിയാ സമന്തപാസാദികത്താ, യസ്സാ രുചിരഭാവോ വിസുദ്ധേ വിഗതവലാഹകേ ദേവേ പുണ്ണമാസിയം പരിപുണ്ണകലാഭാഗമണ്ഡലം ചന്ദമണ്ഡലം അഭിഭവിത്വാ അതിരോചതി, പഭസ്സരഭാവോ സരദസമയം സംവദ്ധിതദിഗുണതേജകിരണജാലസമുജ്ജലം സൂരിയമണ്ഡലം അഭിഭവതി, സോമ്മകിരണരസസമുജ്ജലഭാവേഹി തദുഭയേഹി അഭിഭുയ്യ വത്തമാനം ഏകസ്മിം ഖണേ ദസസഹസ്സിലോകധാതും വിജ്ജോതനസമത്ഥം മഹാബ്രഹ്മുനോ പഭാസമുദയം അഭിവിഹച്ച ഭാസതേ തപതേ വിരോചതി ച.
Bhagavato sarīraṃ disvāti sambandho. Rūpappamāṇopi sammāsambuddheyeva pasīdati aparimitakālasamupacitapuññānubhāvanipphannāya sabbaso anavajjāya sabbākāraparipuṇṇāvayavāya rūpakāyasampattiyā samantapāsādikattā, yassā rucirabhāvo visuddhe vigatavalāhake deve puṇṇamāsiyaṃ paripuṇṇakalābhāgamaṇḍalaṃ candamaṇḍalaṃ abhibhavitvā atirocati, pabhassarabhāvo saradasamayaṃ saṃvaddhitadiguṇatejakiraṇajālasamujjalaṃ sūriyamaṇḍalaṃ abhibhavati, sommakiraṇarasasamujjalabhāvehi tadubhayehi abhibhuyya vattamānaṃ ekasmiṃ khaṇe dasasahassilokadhātuṃ vijjotanasamatthaṃ mahābrahmuno pabhāsamudayaṃ abhivihacca bhāsate tapate virocati ca.
സതിപി അങ്ഗപരിച്ചാഗാദീനം ദാനപാരമിഭാവേ പരിച്ചാഗവിസേസഭാവദസ്സനത്ഥഞ്ചേവ സുദുക്കരഭാവദസ്സനത്ഥഞ്ച അങ്ഗപരിച്ചാഗാദിഗ്ഗഹണം, തത്ഥാപി ച അങ്ഗപരിച്ചാഗതോ വിസും നയനപരിച്ചാഗഗ്ഗഹണം, പരിച്ചാഗഭാവസാമഞ്ഞേപി രജ്ജപരിച്ചാഗതോ പുത്തദാരപരിച്ചാഗഗ്ഗഹണഞ്ച കതം. ആദിനാ നയേനാതി ആദി-സദ്ദേന പുബ്ബയോഗപുബ്ബചരിയാദിഹേതുസമ്പത്തിയാ, ‘‘ഇതിപി സോ ഭഗവാ’’തിആദിനാ (ദീ॰ നി॰ ൧.൧൫൭, ൨൫൫) വുത്തായ ഫലസമ്പത്തിയാ, ‘‘സോ ധമ്മം ദേസേതീ’’തിആദിനാ (ദീ॰ നി॰ ൧.൨൫൫) വുത്തായ സത്തുപകാരകിരിയായ ച സങ്ഗഹോ ദട്ഠബ്ബോ. സമ്മാസമ്ബുദ്ധേയേവ പസീദതി യഥാവുത്തഗുണാനം അനഞ്ഞസാധാരണഭാവതോ അച്ഛരിയബ്ഭുതഭാവതോ ച. സേസേസുപി ഏസേവ നയോ.
Satipi aṅgapariccāgādīnaṃ dānapāramibhāve pariccāgavisesabhāvadassanatthañceva sudukkarabhāvadassanatthañca aṅgapariccāgādiggahaṇaṃ, tatthāpi ca aṅgapariccāgato visuṃ nayanapariccāgaggahaṇaṃ, pariccāgabhāvasāmaññepi rajjapariccāgato puttadārapariccāgaggahaṇañca kataṃ. Ādinā nayenāti ādi-saddena pubbayogapubbacariyādihetusampattiyā, ‘‘itipi so bhagavā’’tiādinā (dī. ni. 1.157, 255) vuttāya phalasampattiyā, ‘‘so dhammaṃ desetī’’tiādinā (dī. ni. 1.255) vuttāya sattupakārakiriyāya ca saṅgaho daṭṭhabbo. Sammāsambuddheyeva pasīdati yathāvuttaguṇānaṃ anaññasādhāraṇabhāvato acchariyabbhutabhāvato ca. Sesesupi eseva nayo.
‘‘ചീവരലൂഖം ദിസ്വാ’’തി വത്വാ തം ദസ്സേതും ‘‘സചേ ഭഗവാ’’തിആദി വുത്തം. സാണപംസുകൂലചീവരേനാതി മതകളേവരം പലിവേഠേത്വാ ഛഡ്ഡിതേന തുമ്ബമത്തേ കിമീ പപ്ഫോടേത്വാ ഗഹിതേന സാണപംസുകൂലചീവരേന. ഭാരിയന്തി ഗരുകം, ദുക്കരന്തി അത്ഥോ. വധുയുവതീമജ്ഝിമിത്ഥിവസേന, ബാലയോബ്ബനപുരാണവസേന വാ തിവിധനാടകതാ. ഹരേണുയൂസം മണ്ഡലകലായരസോ. ‘‘യാപേസ്സതി നാമാ’’തി നാമ-സദ്ദം ആനേത്വാ സമ്ബന്ധോ. നാമ-സദ്ദയോഗേന ഹി അനാഗതകാലസ്സ വിയ പയോഗോ, യാപേതി ഇച്ചേവ അത്ഥോ. അപ്പാണകന്തി നിരസ്സാസം നിരോധിതസ്സാസപസ്സാസം.
‘‘Cīvaralūkhaṃ disvā’’ti vatvā taṃ dassetuṃ ‘‘sace bhagavā’’tiādi vuttaṃ. Sāṇapaṃsukūlacīvarenāti matakaḷevaraṃ paliveṭhetvā chaḍḍitena tumbamatte kimī papphoṭetvā gahitena sāṇapaṃsukūlacīvarena. Bhāriyanti garukaṃ, dukkaranti attho. Vadhuyuvatīmajjhimitthivasena, bālayobbanapurāṇavasena vā tividhanāṭakatā. Hareṇuyūsaṃ maṇḍalakalāyaraso. ‘‘Yāpessati nāmā’’ti nāma-saddaṃ ānetvā sambandho. Nāma-saddayogena hi anāgatakālassa viya payogo, yāpeti icceva attho. Appāṇakanti nirassāsaṃ nirodhitassāsapassāsaṃ.
സമാധിഗുണന്തി സാധാരണതോ വുത്തമത്ഥം വിവരതി ഝാനാദിഗ്ഗഹണേന. മാനദബ്ബനിമ്മദനേന നിബ്ബിസേവനഭാവാപാദനമ്പി ദമനമേവാതി വുത്തം ‘‘പാഥികപുത്തദമനാദീനീ’’തി. ആദി-സദ്ദേന സച്ചകാളവകബകദമനാദീനം സങ്ഗഹോ. ബാവേരുന്തി ഏവംനാമകം വിസയം. സരസമ്പന്നോതി അട്ഠങ്ഗസമന്നാഗതേന സരേന സമന്നാഗതോ. തേന ബ്രഹ്മസ്സരതാകരവീകഭാണിതാദസ്സനേന ലക്ഖണഹാരനയേന അവസേസലക്ഖണപാരിപൂരിം വിയ തദവിനാഭാവതോ ബുദ്ധാനം ദേസനാവിലാസഞ്ച വിഭാവേതി.
Samādhiguṇanti sādhāraṇato vuttamatthaṃ vivarati jhānādiggahaṇena. Mānadabbanimmadanena nibbisevanabhāvāpādanampi damanamevāti vuttaṃ ‘‘pāthikaputtadamanādīnī’’ti. Ādi-saddena saccakāḷavakabakadamanādīnaṃ saṅgaho. Bāverunti evaṃnāmakaṃ visayaṃ. Sarasampannoti aṭṭhaṅgasamannāgatena sarena samannāgato. Tena brahmassaratākaravīkabhāṇitādassanena lakkhaṇahāranayena avasesalakkhaṇapāripūriṃ viya tadavinābhāvato buddhānaṃ desanāvilāsañca vibhāveti.
ഹതപ്പഭാതി ബുദ്ധാനുഭാവേന വിഗതതേജാ. കാളപക്ഖൂപമേതി സത്താനം ബ്യാമോഹന്ധകാരാഭിഭവേന കാളപക്ഖരത്തൂപമേ. സൂരിയേതി സൂരിയേ ഉദയിത്വാ ഓഭാസേന്തേതി അധിപ്പായോ.
Hatappabhāti buddhānubhāvena vigatatejā. Kāḷapakkhūpameti sattānaṃ byāmohandhakārābhibhavena kāḷapakkharattūpame. Sūriyeti sūriye udayitvā obhāsenteti adhippāyo.
സിങ്ഘാടകേതി തികോണരച്ഛായം. ചതുക്കേതി സന്ധിയം. പരിദേവന്തീതി അനുത്ഥുനനവസേന വിപ്പലപന്തി. സോകാധികകതോ ഹി വചീപലാപോ പരിദേവോ. ലോകേ ഉപ്പജ്ജമാനേയേവ ഉപ്പന്നാതി അത്തനോ ദിട്ഠിവാദസ്സ പുരാതനഭാവം ദീപേന്തി.
Siṅghāṭaketi tikoṇaracchāyaṃ. Catukketi sandhiyaṃ. Paridevantīti anutthunanavasena vippalapanti. Sokādhikakato hi vacīpalāpo paridevo. Loke uppajjamāneyeva uppannāti attano diṭṭhivādassa purātanabhāvaṃ dīpenti.
സേസപദേസുപീതി ‘‘ഇധ ദുതിയോ സമണോ’’തിആദീസു സേസവാരേസുപി (അ॰ നി॰ ടീ॰ ൨.൪.൨൪൧-൨൪൨) യഥാ ഹി ‘‘വിവിച്ചേവ കാമേഹീ’’തി (പാരാ॰ ൧൧; ദീ॰ നി॰ ൧.൨൨൬; സം॰ നി॰ ൨.൧൫൨; അ॰ നി॰ ൪.൧൨൩) ഏത്ഥ കതോ നിയമോ ‘‘വിവിച്ച അകുസലേഹീ’’തി (പാരാ॰ ൧൧; ദീ॰ നി॰ ൧.൨൨൬; സം॰ നി॰ ൨.൧൫൨; അ॰ നി॰ ൪.൧൨൩) ഏത്ഥാപി കതോയേവ ഹോതി സാവധാരണസ്സേവ അത്ഥസ്സ ഇച്ഛിതബ്ബത്താ, ഏവമിധാപീതി. തേനാഹ ‘‘ദുതിയാദയോപീ’’തിആദി. സാമഞ്ഞഫലാധിഗമവസേന നിപ്പരിയായതോ സമണഭാവോതി തേസം വസേനേത്ഥ ചത്താരോ സമണാ ദേസിതാതി തമത്ഥം സുത്തന്തരേന സമത്ഥേതും ‘‘തേനേവാഹാ’’തിആദി വുത്തം. പടിപത്തിക്കമേന ദേസനാക്കമേന ച സകദാഗാമിആദീനം ദുതിയാദിതാ വുത്താതി സോതാപന്നസ്സ പഠമതാ അവുത്തസിദ്ധാതി ന ചോദിതാ. ഫലട്ഠകസമണാവ അധിപ്പേതാ സമിതപാപസമണഗ്ഗഹണതോ. കസ്മാ പനേത്ഥ മഹാപരിനിബ്ബാനേ വിയ മഗ്ഗട്ഠാ തദത്ഥായ പടിപന്നാ ച ന ഗഹിതാതി? വേനേയ്യജ്ഝാസയതോ. തത്ഥ ഹി മഗ്ഗാധിഗമത്ഥായ വിപസ്സനാപി ഇതോ ബഹിദ്ധാ നത്ഥി, കുതോ മഗ്ഗഫലാനീതി ദസ്സേന്തേന ഭഗവതാ ‘‘ഞായസ്സ ധമ്മസ്സ പദേസവത്തീ, ഇതോ ബഹിദ്ധാ സമണോപി നത്ഥീ’’തി വുത്തം. ഇധ പന നിട്ഠാനപ്പത്തമേവ തംതംസമണഭാവം ഗണ്ഹന്തേന ഫലട്ഠകസമണാവ ഗഹിതാ ‘‘മഗ്ഗട്ഠതോ ഫലട്ഠോ സവിസേസം ദക്ഖിണേയ്യോ’’തി. സ്വായമത്ഥോ ദ്വീസു സുത്തേസു ദേസനാഭേദേനേവ വിഞ്ഞായതീതി.
Sesapadesupīti ‘‘idha dutiyo samaṇo’’tiādīsu sesavāresupi (a. ni. ṭī. 2.4.241-242) yathā hi ‘‘vivicceva kāmehī’’ti (pārā. 11; dī. ni. 1.226; saṃ. ni. 2.152; a. ni. 4.123) ettha kato niyamo ‘‘vivicca akusalehī’’ti (pārā. 11; dī. ni. 1.226; saṃ. ni. 2.152; a. ni. 4.123) etthāpi katoyeva hoti sāvadhāraṇasseva atthassa icchitabbattā, evamidhāpīti. Tenāha ‘‘dutiyādayopī’’tiādi. Sāmaññaphalādhigamavasena nippariyāyato samaṇabhāvoti tesaṃ vasenettha cattāro samaṇā desitāti tamatthaṃ suttantarena samatthetuṃ ‘‘tenevāhā’’tiādi vuttaṃ. Paṭipattikkamena desanākkamena ca sakadāgāmiādīnaṃ dutiyāditā vuttāti sotāpannassa paṭhamatā avuttasiddhāti na coditā. Phalaṭṭhakasamaṇāva adhippetā samitapāpasamaṇaggahaṇato. Kasmā panettha mahāparinibbāne viya maggaṭṭhā tadatthāya paṭipannā ca na gahitāti? Veneyyajjhāsayato. Tattha hi maggādhigamatthāya vipassanāpi ito bahiddhā natthi, kuto maggaphalānīti dassentena bhagavatā ‘‘ñāyassa dhammassa padesavattī, ito bahiddhā samaṇopi natthī’’ti vuttaṃ. Idha pana niṭṭhānappattameva taṃtaṃsamaṇabhāvaṃ gaṇhantena phalaṭṭhakasamaṇāva gahitā ‘‘maggaṭṭhato phalaṭṭho savisesaṃ dakkhiṇeyyo’’ti. Svāyamattho dvīsu suttesu desanābhedeneva viññāyatīti.
രിത്താതി വിവിത്താ. തുച്ഛാതി നിസ്സാരാ പടിപന്നകസാരാഭാവതോ. പവദന്തി ഏതേഹീതി പവാദാ, ദിട്ഠിഗതികാനം നാനാദിട്ഠിദീപകാ സമയാതി ആഹ ‘‘ചത്താരോ സസ്സതവാദാ’’തിആദി. തത്ഥ യം വത്തബ്ബം, തം പരതോ ആഗമിസ്സതി. തേതി യഥാവുത്തസമണാ. ഏത്ഥാതി ‘‘പരപ്പവാദാ’’തി വുത്തേ ബാഹിരകസമയേ.
Rittāti vivittā. Tucchāti nissārā paṭipannakasārābhāvato. Pavadanti etehīti pavādā, diṭṭhigatikānaṃ nānādiṭṭhidīpakā samayāti āha ‘‘cattāro sassatavādā’’tiādi. Tattha yaṃ vattabbaṃ, taṃ parato āgamissati. Teti yathāvuttasamaṇā. Etthāti ‘‘parappavādā’’ti vutte bāhirakasamaye.
യന്തി യസ്മിം. ഭുമ്മത്ഥേ ഹി ഇദം പച്ചത്തവചനം. ഞായോ വുച്ചതി സഹ വിപസ്സനായ അരിയമഗ്ഗോ. തേന ഹി നിബ്ബാനം ഞായതി ഗമ്മതി പടിവിജ്ഝതീതി. സോ ഏവ നിബ്ബാനസമ്പാപകഹേതുതായ ധമ്മോതി ആഹ ‘‘ഞായസ്സ ധമ്മസ്സാ’’തി.
Yanti yasmiṃ. Bhummatthe hi idaṃ paccattavacanaṃ. Ñāyo vuccati saha vipassanāya ariyamaggo. Tena hi nibbānaṃ ñāyati gammati paṭivijjhatīti. So eva nibbānasampāpakahetutāya dhammoti āha ‘‘ñāyassa dhammassā’’ti.
തേസം പരപ്പവാദസാസനാനം അഖേത്തതാ ഖേത്തതാ ച അരിയമഗ്ഗസ്സ അഭാവഭാവാ സുപരിസുദ്ധസ്സ സീലസ്സ സുപരിസുദ്ധായ സമഥവിപസ്സനായ അഭാവതോ സാവതോ ച. തദുഭയഞ്ച ദുരക്ഖാതസ്വാക്ഖാതഭാവഹേതുകം, സോ ച അസമ്മാസമ്ബുദ്ധസമ്മാസമ്ബുദ്ധപവേദിതതായാതി പരാജികായ സത്ഥു വിപത്തിഹേതുതായ സാസനസ്സ അനിയ്യാനഭാവോതി ദസ്സേതി.
Tesaṃ parappavādasāsanānaṃ akhettatā khettatā ca ariyamaggassa abhāvabhāvā suparisuddhassa sīlassa suparisuddhāya samathavipassanāya abhāvato sāvato ca. Tadubhayañca durakkhātasvākkhātabhāvahetukaṃ, so ca asammāsambuddhasammāsambuddhapaveditatāyāti parājikāya satthu vipattihetutāya sāsanassa aniyyānabhāvoti dasseti.
ഇദാനി യഥാവുത്തമത്ഥം പരിയായതോ ച പാളിയാ ച സമത്ഥേതും ‘‘തേനാഹ ഭഗവാ’’തിആദിനാ പാളിം ദസ്സേത്വാ ഉപമാപദേസേന തത്ഥ സുത്തം വിഭാവേന്തോ ‘‘യസ്മാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ യസ്മാ ഏകച്ചാനം വിസേസതോ സീഹാനം പുരിമം പാദദ്വയം ഹത്ഥകിച്ചമ്പി കരോതി, തസ്മാ ആഹ ‘‘സുരത്തഹത്ഥപാദോ’’തി. സീഹസ്സ കേസാ നാമ കേസരായതനാ ഖന്ധലോമാ. ഗോചരിയഹത്ഥികുലം നാമ പകതിഹത്ഥികുലം, യം ‘‘കാലാവക’’ന്തിപി വുച്ചതി. ഘോടകോ നാമ അസ്സഖളുങ്കോ. സിനേരുപരിഭണ്ഡേ സിമ്ബലിരുക്ഖേഹി സഞ്ഛാദിതോ പഞ്ഞാസയോജനോ ദഹോ സിമ്ബലിദഹോ, തം പരിവാരേത്വാ മഹന്തം സിമ്ബലിവനം, തം സന്ധായാഹ ‘‘സിമ്ബലിദഹവനേ’’തി. അഞ്ഞതിത്ഥാവാസഭൂമിയം ഇമേസു സമണേസു ഏകച്ചോ ന ഉപ്പജ്ജതി, ഈദിസോ പനേത്ഥ വികപ്പോ നത്ഥി, സബ്ബേന സബ്ബം ന ഉപ്പജ്ജന്തേവാതി ദസ്സേന്തോ ‘‘ഏകസമണോപീ’’തി ആഹ. അരിയമഗ്ഗപരിക്ഖതേതി അരിയമഗ്ഗുപ്പത്തിയാ അഭിസങ്ഖതേ, യദാ സാസനികാനം സമ്മാപടിപത്തിയാ അരിയമഗ്ഗോ ദിബ്ബതി, തദാതി അത്ഥോ.
Idāni yathāvuttamatthaṃ pariyāyato ca pāḷiyā ca samatthetuṃ ‘‘tenāha bhagavā’’tiādinā pāḷiṃ dassetvā upamāpadesena tattha suttaṃ vibhāvento ‘‘yasmā’’tiādimāha. Tattha yasmā ekaccānaṃ visesato sīhānaṃ purimaṃ pādadvayaṃ hatthakiccampi karoti, tasmā āha ‘‘surattahatthapādo’’ti. Sīhassa kesā nāma kesarāyatanā khandhalomā. Gocariyahatthikulaṃ nāma pakatihatthikulaṃ, yaṃ ‘‘kālāvaka’’ntipi vuccati. Ghoṭako nāma assakhaḷuṅko. Sineruparibhaṇḍe simbalirukkhehi sañchādito paññāsayojano daho simbalidaho, taṃ parivāretvā mahantaṃ simbalivanaṃ, taṃ sandhāyāha ‘‘simbalidahavane’’ti. Aññatitthāvāsabhūmiyaṃ imesu samaṇesu ekacco na uppajjati, īdiso panettha vikappo natthi, sabbena sabbaṃ na uppajjantevāti dassento ‘‘ekasamaṇopī’’ti āha. Ariyamaggaparikkhateti ariyamagguppattiyā abhisaṅkhate, yadā sāsanikānaṃ sammāpaṭipattiyā ariyamaggo dibbati, tadāti attho.
സമ്മാതി സുട്ഠു. സുട്ഠു നദനം നാമ ഹേതുയുത്തം സുട്ഠു കത്വാ കഥനന്തി ആഹ ‘‘ഹേതുനാ’’തി. സോ ച ഹേതു അവിപരീതോ ഏവ ഇച്ഛിതബ്ബോതി ആഹ ‘‘നയേനാ’’തി, ഞായേനാതി അത്ഥോ. ഏവംഭൂതോ ച സോ യഥാധിപ്പേതത്ഥം കരോതി സാധേതീതി ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘കാരണേനാ’’തി. യദി തിരച്ഛാനസീഹസ്സ നാദോ സബ്ബതിരച്ഛാനഏകച്ചമനുസ്സാമനുസ്സനാദതോ സേട്ഠത്താ സേട്ഠനാദോ, കിമങ്ഗം പന തഥാഗതസീഹനാദോതി ആഹ ‘‘സീഹനാദന്തി സേട്ഠനാദ’’ന്തി. യദി തിരച്ഛാനസീഹനാദസ്സ സേട്ഠനാദതാ നിബ്ഭയതായ അപ്പടിസത്തുതായ ഇച്ഛിതാ, തഥാഗതസീഹനാദസ്സേവ അയമത്ഥോ സാതിസയോതി ആഹ ‘‘അഭീതനാദം അപ്പടിനാദ’’ന്തി. ഇദാനിസ്സ സേട്ഠനാദഭാവം കാരണേന പടിപാദേന്തോ ‘‘ഇമേസഞ്ഹീ’’തിആദിമാഹ. തേന ‘‘സമ്മാ’’തി വുത്തമത്ഥം സമത്ഥേതി. തത്ഥ അത്ഥിതായാതി ഇമിനാ സീഹനാദസ്സ ഉത്തമത്ഥതം ദസ്സേതി. ഭൂതട്ഠോ ഹി ഉത്തമട്ഠോ. തായ ഏവ ഭൂതട്ഠതായ അഭീതനാദതാതി ദസ്സേന്തോ ‘‘ഇമേ സമണാ…പേ॰… നാമ ഹോതീ’’തി ആഹ. അഭൂതഞ്ഹി വദതോ കുതോചി ഭയം വാ ആസങ്കാ വാ സിയാതി ‘‘ഇധേവാ’’തി നിയമസ്സ അവിപരീതതം ദസ്സേന്തോ ‘‘അമ്ഹാകമ്പി…പേ॰… അപ്പടിനാദോ നാമ ഹോതീ’’തി ആഹ. യഞ്ഹി അഞ്ഞത്ഥാപി അത്ഥി, തം ഇധേവാതി അവധാരേതും ന യുത്തന്തി.
Sammāti suṭṭhu. Suṭṭhu nadanaṃ nāma hetuyuttaṃ suṭṭhu katvā kathananti āha ‘‘hetunā’’ti. So ca hetu aviparīto eva icchitabboti āha ‘‘nayenā’’ti, ñāyenāti attho. Evaṃbhūto ca so yathādhippetatthaṃ karoti sādhetīti dassento āha ‘‘kāraṇenā’’ti. Yadi tiracchānasīhassa nādo sabbatiracchānaekaccamanussāmanussanādato seṭṭhattā seṭṭhanādo, kimaṅgaṃ pana tathāgatasīhanādoti āha ‘‘sīhanādanti seṭṭhanāda’’nti. Yadi tiracchānasīhanādassa seṭṭhanādatā nibbhayatāya appaṭisattutāya icchitā, tathāgatasīhanādasseva ayamattho sātisayoti āha ‘‘abhītanādaṃ appaṭināda’’nti. Idānissa seṭṭhanādabhāvaṃ kāraṇena paṭipādento ‘‘imesañhī’’tiādimāha. Tena ‘‘sammā’’ti vuttamatthaṃ samattheti. Tattha atthitāyāti iminā sīhanādassa uttamatthataṃ dasseti. Bhūtaṭṭho hi uttamaṭṭho. Tāya eva bhūtaṭṭhatāya abhītanādatāti dassento ‘‘ime samaṇā…pe… nāma hotī’’ti āha. Abhūtañhi vadato kutoci bhayaṃ vā āsaṅkā vā siyāti ‘‘idhevā’’ti niyamassa aviparītataṃ dassento ‘‘amhākampi…pe… appaṭinādo nāma hotī’’ti āha. Yañhi aññatthāpi atthi, taṃ idhevāti avadhāretuṃ na yuttanti.
൧൪൦. ഖോതി അവധാരണേ. തേന വിജ്ജതി ഏവാതി ദസ്സേതി. യന്തി കരണത്ഥേ പച്ചത്തന്തി ആഹ ‘‘യേന കാരണേനാ’’തി. തിത്ഥം നാമ ദ്വാസട്ഠി ദിട്ഠിയോ തബ്ബിനിമുത്തസ്സ കസ്സചി ദിട്ഠിവിപ്ഫന്ദിതസ്സ അഭാവതോ. പാരഗമനസങ്ഖാതം തരണം ദിട്ഠിഗതികാനം (അ॰ നി॰ ടീ॰ ൨.൩.൬൨) തത്ഥ തത്ഥേവ അപരാപരം ഉമ്മുജ്ജനനിമുജ്ജനവസേന പിലവനന്തി ആഹ ‘‘തരന്തി ഉപ്പലവന്തീ’’തി. ഉപ്പാദേതാതി പൂരണാദികോ. തിത്ഥേ ജാതാതി തിത്ഥിയാ, യഥാവുത്തം വാ ദിട്ഠിഗതസങ്ഖാതം തിത്ഥം ഏതേസം അത്ഥീതി തിത്ഥികാ, തിത്ഥികാ ഏവ തിത്ഥിയാ. അസ്സസന്തി ഏത്ഥ, ഏതേനാതി വാ അസ്സാസോ, അവസ്സയോ.
140.Khoti avadhāraṇe. Tena vijjati evāti dasseti. Yanti karaṇatthe paccattanti āha ‘‘yena kāraṇenā’’ti. Titthaṃ nāma dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo tabbinimuttassa kassaci diṭṭhivipphanditassa abhāvato. Pāragamanasaṅkhātaṃ taraṇaṃ diṭṭhigatikānaṃ (a. ni. ṭī. 2.3.62) tattha tattheva aparāparaṃ ummujjananimujjanavasena pilavananti āha ‘‘taranti uppalavantī’’ti. Uppādetāti pūraṇādiko. Titthe jātāti titthiyā, yathāvuttaṃ vā diṭṭhigatasaṅkhātaṃ titthaṃ etesaṃ atthīti titthikā, titthikā eva titthiyā. Assasanti ettha, etenāti vā assāso, avassayo.
പകതത്ഥനിദ്ദേസോ യം-തം-സദ്ദോതി തസ്സ ‘‘ഭഗവതാ’’തിആദീഹി പദേഹി സമാനാധികരണഭാവേന വുത്തസ്സ യേന അഭിസമ്ബുദ്ധഭാവേന ഭഗവാ പകതോ സത്ഥുഭാവേന അധിഗതോ സുപാകടോ ച, തം അഭിസമ്ബുദ്ധഭാവം സദ്ധിം ആഗമനപടിപദായ അത്ഥഭാവേന ദസ്സേന്തോ ‘‘യോ സോ…പേ॰… അഭിസമ്ബുദ്ധോ’’തി ആഹ. സതിപി ഞാണദസ്സനസദ്ദാനം ഇധ പഞ്ഞാവേവചനഭാവേ തേന തേന വിസേസേന നേസം സവിസയേ വിസേസപ്പവത്തിദസ്സനത്ഥം (സാരത്ഥ॰ ടീ॰ പരിവാര ൩.൧) അസാധാരണവിസേസവസേന വിജ്ജാത്തയവസേന വിജ്ജാഭിഞ്ഞാനാവരണവസേന സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണമംസചക്ഖുവസേന പടിവേധദേസനാഞാണവസേന ച തേ യോജേത്വാ ദസ്സേന്തോ ‘‘തേസം തേസ’’ന്തിആദിമാഹ. തത്ഥ ആസയാനുസയം ജാനതാ ആസയാനുസയഞാണേന, സബ്ബം ഞേയ്യധമ്മം പസ്സതാ സബ്ബഞ്ഞുതാനാവരണഞാണേഹി. പുബ്ബേനിവാസാദീഹീതി പുബ്ബേനിവാസആസവക്ഖയഞാണേഹി. അനഞ്ഞസാധാരണപുഞ്ഞാനുഭാവനിബ്ബത്തോ അനുത്തരഞാണാധിഗമലദ്ധപുരാവത്തകോ ച ഭഗവതോ രൂപകായോ അതിക്കമ്മേവ ദേവാനം ദേവാനുഭാവം വത്തതീതി ആഹ ‘‘സബ്ബസത്താനം…പേ॰… പസ്സതാ’’തി. പടിവേധപഞ്ഞായാതി മഗ്ഗപഞ്ഞായ. തായ ഹി സബ്ബസോ ഞേയ്യധമ്മേസു സമ്മോഹസ്സ വിധമിതത്താ പച്ഛാ പവത്തജാനനം തസ്സ ജാനനം വിയ വുച്ചതി.
Pakatatthaniddeso yaṃ-taṃ-saddoti tassa ‘‘bhagavatā’’tiādīhi padehi samānādhikaraṇabhāvena vuttassa yena abhisambuddhabhāvena bhagavā pakato satthubhāvena adhigato supākaṭo ca, taṃ abhisambuddhabhāvaṃ saddhiṃ āgamanapaṭipadāya atthabhāvena dassento ‘‘yo so…pe… abhisambuddho’’ti āha. Satipi ñāṇadassanasaddānaṃ idha paññāvevacanabhāve tena tena visesena nesaṃ savisaye visesappavattidassanatthaṃ (sārattha. ṭī. parivāra 3.1) asādhāraṇavisesavasena vijjāttayavasena vijjābhiññānāvaraṇavasena sabbaññutaññāṇamaṃsacakkhuvasena paṭivedhadesanāñāṇavasena ca te yojetvā dassento ‘‘tesaṃ tesa’’ntiādimāha. Tattha āsayānusayaṃ jānatā āsayānusayañāṇena, sabbaṃ ñeyyadhammaṃ passatā sabbaññutānāvaraṇañāṇehi. Pubbenivāsādīhīti pubbenivāsaāsavakkhayañāṇehi. Anaññasādhāraṇapuññānubhāvanibbatto anuttarañāṇādhigamaladdhapurāvattako ca bhagavato rūpakāyo atikkammeva devānaṃ devānubhāvaṃ vattatīti āha ‘‘sabbasattānaṃ…pe… passatā’’ti. Paṭivedhapaññāyāti maggapaññāya. Tāya hi sabbaso ñeyyadhammesu sammohassa vidhamitattā pacchā pavattajānanaṃ tassa jānanaṃ viya vuccati.
അരീനന്തി കിലേസാരീനം, പഞ്ചവിധമാരാനം വാ സാസനപച്ചത്ഥികാനം വാ അഞ്ഞതിത്ഥിയാനം, തേസം ഹനനം പാടിഹാരിയേഹി അഭിഭവനം അപ്പടിഭാനതാകരണം അജ്ഝുപേക്ഖനം വാ. കേസിവിനയസുത്തഞ്ചേത്ഥ (അ॰ നി॰ ൪.൧൧൧) നിദസ്സനം. തഥാ ച ഠാനാട്ഠാനാദീനി വാ ജാനതാ, യഥാകമ്മുപഗേ സത്തേ പസ്സതാ, സവാസനാനമാസവാനം ഖീണത്താ അരഹതാ, അഭിഞ്ഞേയ്യാദിഭേദേ ധമ്മേ അഭിഞ്ഞേയ്യാദിതോ അവിപരീതാവബോധേന സമ്മാസമ്ബുദ്ധേന. അഥ വാ തീസു കാലേസു അപ്പടിഹതഞാണതായ ജാനതാ, കായകമ്മാദീനം ഞാണാനുപരിവത്തനേന നിസമ്മകാരിതായ പസ്സതാ, രവാദീനമ്പി (സാരത്ഥ॰ ടീ॰ പരിവാര ൩.൧) അഭാവസാധികായ പഹാനസമ്പദായ അരഹതാ, ഛന്ദാദീനം അഹാനിഹേതുഭൂതായ അക്ഖയപടിഭാനസാധികായ സബ്ബഞ്ഞുതായ സമ്മാസമ്ബുദ്ധേന. ഏവം ദസബലഅട്ഠാരസാവേണികബുദ്ധധമ്മവസേനപി യോജനാ വേദിതബ്ബാ. യേതി ചതുരോ ധമ്മേ. അത്തനീതി അമ്ഹേസു. ന രാജരാജമഹാമത്താദീസു ഉപത്ഥമ്ഭം സമ്പസ്സമാനാ, ന കായബലം സമ്പസ്സമാനാതി യോജനാ.
Arīnanti kilesārīnaṃ, pañcavidhamārānaṃ vā sāsanapaccatthikānaṃ vā aññatitthiyānaṃ, tesaṃ hananaṃ pāṭihāriyehi abhibhavanaṃ appaṭibhānatākaraṇaṃ ajjhupekkhanaṃ vā. Kesivinayasuttañcettha (a. ni. 4.111) nidassanaṃ. Tathā ca ṭhānāṭṭhānādīni vā jānatā, yathākammupage satte passatā, savāsanānamāsavānaṃ khīṇattā arahatā, abhiññeyyādibhede dhamme abhiññeyyādito aviparītāvabodhena sammāsambuddhena. Atha vā tīsu kālesu appaṭihatañāṇatāya jānatā, kāyakammādīnaṃ ñāṇānuparivattanena nisammakāritāya passatā, ravādīnampi (sārattha. ṭī. parivāra 3.1) abhāvasādhikāya pahānasampadāya arahatā, chandādīnaṃ ahānihetubhūtāya akkhayapaṭibhānasādhikāya sabbaññutāya sammāsambuddhena. Evaṃ dasabalaaṭṭhārasāveṇikabuddhadhammavasenapi yojanā veditabbā. Yeti caturo dhamme. Attanīti amhesu. Na rājarājamahāmattādīsu upatthambhaṃ sampassamānā, na kāyabalaṃ sampassamānāti yojanā.
ഉപ്പന്നപസാദോതി അവേച്ചപ്പസാദം വദതി. വക്ഖതി ഹി ‘‘ചത്താരി സോതാപന്നസ്സ അങ്ഗാനി കഥിതാനീ’’തി (മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൧൪൦). കാമം അസേക്ഖാപി അസേക്ഖായ സമസിക്ഖതായ സഹധമ്മികാ ഏവ, ചിണ്ണബ്രഹ്മചരിയതായ പന സഹധമ്മം ചരന്തീതി ന വത്തബ്ബാതി അസേക്ഖവാരോ ന ഗഹിതോ. സബ്ബേപേതേതി ഏതേ യഥാവുത്താ ഭിക്ഖുആദയോ സോതാപന്നാദയോ ച പുഥുജ്ജനാ അരിയാ ചാതി സബ്ബേപി ഏതേ തംതംസിക്ഖാഹി സമാനധമ്മത്താ സഹധമ്മത്താ ‘‘സഹധമ്മികാ’’തി വുച്ചന്തി. ഇദാനി നിബ്ബത്തിതഅരിയധമ്മവസേനേവ സഹധമ്മികേ ദസ്സേന്തോ ‘‘അപിചാ’’തിആദിമാഹ. മഗ്ഗദസ്സനമ്ഹീതി പരിഞ്ഞാഭിസമയാദിവസേന സച്ചപടിവേധേന ‘‘നവ മഗ്ഗങ്ഗാനി, അട്ഠ ബോജ്ഝങ്ഗാനീ’’തിആദിനാ വിവാദോ നത്ഥി. ഏകധമ്മചാരിതായാതി സമാനധമ്മചാരിതായ. ന ഹി പടിവിദ്ധസച്ചാനം ‘‘മയാ ധമ്മോ സുദിട്ഠോ, തയാ ദുദ്ദിട്ഠോ’’തിആദിനാ വിവാദോ അത്ഥി. ദിട്ഠിസീലസാമഞ്ഞേന സങ്ഘാതാ ഹി തേ ഉത്തമപുരിസാ. ഇമിനാതി ‘‘സഹധമ്മികാ ഖോ പനാ’’തിആദിവചനേന. തത്ഥ പിയമനാപഗ്ഗഹണേന സീലേസു പരിപൂരകാരിതാപദേസേന ഏകദേസേന ഗഹിതം സങ്ഘസുപ്പടിപത്തിം പരിപുണ്ണം കത്വാ ദസ്സേതി. യേ ഹി സമ്പന്നസീലാ സുവിസുദ്ധദസ്സനാ, തേ വിഞ്ഞൂനം പിയാ മനാപാതി. ഏത്താവതാതി ‘‘അത്ഥി ഖോ നോ ആവുസോ’’തിആദിനയപ്പവത്തേന രതനത്തയപസാദജോതനേന അക്ഖാതാ തേസു തേസു സുത്തപദേസേസു.
Uppannapasādoti aveccappasādaṃ vadati. Vakkhati hi ‘‘cattāri sotāpannassa aṅgāni kathitānī’’ti (ma. ni. aṭṭha. 1.140). Kāmaṃ asekkhāpi asekkhāya samasikkhatāya sahadhammikā eva, ciṇṇabrahmacariyatāya pana sahadhammaṃ carantīti na vattabbāti asekkhavāro na gahito. Sabbepeteti ete yathāvuttā bhikkhuādayo sotāpannādayo ca puthujjanā ariyā cāti sabbepi ete taṃtaṃsikkhāhi samānadhammattā sahadhammattā ‘‘sahadhammikā’’ti vuccanti. Idāni nibbattitaariyadhammavaseneva sahadhammike dassento ‘‘apicā’’tiādimāha. Maggadassanamhīti pariññābhisamayādivasena saccapaṭivedhena ‘‘nava maggaṅgāni, aṭṭha bojjhaṅgānī’’tiādinā vivādo natthi. Ekadhammacāritāyāti samānadhammacāritāya. Na hi paṭividdhasaccānaṃ ‘‘mayā dhammo sudiṭṭho, tayā duddiṭṭho’’tiādinā vivādo atthi. Diṭṭhisīlasāmaññena saṅghātā hi te uttamapurisā. Imināti ‘‘sahadhammikā kho panā’’tiādivacanena. Tattha piyamanāpaggahaṇena sīlesu paripūrakāritāpadesena ekadesena gahitaṃ saṅghasuppaṭipattiṃ paripuṇṇaṃ katvā dasseti. Ye hi sampannasīlā suvisuddhadassanā, te viññūnaṃ piyā manāpāti. Ettāvatāti ‘‘atthi kho no āvuso’’tiādinayappavattena ratanattayapasādajotanena akkhātā tesu tesu suttapadesesu.
൧൪൧. സത്ഥരി പസാദോതി പസാദഗ്ഗഹണേന ‘‘ഭഗവതാ’’തിആദിനാ വാ പസാദനീയാ ധമ്മാ ഗഹിതാ. തേന ബുദ്ധസുബുദ്ധതം ദസ്സേതി, തഥാ ‘‘ധമ്മേ പസാദോ’’തി ഇമിനാ ധമ്മസുധമ്മതം, ഇതരേന സങ്ഘസുപ്പടിപന്നതം. യേന ചിത്തേന അഞ്ഞത്ഥ അനുപലബ്ഭമാനേന സാസനേയേവ സമണോ ഇതോ ബഹിദ്ധാ നത്ഥീതി അയമത്ഥോ, സമ്മദേവ, പതിട്ഠാപിതോതി വേദിതബ്ബം. തത്രായം യോജനാ – യസ്മാ സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ അമ്ഹാകം സത്ഥാ, തസ്മാ അത്ഥി ഖോ നോ, ആവുസോ, സത്ഥരി പസാദോ, സമ്മാസമ്ബുദ്ധത്താ ചസ്സ സ്വാഖാതോ ധമ്മോതി അത്ഥി ധമ്മേ പസാദോ, തതോ ഏവ ച അത്ഥി സീലേസു പരിപൂരകാരിതാതി സഹധമ്മികാ…പേ॰… പബ്ബജിതാ ചാതി ഏവമേത്ഥ സത്ഥരി പസാദേന ധമ്മേ പസാദോ, തേന സങ്ഘസുപ്പടിപത്തീതി അയഞ്ച നയോ ലേസേനപി പരപ്പവാദേസു നത്ഥീതി ഇധേവ സമണോ…പേ॰… സമണേഹി അഞ്ഞേഹീതി.
141.Satthari pasādoti pasādaggahaṇena ‘‘bhagavatā’’tiādinā vā pasādanīyā dhammā gahitā. Tena buddhasubuddhataṃ dasseti, tathā ‘‘dhammepasādo’’ti iminā dhammasudhammataṃ, itarena saṅghasuppaṭipannataṃ. Yena cittena aññattha anupalabbhamānena sāsaneyeva samaṇo ito bahiddhā natthīti ayamattho, sammadeva, patiṭṭhāpitoti veditabbaṃ. Tatrāyaṃ yojanā – yasmā sammāsambuddho amhākaṃ satthā, tasmā atthi kho no, āvuso, satthari pasādo, sammāsambuddhattā cassa svākhāto dhammoti atthi dhamme pasādo, tato eva ca atthi sīlesu paripūrakāritāti sahadhammikā…pe… pabbajitā cāti evamettha satthari pasādena dhamme pasādo, tena saṅghasuppaṭipattīti ayañca nayo lesenapi parappavādesu natthīti idheva samaṇo…pe… samaṇehi aññehīti.
പടിവിദ്ധസച്ചാനം പഹീനാനുരോധാനം ഗേഹസ്സിതപേമസ്സ അസമ്ഭവോ ഏവാതി ‘‘ഇദാനീ’’തി വുത്തം. യദി ഏവം ‘‘ഉപജ്ഝായേന, ഭിക്ഖവേ, സദ്ധിവിഹാരികമ്ഹി പുത്തപേമം ഉപട്ഠപേതബ്ബം’’തിആദിവചനം (മഹാവ॰ ൬൫) കഥന്തി? നയിദം ഗേഹസ്സിതപേമം സന്ധായ വുത്തം, തംസദിസത്താ പന പേമമുഖേന വുത്തോ മേത്താസ്നേഹോ. ന ഹി ഭഗവാ ഭിക്ഖൂ സംകിലേസേ നിയോജേതി. ഏവരൂപം പേമം സന്ധായാതി പസാദാവഹഗുണാവഹതോ പൂരണാദീസു ഭത്തി പസാദോ ന ഹോതി, പസാദപതിരൂപകാ പന ലോഭപവത്തീതി ദട്ഠബ്ബാ. ഥേരോതി മഹാസങ്ഘരക്ഖിതത്ഥേരോ. യേന അട്ഠകഥാ പോത്ഥകം ആരോപിതാ. ഏകോവ സത്ഥാ അനഞ്ഞസാധാരണഗുണത്താ, അഞ്ഞഥാ അനച്ഛരിയത്താ സത്ഥുലക്ഖണമേവ ന പരിപൂരേയ്യ. വിസും കത്വാതി അഞ്ഞേഹി വിവേചേത്വാ അത്തനോ ആവേണികം കത്വാ. ‘‘അമ്ഹാകം സത്ഥാ’’തി ബ്യാവദന്താനം അഞ്ഞേസം സത്ഥാ ന ഹോതീതി അത്ഥതോ ആപന്നമേവ ഹോതി, തഥാ ച പദേസവത്തിനിം തസ്സ സത്ഥുതം പടിജാനന്താ പരിപുണ്ണലക്ഖണസത്ഥുതം ഇച്ഛന്താനമ്പി തതോ വിരുദ്ധാ സത്ഥുഭാവപരിയേസനേന പരാജിതാ ഹോന്തി. പരിയത്തിധമ്മേതി അധികബ്രഹ്മഗുണസുത്തഗേയ്യാദിപ്പഭേദസമയേ. തത്ഥ അജസീല…പേ॰… കുക്കുരസീലാദീസൂതി ഇദം യേഭുയ്യേന അഞ്ഞതിത്ഥിയാനം താദിസം വതസമാദാനസബ്ഭാവതോ വുത്തം, ആദി-സദ്ദേന യമനിയമചാതുയാമസംവരാദീനം സങ്ഗഹോതി. അധിപ്പയാസോതി അധികം പയസതി പയുജ്ജതി ഏതേനാതി അധിപ്പയാസോ, സവിസേസം അധികത്തബ്ബകിരിയാ (അ॰ നി॰ ടീ॰ ൨.൩.൧൧൭). തേനാഹ ‘‘അധികപ്പയോഗോ’’തി.
Paṭividdhasaccānaṃ pahīnānurodhānaṃ gehassitapemassa asambhavo evāti ‘‘idānī’’ti vuttaṃ. Yadi evaṃ ‘‘upajjhāyena, bhikkhave, saddhivihārikamhi puttapemaṃ upaṭṭhapetabbaṃ’’tiādivacanaṃ (mahāva. 65) kathanti? Nayidaṃ gehassitapemaṃ sandhāya vuttaṃ, taṃsadisattā pana pemamukhena vutto mettāsneho. Na hi bhagavā bhikkhū saṃkilese niyojeti. Evarūpaṃ pemaṃ sandhāyāti pasādāvahaguṇāvahato pūraṇādīsu bhatti pasādo na hoti, pasādapatirūpakā pana lobhapavattīti daṭṭhabbā. Theroti mahāsaṅgharakkhitatthero. Yena aṭṭhakathā potthakaṃ āropitā. Ekova satthā anaññasādhāraṇaguṇattā, aññathā anacchariyattā satthulakkhaṇameva na paripūreyya. Visuṃ katvāti aññehi vivecetvā attano āveṇikaṃ katvā. ‘‘Amhākaṃ satthā’’ti byāvadantānaṃ aññesaṃ satthā na hotīti atthato āpannameva hoti, tathā ca padesavattiniṃ tassa satthutaṃ paṭijānantā paripuṇṇalakkhaṇasatthutaṃ icchantānampi tato viruddhā satthubhāvapariyesanena parājitā honti. Pariyattidhammeti adhikabrahmaguṇasuttageyyādippabhedasamaye. Tattha ajasīla…pe… kukkurasīlādīsūti idaṃ yebhuyyena aññatitthiyānaṃ tādisaṃ vatasamādānasabbhāvato vuttaṃ, ādi-saddena yamaniyamacātuyāmasaṃvarādīnaṃ saṅgahoti. Adhippayāsoti adhikaṃ payasati payujjati etenāti adhippayāso, savisesaṃ adhikattabbakiriyā (a. ni. ṭī. 2.3.117). Tenāha ‘‘adhikappayogo’’ti.
തസ്സ പസാദസ്സ പരിയോസാനഭൂതാതി തസ്സ സത്ഥരി ധമ്മേ ച പസാദസ്സ നിട്ഠാനഭൂതാ. നിട്ഠാതി മോക്ഖോ. സമയവാദീനഞ്ഹി തസ്മിം തസ്മിം സമയേ തദുപദേസകേ ച പസാദോ യാവദേവ മോക്ഖാധിഗമനട്ഠോ. ദിട്ഠിഗതികാ തഥാ തഥാ അത്തനോ ലദ്ധിവസേന നിട്ഠം പരികപ്പേന്തി യേവാതി ആഹ ‘‘നിട്ഠം അപഞ്ഞപേന്തോ നാമ നത്ഥീ’’തി. ബ്രാഹ്മണാനന്തി ബ്രാഹ്മണവാദീനം. തേസം ഏകച്ചേ ബ്രഹ്മുനാ സലോകതാ നിട്ഠാതി വദന്തി, ഏകച്ചേ തസ്സ സമീപതാ, ഏകച്ചേ തേന സംയോഗോ നിട്ഠാതി വദന്തി. തത്ഥ യേ സലോകതാവാദിനോ സമീപതാവാദിനോ ച, തേ ദ്വേധാവാദിനോ, ഇതരേ അദ്വേധാവാദിനോ. സബ്ബേപി തേ അത്ഥതോ ബ്രഹ്മലോകുപപത്തിയംയേവ നിട്ഠാസഞ്ഞിനോ. തത്ഥ ഹി നേസം നിച്ചാഭിനിവേസോ യഥാ തം ബകസ്സ ബ്രഹ്മുനോ. തേന വുത്തം ‘‘ബ്രഹ്മലോകോ നിട്ഠാ’’തി. ബ്രഹ്മലോകോതി പഠമജ്ഝാനഭൂമി. മഹാതാപസാനന്തി വേഖനസാദിതാപസാനം. മഹാബ്രഹ്മാ വിയ പഠമജ്ഝാനഭൂമിയം ആഭസ്സരേസു ഏകോ സബ്ബസേട്ഠോ നത്ഥീതി ‘‘ആഭസ്സരാ’’തി പുഥുവചനം. പരിബ്ബാജകാനന്തി സഞ്ചയാദിപരിബ്ബാജകാനം. അന്തോ ച മനോ ച ഏതസ്സ നത്ഥീതി അനന്തമാനസോ. ആജീവകാനഞ്ഹി സബ്ബദാഭാവതോ അനന്തോ, സുഖദുക്ഖാദിസമതിക്കമനതോ അമാനസോ. ഇമിനാ അട്ഠഹി ലോകധമ്മേഹി ഉപക്കിലിട്ഠചിത്തതം ദസ്സേതി.
Tassapasādassa pariyosānabhūtāti tassa satthari dhamme ca pasādassa niṭṭhānabhūtā. Niṭṭhāti mokkho. Samayavādīnañhi tasmiṃ tasmiṃ samaye tadupadesake ca pasādo yāvadeva mokkhādhigamanaṭṭho. Diṭṭhigatikā tathā tathā attano laddhivasena niṭṭhaṃ parikappenti yevāti āha ‘‘niṭṭhaṃ apaññapento nāma natthī’’ti. Brāhmaṇānanti brāhmaṇavādīnaṃ. Tesaṃ ekacce brahmunā salokatā niṭṭhāti vadanti, ekacce tassa samīpatā, ekacce tena saṃyogo niṭṭhāti vadanti. Tattha ye salokatāvādino samīpatāvādino ca, te dvedhāvādino, itare advedhāvādino. Sabbepi te atthato brahmalokupapattiyaṃyeva niṭṭhāsaññino. Tattha hi nesaṃ niccābhiniveso yathā taṃ bakassa brahmuno. Tena vuttaṃ ‘‘brahmaloko niṭṭhā’’ti. Brahmalokoti paṭhamajjhānabhūmi. Mahātāpasānanti vekhanasāditāpasānaṃ. Mahābrahmā viya paṭhamajjhānabhūmiyaṃ ābhassaresu eko sabbaseṭṭho natthīti ‘‘ābhassarā’’ti puthuvacanaṃ. Paribbājakānanti sañcayādiparibbājakānaṃ. Anto ca mano ca etassa natthīti anantamānaso. Ājīvakānañhi sabbadābhāvato ananto, sukhadukkhādisamatikkamanato amānaso. Iminā aṭṭhahi lokadhammehi upakkiliṭṭhacittataṃ dasseti.
പപഞ്ചേ യം വത്തബ്ബം, തം ഹേട്ഠാ വുത്തമേവ. തണ്ഹാദിട്ഠിയോവ അധിപ്പേതാ മമങ്കാരഅഹങ്കാരവിഗമസ്സ അധിപ്പേതത്താ. യഥാ പഞ്ചസു ഠാനേസു ഏകോവ കിലേസോ ലോഭോ ആഗതോ, ഏവം ദ്വീസു ഠാനേസു തയോ കിലേസാ ആഗതാ ‘‘ദോസോ മോഹോ ദിട്ഠീ’’തി. ‘‘സദോസസ്സാ’’തി ഹി വുത്തട്ഠാനേ പടിഘം അകുസലമൂലം ഗഹിതം, ‘‘പടിവിരുദ്ധസ്സാ’’തി വിരോധോ, ‘‘സമോഹസ്സാ’’തി മോഹോ അകുസലമൂലം, ‘‘അവിദ്ദസുനോ’’തി മല്യം, അസമ്പജഞ്ഞം വാ, ‘‘സഉപാദാനസ്സാ’’തി ‘‘നത്ഥി ദിന്ന’’ന്തിആദിനാ നയേന ഗഹണം, ‘‘പപഞ്ചാരാമസ്സാ’’തി പപഞ്ചുപ്പത്തിവസേന.
Papañce yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva. Taṇhādiṭṭhiyova adhippetā mamaṅkāraahaṅkāravigamassa adhippetattā. Yathā pañcasu ṭhānesu ekova kileso lobho āgato, evaṃ dvīsu ṭhānesu tayo kilesā āgatā ‘‘doso moho diṭṭhī’’ti. ‘‘Sadosassā’’ti hi vuttaṭṭhāne paṭighaṃ akusalamūlaṃ gahitaṃ, ‘‘paṭiviruddhassā’’ti virodho, ‘‘samohassā’’ti moho akusalamūlaṃ, ‘‘aviddasuno’’ti malyaṃ, asampajaññaṃ vā, ‘‘saupādānassā’’ti ‘‘natthi dinna’’ntiādinā nayena gahaṇaṃ, ‘‘papañcārāmassā’’ti papañcuppattivasena.
ആകാരതോതി പവത്തിആകാരതോ. പദന്തരേന രാഗവിസേസസ്സ വുച്ചമാനത്താആദിതോ വുത്തം സരാഗവചനം ഓളാരികം രാഗവിസയന്തി ആഹ ‘‘പഞ്ചകാമഗുണികരാഗവസേനാ’’തി. ഗഹണവസേനാതി ദള്ഹഗ്ഗഹണവസേന. ‘‘അനുരുദ്ധപടിവിരുദ്ധസ്സാ’’തി ഏകപദവസേന പാളിയം ആഗതത്താ ഏകജ്ഝം പദുദ്ധാരോ കതോ. തത്ഥ പന ‘‘അനുരുദ്ധസ്സാ’’തി സുഭവസേനാതി ഏവമത്ഥോ വത്തബ്ബോ. ന ഹി പടിവിരുജ്ഝനം സുഭവസേന ഹോതി. പപഞ്ചുപ്പത്തിദസ്സനവസേനാതി കിലേസകമ്മവിപാകാനം അപരാപരുപ്പത്തിപച്ചയതായ സംസാരസ്സ പപഞ്ചനം പപഞ്ചോ, തസ്സ ഉപ്പത്തിഹേതുഭാവദസ്സനവസേന. തണ്ഹാ ഹി ഭവുപ്പത്തിയാ വിസേസപച്ചയോ. തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനദസ്സനവസേനാതി തണ്ഹാപച്ചയസ്സ ഉപാദാനസ്സ ദസ്സനവസേന, യദവത്ഥാ തണ്ഹാ ഉപാദാനസ്സ പച്ചയോ, തദവത്ഥാദസ്സനവസേന. ഫലേന ഹി ഹേതുവിസേസകിത്തനമേതന്തി. ഏവം വിദ്ധംസേഥാതി കാമരാഗഭവതണ്ഹാദിവസേന ലോഭം കസ്മാ ഏവം വിപ്പകിരേഥ. തണ്ഹാകരണവസേനാതി തണ്ഹായനകരണവസേന സുഭാകാരഗ്ഗഹണവസേന. സുഭന്തി ഹി ആരമ്മണേ പവത്തോ രാഗോ ‘‘സുഭ’’ന്തി വുത്തോ.
Ākāratoti pavattiākārato. Padantarena rāgavisesassa vuccamānattāādito vuttaṃ sarāgavacanaṃ oḷārikaṃ rāgavisayanti āha ‘‘pañcakāmaguṇikarāgavasenā’’ti. Gahaṇavasenāti daḷhaggahaṇavasena. ‘‘Anuruddhapaṭiviruddhassā’’ti ekapadavasena pāḷiyaṃ āgatattā ekajjhaṃ paduddhāro kato. Tattha pana ‘‘anuruddhassā’’ti subhavasenāti evamattho vattabbo. Na hi paṭivirujjhanaṃ subhavasena hoti. Papañcuppattidassanavasenāti kilesakammavipākānaṃ aparāparuppattipaccayatāya saṃsārassa papañcanaṃ papañco, tassa uppattihetubhāvadassanavasena. Taṇhā hi bhavuppattiyā visesapaccayo. Taṇhāpaccayā upādānadassanavasenāti taṇhāpaccayassa upādānassa dassanavasena, yadavatthā taṇhā upādānassa paccayo, tadavatthādassanavasena. Phalena hi hetuvisesakittanametanti. Evaṃ viddhaṃsethāti kāmarāgabhavataṇhādivasena lobhaṃ kasmā evaṃ vippakiretha. Taṇhākaraṇavasenāti taṇhāyanakaraṇavasena subhākāraggahaṇavasena. Subhanti hi ārammaṇe pavatto rāgo ‘‘subha’’nti vutto.
൧൪൨. വദന്തി ഏതേനാതി വാദോ, ദിട്ഠിവാദോ. ദിട്ഠിവസേന ഹി ‘‘സസ്സതോ അത്താ ച ലോകോ ച, അസസ്സതോ അത്താ ച ലോകോ ചാ’’തി ച ദിട്ഠിഗതികാ പഞ്ഞപേന്തി. തേനാഹ ‘‘ദ്വേമാ, ഭിക്ഖവേ, ദിട്ഠിയോ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൧൪൨). തണ്ഹാരഹിതായ ദിട്ഠിയാ അഭാവതോ തണ്ഹാവസേനേവ ച അത്തനോ സസ്സതഭാവാഭിനിവേസോതി കത്വാ വുത്തം ‘‘തണ്ഹാദിട്ഠിവസേനാ’’തി. അല്ലീനാതി നിസ്സിതാ. ഉപഗതാതി അവിസ്സജ്ജനവസേന ഏകിഭാവമിവ ഗതാ. അജ്ഝോസിതാതി തായ ദിട്ഠിയാ ഗിലിത്വാ പരിനിട്ഠാപിതാ വിയ തദന്തോഗധാ. തേനാഹ ‘‘അനുപവിട്ഠാ’’തി. യഥാ ഗഹട്ഠാനം കാമജ്ഝോസാനം വിവാദമൂലം, ഏവം പബ്ബജിതാനം ദിട്ഠജ്ഝോസാനന്തി ആഹ ‘‘വിഭവദിട്ഠിയാ തേ പടിവിരുദ്ധാ’’തി. ദിട്ഠിവിരോധേന ഹി ദിട്ഠിഗതികവിരോധോ.
142. Vadanti etenāti vādo, diṭṭhivādo. Diṭṭhivasena hi ‘‘sassato attā ca loko ca, asassato attā ca loko cā’’ti ca diṭṭhigatikā paññapenti. Tenāha ‘‘dvemā, bhikkhave, diṭṭhiyo’’ti (ma. ni. 1.142). Taṇhārahitāya diṭṭhiyā abhāvato taṇhāvaseneva ca attano sassatabhāvābhinivesoti katvā vuttaṃ ‘‘taṇhādiṭṭhivasenā’’ti. Allīnāti nissitā. Upagatāti avissajjanavasena ekibhāvamiva gatā. Ajjhositāti tāya diṭṭhiyā gilitvā pariniṭṭhāpitā viya tadantogadhā. Tenāha ‘‘anupaviṭṭhā’’ti. Yathā gahaṭṭhānaṃ kāmajjhosānaṃ vivādamūlaṃ, evaṃ pabbajitānaṃ diṭṭhajjhosānanti āha ‘‘vibhavadiṭṭhiyā te paṭiviruddhā’’ti. Diṭṭhivirodhena hi diṭṭhigatikavirodho.
ഖണികസമുദയോ ഉപ്പാദക്ഖണോതി ആഹ ‘‘ദിട്ഠീനം നിബ്ബത്തീ’’തി. ദിട്ഠിനിബ്ബത്തിഗ്ഗഹണേനേവ ചേത്ഥ യഥാ ദിട്ഠീനം പടിച്ചസമുപ്പന്നതാ വിഭാവിതാ, ഏവം ദിട്ഠിവത്ഥുനോപീതി ഉഭയേസമ്പി അനിച്ചതാ ദുക്ഖതാ അനത്തതാ ച വിഭാവിതാതി ദട്ഠബ്ബം. യാനി പടിസമ്ഭിദാനയേന (പടി॰ മ॰ ൧.൧൨൨) ‘‘പച്ചയസമുദയോ അട്ഠ ഠാനാനീ’’തി വുത്താനി, താനി ദസ്സേന്തോ ‘‘ഖന്ധാപീ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ ഖന്ധാപി ദിട്ഠിട്ഠാനം ആരമ്മണട്ഠേന ‘‘രൂപം അത്തതോ സമനുപസ്സതീ’’തിആദിവചനതോ (സം॰ നി॰ ൩.൮൧; ൪.൩൪൫). അവിജ്ജാപി ദിട്ഠിട്ഠാനം ഉപനിസ്സയാദിവസേന പച്ചയഭാവതോ. യഥാഹ – ‘‘അസ്സുതവാ, ഭിക്ഖവേ, പുഥുജ്ജനോ അരിയാനം അദസ്സാവീ അരിയധമ്മസ്സ അകോവിദോ’’തിആദി (മ॰ നി॰ ൧.൨, ൪൬൧; സം॰ നി॰ ൩.൧, ൭). ഫസ്സോപി ദിട്ഠിട്ഠാനം. യഥാ ചാഹ ‘‘തദപി ഫസ്സപച്ചയാ (ദീ॰ നി॰ ൧.൧൧൮-൧൩൦), ഫുസ്സ ഫുസ്സ പടിസംവേദിയന്തീ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൧.൧൪൪) ച . സഞ്ഞാപി ദിട്ഠിട്ഠാനം. വുത്തഞ്ഹേതം ‘‘സഞ്ഞാനിദാനാ ഹി പപഞ്ചസങ്ഖാതി (സു॰ നി॰ ൮൮൦), പഥവിം പഥവിതോ സഞ്ഞത്വാ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൨) ച ആദി. വിതക്കോപി ദിട്ഠിട്ഠാനം. വുത്തമ്പി ചേതം ‘‘തക്കഞ്ച ദിട്ഠീസു പകപ്പയിത്വാ, സച്ചം മുസാതി ദ്വയധമ്മമാഹൂ’’തി (സു॰ നി॰ ൮൯൨; മഹാനി॰ ൧൨൧) ‘‘തക്കീ ഹോതി വീമംസീ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൧.൩൪) ച ആദി. അയോനിസോമനസികാരോപി ദിട്ഠിട്ഠാനം. യഥാഹ ഭഗവാ ‘‘തസ്സേവ അയോനിസോ മനസികരോതോ ഛന്നം ദിട്ഠീനം അഞ്ഞതരാ ദിട്ഠി ഉപ്പജ്ജതി, അത്ഥി മേ അത്താതി അസ്സ സച്ചതോ ഥേതതോ ദിട്ഠി ഉപ്പജ്ജതീ’’തിആദി (മ॰ നി॰ ൧.൧൯). സമുട്ഠാതി ഏതേനാതി സമുട്ഠാനം, തസ്സ ഭാവോ സമുട്ഠാനട്ഠോ, തേന. ഖണികത്ഥങ്ഗമോ ഖണികനിരോധോ. പച്ചയത്ഥങ്ഗമോ അവിജ്ജാദീനം അച്ചന്തനിരോധോ. സോ പന യേന ഹോതി, തം ദസ്സേന്തോ ‘‘സോതാപത്തിമഗ്ഗോ’’തി ആഹ. ചത്താരോ ഹി അരിയമഗ്ഗാ യഥാരഹം തസ്സ തസ്സ സങ്ഖാരഗതസ്സ അച്ചന്തനിരോധഹേതു, ഖണികനിരോധോ പന അഹേതുകോ.
Khaṇikasamudayo uppādakkhaṇoti āha ‘‘diṭṭhīnaṃ nibbattī’’ti. Diṭṭhinibbattiggahaṇeneva cettha yathā diṭṭhīnaṃ paṭiccasamuppannatā vibhāvitā, evaṃ diṭṭhivatthunopīti ubhayesampi aniccatā dukkhatā anattatā ca vibhāvitāti daṭṭhabbaṃ. Yāni paṭisambhidānayena (paṭi. ma. 1.122) ‘‘paccayasamudayo aṭṭha ṭhānānī’’ti vuttāni, tāni dassento ‘‘khandhāpī’’tiādimāha. Tattha khandhāpi diṭṭhiṭṭhānaṃ ārammaṇaṭṭhena ‘‘rūpaṃ attato samanupassatī’’tiādivacanato (saṃ. ni. 3.81; 4.345). Avijjāpi diṭṭhiṭṭhānaṃ upanissayādivasena paccayabhāvato. Yathāha – ‘‘assutavā, bhikkhave, puthujjano ariyānaṃ adassāvī ariyadhammassa akovido’’tiādi (ma. ni. 1.2, 461; saṃ. ni. 3.1, 7). Phassopi diṭṭhiṭṭhānaṃ. Yathā cāha ‘‘tadapi phassapaccayā (dī. ni. 1.118-130), phussa phussa paṭisaṃvediyantī’’ti (dī. ni. 1.144) ca . Saññāpi diṭṭhiṭṭhānaṃ. Vuttañhetaṃ ‘‘saññānidānā hi papañcasaṅkhāti (su. ni. 880), pathaviṃ pathavito saññatvā’’ti (ma. ni. 1.2) ca ādi. Vitakkopi diṭṭhiṭṭhānaṃ. Vuttampi cetaṃ ‘‘takkañca diṭṭhīsu pakappayitvā, saccaṃ musāti dvayadhammamāhū’’ti (su. ni. 892; mahāni. 121) ‘‘takkī hoti vīmaṃsī’’ti (dī. ni. 1.34) ca ādi. Ayonisomanasikāropi diṭṭhiṭṭhānaṃ. Yathāha bhagavā ‘‘tasseva ayoniso manasikaroto channaṃ diṭṭhīnaṃ aññatarā diṭṭhi uppajjati, atthi me attāti assa saccato thetato diṭṭhi uppajjatī’’tiādi (ma. ni. 1.19). Samuṭṭhāti etenāti samuṭṭhānaṃ, tassa bhāvo samuṭṭhānaṭṭho, tena. Khaṇikatthaṅgamo khaṇikanirodho. Paccayatthaṅgamo avijjādīnaṃ accantanirodho. So pana yena hoti, taṃ dassento ‘‘sotāpattimaggo’’ti āha. Cattāro hi ariyamaggā yathārahaṃ tassa tassa saṅkhāragatassa accantanirodhahetu, khaṇikanirodho pana ahetuko.
ആനിസംസന്തി ഉദയം. സോ പന ദിട്ഠധമ്മികസമ്പരായികവസേന ദുവിധോ. തത്ഥ സമ്പരായികോ ദുഗ്ഗതിപരികിലേസതായആദീനവപക്ഖികോ ഏവാതി ഇതരം ദസ്സേന്തോ ‘‘യം സന്ധായാ’’തിആദിമാഹ. ആദീനവമ്പി ദിട്ഠധമ്മികമേവ ദസ്സേന്തോ ‘‘ദിട്ഠിഗ്ഗഹണമൂലകം ഉപദ്ദവ’’ന്തിആദിമാഹ. സോതിആദീനവോ. ആദീനന്തി ആദി-സദ്ദേന നഗ്ഗിയാനസനസങ്കടിവതാദീനം സങ്ഗഹോ. നിസ്സരതി ഏതേനാതി നിസ്സരണന്തി വുച്ചമാനേ ദസ്സനമഗ്ഗോ ഏവ ദിട്ഠീനം നിസ്സരണം സിയാ, തസ്സ പന അത്ഥങ്ഗമപരിയായേന ഗഹിതത്താ സബ്ബസങ്ഖതനിസ്സടം നിബ്ബാനം ദിട്ഠീഹിപി നിസ്സടന്തി കത്വാ വുത്തം ‘‘ദിട്ഠീനം നിസ്സരണം നാമ നിബ്ബാന’’ന്തി. ഇമിനാതിആദീസു വത്തബ്ബം അനുയോഗവത്തേ വുത്തനയമേവ.
Ānisaṃsanti udayaṃ. So pana diṭṭhadhammikasamparāyikavasena duvidho. Tattha samparāyiko duggatiparikilesatāyaādīnavapakkhiko evāti itaraṃ dassento ‘‘yaṃ sandhāyā’’tiādimāha. Ādīnavampi diṭṭhadhammikameva dassento ‘‘diṭṭhiggahaṇamūlakaṃ upaddava’’ntiādimāha. Sotiādīnavo. Ādīnanti ādi-saddena naggiyānasanasaṅkaṭivatādīnaṃ saṅgaho. Nissarati etenāti nissaraṇanti vuccamāne dassanamaggo eva diṭṭhīnaṃ nissaraṇaṃ siyā, tassa pana atthaṅgamapariyāyena gahitattā sabbasaṅkhatanissaṭaṃ nibbānaṃ diṭṭhīhipi nissaṭanti katvā vuttaṃ ‘‘diṭṭhīnaṃ nissaraṇaṃ nāma nibbāna’’nti. Iminātiādīsu vattabbaṃ anuyogavatte vuttanayameva.
൧൪൩. ദിട്ഠിച്ഛേദനം ദസ്സേന്തോതി സബ്ബുപാദാനപരിഞ്ഞാദസ്സനേന സബ്ബസോ ദിട്ഠീനം സമുച്ഛേദവിധിം ദസ്സേന്തോ. വുത്തായേവാതി –
143.Diṭṭhicchedanaṃ dassentoti sabbupādānapariññādassanena sabbaso diṭṭhīnaṃ samucchedavidhiṃ dassento. Vuttāyevāti –
‘‘ഉപാദാനാനി ചത്താരി, താനി അത്ഥവിഭാഗതോ;
‘‘Upādānāni cattāri, tāni atthavibhāgato;
ധമ്മസങ്ഖേപവിത്ഥാരാ, കമതോ ച വിഭാവയേ’’തി. (വിസുദ്ധി॰ ൨.൬൪൫) –
Dhammasaṅkhepavitthārā, kamato ca vibhāvaye’’ti. (visuddhi. 2.645) –
ഗാഥം ഉദ്ദിസിത്വാ അത്ഥവിഭാഗാദിവസേന വുത്തായേവ. കാമം ഇതോ ബാഹിരകാനം ‘‘ഇമാനി ഉപാദാനാനി ഏത്തകാനി ചത്താരി, ന ഇതോ ഭിയ്യോ’’തി ഈദിസം ഞാണം നത്ഥി, കേവലം പന കേചി ‘‘കാമാ പഹാതബ്ബാ’’തി വദന്തി, കേചി ‘‘നത്ഥി പരോ ലോകോതി ച, മിച്ഛാ’’തി വദന്തി, അപരേ ‘‘സീലബ്ബതേന സുദ്ധീതി ച, മിച്ഛാ’’തി വദന്തി, അത്തദിട്ഠിയാ പന മിച്ഛാഭാവം സബ്ബസോ ന ജാനന്തി ഏവ. യത്തകം പന ജാനന്തി, തസ്സപി അച്ചന്തപ്പഹാനം ന ജാനന്തി, തഥാപി സബ്ബസ്സ പരിഞ്ഞേയ്യസ്സ പരിഞ്ഞേയ്യം പഞ്ഞപേമഇച്ചേവ തിട്ഠന്തി. ഏവംഭൂതാനം പന നേസം തത്ഥ യാദിസീ പടിപത്തി, തം ദസ്സേന്തോ സത്ഥാ ‘‘സന്തി, ഭിക്ഖവേ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ സന്തീതി സംവിജ്ജന്തി. തേന തേസം ദിട്ഠിഗതികാനം വിജ്ജമാനതായ അവിച്ഛേദതം ദസ്സേതി. ഏകേതി ഏകച്ചേ. സമണബ്രാഹ്മണാതി പബ്ബജ്ജുപഗമനേന സമണാ, ജാതിമത്തേന ച ബ്രാഹ്മണാ. സബ്ബേസന്തി അനവസേസാനം ഉപാദാനാനം സമതിക്കമം പഹാനം. സമ്മാ ന പഞ്ഞപേന്തീതി യേസം പഞ്ഞപേന്തി, തേസമ്പി സമ്മാ പരിഞ്ഞം ന പഞ്ഞപേന്തി. ഇദാനി തം അത്ഥം വിത്ഥാരതോ ദസ്സേതും ‘‘കേചീ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ ഹോതിക-കുടീചക-ബഹൂദക-ഹംസ-പരമഹംസ-കാജക-തിദണ്ഡ-മോനവത-സേവ-പാരുപക-പഞ്ചമരത്തിക- സോമകാരക-മുഗബ്ബത-ചരബാക-താപസ-നിഗന്ഥാ-ജീവക-ഇസി-പാരായനിക-പഞ്ചാതപിക-കാപില- കാണാദ-സംസാരമോചക-അഗ്ഗിഭത്തിക-മഗവതിക-ഗോവതിക-കുക്കുരവതിക-കാമണ്ഡലുക- വഗ്ഗുലിവതിക-ഏകസാടക-ഓദകസുദ്ധിക-സരീരസന്താപക-സീലസുദ്ധിക-ഝാനസുദ്ധിക-ചതുബ്ബിധ- സസ്സതവാദാദയോ ഛന്നവുതി തണ്ഹാപാസേന ഡംസനതോ, അരിയധമ്മസ്സ വാ വിബാധനതോ പാസണ്ഡാ. വത്ഥുപടിസേവനം കാമന്തി ബ്യാപാരസ്സ വത്ഥുനോ പടിസേവനസങ്ഖാതം കാമം. ഥേയ്യേന സേവന്തീതി പടിഹത്ഥആദിസമഞ്ഞായ ലോകസ്സ വചനവസേന സേവന്തി. തീണി കാരണാനീതി ‘‘നത്ഥി ദിന്ന’’ന്തിആദിനയപ്പവത്താനി ദിട്ഠിവിസേസഭൂതാനി വട്ടകാരണാനി.
Gāthaṃ uddisitvā atthavibhāgādivasena vuttāyeva. Kāmaṃ ito bāhirakānaṃ ‘‘imāni upādānāni ettakāni cattāri, na ito bhiyyo’’ti īdisaṃ ñāṇaṃ natthi, kevalaṃ pana keci ‘‘kāmā pahātabbā’’ti vadanti, keci ‘‘natthi paro lokoti ca, micchā’’ti vadanti, apare ‘‘sīlabbatena suddhīti ca, micchā’’ti vadanti, attadiṭṭhiyā pana micchābhāvaṃ sabbaso na jānanti eva. Yattakaṃ pana jānanti, tassapi accantappahānaṃ na jānanti, tathāpi sabbassa pariññeyyassa pariññeyyaṃ paññapemaicceva tiṭṭhanti. Evaṃbhūtānaṃ pana nesaṃ tattha yādisī paṭipatti, taṃ dassento satthā ‘‘santi, bhikkhave’’tiādimāha. Tattha santīti saṃvijjanti. Tena tesaṃ diṭṭhigatikānaṃ vijjamānatāya avicchedataṃ dasseti. Eketi ekacce. Samaṇabrāhmaṇāti pabbajjupagamanena samaṇā, jātimattena ca brāhmaṇā. Sabbesanti anavasesānaṃ upādānānaṃ samatikkamaṃ pahānaṃ. Sammā na paññapentīti yesaṃ paññapenti, tesampi sammā pariññaṃ na paññapenti. Idāni taṃ atthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘kecī’’tiādi vuttaṃ. Tattha hotika-kuṭīcaka-bahūdaka-haṃsa-paramahaṃsa-kājaka-tidaṇḍa-monavata-seva-pārupaka-pañcamarattika- somakāraka-mugabbata-carabāka-tāpasa-niganthā-jīvaka-isi-pārāyanika-pañcātapika-kāpila- kāṇāda-saṃsāramocaka-aggibhattika-magavatika-govatika-kukkuravatika-kāmaṇḍaluka- vaggulivatika-ekasāṭaka-odakasuddhika-sarīrasantāpaka-sīlasuddhika-jhānasuddhika-catubbidha- sassatavādādayo channavuti taṇhāpāsena ḍaṃsanato, ariyadhammassa vā vibādhanato pāsaṇḍā. Vatthupaṭisevanaṃ kāmanti byāpārassa vatthuno paṭisevanasaṅkhātaṃ kāmaṃ. Theyyena sevantīti paṭihatthaādisamaññāya lokassa vacanavasena sevanti. Tīṇi kāraṇānīti ‘‘natthi dinna’’ntiādinayappavattāni diṭṭhivisesabhūtāni vaṭṭakāraṇāni.
അത്ഥസല്ലാപികാതി അത്ഥസ്സ സല്ലാപികാ, ദ്വിന്നം അധിപ്പേതത്ഥസല്ലാപവിഭാവിനീതി അധിപ്പായോ. ദ്വിന്നഞ്ഹി വചനം സല്ലാപോ. തേനാഹ ‘‘പഥവീ കിരാ’’തിആദി.
Atthasallāpikāti atthassa sallāpikā, dvinnaṃ adhippetatthasallāpavibhāvinīti adhippāyo. Dvinnañhi vacanaṃ sallāpo. Tenāha ‘‘pathavī kirā’’tiādi.
യോ തിത്ഥിയാനം അത്തനോ സത്ഥരി ധമ്മേ സഹധമ്മികേസു ച പസാദോ വുത്തോ, തസ്സ അനായതനഗതത്താ അപ്പസാദകഭാവദസ്സനം പസാദപച്ഛേദോ. തഥാപവത്തോ വാദോ പസാദപച്ഛേദവാദോ വുത്തോ. ഏവരൂപേതി ഈദിസേ വുത്തനയേന കിലേസാനം അനുപസമസംവത്തനികേ. ധമ്മേതി ധമ്മപതിരൂപകേ. വിനയേതി വിനയപതിരൂപകേ. തിത്ഥിയാ ഹി കോഹഞ്ഞേ ഠത്വാ ലോകം വഞ്ചേന്താ ധമ്മം കഥേമാതി ‘‘സത്തിമേ കായാ അകടാ അകടവിധാ’’തിആദിനാ (ദീ॰ നി॰ ൧.൧൭൪) യം കിഞ്ചി കഥേത്വാ തഥാ ‘‘വിനയം പഞ്ഞപേമാ’’തി ഗോസീലവഗ്ഗുലിവതാദീനി പഞ്ഞപേത്വാ താദിസം സാവകേ സിക്ഖാപേത്വാ ‘‘ധമ്മവിനയോ’’തി കഥേന്തി, തം സന്ധായേതം വുത്തം ‘‘ധമ്മവിനയേ’’തി. തേനാഹ ‘‘ഉഭയേനപി അനിയ്യാനികം സാസനം ദസ്സേതീ’’തി. പരിത്തമ്പി നാമ പുഞ്ഞം കാതുകാമം മച്ഛേരമലാഭിഭൂതതായ നിവാരേന്തസ്സ അന്തരായം തസ്സ കരോതോ ദിട്ഠേവ ധമ്മേ വിഞ്ഞൂഹി ഗരഹിതബ്ബതാ സമ്പരായേ ച ദുഗ്ഗതി പാടികങ്ഖാ, കിമങ്ഗം പന സകലവട്ടദുക്ഖനിസ്സരണാവഹേ ജിനചക്കേ പഹാരദായിനോ തിത്ഥകരസ്സ തദോവാദകരസ്സ ചാതി ഇമമത്ഥം ദസ്സേന്തോ ‘‘അനിയ്യാനികസാസനമ്ഹി ഹീ’’തിആദിമാഹ. യഥാ സോ പസാദോ സമ്പരായേ ന സമ്മഗ്ഗതോ അത്തനോ പവത്തിവസേനാതി ദസ്സേന്തോ ‘‘കഞ്ചി കാലം ഗന്ത്വാപി പച്ഛാ വിനസ്സതി യേവാ’’തി ആഹ, അവേച്ചപ്പസാദോ വിയ അച്ചന്തികോ ന ഹോതീതി അത്ഥോ.
Yo titthiyānaṃ attano satthari dhamme sahadhammikesu ca pasādo vutto, tassa anāyatanagatattā appasādakabhāvadassanaṃ pasādapacchedo. Tathāpavatto vādo pasādapacchedavādo vutto. Evarūpeti īdise vuttanayena kilesānaṃ anupasamasaṃvattanike. Dhammeti dhammapatirūpake. Vinayeti vinayapatirūpake. Titthiyā hi kohaññe ṭhatvā lokaṃ vañcentā dhammaṃ kathemāti ‘‘sattime kāyā akaṭā akaṭavidhā’’tiādinā (dī. ni. 1.174) yaṃ kiñci kathetvā tathā ‘‘vinayaṃ paññapemā’’ti gosīlavaggulivatādīni paññapetvā tādisaṃ sāvake sikkhāpetvā ‘‘dhammavinayo’’ti kathenti, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ ‘‘dhammavinaye’’ti. Tenāha ‘‘ubhayenapi aniyyānikaṃ sāsanaṃ dassetī’’ti. Parittampi nāma puññaṃ kātukāmaṃ maccheramalābhibhūtatāya nivārentassa antarāyaṃ tassa karoto diṭṭheva dhamme viññūhi garahitabbatā samparāye ca duggati pāṭikaṅkhā, kimaṅgaṃ pana sakalavaṭṭadukkhanissaraṇāvahe jinacakke pahāradāyino titthakarassa tadovādakarassa cāti imamatthaṃ dassento ‘‘aniyyānikasāsanamhi hī’’tiādimāha. Yathā so pasādo samparāye na sammaggato attano pavattivasenāti dassento ‘‘kañci kālaṃ gantvāpi pacchā vinassati yevā’’ti āha, aveccappasādo viya accantiko na hotīti attho.
സമ്പജ്ജമാനാ യഥാവിധിപടിപത്തിയാ തിരച്ഛാനയോനിം ആവഹതി. കമ്മസരിക്ഖകേന ഹി വിപാകേനേവ ഭവിതബ്ബം. സബ്ബമ്പി കാരണഭേദന്തി സബ്ബമ്പി യഥാവുത്തം തിത്ഥകരാനം സാവകാനം അപായദുക്ഖാവഹം മിച്ഛാപടിപത്തിസങ്ഖാതം കാരണവിസേസം. സോ പനേസ പസാദോ ന നിയ്യാതി മിച്ഛത്തപക്ഖികത്താ സുരാപീതസിങ്ഗാലേ പസാദോ വിയ. സുരം പരിസ്സാവേത്വാ ഛഡ്ഡിതകസടം സുരാജല്ലികം. ബ്രാഹ്മണാ നാമ ധനലുദ്ധാതി അധിപ്പായേനാഹ ‘‘ഇമം വഞ്ചേസ്സാമീ’’തി. കംസസതാതി കഹാപണസതാ.
Sampajjamānā yathāvidhipaṭipattiyā tiracchānayoniṃ āvahati. Kammasarikkhakena hi vipākeneva bhavitabbaṃ. Sabbampi kāraṇabhedanti sabbampi yathāvuttaṃ titthakarānaṃ sāvakānaṃ apāyadukkhāvahaṃ micchāpaṭipattisaṅkhātaṃ kāraṇavisesaṃ. So panesa pasādo na niyyāti micchattapakkhikattā surāpītasiṅgāle pasādo viya. Suraṃ parissāvetvā chaḍḍitakasaṭaṃ surājallikaṃ. Brāhmaṇā nāma dhanaluddhāti adhippāyenāha ‘‘imaṃ vañcessāmī’’ti. Kaṃsasatāti kahāpaṇasatā.
൧൪൪. തസ്സാതി പസാദസ്സ. സബ്ബോപി ലോഭോ കാമുപാദാനന്തേവ വുച്ചതീതി ആഹ ‘‘അരഹത്തമഗ്ഗേന കാമുപാദാനസ്സ പഹാനപരിഞ്ഞ’’ന്തി. ഏവരൂപേതി ഈദിസേ സബ്ബസോ കിലേസാനം ഉപസമസംവത്തനികേ. യഥാനുസിട്ഠം പടിപജ്ജമാനാനം അപായേസു അപതനവസേന ധാരണട്ഠേന ധമ്മേ. സബ്ബസോ വിനയനട്ഠേന വിനയേ. തത്ഥ ഭവദുക്ഖനിസ്സരണായ സംവത്തനേ.
144.Tassāti pasādassa. Sabbopi lobho kāmupādānanteva vuccatīti āha ‘‘arahattamaggena kāmupādānassa pahānapariñña’’nti. Evarūpeti īdise sabbaso kilesānaṃ upasamasaṃvattanike. Yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamānānaṃ apāyesu apatanavasena dhāraṇaṭṭhena dhamme. Sabbaso vinayanaṭṭhena vinaye. Tattha bhavadukkhanissaraṇāya saṃvattane.
നമസ്സമാനോ അട്ഠാസി ദ്വേ അസങ്ഖ്യേയ്യാനി പച്ചേകബോധിപാരമീനം പൂരണേന തത്ഥ ബുദ്ധസാസനേ പരിചയേന ച ഭഗവതി പസന്നചിത്തതായ ച. ‘‘ഉലൂകാ’’ത്യാദിഗാഥാ രുക്ഖദേവതായ ഭാസിതാ. കാലുട്ഠിതന്തി സായന്ഹകാലേ ദിവാവിഹാരതോ ഉട്ഠിതം. ദുഗ്ഗതേസോ ന ഗച്ഛതീതി ദുഗ്ഗതിം ഏസോ ന ഗമിസ്സതി. മോരജികോ മുരജവാദകോ. മഹാഭേരിവാദകവത്ഥുആദീനിപി സിതപാതുകരണം ആദിം കത്വാ വിത്ഥാരേതബ്ബാനി.
Namassamāno aṭṭhāsi dve asaṅkhyeyyāni paccekabodhipāramīnaṃ pūraṇena tattha buddhasāsane paricayena ca bhagavati pasannacittatāya ca. ‘‘Ulūkā’’tyādigāthā rukkhadevatāya bhāsitā. Kāluṭṭhitanti sāyanhakāle divāvihārato uṭṭhitaṃ. Duggateso na gacchatīti duggatiṃ eso na gamissati. Morajiko murajavādako. Mahābherivādakavatthuādīnipi sitapātukaraṇaṃ ādiṃ katvā vitthāretabbāni.
പരമത്ഥേതി ലോകുത്തരധമ്മേ. കിം പന വത്തബ്ബന്തി ധമ്മേപി പരമത്ഥേ നിമിത്തം ഗഹേത്വാ സുണന്താനം. സാമണേരവത്ഥൂതി പബ്ബജിതദിവസേയേവ സപ്പേന ദട്ഠോ ഹുത്വാ കാലം കത്വാ ദേവലോകം ഉപപന്നസാമണേരവത്ഥു.
Paramattheti lokuttaradhamme. Kiṃ pana vattabbanti dhammepi paramatthe nimittaṃ gahetvā suṇantānaṃ. Sāmaṇeravatthūti pabbajitadivaseyeva sappena daṭṭho hutvā kālaṃ katvā devalokaṃ upapannasāmaṇeravatthu.
ഖീരോദനന്തി ഖീരേന സദ്ധിം സമ്മിസ്സം ഓദനം. തിമ്ബരുസകന്തി തിന്ദുകഫലം. തിപുസസദിസാ ഏകാ വല്ലിജാതി തിമ്ബരുസം, തസ്സ ഫലം തിമ്ബരുസകന്തി ച വദന്തി. കക്കാരികന്തി ഖുദ്ദകഏലാളുകം. മഹാതിപുസന്തി ച വദന്തി. വല്ലിപക്കന്തി ഖുദ്ദകതിപുസവല്ലിയാ ഫലം. ഹത്ഥപതാപകന്തി മന്ദാമുഖി. അമ്ബകഞ്ജികന്തി അമ്ബിലകഞ്ജികം. ഖളയാഗുന്തിപി വദന്തി. ദോണിനിമ്മജ്ജനിന്തി സതേലം തിലപിഞ്ഞാകം. വിധുപനന്തി ചതുരസ്സബീജനിം . താലവണ്ടന്തി താലപത്തേഹി കതമണ്ഡലബീജനിം. മോരഹത്ഥന്തി മോരപിഞ്ഛേഹി കതം മകസബീജനിം.
Khīrodananti khīrena saddhiṃ sammissaṃ odanaṃ. Timbarusakanti tindukaphalaṃ. Tipusasadisā ekā vallijāti timbarusaṃ, tassa phalaṃ timbarusakanti ca vadanti. Kakkārikanti khuddakaelāḷukaṃ. Mahātipusanti ca vadanti. Vallipakkanti khuddakatipusavalliyā phalaṃ. Hatthapatāpakanti mandāmukhi. Ambakañjikanti ambilakañjikaṃ. Khaḷayāguntipi vadanti. Doṇinimmajjaninti satelaṃ tilapiññākaṃ. Vidhupananti caturassabījaniṃ . Tālavaṇṭanti tālapattehi katamaṇḍalabījaniṃ. Morahatthanti morapiñchehi kataṃ makasabījaniṃ.
വുത്തനയാനുസാരേനേവാതി യസ്മാ ഇധാപി യഥാവുത്തം സബ്ബമ്പി കാരണഭേദം ഏകതോ കത്വാ ദസ്സേന്തോ സത്ഥാ ‘‘തം കിസ്സ ഹേതൂ’’ന്തിആദിമാഹ, തസ്മാ തത്ഥ അനിയ്യാനികസാസനേ വുത്തനയസ്സ അനുസ്സരണവസേന യോജേത്വാ വേദിതബ്ബം.
Vuttanayānusārenevāti yasmā idhāpi yathāvuttaṃ sabbampi kāraṇabhedaṃ ekato katvā dassento satthā ‘‘taṃ kissa hetū’’ntiādimāha, tasmā tattha aniyyānikasāsane vuttanayassa anussaraṇavasena yojetvā veditabbaṃ.
൧൪൫. പരിഞ്ഞന്തി പഹാനപരിഞ്ഞം. തേസം പച്ചയം ദസ്സേതുന്തി ഉപാദാനാനം പരിഞ്ഞാ നാമ പഹാനപരിഞ്ഞാ. തേസം അച്ചന്തനിരോധോ അധിപ്പേതോ, സോ ച പച്ചയനിരോധേന ഹോതീതി തേസം പച്ചയം മൂലകാരണതോ പഭുതി ദസ്സേതും. അയന്തി ഇദാനി വുച്ചമാനോ ഏത്ഥ ‘‘ഇമേ ചാ’’തിആദിപാഠേ ‘‘കിം നിദാനാ’’തിആദിസമാസപദാനം അത്ഥോ. സബ്ബപദേസൂതി ‘‘തണ്ഹാസമുദയാ’’തിആദീസു സബ്ബേസു പദേസു. ഇമിനാ ഏവ ച സബ്ബഗ്ഗഹണേന ‘‘ഫസ്സനിദാനാ’’തിആദീനമ്പി പദാനം സങ്ഗഹോ ദട്ഠബ്ബോ. ഇമേ അഞ്ഞതിത്ഥിയാ ഉപാദാനാനമ്പി സമുദയം ന ജാനന്തി, കുതോ നിരോധം, തഥാഗതോ പന തേസം തപ്പച്ചയപച്ചയാനമ്പി സമുദയഞ്ച അത്ഥങ്ഗമഞ്ച യാഥാവതോ ജാനാതി, തസ്മാ – ‘‘ഇധേവ, ഭിക്ഖവേ, സമണോ…പേ॰… സുഞ്ഞാ പരപ്പവാദാ സമണേഭി അഞ്ഞേഹീ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൧൩൯) യഥാരദ്ധസീഹനാദം മത്ഥകം പാപേത്വാ ദസ്സേന്തോ ‘‘ഇമേ ച, ഭിക്ഖവേ, ചത്താരോ ഉപാദാനാ’’തിആദിനാ (മ॰ നി॰ ൧.൧൪൫) നയേന ദേസനം പടിച്ചസമുപ്പാദമുഖേന ഓതാരേന്തോ വട്ടം ദസ്സേത്വാ ‘‘യതോ ച ഖോ’’തിആദിനാ വിവട്ടം ദസ്സേന്തോ അരഹത്തേന ദേസനായ കൂടം ഗണ്ഹി, തമത്ഥം ദസ്സേന്തോ ‘‘യസ്മാ പന ഭഗവാ’’തിആദിമാഹ. തം സുവിഞ്ഞേയ്യമേവ.
145.Pariññanti pahānapariññaṃ. Tesaṃ paccayaṃ dassetunti upādānānaṃ pariññā nāma pahānapariññā. Tesaṃ accantanirodho adhippeto, so ca paccayanirodhena hotīti tesaṃ paccayaṃ mūlakāraṇato pabhuti dassetuṃ. Ayanti idāni vuccamāno ettha ‘‘ime cā’’tiādipāṭhe ‘‘kiṃ nidānā’’tiādisamāsapadānaṃ attho. Sabbapadesūti ‘‘taṇhāsamudayā’’tiādīsu sabbesu padesu. Iminā eva ca sabbaggahaṇena ‘‘phassanidānā’’tiādīnampi padānaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Ime aññatitthiyā upādānānampi samudayaṃ na jānanti, kuto nirodhaṃ, tathāgato pana tesaṃ tappaccayapaccayānampi samudayañca atthaṅgamañca yāthāvato jānāti, tasmā – ‘‘idheva, bhikkhave, samaṇo…pe… suññā parappavādā samaṇebhi aññehī’’ti (ma. ni. 1.139) yathāraddhasīhanādaṃ matthakaṃ pāpetvā dassento ‘‘ime ca, bhikkhave, cattāro upādānā’’tiādinā (ma. ni. 1.145) nayena desanaṃ paṭiccasamuppādamukhena otārento vaṭṭaṃ dassetvā ‘‘yato ca kho’’tiādinā vivaṭṭaṃ dassento arahattena desanāya kūṭaṃ gaṇhi, tamatthaṃ dassento ‘‘yasmā pana bhagavā’’tiādimāha. Taṃ suviññeyyameva.
ചൂളസീഹനാദസുത്തവണ്ണനായ ലീനത്ഥപ്പകാസനാ സമത്താ.
Cūḷasīhanādasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / മജ്ഝിമനികായ • Majjhimanikāya / ൧. ചൂളസീഹനാദസുത്തം • 1. Cūḷasīhanādasuttaṃ
അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / സുത്തപിടക (അട്ഠകഥാ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / മജ്ഝിമനികായ (അട്ഠകഥാ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ൧. ചൂളസീഹനാദസുത്തവണ്ണനാ • 1. Cūḷasīhanādasuttavaṇṇanā