| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मज्झिमनिकाय • Majjhimanikāya |
३. सुञ्ञतवग्गो
3. Suññatavaggo
१. चूळसुञ्ञतसुत्तं
1. Cūḷasuññatasuttaṃ
१७६. एवं मे सुतं – एकं समयं भगवा सावत्थियं विहरति पुब्बारामे मिगारमातुपासादे। अथ खो आयस्मा आनन्दो सायन्हसमयं पटिसल्लाना वुट्ठितो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नो खो आयस्मा आनन्दो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘एकमिदं, भन्ते, समयं भगवा सक्केसु विहरति नगरकं नाम सक्यानं निगमो। तत्थ मे, भन्ते, भगवतो सम्मुखा सुतं, सम्मुखा पटिग्गहितं – ‘सुञ्ञताविहारेनाहं, आनन्द, एतरहि बहुलं विहरामी’ति। कच्चि मेतं, भन्ते, सुस्सुतं सुग्गहितं सुमनसिकतं सूपधारित’’न्ति? ‘‘तग्घ ते एतं, आनन्द, सुस्सुतं सुग्गहितं सुमनसिकतं सूपधारितं। पुब्बेपाहं 1, आनन्द, एतरहिपि 2 सुञ्ञताविहारेन बहुलं विहरामि। सेय्यथापि, आनन्द, अयं मिगारमातुपासादो सुञ्ञो हत्थिगवस्सवळवेन, सुञ्ञो जातरूपरजतेन, सुञ्ञो इत्थिपुरिससन्निपातेन अत्थि चेविदं असुञ्ञतं यदिदं – भिक्खुसङ्घं पटिच्च एकत्तं; एवमेव खो, आनन्द, भिक्खु अमनसिकरित्वा गामसञ्ञं, अमनसिकरित्वा मनुस्ससञ्ञं, अरञ्ञसञ्ञं पटिच्च मनसि करोति एकत्तं । तस्स अरञ्ञसञ्ञाय चित्तं पक्खन्दति पसीदति सन्तिट्ठति अधिमुच्चति। सो एवं पजानाति – ‘ये अस्सु दरथा गामसञ्ञं पटिच्च तेध न सन्ति, ये अस्सु दरथा मनुस्ससञ्ञं पटिच्च तेध न सन्ति, अत्थि चेवायं दरथमत्ता यदिदं – अरञ्ञसञ्ञं पटिच्च एकत्त’न्ति। सो ‘सुञ्ञमिदं सञ्ञागतं गामसञ्ञाया’ति पजानाति, ‘सुञ्ञमिदं सञ्ञागतं मनुस्ससञ्ञाया’ति पजानाति, ‘अत्थि चेविदं असुञ्ञतं यदिदं – अरञ्ञसञ्ञं पटिच्च एकत्त’न्ति। इति यञ्हि खो तत्थ न होति तेन तं सुञ्ञं समनुपस्सति, यं पन तत्थ अवसिट्ठं होति तं ‘सन्तमिदं अत्थी’’’ति पजानाति। एवम्पिस्स एसा, आनन्द, यथाभुच्चा अविपल्लत्था परिसुद्धा सुञ्ञतावक्कन्ति भवति।
176. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati pubbārāme migāramātupāsāde. Atha kho āyasmā ānando sāyanhasamayaṃ paṭisallānā vuṭṭhito yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘ekamidaṃ, bhante, samayaṃ bhagavā sakkesu viharati nagarakaṃ nāma sakyānaṃ nigamo. Tattha me, bhante, bhagavato sammukhā sutaṃ, sammukhā paṭiggahitaṃ – ‘suññatāvihārenāhaṃ, ānanda, etarahi bahulaṃ viharāmī’ti. Kacci metaṃ, bhante, sussutaṃ suggahitaṃ sumanasikataṃ sūpadhārita’’nti? ‘‘Taggha te etaṃ, ānanda, sussutaṃ suggahitaṃ sumanasikataṃ sūpadhāritaṃ. Pubbepāhaṃ 3, ānanda, etarahipi 4 suññatāvihārena bahulaṃ viharāmi. Seyyathāpi, ānanda, ayaṃ migāramātupāsādo suñño hatthigavassavaḷavena, suñño jātarūparajatena, suñño itthipurisasannipātena atthi cevidaṃ asuññataṃ yadidaṃ – bhikkhusaṅghaṃ paṭicca ekattaṃ; evameva kho, ānanda, bhikkhu amanasikaritvā gāmasaññaṃ, amanasikaritvā manussasaññaṃ, araññasaññaṃ paṭicca manasi karoti ekattaṃ . Tassa araññasaññāya cittaṃ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati adhimuccati. So evaṃ pajānāti – ‘ye assu darathā gāmasaññaṃ paṭicca tedha na santi, ye assu darathā manussasaññaṃ paṭicca tedha na santi, atthi cevāyaṃ darathamattā yadidaṃ – araññasaññaṃ paṭicca ekatta’nti. So ‘suññamidaṃ saññāgataṃ gāmasaññāyā’ti pajānāti, ‘suññamidaṃ saññāgataṃ manussasaññāyā’ti pajānāti, ‘atthi cevidaṃ asuññataṃ yadidaṃ – araññasaññaṃ paṭicca ekatta’nti. Iti yañhi kho tattha na hoti tena taṃ suññaṃ samanupassati, yaṃ pana tattha avasiṭṭhaṃ hoti taṃ ‘santamidaṃ atthī’’’ti pajānāti. Evampissa esā, ānanda, yathābhuccā avipallatthā parisuddhā suññatāvakkanti bhavati.
१७७. ‘‘पुन चपरं, आनन्द, भिक्खु अमनसिकरित्वा मनुस्ससञ्ञं, अमनसिकरित्वा अरञ्ञसञ्ञं, पथवीसञ्ञं पटिच्च मनसि करोति एकत्तं। तस्स पथवीसञ्ञाय चित्तं पक्खन्दति पसीदति सन्तिट्ठति अधिमुच्चति। सेय्यथापि, आनन्द, आसभचम्मं सङ्कुसतेन सुविहतं विगतवलिकं; एवमेव खो, आनन्द, भिक्खु यं इमिस्सा पथविया उक्कूलविक्कूलं नदीविदुग्गं खाणुकण्टकट्ठानं पब्बतविसमं तं सब्बं 5 अमनसिकरित्वा पथवीसञ्ञं पटिच्च मनसि करोति एकत्तं। तस्स पथवीसञ्ञाय चित्तं पक्खन्दति पसीदति सन्तिट्ठति अधिमुच्चति। सो एवं पजानाति – ‘ये अस्सु दरथा मनुस्ससञ्ञं पटिच्च तेध न सन्ति, ये अस्सु दरथा अरञ्ञसञ्ञं पटिच्च तेध न सन्ति, अत्थि चेवायं दरथमत्ता यदिदं – पथवीसञ्ञं पटिच्च एकत्त’न्ति। सो ‘सुञ्ञमिदं सञ्ञागतं मनुस्ससञ्ञाया’ति पजानाति, ‘सुञ्ञमिदं सञ्ञागतं अरञ्ञसञ्ञाया’ति पजानाति, ‘अत्थि चेविदं असुञ्ञतं यदिदं – पथवीसञ्ञं पटिच्च एकत्त’न्ति। इति यञ्हि खो तत्थ न होति तेन तं सुञ्ञं समनुपस्सति, यं पन तत्थ अवसिट्ठं होति तं ‘सन्तमिदं अत्थी’ति पजानाति। एवम्पिस्स एसा, आनन्द, यथाभुच्चा अविपल्लत्था परिसुद्धा सुञ्ञतावक्कन्ति भवति।
177. ‘‘Puna caparaṃ, ānanda, bhikkhu amanasikaritvā manussasaññaṃ, amanasikaritvā araññasaññaṃ, pathavīsaññaṃ paṭicca manasi karoti ekattaṃ. Tassa pathavīsaññāya cittaṃ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati adhimuccati. Seyyathāpi, ānanda, āsabhacammaṃ saṅkusatena suvihataṃ vigatavalikaṃ; evameva kho, ānanda, bhikkhu yaṃ imissā pathaviyā ukkūlavikkūlaṃ nadīviduggaṃ khāṇukaṇṭakaṭṭhānaṃ pabbatavisamaṃ taṃ sabbaṃ 6 amanasikaritvā pathavīsaññaṃ paṭicca manasi karoti ekattaṃ. Tassa pathavīsaññāya cittaṃ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati adhimuccati. So evaṃ pajānāti – ‘ye assu darathā manussasaññaṃ paṭicca tedha na santi, ye assu darathā araññasaññaṃ paṭicca tedha na santi, atthi cevāyaṃ darathamattā yadidaṃ – pathavīsaññaṃ paṭicca ekatta’nti. So ‘suññamidaṃ saññāgataṃ manussasaññāyā’ti pajānāti, ‘suññamidaṃ saññāgataṃ araññasaññāyā’ti pajānāti, ‘atthi cevidaṃ asuññataṃ yadidaṃ – pathavīsaññaṃ paṭicca ekatta’nti. Iti yañhi kho tattha na hoti tena taṃ suññaṃ samanupassati, yaṃ pana tattha avasiṭṭhaṃ hoti taṃ ‘santamidaṃ atthī’ti pajānāti. Evampissa esā, ānanda, yathābhuccā avipallatthā parisuddhā suññatāvakkanti bhavati.
१७८. ‘‘पुन चपरं, आनन्द, भिक्खु अमनसिकरित्वा अरञ्ञसञ्ञं, अमनसिकरित्वा पथवीसञ्ञं, आकासानञ्चायतनसञ्ञं पटिच्च मनसि करोति एकत्तं। तस्स आकासानञ्चायतनसञ्ञाय चित्तं पक्खन्दति पसीदति सन्तिट्ठति अधिमुच्चति। सो एवं पजानाति – ‘ये अस्सु दरथा अरञ्ञसञ्ञं पटिच्च तेध न सन्ति, ये अस्सु दरथा पथवीसञ्ञं पटिच्च तेध न सन्ति, अत्थि चेवायं दरथमत्ता यदिदं – आकासानञ्चायतनसञ्ञं पटिच्च एकत्त’न्ति। सो ‘सुञ्ञमिदं सञ्ञागतं अरञ्ञसञ्ञाया’ति पजानाति, ‘सुञ्ञमिदं सञ्ञागतं पथवीसञ्ञाया’ति पजानाति, ‘अत्थि चेविदं असुञ्ञतं यदिदं – आकासानञ्चायतनसञ्ञं पटिच्च एकत्त’न्ति। इति यञ्हि खो तत्थ न होति तेन तं सुञ्ञं समनुपस्सति, यं पन तत्थ अवसिट्ठं होति तं ‘सन्तमिदं अत्थी’ति पजानाति। एवम्पिस्स एसा, आनन्द , यथाभुच्चा अविपल्लत्था परिसुद्धा सुञ्ञतावक्कन्ति भवति।
178. ‘‘Puna caparaṃ, ānanda, bhikkhu amanasikaritvā araññasaññaṃ, amanasikaritvā pathavīsaññaṃ, ākāsānañcāyatanasaññaṃ paṭicca manasi karoti ekattaṃ. Tassa ākāsānañcāyatanasaññāya cittaṃ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati adhimuccati. So evaṃ pajānāti – ‘ye assu darathā araññasaññaṃ paṭicca tedha na santi, ye assu darathā pathavīsaññaṃ paṭicca tedha na santi, atthi cevāyaṃ darathamattā yadidaṃ – ākāsānañcāyatanasaññaṃ paṭicca ekatta’nti. So ‘suññamidaṃ saññāgataṃ araññasaññāyā’ti pajānāti, ‘suññamidaṃ saññāgataṃ pathavīsaññāyā’ti pajānāti, ‘atthi cevidaṃ asuññataṃ yadidaṃ – ākāsānañcāyatanasaññaṃ paṭicca ekatta’nti. Iti yañhi kho tattha na hoti tena taṃ suññaṃ samanupassati, yaṃ pana tattha avasiṭṭhaṃ hoti taṃ ‘santamidaṃ atthī’ti pajānāti. Evampissa esā, ānanda , yathābhuccā avipallatthā parisuddhā suññatāvakkanti bhavati.
१७९. ‘‘पुन चपरं, आनन्द, भिक्खु अमनसिकरित्वा पथवीसञ्ञं, अमनसिकरित्वा आकासानञ्चायतनसञ्ञं, विञ्ञाणञ्चायतनसञ्ञं पटिच्च मनसि करोति एकत्तं। तस्स विञ्ञाणञ्चायतनसञ्ञाय चित्तं पक्खन्दति पसीदति सन्तिट्ठति अधिमुच्चति। सो एवं पजानाति – ‘ये अस्सु दरथा पथवीसञ्ञं पटिच्च तेध न सन्ति, ये अस्सु दरथा आकासानञ्चायतनसञ्ञं पटिच्च तेध न सन्ति, अत्थि चेवायं दरथमत्ता यदिदं – विञ्ञाणञ्चायतनसञ्ञं पटिच्च एकत्त’न्ति। सो ‘सुञ्ञमिदं सञ्ञागतं पथवीसञ्ञाया’ति पजानाति, ‘सुञ्ञमिदं सञ्ञागतं आकासानञ्चायतनसञ्ञाया’ति पजानाति, ‘अत्थि चेविदं असुञ्ञतं यदिदं – विञ्ञाणञ्चायतनसञ्ञं पटिच्च एकत्त’न्ति। इति यञ्हि खो तत्थ न होति तेन तं सुञ्ञं समनुपस्सति, यं पन तत्थ अवसिट्ठं होति तं ‘सन्तमिदं अत्थी’ति पजानाति। एवम्पिस्स एसा, आनन्द, यथाभुच्चा अविपल्लत्था परिसुद्धा सुञ्ञतावक्कन्ति भवति।
179. ‘‘Puna caparaṃ, ānanda, bhikkhu amanasikaritvā pathavīsaññaṃ, amanasikaritvā ākāsānañcāyatanasaññaṃ, viññāṇañcāyatanasaññaṃ paṭicca manasi karoti ekattaṃ. Tassa viññāṇañcāyatanasaññāya cittaṃ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati adhimuccati. So evaṃ pajānāti – ‘ye assu darathā pathavīsaññaṃ paṭicca tedha na santi, ye assu darathā ākāsānañcāyatanasaññaṃ paṭicca tedha na santi, atthi cevāyaṃ darathamattā yadidaṃ – viññāṇañcāyatanasaññaṃ paṭicca ekatta’nti. So ‘suññamidaṃ saññāgataṃ pathavīsaññāyā’ti pajānāti, ‘suññamidaṃ saññāgataṃ ākāsānañcāyatanasaññāyā’ti pajānāti, ‘atthi cevidaṃ asuññataṃ yadidaṃ – viññāṇañcāyatanasaññaṃ paṭicca ekatta’nti. Iti yañhi kho tattha na hoti tena taṃ suññaṃ samanupassati, yaṃ pana tattha avasiṭṭhaṃ hoti taṃ ‘santamidaṃ atthī’ti pajānāti. Evampissa esā, ānanda, yathābhuccā avipallatthā parisuddhā suññatāvakkanti bhavati.
१८०. ‘‘पुन चपरं, आनन्द, भिक्खु अमनसिकरित्वा आकासानञ्चायतनसञ्ञं, अमनसिकरित्वा विञ्ञाणञ्चायतनसञ्ञं, आकिञ्चञ्ञायतनसञ्ञं पटिच्च मनसि करोति एकत्तं। तस्स आकिञ्चञ्ञायतनसञ्ञाय चित्तं पक्खन्दति पसीदति सन्तिट्ठति अधिमुच्चति। सो एवं पजानाति – ‘ये अस्सु दरथा आकासानञ्चायतनसञ्ञं पटिच्च तेध न सन्ति, ये अस्सु दरथा विञ्ञाणञ्चायतनसञ्ञं पटिच्च तेध न सन्ति, अत्थि चेवायं दरथमत्ता यदिदं – आकिञ्चञ्ञायतनसञ्ञं पटिच्च एकत्त’न्ति। सो ‘सुञ्ञमिदं सञ्ञागतं आकासानञ्चायतनसञ्ञाया’ति पजानाति, ‘सुञ्ञमिदं सञ्ञागतं विञ्ञाणञ्चायतनसञ्ञाया’ति पजानाति, ‘अत्थि चेविदं असुञ्ञतं यदिदं – आकिञ्चञ्ञायतनसञ्ञं पटिच्च एकत्त’न्ति। इति यञ्हि खो तत्थ न होति तेन तं सुञ्ञं समनुपस्सति, यं पन तत्थ अवसिट्ठं होति तं ‘सन्तमिदं अत्थी’ति पजानाति। एवम्पिस्स एसा, आनन्द, यथाभुच्चा अविपल्लत्था परिसुद्धा सुञ्ञतावक्कन्ति भवति।
180. ‘‘Puna caparaṃ, ānanda, bhikkhu amanasikaritvā ākāsānañcāyatanasaññaṃ, amanasikaritvā viññāṇañcāyatanasaññaṃ, ākiñcaññāyatanasaññaṃ paṭicca manasi karoti ekattaṃ. Tassa ākiñcaññāyatanasaññāya cittaṃ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati adhimuccati. So evaṃ pajānāti – ‘ye assu darathā ākāsānañcāyatanasaññaṃ paṭicca tedha na santi, ye assu darathā viññāṇañcāyatanasaññaṃ paṭicca tedha na santi, atthi cevāyaṃ darathamattā yadidaṃ – ākiñcaññāyatanasaññaṃ paṭicca ekatta’nti. So ‘suññamidaṃ saññāgataṃ ākāsānañcāyatanasaññāyā’ti pajānāti, ‘suññamidaṃ saññāgataṃ viññāṇañcāyatanasaññāyā’ti pajānāti, ‘atthi cevidaṃ asuññataṃ yadidaṃ – ākiñcaññāyatanasaññaṃ paṭicca ekatta’nti. Iti yañhi kho tattha na hoti tena taṃ suññaṃ samanupassati, yaṃ pana tattha avasiṭṭhaṃ hoti taṃ ‘santamidaṃ atthī’ti pajānāti. Evampissa esā, ānanda, yathābhuccā avipallatthā parisuddhā suññatāvakkanti bhavati.
१८१. ‘‘पुन चपरं, आनन्द भिक्खु अमनसिकरित्वा विञ्ञाणञ्चायतनसञ्ञं, अमनसिकरित्वा आकिञ्चञ्ञायतनसञ्ञं, नेवसञ्ञानासञ्ञायतनसञ्ञं पटिच्च मनसि करोति एकत्तं। तस्स नेवसञ्ञानासञ्ञायतनसञ्ञाय चित्तं पक्खन्दति पसीदति सन्तिट्ठति अधिमुच्चति। सो एवं पजानाति – ‘ये अस्सु दरथा विञ्ञाणञ्चायतनसञ्ञं पटिच्च तेध न सन्ति, ये अस्सु दरथा आकिञ्चञ्ञायतनसञ्ञं पटिच्च तेध न सन्ति, अत्थि चेवायं दरथमत्ता यदिदं – नेवसञ्ञानासञ्ञायतनसञ्ञं पटिच्च एकत्त’न्ति। सो ‘सुञ्ञमिदं सञ्ञागतं विञ्ञाणञ्चायतनसञ्ञाया’ति पजानाति, ‘सुञ्ञमिदं सञ्ञागतं आकिञ्चञ्ञायतनसञ्ञाया’ति पजानाति, ‘अत्थि चेविदं असुञ्ञतं यदिदं – नेवसञ्ञानासञ्ञायतनसञ्ञं पटिच्च एकत्त’न्ति । इति यञ्हि खो तत्थ न होति तेन तं सुञ्ञं समनुपस्सति, यं पन तत्थ अवसिट्ठं होति तं ‘सन्तमिदं अत्थी’ति पजानाति। एवम्पिस्स एसा, आनन्द, यथाभुच्चा अविपल्लत्था परिसुद्धा सुञ्ञतावक्कन्ति भवति।
181. ‘‘Puna caparaṃ, ānanda bhikkhu amanasikaritvā viññāṇañcāyatanasaññaṃ, amanasikaritvā ākiñcaññāyatanasaññaṃ, nevasaññānāsaññāyatanasaññaṃ paṭicca manasi karoti ekattaṃ. Tassa nevasaññānāsaññāyatanasaññāya cittaṃ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati adhimuccati. So evaṃ pajānāti – ‘ye assu darathā viññāṇañcāyatanasaññaṃ paṭicca tedha na santi, ye assu darathā ākiñcaññāyatanasaññaṃ paṭicca tedha na santi, atthi cevāyaṃ darathamattā yadidaṃ – nevasaññānāsaññāyatanasaññaṃ paṭicca ekatta’nti. So ‘suññamidaṃ saññāgataṃ viññāṇañcāyatanasaññāyā’ti pajānāti, ‘suññamidaṃ saññāgataṃ ākiñcaññāyatanasaññāyā’ti pajānāti, ‘atthi cevidaṃ asuññataṃ yadidaṃ – nevasaññānāsaññāyatanasaññaṃ paṭicca ekatta’nti . Iti yañhi kho tattha na hoti tena taṃ suññaṃ samanupassati, yaṃ pana tattha avasiṭṭhaṃ hoti taṃ ‘santamidaṃ atthī’ti pajānāti. Evampissa esā, ānanda, yathābhuccā avipallatthā parisuddhā suññatāvakkanti bhavati.
१८२. ‘‘पुन चपरं, आनन्द, भिक्खु अमनसिकरित्वा आकिञ्चञ्ञायतनसञ्ञं, अमनसिकरित्वा नेवसञ्ञानासञ्ञायतनसञ्ञं, अनिमित्तं चेतोसमाधिं पटिच्च मनसि करोति एकत्तं। तस्स अनिमित्ते चेतोसमाधिम्हि चित्तं पक्खन्दति पसीदति सन्तिट्ठति अधिमुच्चति। सो एवं पजानाति – ‘ये अस्सु दरथा आकिञ्चञ्ञायतनसञ्ञं पटिच्च तेध न सन्ति, ये अस्सु दरथा नेवसञ्ञानासञ्ञायतनसञ्ञं पटिच्च तेध न सन्ति, अत्थि चेवायं दरथमत्ता यदिदं – इममेव कायं पटिच्च सळायतनिकं जीवितपच्चया’ति । सो ‘सुञ्ञमिदं सञ्ञागतं आकिञ्चञ्ञायतनसञ्ञाया’ति पजानाति, ‘सुञ्ञमिदं सञ्ञागतं नेवसञ्ञानासञ्ञायतनसञ्ञाया’ति पजानाति, ‘अत्थि चेविदं असुञ्ञतं यदिदं – इममेव कायं पटिच्च सळायतनिकं जीवितपच्चया’ति। इति यञ्हि खो तत्थ न होति तेन तं सुञ्ञं समनुपस्सति, यं पन तत्थ अवसिट्ठं होति तं ‘सन्तमिदं अत्थी’ति पजानाति। एवम्पिस्स एसा, आनन्द, यथाभुच्चा अविपल्लत्था परिसुद्धा सुञ्ञतावक्कन्ति भवति।
182. ‘‘Puna caparaṃ, ānanda, bhikkhu amanasikaritvā ākiñcaññāyatanasaññaṃ, amanasikaritvā nevasaññānāsaññāyatanasaññaṃ, animittaṃ cetosamādhiṃ paṭicca manasi karoti ekattaṃ. Tassa animitte cetosamādhimhi cittaṃ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati adhimuccati. So evaṃ pajānāti – ‘ye assu darathā ākiñcaññāyatanasaññaṃ paṭicca tedha na santi, ye assu darathā nevasaññānāsaññāyatanasaññaṃ paṭicca tedha na santi, atthi cevāyaṃ darathamattā yadidaṃ – imameva kāyaṃ paṭicca saḷāyatanikaṃ jīvitapaccayā’ti . So ‘suññamidaṃ saññāgataṃ ākiñcaññāyatanasaññāyā’ti pajānāti, ‘suññamidaṃ saññāgataṃ nevasaññānāsaññāyatanasaññāyā’ti pajānāti, ‘atthi cevidaṃ asuññataṃ yadidaṃ – imameva kāyaṃ paṭicca saḷāyatanikaṃ jīvitapaccayā’ti. Iti yañhi kho tattha na hoti tena taṃ suññaṃ samanupassati, yaṃ pana tattha avasiṭṭhaṃ hoti taṃ ‘santamidaṃ atthī’ti pajānāti. Evampissa esā, ānanda, yathābhuccā avipallatthā parisuddhā suññatāvakkanti bhavati.
१८३. ‘‘पुन चपरं, आनन्द, भिक्खु अमनसिकरित्वा आकिञ्चञ्ञायतनसञ्ञं, अमनसिकरित्वा नेवसञ्ञानासञ्ञायतनसञ्ञं, अनिमित्तं चेतोसमाधिं पटिच्च मनसि करोति एकत्तं। तस्स अनिमित्ते चेतोसमाधिम्हि चित्तं पक्खन्दति पसीदति सन्तिट्ठति अधिमुच्चति। सो एवं पजानाति – ‘अयम्पि खो अनिमित्तो चेतोसमाधि अभिसङ्खतो अभिसञ्चेतयितो’। ‘यं खो पन किञ्चि अभिसङ्खतं अभिसञ्चेतयितं तदनिच्चं निरोधधम्म’न्ति पजानाति। तस्स एवं जानतो एवं पस्सतो कामासवापि चित्तं विमुच्चति, भवासवापि चित्तं विमुच्चति, अविज्जासवापि चित्तं विमुच्चति। विमुत्तस्मिं विमुत्तमिति ञाणं होति। ‘खीणा जाति, वुसितं ब्रह्मचरियं, कतं करणीयं, नापरं इत्थत्ताया’ति पजानाति। सो एवं पजानाति – ‘ये अस्सु दरथा कामासवं पटिच्च तेध न सन्ति, ये अस्सु दरथा भवासवं पटिच्च तेध न सन्ति, ये अस्सु दरथा अविज्जासवं पटिच्च तेध न सन्ति, अत्थि चेवायं दरथमत्ता यदिदं – इममेव कायं पटिच्च सळायतनिकं जीवितपच्चया’ति। सो ‘सुञ्ञमिदं सञ्ञागतं कामासवेना’ति पजानाति, ‘सुञ्ञमिदं सञ्ञागतं भवासवेना’ति पजानाति, ‘सुञ्ञमिदं सञ्ञागतं अविज्जासवेना’ति पजानाति, ‘अत्थि चेविदं असुञ्ञतं यदिदं – इममेव कायं पटिच्च सळायतनिकं जीवितपच्चया’ति। इति यञ्हि खो तत्थ न होति तेन तं सुञ्ञं समनुपस्सति, यं पन तत्थ अवसिट्ठं होति तं ‘सन्तमिदं अत्थी’ति पजानाति। एवम्पिस्स एसा, आनन्द, यथाभुच्चा अविपल्लत्था परिसुद्धा परमानुत्तरा सुञ्ञतावक्कन्ति भवति।
183. ‘‘Puna caparaṃ, ānanda, bhikkhu amanasikaritvā ākiñcaññāyatanasaññaṃ, amanasikaritvā nevasaññānāsaññāyatanasaññaṃ, animittaṃ cetosamādhiṃ paṭicca manasi karoti ekattaṃ. Tassa animitte cetosamādhimhi cittaṃ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati adhimuccati. So evaṃ pajānāti – ‘ayampi kho animitto cetosamādhi abhisaṅkhato abhisañcetayito’. ‘Yaṃ kho pana kiñci abhisaṅkhataṃ abhisañcetayitaṃ tadaniccaṃ nirodhadhamma’nti pajānāti. Tassa evaṃ jānato evaṃ passato kāmāsavāpi cittaṃ vimuccati, bhavāsavāpi cittaṃ vimuccati, avijjāsavāpi cittaṃ vimuccati. Vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇaṃ hoti. ‘Khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānāti. So evaṃ pajānāti – ‘ye assu darathā kāmāsavaṃ paṭicca tedha na santi, ye assu darathā bhavāsavaṃ paṭicca tedha na santi, ye assu darathā avijjāsavaṃ paṭicca tedha na santi, atthi cevāyaṃ darathamattā yadidaṃ – imameva kāyaṃ paṭicca saḷāyatanikaṃ jīvitapaccayā’ti. So ‘suññamidaṃ saññāgataṃ kāmāsavenā’ti pajānāti, ‘suññamidaṃ saññāgataṃ bhavāsavenā’ti pajānāti, ‘suññamidaṃ saññāgataṃ avijjāsavenā’ti pajānāti, ‘atthi cevidaṃ asuññataṃ yadidaṃ – imameva kāyaṃ paṭicca saḷāyatanikaṃ jīvitapaccayā’ti. Iti yañhi kho tattha na hoti tena taṃ suññaṃ samanupassati, yaṃ pana tattha avasiṭṭhaṃ hoti taṃ ‘santamidaṃ atthī’ti pajānāti. Evampissa esā, ānanda, yathābhuccā avipallatthā parisuddhā paramānuttarā suññatāvakkanti bhavati.
१८४. ‘‘येपि हि केचि, आनन्द, अतीतमद्धानं समणा वा ब्राह्मणा वा परिसुद्धं परमानुत्तरं सुञ्ञतं उपसम्पज्ज विहरिंसु, सब्बे ते इमंयेव परिसुद्धं परमानुत्तरं सुञ्ञतं उपसम्पज्ज विहरिंसु। येपि 7 हि केचि, आनन्द, अनागतमद्धानं समणा वा ब्राह्मणा वा परिसुद्धं परमानुत्तरं सुञ्ञतं उपसम्पज्ज विहरिस्सन्ति, सब्बे ते इमंयेव परिसुद्धं परमानुत्तरं सुञ्ञतं उपसम्पज्ज विहरिस्सन्ति। येपि 8 हि केचि, आनन्द, एतरहि समणा वा ब्राह्मणा वा परिसुद्धं परमानुत्तरं सुञ्ञतं उपसम्पज्ज विहरन्ति, सब्बे ते इमंयेव परिसुद्धं परमानुत्तरं सुञ्ञतं उपसम्पज्ज विहरन्ति। तस्मातिह, आनन्द, ‘परिसुद्धं परमानुत्तरं सुञ्ञतं उपसम्पज्ज विहरिस्सामा’ति 9 – एवञ्हि वो 10, आनन्द, सिक्खितब्ब’’न्ति।
184. ‘‘Yepi hi keci, ānanda, atītamaddhānaṃ samaṇā vā brāhmaṇā vā parisuddhaṃ paramānuttaraṃ suññataṃ upasampajja vihariṃsu, sabbe te imaṃyeva parisuddhaṃ paramānuttaraṃ suññataṃ upasampajja vihariṃsu. Yepi 11 hi keci, ānanda, anāgatamaddhānaṃ samaṇā vā brāhmaṇā vā parisuddhaṃ paramānuttaraṃ suññataṃ upasampajja viharissanti, sabbe te imaṃyeva parisuddhaṃ paramānuttaraṃ suññataṃ upasampajja viharissanti. Yepi 12 hi keci, ānanda, etarahi samaṇā vā brāhmaṇā vā parisuddhaṃ paramānuttaraṃ suññataṃ upasampajja viharanti, sabbe te imaṃyeva parisuddhaṃ paramānuttaraṃ suññataṃ upasampajja viharanti. Tasmātiha, ānanda, ‘parisuddhaṃ paramānuttaraṃ suññataṃ upasampajja viharissāmā’ti 13 – evañhi vo 14, ānanda, sikkhitabba’’nti.
इदमवोच भगवा। अत्तमनो आयस्मा आनन्दो भगवतो भासितं अभिनन्दीति।
Idamavoca bhagavā. Attamano āyasmā ānando bhagavato bhāsitaṃ abhinandīti.
चूळसुञ्ञतसुत्तं निट्ठितं पठमं।
Cūḷasuññatasuttaṃ niṭṭhitaṃ paṭhamaṃ.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / मज्झिमनिकाय (अट्ठकथा) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / १. चूळसुञ्ञतसुत्तवण्णना • 1. Cūḷasuññatasuttavaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / मज्झिमनिकाय (टीका) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / १. चूळसुञ्ञतसुत्तवण्णना • 1. Cūḷasuññatasuttavaṇṇanā
